Overwegingen uit en naar aanleiding van de theorie

Overwegingen uit en naar aanleiding van de theorie
Wat zegt de theorie?
Vanuit de reflectiewereld, gericht op de volwassene, het volgende: “Reflectie is een vorm van bewust
denken. De definitie van reflecteren is het herinterpreteren van kennis en ervaring.
Je gebruikt kennis om na te denken over je ervaringen. Je ervaringen geven je nieuw inzicht in de
kennis die je hebt. Door te reflecteren, word je je bewust van verschillende aspecten van je
handelen. Als je iets bewust doet, dan weet je wat je doet, waarom je het doet en wat de gevolgen
van je handelen zijn.”
“Reflectie is een vorm van denken waarin de denkkaders opgerekt worden. Aannames,
veronderstellingen en zienswijzen worden op dusdanige wijze verstoord dat denkkaders gaan
‘schuiven’. Als dit plotseling gebeurt, wordt dit een ‘aha-moment’ genoemd. Het kwartje valt als
iemand opeens iets doorheeft, als er een brug geslagen wordt tussen een nieuw perspectief en de
bestaande denkwijze. Een plotselinge realisatie leidt tot een herschikking van denkkaders.”
“Je leert van ervaring als je erop reflecteert.
Reflecteren vraagt wel een aantal eigenschappen; de nodige afstand tot jezelf, het vermogen om
dingen te benoemen en dieper in jezelf te graven.”1
Maar kan een jongere tussen de 16 en 25 jaar, de gemiddelde student op het MBO,
dit ook?
‘Puberbrein binnenstebuiten’ zegt hier het volgende over:
“Ons menselijk brein is pas rond ons 25e levensjaar volgroeid. Tot die tijd maakt dat brein allerlei
ontwikkelingen door.
Actuele inzichten uit de hersenwetenschappen werpen een heel nieuw licht op het gedrag van
jongeren.
Jongeren voelen zich vaak overvraagd. Ze willen meer kaders en sturing dan volwassenen vaak
denken. De samenleving daarentegen biedt hen steeds meer vrijheid, keuzemogelijkheden en
complexiteit.”
“Het is niet eerlijk om van tieners te verwachten dat ze op een volwassen
manier beslissingen nemen terwijl hun hersenen nog niet af zijn.” Jay Giedd,
Amerikaans hersenonderzoeker2
1
2
Boek ‘Reflectietools’ van K. benammar e.a. 1e druk 2011
Boek ‘Puberbrein binnenstebuiten van Huub Nelis & Yvonne van Stark 2 e druk 2009
Hun hersenen nog niet af?
“Bij de ontwikkeling van jongeren tussen hun 10e en hun 25e zien we drie wegen die tegelijk worden
bewandeld en elkaar ook beïnvloeden: de lichamelijke ontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling en
de sociaal-emotionele ontwikkeling. Vooral de ontwikkeling van de hersenen heeft tot nu toe nooit
veel aandacht gekregen.
Lange tijd dachten we dat het brein aan het einde van de kindertijd zo’n beetje wel klaar was,
immers is bij een kind van 6 jaar reeds 95% van de hersenen volgroeid. Maar inmiddels weten we dat
de hersenen in de tienerjaren juist een grote transformatie doormaken. Het menselijk brein is dan
ook pas rond het 25e levensjaar volgroeid. De resterende 5% doet er dus 19 jaar over om te
volgroeien.
De ontwikkeling van het puberbrein is te vergelijken met de geleidelijke groei van een
wegennetwerk. Smalle kronkelweggetjes die alleen nog te voet begaanbaar zijn, groeien uit tot
steeds bredere en gladdere wegen. Daarna worden het vierbaans snelwegen waarover het verkeer
met hoge snelheid de kortste route van A naar B aflegt.
De hersenen van jongeren zijn continu under construction.
De hersenen groeien als het ware van achteren naar voren. Al op jonge leeftijd zijn motoriek,
gezichtsvermogen en emotionele systemen klaar. Deze hersendelen liggen achter in de hersenen.
Vervolgens rijpt het middelste deel, dat deze functies coördineert. Maar juist de voorste
hersendelen, waar het controlecentrum zetelt, hebben dan nog een lange weg te gaan.
Dat heeft grote consequenties voor het gedrag op vele gebieden.
Geen helikopterview-> minder verbindingen tussen hersendelen
 Myeline (witte stof) is nog aan het groeien rondom de uitlopers van de hersencellen.
 Synaptic pruning: snoeien van de verbindingen die niet of nauwelijks gebruikt worden om
zodoende de meest effectieve overdrachtsroute te creëren.
 Lagere overdrachtssnelheid informatie
 Minder probleemoplossend vermogen
 Moeite met overzicht houden
 Slechtere concentratie
 Wisselingen in overwicht hersendelen: van rationeel naar emotioneel en omgekeerd
Ratio op achterstand-> frontaalkwab in ontwikkeling
 Prefrontale cortex is als het ware de ‘topmanager van het brein’.
 Minder vermogen tot abstraheren
 Moeite met keuzes maken
 Moeite met plannen en anticiperen
 Moeite met prioriteiten stellen
Heftige emoties-> amygdala meer de overhand
 De emotiegebieden nucleus accumbens, amygdala en insula worden al vroeg aangelegd en
zijn stimulerende systemen. Eigenlijk moeten deze in evenwicht gehouden worden door het
remmende systeem dat zich in de prefrontale cortex bevindt. Deze werkt echter nog niet
volledig en daardoor ontstaan problemen.
 Emoties minder onder controle
 Negatieve emoties sneller de overhand
 Moeite met lezen gezichtsexpressies en hierdoor minder inlevingsvermogen
Kicks-> stijging spiegel diverse hormonen




Enorme stemmingswisselingen
Verhoogde roekeloosheid
Lagere impulscontrole
Minder relativeringsvermogen
Samenvattend is de balans tussen ratio en emotie zoek en heeft de frontaalkwab nog weinig te
zeggen.”3
Maar eigenlijk kunnen jongeren dus niet voldoen aan de eisen die het juist
reflecteren aan hen stelt? Kunnen wij dit dan wel van hen eisen?
Je kunt de jongere in drie fasen indelen waarvan de jongere op het MBO in fase drie past:
Fase 3: 16-22 jaar (on)verwacht (on)volwassen
Late adolescenten
Zijn:
Steeds zelfbewuster
Krijgen meer een eigen identiteit
Minder gevoelig voor groepsdruk
Doen:
Stellen zich verantwoordelijker op, naar zichzelf en naar anderen
Denken/voelen:
Denken verder vooruit
Zijn steeds beter in staat tot zelfreflectie
Vallen af en toe onverhoeds terug in onvolwassenheid4
Uit de literatuur blijkt dat de jongere inderdaad in de eerste fasen van zijn groei naar volwassenheid
nog niet kan voldoen aan alle eisen die aan hem gesteld worden.
Maar naarmate de jongere ouder wordt, ontwikkelt hij zich meer en is hij meer in staat tot
zelfreflectie.
Je kunt er echter niet vanuit gaan dat de jongere dit dan ook direct beheerst. Zij moeten dit leren.
3
4
Boek ‘Puberbrein binnenstebuiten’ van Huub Nelis & Yvonne van Stark 2e druk 2009
Boek ‘Puberbrein binnenstebuiten’ van Huub Nelis & Yvonne van Stark 2 e druk 2009
Hoe kan ik een jongere tot 25 jaar het beste leren te reflecteren?
Allereerst een paar basisregels voor docenten die lesgeven aan een jongere tot 25 jaar:
Bied structuur en regels
Leerlingen willen vooral een strenge en duidelijke leraar.
Communiceer duidelijk je verwachtingen. Veruit de meeste leerlingen vinden het prettig als
ze weten wat er aan het einde van het traject van hen verwacht wordt.
Heb oog voor de individuele leerling
Een leerling wil gezien worden in de massa. Je motiveert leerlingen door notie te nemen van
hun vorderingen en je oprecht te verdiepen in hun beleving en ontwikkeling. Voer met iedere
leerling af en toe een gesprekje.
Straal passie voor je vak uit
Passie, trots en enthousiasme zijn besmettelijk. Jongeren zijn, in hun zoektocht naar studie
en beroep, hard op zoek naar rolmodellen en voorbeeldfiguren die enthousiasme uitstralen.
Geef veel complimentjes als jongeren iets goed doen
Jongeren kunnen meer met complimenten dan met straf of afkeuring. Laat ze ook in het
bijzijn van hun medeleerlingen weten waar ze goed in zijn.
VERGEET NOOIT: De leraar is de reisleider!
Gebruik activerende vormen in de les
Leren moet je leren, anders verzuip je. De docent is hierbij de zweminstructeur. Zorg dat je
een goede bent.5
Daarnaast zijn er ook voorwaarden waaraan je moet voldoen om een veilig leerklimaat te creëren:








5
6
Doel van de oefening vooraf helder formuleren
Veilige sfeer creëren door af te spreken dat alles binnen de groep blijft
Onderzoekende, uitnodigende en gastvrije houding hebben
Duidelijk zijn
Luisteren zonder waardeoordeel
Feedback geven en ontvangen
Prikkelen met respect voor andermans grenzen
Eigen grenzen aangeven6
Boek ‘Puberbrein binnenstebuiten’ van Huub Nelis & Yvonne van Stark 2 e druk 2009
Boek ‘Reflectietools’ van K. benammar e.a. 1e druk 2011