Begeleiden van mensen die zelfverwonden - Contact

BEGELEIDEN VAN MENSEN DIE
ZELFVERWONDEN
- CONTACT MAKEN EN HERSTELLEN -
Dr. Berno van Meijel / Hogeschool INHOLLAND
Ede, 26 mei 2008
INTRODUCTIE
WELKE PROBLEMEN ERVAREN
JULLIE IN DE ZORG VOOR PATIËNTEN
DIE ZELFVERWONDEN?
WELKE PROBLEMEN ZIJN ER IN DE
INTERACTIE TUSSEN
ZORGVERLENERS EN PATIËNTEN?
WELKE (EFFECTIEVE) INTERVENTIES
ZIJN ER BEKEND TEN AANZIEN VAN
ZELFVERWONDEND GEDRAG?
INTERVENTIES:
PROBLEEMOPLOSSING: 5 RCT’S
(HAWTON ET AL, 2004)


Niet-significante vermindering van
zelfverwondend gedrag (wel trend);
Wel een significante vermindering van
depressieve symptomen en gevoelens van
hopeloosheid (Townsend et al, 2001)
INTERVENTIES:
DIALECTISCHE GEDRAGSTHERAPIE BPS
(LINEHAN ET AL/ BOHUS ET AL / VERHEUL ET AL)
Vermindering van:
 Zelfverwondend gedrag
 Depressie
 Angst
 Dissociatie
INTERVENTIES:
PSYCHO-ANALYTISCHE PSYCHOTHERAPIE
(BATEMAN & FONAGY, 1999 / 2001)
Individueel of groepsgewijs
 Borderline PS
 Significante afname zelfverwonding

INTERVENTIES:
CRISISKAART / CRISISTELEFOON
(HAWTON ET AL, 2004)

Niet-significante vermindering van
zelfverwondend gedrag
INTERVENTIES:
CONTINUÏTEIT VAN ZORG
DREW, 2001

Continue begeleiding door een en dezelfde
verpleegkundige bij klinische patiënten.
NIET-EFFECTIEVE

INTERVENTIES
Intensieve (na-)zorg + outreaching (Hawton et al., 2004)
 Kortdurende
opname algemeen ziekenhuis
na contact SEH (Hawton et al., 2004)
 Toewijzing
casemanager aan ambulante
patiënten (Clarke et al., 2002)
 Outreaching
2002)
 Non
en nazorg huisarts (Bennewith et al.,
suïcide contracten (Drew, 2001)
INTERVENTIES: WAT ONTBREEKT?

Onderzoek naar lichaamsgerichte en
inspanningsgerichte interventies.
PROJECT ZELFVERWONDING

De ontwikkeling en toetsing van een
verpleegkundige interventie gericht op effectieve
omgang met patiënten die zelfverwonden.
UITGANGSPUNTEN
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Belevingsgerichte zorg: zelfverwonding als
‘overlevingsstrategie’ van de patiënt
Het doel wordt gesteld door de patiënt (en dat
is niet per se stoppen met zelfverwonden)
Overstijging van het ‘medische model’
Vermijding van ‘blaming the victim’
Verruiming van handelingsrepertoire van
verpleegkundigen: professioneel handelen
Verruiming van handelingsrepertoire van
patiënten: selfmanagement
Effectieve communicatie tussen verpleegkunde
en de patiënt: gezamenlijk commitment
DOELEN
1.
2.
3.
De bevordering van de communicatie tussen
verpleegkundige en patiënt;
De vroegtijdige signalering van oplopende
stress en (dreigende) zelfverwonding:
Het uitvoeren van interventies gericht op het
omgaan met stress en (dreigend)
zelfverwonden
VORM


Deel A: achtergronddocument met theoretische
en praktische onderbouwing
Deel B: werkboek: praktische handleiding voor
patiënt en verpleegkundige om samen tot een
geïndividualiseerd signaleringsplan te komen.
DE 5 T’S VOOR EFFECTIEVE
COMMUNICATIE
Tijd
 Timing
 Taal
 Techniek
 Taboes

(1) TIJD



Behoefte van de patiënt aan tijdstippen en
tijdsduur van contacten;
Onderhandeling met de verpleegkundige over de
invulling ervan: ruimte bieden maar ook grenzen
stellen.
Continuïteit van zorg bij afwezigheid van de
eerstverantwoordelijke verpleegkundige
(2) TIMING (TEMPO)

Verwachtingen die aan de patiënt worden
gesteld:
delen van emoties,
reguleren van stress,
deelnemen aan therapie- onderdelen,
verdragen van fysieke nabijheid.
(3) TAAL



Patiënten vinden het vaak moeilijk uitdrukking
te geven aan emoties
Verpleegkundigen moet de uitingen van de
patiënt juist leren interpreteren;
Vermijding van (medisch) jargon door de
verpleegkundige;
(4) TECHNIEKEN



Aandacht voor mogelijkheden, kracht en
autonomie
De patiënt aan het woord over eigen motivaties
en overlevingsstrategieën;
Humor en relativering.
(5) TABOES




Welke zijn de ‘geheimen’ waar niet over gesproken
mag worden?
Over welke thema’s wil de patiënt juist wel graag
praten (maar krijgt zij daar niet de gelegenheid voor)?
Welke thema’s worden door de verpleegkundige
vermeden?
Welk stilzwijgen hangt er binnen het collegiale team
van verpleegkundigen en teamleden?
HULPMIDDELEN VOOR GOEDE
COMMUNICATIE




Vragenformulier 5 T’s
Aanvullende lijst met moeilijke
gespreksonderwerpen (taboes)
Tijdslijn met levensgebeurtenissen
Peilen van onmiddellijke behoeften: wat werkt
wel en wat werkt niet in moeilijke tijden?
Meeting Immediate Needs Inventory –Crisis (Potter e.a. 2005)
VROEGSIGNALERING:




DOEL
Het leren kennen van het proces van
zelfverwonden van de patiënt
Leren anticiperen op stressbronnen
Vroegtijdig maatregelen nemen om verdergaande
desintegratie tegen te gaan
Alternatieven te vinden voor het zelfverwonden.
VROEGSIGNALERING: METHODE

Onderzoek naar uitlokkers
- conflicten
- verlaten of afgewezen worden
- positieve gebeurtenissen (aandacht)
- confrontatie met eisen / verwachtingen
- agressief gedrag van anderen
- grensoverschrijdend gedrag
VROEGSIGNALERING: METHODE

Onderzoek naar signalen van oplopende stress:
- gevoelens: leegheid, boosheid, angst …
- gedachten: ‘ik doe alles fout!’
- gedragingen: verbreken oogcontact, trillen…
PROCES VAN ZELFVERWONDEN
stress
drempel
10
zelfverwonden
0
F0
tijd
F1
F2
F3
VROEGSIGNALERING: HULPMIDDELEN

Zelfverwondingsvragenlijst (Claes et al., 2004)

Zelfbeschadigingslijst (Nijman et al., 2004)

Het 5G schema: Gebeurtenis – Gedachten –
Gevoelens – Gedrag – Gevolg
FORMULEREN VAN ACTIES: OVERZICHT
Afreageren van spanningen
 Creëren van veiligheid
 Ontspanning en positieve lichaamsbeleving
 Verdringing nare gedachten en beelden
 Herstel contact met de realiteit
 Lichaamsgrens en/of pijngrens opzoeken
 Alternatieve (creatieve) uitingsvormen

ACTIES: HULPMIDDELEN



‘Doos met Attributen om Contact te houden’
(DAC) : veiligheid en contactherstel
‘De 15 minutenregel’: uitstel van zelfverwonden
‘De alles behalve je zelfverwonden-regel’: rituelen
volgen … maar niet zelfverwonden
… EN ALS HET NIET TE VERMIJDEN IS.
Adviezen om schadelijke gevolgen te beperken:
 Stellen van grenzen in de ernst van de
zelfverwonding
 Vermijden van infecties
 Wondverzorging
 Bescherming en steun door derden
VERVOLG

Effectiviteitsonderzoek

Project ‘Met mij alles goed’