Samenvatting Crisismanagement is van vitaal belang voor onze

Samenvatting
Crisismanagement is van vitaal belang voor onze samenleving. Het beschermt ons door
crisissen te voorkomen en wanneer er toch een crisis plaats vindt probeert het de schade
daarvan te beperken. Echter door de toegenomen complexiteit van onze samenleving zijn er
steeds meer spelers betrokken bij het oplossen van een crisis. Verder is de wereld steeds meer
met elkaar verbonden, een crisis elders op de wereld kan grote impact hebben op Nederland
(bv. de MH17 ramp). Deze toegenomen complexiteit en verbondenheid maken het lastiger om
crisissen te voorkomen en om te zorgen voor een adequate voorbereiding op crisissen. Het is
immers steeds minder duidelijk wanneer een crisis plaatst zal vinden, wat voor crisis het zal
zijn en waar de crisis impact op zal hebben. In dit onderzoek zijn daarom twee oplossingen
besproken die modern crisismanagement kunnen helpen bij deze uitdaging: resilience
(veerkrachtigheid) en netwerken.
Het Nederlandse crisismanagement is georganiseerd in veiligheidsregio’s waarin
hulpdiensten en andere organisaties samenwerken op regionaal niveau. De verwachting is dat
wanneer veiligheidsregio’s in staat zijn om op een resilient, oftewel veerkrachtige manier te
handelen, zij crisissen beter kunnen managen. De theorie over veerkrachtigheid wordt ook
veel gebruikt binnen organisaties die van vitaal belang zijn voor onze samenleving,
bijvoorbeeld kerncentrales en de luchtverkeersleiding. Wanneer een kleine fout binnen deze
organisaties niet op tijd wordt opgemerkt en gecontroleerd, kan dat desastreuze gevolgen
hebben. Veerkrachtigheid zorgt ervoor dat kleine fouten worden opgemerkt en gemanaged
voordat ze verergeren, en dat de situatie snel onder controle is wanneer het toch mis gaat. Met
andere woorden, men is in staat om snel terug te veren. Ook veiligheidsregio’s kunnen
gebruikmaken van de vereisten voor veerkrachtigheid, om op een veerkrachtige manier met
crisissen om te gaan.
Verder dienen de hulpdiensten samen te werken om een crisis op te lossen, omdat zij
elkaar nodig hebben en een crisis niet alleen aan kunnen. Een veiligheidsregio is daarom een
netwerk van verschillende hulpdiensten en andere organisaties die betrokken zijn bij het
managen van crisissen. Om dit netwerk zo effectief mogelijk te laten werken kan gebruik
worden gemaakt van theorie en bijbehorende vereisten over netwerk effectiviteit.
Wanneer de vereisten van resilience en netwerk effectiviteit naast elkaar worden gezet,
komen veel vereisten overeen, echter er zijn ook drie tegenstellingen. Deze drie
tegenstellingen zijn in deze studie onderzocht bij twee veiligheidsregio’s: Veiligheidsregio
Gelderland Zuid (VRGZ) en Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland Midden (VGGM).
In beide veiligheidsregio’s zijn de drie tegenstellingen tussen resilience en netwerk
effectiviteit gevonden. Ten eerste bestaat er een tegenstelling tussen variëteit (resilience) en
beperkte omvang en compositie (netwerk effectiviteit). Enerzijds worden de voordelen van
variëteit in de veiligheidsregio ervaren en gewaardeerd. Anderzijds wordt ook duidelijk dat
samenwerken met mensen van veel verschillende organisaties (verschillende culturen en
ervaringen) effect heeft op de effectiviteit van het netwerk. Zo is het bijvoorbeeld lastig dat al
deze mensen iets willen zeggen tijdens een crisisoverleg (CoPI of ROT), terwijl er maar
weinig tijd is. Ten tweede wordt de tegenstelling tussen beslissingen worden genomen door
experts (resilience) en centrale coördinatie en controle (netwerk effectiviteit) gevonden.
Hoewel expertise erg belangrijk wordt geacht binnen de veiligheidsregio’s, worden
beslissingen uiteindelijk genomen door de persoon die hiërarchisch gezien de leiding heeft.
Ten derde wordt er binnen de veiligheidsregio’s een tegenstelling ervaren tussen flexibiliteit
(resilience) en rigiditeit (netwerk effectiviteit). Hoewel de veiligheidsregio’s flexibel zijn door
ruimte te geven aan creativiteit en respect te hebben voor afwijkende visies, zijn zij ook rigide
wanneer het gaat om regels, protocollen en verantwoording (zie ook: analyse en conclusie).
Naast deze tegenstellingen is er in dit onderzoek ook gekeken naar hoe er wordt
omgegaan met deze tegenstellingen. Over het algemeen zijn de veiligheidsregio’s goed in
staat om met de drie tegenstellingen om te gaan. Bijvoorbeeld wanneer er tijdens een crisis
een meningsverschil ontstaat tussen een expert en de persoon die de leiding heeft, wordt dit
achteraf besproken tijdens de evaluatie van de crisis, waarmee wordt voorkomen dat dit
meningsverschil terugkeert in een volgende crisis.
Terwijl de veiligheidsregio’s goed in staat zijn om met de tegenstellingen tussen de
vereisten van resilience en netwerk effectiviteit om te gaan, ligt de focus soms wat meer op
een van de twee. Met betrekking tot de eerste tegenstelling, domineert het resilience vereiste
van variëteit de netwerk effectiviteit vereisten van beperkte omvang en compositie.
Waarschijnlijk komt dat omdat variëteit inherent is aan crisis netwerken, de variëteit aan
hulpdiensten en andere organisaties is nodig om crisissen te kunnen oplossen. Anderzijds,
overheersen de vereisten van netwerk effectiviteit bij de tweede en derde tegenstelling.
Waarschijnlijk wordt dat veroorzaakt door de behoefte aan structuur en duidelijkheid tijdens
een crisis, wat ervoor zorgt dat er een verlangen ontstaat naar hiërarchie en protocollen.
Met deze bevindingen hoopt dit onderzoek bij te dragen aan de verbetering van
crisismanagement. Inzicht in de tegenstellingen kan veiligheidsregio’s helpen bij het
implementeren van de vereisten van resilience en netwerk effectiviteit. Echter het is nog
onduidelijk of en hoe de onbalans tussen de vereisten van resilience en netwerk effectiviteit
effect heeft op het managen van crisissen. Desondanks, kan bewustwording van de
tegenstellingen veiligheidsregio’s helpen om bewuste beslissingen te nemen ten aanzien van
vereisten van resilience en effectiviteit.
Tot slot kunnen nog enkele praktische aanbevelingen worden gedaan die een balans
tussen de vereisten van resilience en effectiviteit kunnen bevorderen en daarmee mogelijk
crisismanagement verbeteren. Ten eerste kan worden gezocht naar mogelijkheden om het
aantal personen dat betrokken is bij een crisis bijeenkomst te beperken. Bijvoorbeeld door
degene die verantwoordelijk is voor crisis communicatie te koppelen aan de leider CoPI,
waarmee dan de communicatie aspecten kunnen worden besproken buiten de CoPI bak. Dit
zou tijd kunnen besparen in de eerste fase van een crisis. Verder bieden trainingen en
evaluaties een uitstekende mogelijkheid om elkaar beter te leren kennen en te begrijpen,
waardoor er goed kan worden omgegaan met de verschillen binnen de veiligheidsregio. Het is
dan ook van belang dat dit gewaarborgd blijft tijdens trainingen en evaluaties. Daarnaast
kunnen de veiligheidsregio’s meer aandacht besteden aan de resilience aspecten van de
tweede en derde tegenstelling. Het belang van expertise, creativiteit en respect kan nog meer
worden benadrukt. Zo kan bijvoorbeeld de manier waarop mensen elkaar feedback geven en
de manier waarop zij zelf feedback ontvangen, worden verbeterd. Dat zorgt ervoor dat
mensen zich comfortabeler voelen en dat er meer focus komt te liggen op de leeraspecten dan
op de verantwoordingsaspecten van evaluaties.