LES 1 Geschiedenis

Cursus Renaissance
begeleidende notities les 9.1
Les 9.1 Late Renaissance, historisch perspectief
Begeleidende notities
Het ontstaan van een anti-Italiaanse stemming in de rest van Europa
Deze stemming ontstond rond 1520/30.
Deze anti Italiaanse stemming werk veroorzaakt door een aantal zaken zoals:
-het vooral wereldse gedrag van het Pauselijk Rome in die tijd.
-de weerstand tegen de kerkelijke belastingen.
-de houding van de Italianen, dat alles niet- Italiaans eigenlijk barbaars was.
-De rivaliteit tussen de Europese humanisten en hun Italiaanse “broeders” die
ondertussen ook geleid heeft tot conflicten in de interpretatie van het humanisme,
vooral over de vraag hoe men het belang van de heidense klassieken kon rijmen met
het christendom.
-de overheersing van de Lombardijse bankiers
-de overheersing van het Romeinse recht
-de overheersing van het Italiaans cultureel imperialisme
Dit alles werd verstevigd door de opkomst van de Reformatie die zich afzette tegen het
katholieke geloof en vooral de uitingen hiervan.
Frankrijk en het heilige Roomse rijk
Nadat Karel V tot keizer van Heilige Roomse rijk is gekozen, in 1519, waardoor Spanje en
Duitsland een grootmacht vertegenwoordigen, is Frankrijk volledig ingesloten. Toch vindt de
strijd tussen deze machten niet in Frankrijk maar op Italiaans grondgebied plaats.
1521: Keizerlijke troepen heroveren Milaan ( voornamelijk Duitse landsknecht) Fransen
weggevaagd, Frans I terug naar Frankrijk
1525: Slag bij Pavia weer Fransen verslagen en Frans I dit keer gevangen genomen. Fransen
definitief uit Milaan verdreven. Duits leger trekt verder Italië door en plundert Rome in 1527
aangezien Clemens VII de kant van de Fransen had gekozen.
Vanaf 1536 voeren Duitse en Franse legers vruchteloos oorlog in Noord Italië en de
Provence.
Dit leidt tot vrede van Nice in 1538, waarin de keizer Milaan en andere delen van de
Piemonte kreeg toegewezen.
Om de oprukkende Turken een halt toe te roepen, had de nieuwe paus Paulus III graag een
verzoening tussen de vorsten gezien.
5 jaar later laait de strijd weer op, maar verplaatst zich geleidelijk naar de noordgrens van
Frankrijk. Deze strijd zal tot na de dood van Frans I, in 1547, duren.
Frankrijk
De opvolger van Frans I werd Hendrik II (1547-1559) die een echte Renaissancevorst was en
zich liet omringen met een luisterrijke hofhouding. Weliswaar werd er aan de grenzen nog
steeds gevochten en waren er toenemende spanningen tussen katholieke en protestanten, maar
voor de rest was het rustig. De steden groeiden en Parijs had al meer dan 200.000 inwoners.
Hendrik trouwde met Catharina de Medici. Onder Hendrik II ontwikkelde de Franse
monarchie zich tot een machtig instituut.
De strijd met Karel V’opvolger Filips II over Italië en het Noorden van Frankrijk leidde
uiteindelijk tot het verdrag van Cateau-Cambrésis in 1559 waarin Frankrijk voorgoed afzag
van aanspraken op Italië.
Hendrik II maakte zich zorgen over de snelle verbreiding van de Reformatie en in 1559 werd
een commissie benoemd om de protestanten te vervolgen. Desondanks won de nieuwe leer
snel, de calvinistische variant, vooral onder de adel. Hendrik II overleed in 1559 tijdens een
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 1/4
Cursus Renaissance
begeleidende notities les 9.1
toernooi. Zijn zoon Frans II was op dat moment 15 jaar oud. Frans II stierf in 1560 en werd
opgevolgd door zijn broer Karel IX (1560-1574). Door zijn nog jeugdige leeftijd, 10 jaar,
werd Catharina regentes.
Godsdienstoorlogen breken uit en zullen leiden tot de bloedige Bartolomeusnacht in 1572
waarin 20.000 hugenoten om het leven komen.
Duitsland-Spanje
Karel V verdrijft de Turken bij Wenen in 1529, doet een tegenaanval in Tunis in 1535 .
1541: Poging tot verzoening tussen katholieken en protestanten in Regensburg mislukt.
Hij verslaat zijn lutherse tegenstanders bij Mühlberg in 1547, maar weet het protestantisme
niet te stoppen.
Uiteindelijk doet hij afstand van de kroon in 1555 en geeft Spanje, de Nederlanden en zijn
Habsburgse bezittingen in Italië aan zijn zoon Filips II en de rest, de Habsburgse bezittingen
in Duitsland, aan zijn broer Ferdinand en trekt zich terug in het klooster van Estremadura en
sterft in 1558
Spanje
Onder de regering van Filips II (1555-1598) beleefde Spanje zijn Gouden Eeuw. Kunst en
cultuur in het machtige rijk verheerlijkten de triomf van de katholieke Kerk; het schijnbaar
onuitputtelijke goud uit de koloniën leidde tot een fabelachtige rijkdom.
Begin 1560, huwt Filips voor de 3de keer met Elisabeth van Valois, dochter van Hendrik II en
Catharina de Medici.
Bint strijd aan met de Turken met de bekende Slag bij Lepanto, in 1571, waarin de Turkse
vloot wordt verslagen.
In de Nederlanden bindt hij de strijd aan tegen het protestantisme waardoor in 1568 een
opstand uitbreekt, die leidt tot de 80-jarige oorlog.
Zijn constante oorlogsvoering zullen het land tot een bankroet leidden.. Bij zijn dood bedraagt
de rentelast van de staatsschuld bijna 70% van de staatsinkomsten.
Engeland
De Renaissance ontwikkelt zich pas echt onder de Tudors. Hendrik VIII ( 1509-1547) en zijn
dochter Elisabeth (1558-1603). Hendrik VIII brak met de katholieke kerk om persoonlijke en
financiële redenen. Tussen 1538 en 1540 bracht de koning een revolutie teweeg door de
kloosters te ontbinden. De bezittingen van de kerk verdwenen in de koninklijke schatkist.
Tijdens Elisabeth zal Engeland van een agrarische natie een belangrijke militaire, maritieme
en economische grootmacht worden.
Hendrik VIII vond dat hij één van de grootste renaissancevorsten was. Zijn zucht naar
zelfverheerlijking resulteerde in een koninklijk bouwprogramma zonder weerga ( had circa 50
paleizen). In zijn drang zich te bewijzen als Renaissancevorst had hij een ontmoeting met
Frans I in Calais in 1520, waarbij de 2 monarchen elkaar probeerden af te troeven met hun
schitterende hofhoudingen. De ontmoeting zal bekend staan als “het veld van het gouden
kleed”.
Omdat de banden met de klassieken toch niet zo groot waren ontwikkelde de Renaissance
zich anders dan op het vasteland. De Engelse Renaissance kwam vooral tot uitdrukking in de
literatuur, met werk van William Shakespeare, Christopher Marlowe en Edmund Spencer.
Het verhaal van de huwelijken van Hendrik VIII gaat evenzeer over mannelijke
troonopvolging, als huwelijksgeluk en herwaardering van de kerk. De opeenvolgende
mislukte verbintenissen tonen de grote politieke en godsdienstige veranderingen die Tudor
Engeland tijdens zijn regering hebben vormgegeven.
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 2/4
Cursus Renaissance
begeleidende notities les 9.1
Catharina van Aragon, 9 jaar huwelijk, 6 zwangerschappen, 1 meisje (Maria). Verzoek tot
ontbinding aan de paus Clemens VII wordt geweigerd (Karel V was neef van
Catharina).Hendrik breekt met Rome in 1529 en scheidt van Catharina in 1533. Benoemt
zichzelf tot hoofd van de Kerk, Church of England, (inkomsten niet meer naar Rome).
Verkoopt katholieke rijkdom(kloosters). Pas onder zijn zoon Edward zal Engeland protestant
worden.
Anna Boleyn, 2 jaar huwelijk, dochter Elisabeth in 1533. Hendrik wil van Anna af.
Beschuldiging overspel, onthoofd in 1535.
Jane Seymour, 2 jaar huwelijk, zoon Edward geboren in 1537, moeder sterft 10 dagen na
bevalling.
Anna van Kleef, protestante, trouwen in 1540, hij vindt haar zaai, en zij scheiden ook weer in
1540. Cromwell onthoofd vanwege huwelijk.
Catharina Howard, nichtje van Anna Boleyn, trouwt in 1540 onthoofd in 1542 vanwege
minnaars.
Catharina Parr, huwelijk in 1543 tot zijn dood in 1547
Edward aan de macht tot zijn dood in 1553. Land protestant
Maria Tudor ( was getrouwd met Philips II van Spanje) aan de macht tot 1558. Land weer
katholiek, bloedige godsdienstvervolgingen. Bloody Mary. Zij sterft in 1558
Elisabeth aan de macht, land weer protestant, maar geen vervolging katholieken. Omdat zij
weigerde met Filips II te trouwen, stuurden de Spanjaarden een armada naar Engeland. Deze
werd verslagen mede dankzij het weer en de steun van de Hollanders. Elisabeth sterft in 1603.
Engeland maakte in de 2de helft van de 16de eeuw een grote economische bloei door en de
bevolking nam sterk toe. Vooral de laken industrie groeide terwijl de winning van steenkool
en ijzererts spectaculair toenam en de handel bloeide als nooit tevoren. In 1560 werd de East
Indian Company opgericht. En met de stichting van Virginia, in de Nieuwe Wereld, werd de
grondslag voor de latere positie van Engeland in Nood Amerika gelegd
Italië
Gedurende de eerste decennia van de 16de eeuw beroofden de Italiaanse oorlogen de
stadstaten van hun bestaansmiddelen en mankracht. Uiteindelijk betekende de keizerlijke zege
dat de ooit trotse, zelfstandige, stadstaten afhankelijk werden van Spaanse troepen en een
Duitse keizer.
Het verwoeste land, de geplunderde steden, de geruïneerde nijverheid veroorzaakte een
afkalving van het Renaissanceoptimisme en economisch verval.
De plundering van Rome in 1527 en de val van Florence in 1530 betekende het politieke
einde van de Renaissance en typeerde de hulpeloosheid tegenover de buitenlandse inmenging.
In Florence kwam een definitief einde aan de Republiek en werden de Medici weer in het
zadel geholpen door de keizerlijke machtshebbers. Florence zou een hertogdom en later een
groothertogdom worden onder de Medici.
Alleen Venetië profiteerde van het feit dat het niet in de oorlogen gemengd werd en
kunstenaars, die niet de Alpen overtrokken, vestigden zich hier. Doge Adrea Gritti( 15231538) wilde van Venetië ook een tweede Rome maken. Werken van Titiaan, Giorgione en
Tintoretto kunnen gezien worden als een laatste grote opleving van het artistieke karakter van
de Renaissance.
Nadat Rome zich enigszins hersteld had van de plunderingen, bloeide de stad weer op en
ontwikkelde zich hier het maniërisme in de kunst.
Met het concilie van Trente, waarvan het einde in 1563 valt, ontstaat de Contrareformatie:
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 3/4
Cursus Renaissance
begeleidende notities les 9.1
-De Spaanse en Italiaanse hervormingen / de nieuwe ordes specifiek de Jezuïeten / de Index
van verboden boeken / de pausen / missionarissen in Europa en daarbuiten (Amerika, Japan
en China).
Contrareformatie volwassen door onderdrukking van Inquisitie en Index en de afwijzing van
de heliocentrische theorie van Galileo
Er wordt wel gesteld dat het concilie van Trente ( de Contrareformatie) waarin het Vulgaat (
de oorspronkelijke vertaling van het Nieuwe Testament in het Latijn) bevestigd werd en
verschillende werken van grote schrijvers zoals Erasmus en Machiavelli op de Index voor
verboden boeken werden geplaatst, definitief een einde aan de Renaissance heeft gegeven.
Het concilie trok een scherpe scheidslijn tussen de waarheid volgens Rome en de “ketterijen”
van de hervormers. Met de erasmiaanse verdraagzaamheid was het definitief afgelopen.
Dogma’s en leerstellingen werden zo belangrijk, dat men bereid was in naam van het “ware
geloof” andersdenkenden te vervolgen, te martelen en te verbranden.
Handel
Handelsroutes
Na de val van Constantinopel en de verder de ontwikkelingen ten gevolge van de
ontdekkingsreizen, verlegden de handelsroutes zich buiten de Middellandse zee. Alleen de
Venetianen konden nog handelsverdragen sluiten met de Turken.
Sinds de inname van Granada in 1492 was de handelsroute van de Atlantische Oceaan naar de
Middellandse zee veiliger. De Portugezen hadden de route langs Afrika uitgebreid en
ontwikkelden de lucratieve handelsroute naar India en de slavenhandel tussen Afrika en
Amerika.
De hegemonie van Italië was voorbij
4 oorzaken:
-De industrie in Holland en Engeland ontwikkelde zich tot “gelijkwaardig” aan die van Italië.
-De Engelsen en Hollanders bouwden een handelsvloot op die groter is dan de Italiaanse.
-Italië werd sterk verzwakt door oorlogen.(alle financiële middelen worden hiervoor gebruikt)
-Nieuwe handelsroutes met het oosten en het westen ontwikkelden zich.
Uiteindelijk versloeg de concurrentie van Portugal, Holland en Engeland de Italiaanse handel,
tot zelfs Venetië werd getroffen.
Nieuwe Economie
De goud en zilverstroom uit Amerika en de uitbreiding van de bekende wereld zorgden voor
een ingrijpende wijziging van de Europese economie. Er ontstond een netwerk van
handelswegen en het scheepvaartverkeer nam sterk toe, eerst op de Atlantische, (met een
ver15voudiging in de 2de helft van de 16de eeuw) en later op de Grote Oceaan. Antwerpen zou
een wereldhandelscentrum worden
De Nieuwe Wereld heeft op 2 manieren sterk bijgedragen aan de economische ontwikkeling
van Europa:
-Door het goud en zilver dat vooral vanuit Zuid Amerika naar Europa kwam en
waarmee ( vooral het zilver) handel gedreven werd met het Verre Oosten.
-Ten tweede is de nieuwe wereld en dan voornamelijk Noord Amerika het nieuwe
landbouwgebied van Europa geworden met zijn graan, maïs en katoen waardoor
Europa de ruimte kreeg om zich industrieel te ontwikkelen.
.
Herman Leistikow
mei 2007
pagina 4/4