Lettertekens
advertisement
Lettertekens Over klank, klemtoon en lettergrepen… Lettertekens DEEL I Wat je eerst moet weten DEEL II Inleiding en probleemanalyse DEEL III Uitleg lettertekens Wat je eerst moet weten DEEL I Wat je eerst moet weten Samenstelling Lettergreep Klemtoon Klankverandering Samenstelling (1/3) Een samenstelling is een woord dat uit twee of meer woorden is opgebouwd: - tafelpoot - woensdagmiddag - computerscherm - kindercarnavalsoptocht. Samenstelling (1/3) Een samenstelling is een woord dat uit twee of meer woorden is opgebouwd: - tafelpoot - woensdagmiddag - computerscherm - kindercarnavalsoptocht => tafel + poot => woensdag + middag => computer + scherm => kindercarnaval + optocht Samenstelling (2/3) Een samenstelling schrijf je bijna altijd aan elkaar! Alleen bij onbedoelde verandering van uitspraak of onduidelijkheid, mag je een letterteken toevoegen! Samenstelling (3/3) De onderstaande woorden zijn geen samenstellingen: - PSV'er - geluk - geëxplodeerd - A4'tje - geïrriteerd. Lettergreep (1/2) Een lettergreep is een deel van een woord. Een woord kan uit één lettergreep bestaan of uit meerdere: bad, snoep, raam, sterk, reus, dorst vervelend, gelukkig, honger, beslommeringen. Lettergreep (2/2) Bij dubbele letters ligt de scheiding van lettergrepen altijd tussen beide letters: dub-be-le let-ter-gre-pen tus-sen. Klemtoon Klemtoon Klemtoon (1/2) Klemtoon is een bijzondere eigenschap die in elk woord meestal op één lettergreep ligt. De beklemtoonde lettergreep wordt iets luider of hoger uitgesproken dan niet-beklemtoonde lettergrepen. De klemtoon kan liggen op de laatste lettergreep of op een andere lettergreep. Klemtoon (2/2) Onderstaande woorden zien er ongeveer hetzelfde uit, maar de klemtoon ligt bij elk woord ergens anders: kolibrie politie politiek Klemtoon (2/2) Onderstaande woorden zien er ongeveer hetzelfde uit, maar de klemtoon ligt bij elk woord ergens anders: kolibrie politie politiek => => => kolibrie politie politiek. Klemtoon (2/2) Onderstaande woorden zien er ongeveer hetzelfde uit, maar de klemtoon ligt bij elk woord ergens anders: kolibrie politie politiek => => => kolibrie politie politiek. Sofie is mijn vrouw niet! Sofie is mijn vrouw niet! Klemtoon (2/2) Onderstaande woorden zien er ongeveer hetzelfde uit, maar de klemtoon ligt bij elk woord ergens anders: kolibrie politie politiek => => => kolibrie politie politiek. Sofie is mijn vrouw niet! (...maar Linda!) Sofie is mijn vrouw niet! (...maar mijn zus!) Klankverandering (1/2) Elk woord heeft zijn eigen klank. In het Nederlands moet deze klank altijd hetzelfde blijven. Doordat we in de taal veel woorden met elkaar combineren en klanken opeens naast elkaar komen te staan, gaan deze klanken wel eens verloren. Daarom zijn de lettertekens bedacht, om op die manier de oorspronkelijke klank weer terug te brengen in het woord. Klankverandering (2/2) menu / minuut taxi / politie examen / eregast orgaan / ovenmaaltijd injectie / identiteit Wat je eerst moet weten Einde DEEL I Inleiding en probleemanalyse DEEL II Wat zijn lettertekens? Lettertekens zijn tekens die je toevoegt aan letters, of tekens die je tussen lettergrepen of woorden zet. Waarom lettertekens? Bij woorden zonder lettertekens is de kans groot dat er schrijf-, klank- of uitspraakproblemen ontstaan. Lettertekens gebruik je om er zeker van te zijn dat je een woord of woordgroep correct schrijft en uitspreekt. De lettertekens Het koppelteken - Het vervangingsstreepje - Het afbreekteken - Het trema ë, ï, ü, ö De apostrof ‘ Enkele voorbeelden vwodiploma binnen en buitendeur politieinlichtingen video archief klein kind stage verslag fantasie porie geinteresseerd A4-tje oma’tje => => => => => => => => => => => vwo-diploma binnen- en buitendeur politie-inlichtingen videoarchief kleinkind stageverslag fantasieën poriën geïnteresseerd A4’tje omaatje Welke problemen zijn er? 1. Klinkerbotsing 2. Betekenisverschil 3. Onmogelijke uitspraak 1. Klinkerbotsing (1/3) Er is sprake van klinkerbotsing als in een samenstelling twee klinkers (a, e, i, o, u) een onbedoelde klank vormen: autoongeluk naapen zeeeend => => => auto-ongeluk na-apen zee-eend 1. Klinkerbotsing (2/3) Alleen combinaties die van origine Nederlands zijn, botsen. Veelvoorkomende klanken zijn: a-a e-e o-o u-u e-i i-e e-u u-i a-u o-u o-e 1. Klinkerbotsing (3/3) De combinaties die wij van het Engels, Duits, Frans of Latijn hebben overgenomen, botsen niet: ae ao ea eo iu oa ua ue videoactie, televisieomroep, bakkerijingrediënt 2. Betekenisverschil klein kind / kleinkind hoge school / hogeschool te goed / tegoed te kort / tekort ten slotte / tenslotte 3. Onmogelijke uitspraak vmboleerling LLBdocent vakantieidee geleieter galaavond havodiploma essentiele => => => => => => => 3. Onmogelijke uitspraak vmboleerling LLBdocent vakantieidee geleieter galaavond havodiploma essentiele => => => => => => => vmbo-leerling LLB-docent vakantie-idee gelei-eter gala-avond havodiploma essentiële 3. Onmogelijke uitspraak vmboleerling LLBdocent vakantieidee geleieter galaavond havodiploma essentiele => => => => => => => vmbo-leerling LLB-docent vakantie-idee gelei-eter gala-avond havodiploma essentiële Inleiding en probleemanalyse Einde DEEL II Uitleg lettertekens DEEL III De lettertekens Het koppelteken - Het vervangingsstreepje - Het afbreekteken - Het trema ë, ï, ü, ö De apostrof ‘ - Het koppelteken (1/5) Het koppelteken mag je alleen gebruiken bij problemen in samenstellingen: - klinkerbotsing - combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt - woordgroepen - combinaties met voorvoegsels. - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => auto-onderdeel - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => auto-onderdeel vakantie-idee - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => auto-onderdeel vakantie-idee Viva-abonnement - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => auto-onderdeel vakantie-idee Viva-abonnement accu-informatie - Het koppelteken (2/5) Klinkerbotsing autoonderdeel vakantieidee Vivaabonnement accuinformatie stageervaring => => => => => auto-onderdeel vakantie-idee Viva-abonnement accu-informatie stage-ervaring - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel LLB-docent - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel LLB-docent vmbo-rapport - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel LLB-docent vmbo-rapport NCRV-programma - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel LLB-docent vmbo-rapport NCRV-programma aidspatiënt - Het koppelteken (3/5) Combinaties met afkortingen die je als letters uitspreekt NSpersoneel LLBdocent vmborapport NCRVprogramma aidspatiënt => => => => => NS-personeel LLB-docent vmbo-rapport NCRV-programma aidspatiënt - Het koppelteken (4/5) Woordgroepen kantenklaarmaaltijd => huisaanhuisblad => kophalsrompboerderij => - Het koppelteken (4/5) Woordgroepen kantenklaarmaaltijd => huisaanhuisblad => kophalsrompboerderij => kant-en-klaarmaaltijd - Het koppelteken (4/5) Woordgroepen kantenklaarmaaltijd => huisaanhuisblad => kophalsrompboerderij => kant-en-klaarmaaltijd huis-aan-huisblad - Het koppelteken (4/5) Woordgroepen kantenklaarmaaltijd => huisaanhuisblad => kophalsrompboerderij => kant-en-klaarmaaltijd huis-aan-huisblad kop-hals-rompboerderij - Het koppelteken (5/5) Combinaties met voorvoegsels exvriendin nietroker oudcollega => => => - Het koppelteken (5/5) Combinaties met voorvoegsels exvriendin nietroker oudcollega => => => ex-vriendin - Het koppelteken (5/5) Combinaties met voorvoegsels exvriendin nietroker oudcollega => => => ex-vriendin niet-roker - Het koppelteken (5/5) Combinaties met voorvoegsels exvriendin nietroker oudcollega => => => ex-vriendin niet-roker oud-collega - Het vervangingsstreepje (1/2) Het vervangingsstreepje vervangt het woord dat je weglaat: in- en uitgang binnen- en buitenkant in voor- en tegenspoed douche-, garage- en keukenraam (gang) (kant) (spoed) (raam) - Het vervangingsstreepje (2/2) Veelvoorkomende fouten: in -en uitgang binnen en- buitenkant in voor en -tegenspoed douche, -garage -en keukenraam - Het afbreekteken Het afbreekteken mag je gebruiken als de regel waarop je schrijft vol is. Breek altijd af tussen twee lettergrepen: - Het afbreekteken Het afbreekteken mag je gebruiken als de regel waarop je schrijft vol is. Breek altijd af tussen twee lettergrepen: Het moet toch kunnen? Ik houd van paprikasoep. ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => geëmotioneerd ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => geëmotioneerd commerciële ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => geëmotioneerd commerciële geüpdatet ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => geëmotioneerd commerciële geüpdatet egoïsme ¨ Het trema (1/2) Het trema gebruik je als er klankverandering binnen een woord optreedt. Je zet het trema op de letter waar de klank verandert: geemotioneerd commerciele geupdatet egoisme reele / reeel => => => => => geëmotioneerd commerciële geüpdatet egoïsme reële / reëel. ¨ Het trema (2/2) Er komt ook klankverandering voor bij meervouden. Let op de klemtoon! idee fantasie porie kolonie => => => => ¨ Het trema (2/2) Er komt ook klankverandering voor bij meervouden. Let op de klemtoon! idee fantasie porie kolonie => => => => ideeën fantasieën ¨ Het trema (2/2) Er komt ook klankverandering voor bij meervouden. Let op de klemtoon! idee fantasie porie kolonie => => => => ideeën fantasieën poriën koloniën Koppelteken en trema vergeleken Koppelteken (-) Bij samenstellingen en woordgroepen. Bij klinkerbotsing en niet uit te spreken woorden. Trema (¨) Bij niet-samenstellingen. Bij klankverandering en meervoud. ' De apostrof De apostrof gebruik je in niet-samenstellingen bij bezit en afkortingen. Gebruik de apostrof bij klankverandering en bij samenstellingen die afkortingen bevatten. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskias dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskias dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskias dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskias dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskia's dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskia's dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnixs camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskia's dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnix' camera is eindelijk gerepareerd. Annas zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskia's dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnix' camera is eindelijk gerepareerd. Anna's zus houdt van zeilen. Sergios idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij bezit Pauls boek ligt op tafel. Annes fiets is gesloten. Robs auto ruikt nog lekker nieuw. Saskia's dochter wordt elf jaar. Liannes huis staat te koop. Marnix' camera is eindelijk gerepareerd. Anna's zus houdt van zeilen. Sergio's idee spreekt velen aan. ' De apostrof bij afkortingen mbo'er PSV'er A4'tje cd'tje 65+'er sms'je havoër ' De apostrof bij afkortingen mbo'er PSV'er A4'tje cd'tje 65+'er sms'je havoër ' De apostrof bij afkortingen mbo'er PSV'er A4'tje cd'tje 65+'er sms'je havoër => => => => => => => mbo-student PSV-speler A4-formaat cd-speler 65+-kaart sms-tegoed havodiploma Lastige woorden na-apen / naäpen AOW-er / AOW'er sms-en / sms'en dvd-tje / dvd'tje 65+-er / 65+'er toeeigenen / toe-eigenen / toeëigenen e-mailadres / e-mail-adres / e-mail adres lila-achtig / lilaächtig Lastige woorden na-apen / naäpen AOW-er / AOW'er sms-en / sms'en dvd-tje / dvd'tje 65+-er / 65+'er toeeigenen / toe-eigenen / toeëigenen e-mailadres / e-mail-adres / e-mail adres lila-achtig / lilaächtig Codes trema, grave, aigu ë = Alt + 0235 ï = Alt + 0239 ö = Alt + 0246 ü = Alt + 0252 è = Alt + 0232 é = Alt + 0233 à = Alt + 0224 á = Alt + 0225 EINDE
