Speech DCN Prinses Irene van Lippe

Nijmeegs Duurzaamheidscafé, Lux, Nijmegen, 28 maart 2017
Toespraak van Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld
‘Ons wereldbeeld wordt bepaald door onze relatie met de natuur’
Een vreemde titel in een tijd waar zoveel gaande is. Maar laten we toch maar terugkoppelen
naar waar het allemaal start: en dat is het leven zelf, oftewel de natuur. ….
Voor de eerste keer in de menselijke geschiedenis zijn we getuige van een wereldwijde
verstoring van de biologische fundamenten van de Aarde. En wij zijn daar
medeverantwoordelijk voor. Wij voelen noch weten ons een onderdeel van de Aarde en
hebben ons buiten en boven de natuur geplaatst.
Deze scheiding is een afschuwelijk misverstand dat tot afschuwelijke misstanden heeft
geleid. Ik hoef die in dit gezelschap nauwelijks te benoemen. Alleen dit: Realiseren we ons
dat wat we de Aarde aan hebben gedaan en maar blijven aandoen, dat we dat tevens
onszelf aandoen?
Wij zijn natuur.
We zijn van hetzelfde materiaal gemaakt als al de prachtige levensvormen die we met
planeet Aarde delen. De door onszelf geschapen kloof in ons denken en handelen, tussen
natuur en mens is het resultaat van een eenvoudige maar vergeten waarheid: dat wij
onderdeel zijn van de natuur.
Economische en politieke beslissingen zijn altijd verbonden met een innerlijke houding ten
opzichte van het leven – een wereldbeeld. Kunnen we overschakelen van een wereldbeeld
dat de mens centraal stelt, naar een wereldbeeld dat het welzijn van al het leven in
beschouwing neemt? De volgende woorden van Albert Einstein citeer ik graag:
‘De mens is deel van een geheel dat wij het Universum noemen, een deel dat beperkt is in
ruimte en tijd. Wij ervaren onszelf, onze gedachten en gevoelens, als iets dat afgescheiden is
van de rest -, een soort optisch waanbeeld van het bewustzijn. Dit waanbeeld is als een soort
gevangenis, die ons beperkt tot onze persoonlijke verlangens en slechts aandacht toelaat
voor de paar mensen die ons het meest nabij zijn. Onze opdracht is ons te bevrijden uit deze
gevangenis, door onze cirkels van mededogen te verruimen naar alle levende wezens en de
gehele natuur in al haar schoonheid te omarmen.’
We zijn aangekomen op een moment in de geschiedenis van de mensheid waarop het
dringend nodig is onze rol in het grote ecosysteem Aarde te overdenken en opnieuw te
evalueren. Deze herwaardering vraagt ons naar ons hart te luisteren. Echter verandering
groeit haast altijd zoals een plant: vanuit de wortelzone naar boven. Hier ligt daarom een
persoonlijke uitdaging, die geen regering, geen politieke partij of instelling voor ieder van
ons kan invullen, niet alleen omdat zij deze onderliggende uitdaging niet of nauwelijks
1
genoeg meenemen in hun beleid, maar omdat het ieder van ons persoonlijk aangaat en we
voor onszelf zullen moeten beslissen waar onze prioriteiten liggen; vanuit welk wereldbeeld
leef je en wil je leven? Waar sta je voor en hoe wil jij dat de wereld er uit ziet?
De verschillen in prioriteiten en belangen die ons helaas in verschillende kampen zetten,
komen voort uit de uiteenlopende innerlijke motiveringen die weer samenhangen met
verschillen in achterliggende wereldbeelden. Meningsverschillen zoals ook in ons land,
kunnen we alleen echt het hoofd bieden als we open staan voor elkaars diepere
motiveringen en uiteraard ook voor elkaars wereldbeelden. Dialoog is daarbij een meer
vruchtbare weg om elkaar te verstaan dan het debat. Een dialoog die zoekt naar het leggen
van verbindingen die conflicten overstijgen, omdat ze in het belang zijn van het geheel.
We zijn duidelijk op weg naar een schonere wereld. In het bedrijfsleven hoor ik uitspraken
zoals: ‘Het gaat er niet meer om óf we veranderen, de vraag is nu hoe doen we dat’. Ook de
techniek zal veel kunnen bijdragen. Ik zou dit de ‘buitenkant’ van duurzaamheid willen
noemen. En die is belangrijk. Maar wat is de diepere motivering om schoner te leven en te
produceren? De grootste uitdaging is een verandering op een diepgaander niveau.
Als we praten over duurzaamheid, een duurzame toekomst, doen we dat dan vanuit een
wereldbeeld waar de mens centraal staat? Of het bedrijf? Of vanuit een wereldbeeld bewust
van de inter-relatie tussen al wat leeft; waarbij we deze begrijpen en aanvoelen, bewust
beléven, en we ook van daaruit willen handelen? De basis van het leven, de natuur, die wij
met al dat leeft delen, als uitgangspunt nemen. Ik spreek in deze context graag over de
‘binnenkant van duurzaamheid’.
Onze visie op de wereld wordt bepaald door onze relatie tot de natuur. Of andersom: de
diepgang van onze relatie tot de natuur bepaalt onze visie op de wereld. Een heldere
voorstelling van duurzaamheid kan alleen ontstaan als onze ‘binnenkant’ en ‘buitenkant’
met elkaar in overeenstemming zijn. En we van daaruit onze economie, onderwijs, sociale
ordening, huisvesting, etc. afstemmen.
Mijn persoonlijk wereldbeeld is dat van een brede samenleving die meer omvat dan alleen
de menselijke maatschappij. Een wereldwijde, onderling verbonden maatschappij van alle
levensvormen en al wat is, inclusief de rivieren, de bergen, de dieren, de planten… Daarom is
mijn visie van duurzaamheid: een duurzaam welzijn voor al wat leeft. Daarmee zijn het
welzijn van de Aarde en het welzijn van onszelf met elkaar verbonden.
Het gaat erom om het oude beeld los te laten dat we eigenaar of rentmeester zijn van de
Aarde, de natuur, en dat we de realiteit omhelzen dat we partner en deelgenoot zijn van al
dat leeft.
2
Dat behelst een verbindende samenleving, met zorg voor de natuur en de medemens. En,
zoals Bisschop Tutu en de Dalai Lama ons vertellen: dat brengt gevoelens van innerlijke
vreugde met zich mee.
Het werk van de Duitse filosoof Martin Buber is gebaseerd op het onderscheid dat wij maken
in de kijk op de wereld: we kunnen de ander en het andere zien als ‘het’ of als ‘Gij’. Zien we
de ander als een ‘het’, dan handelen we vanuit een wereldbeeld van afgescheidenheid.
Daarmee isoleren we onszelf en sluiten we ook een deel van onze innerlijke natuur af.
Wanneer we ons wezenlijk verbonden voelen met onze omgeving, zien we de ander en het
andere als een ‘Gij’. Buber spreekt in deze context over wederkerigheid. En in deze
wederkerigheid maken we een diepe verbinding met ons eigen innerlijk…ons wezenlijke
welzijn.
Daarmee kunnen we zeggen dat achter de economische, financiële, klimaat-, sociale en
ecologische crises, een dieper gaande crisis schuilgaat: die van afgescheidenheid van het
natuurlijke leven zelf - de basis van waaruit we leven en kunnen overleven.
Is het realistisch om besluiten te nemen waar we alleen maar aan onszelf denken?
Vanuit een toekomstbeeld van economische groei gebaseerd op een Cartesiaanse wijze van
denken dat oude menselijke waarden heeft overschaduwd; waarden van onderliggende
verbinding en tussenliggende relaties met al het leven waar we deze aardbol mee delen. Een
toekomstbeeld waarbij wordt voorbijgegaan aan de werkelijkheid van ‘interbeing’ – interzijn -, zoals de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh dat zo mooi uitdrukt. De werkelijkheid
van ‘interzijn’ van waaruit vele oude culturen leefden.
Wat vraagt dat van ons nu?
Ik wil graag twee aspecten naar voren brengen: Ik denk aan een economie, verbonden met
ecologie. Waar het niet langer gaat om de winst alleen, maar we die ruimer opvatten als een
fundament voor het welzijn van al het leven, dan onderhoudt de economie werkelijk een
thuis, een familie. Ecologie en economie verwijzen beide naar een en hetzelfde begrip:
‘oikos’, het huis, het thuis, de familie. Economie gaat dan deel uitmaken van de ecologie van
de grote gemeenschap van alle levensvormen. En dat is waarom de zakenwereld zulk een
cruciale rol speelt op dit moment van transformatie.
Mijn tweede punt is een behoefte aan persoonlijk leiderschap; besluiten durven nemen
vanuit de persoon die je werkelijk bent, je innerlijke natuur. De individuele bijdrage wordt
vaak onderschat en gezien als iets dat de kracht mist om een verschil te maken: wie ben ik,
wat doe ik ertoe? Toch maken onze persoonlijke gedachten en keuzes wel degelijk een
verschil omdat zij niet alleen een effect hebben op ons persoonlijk leven, maar ook op onze
buren, op onze gemeenschap, op de natuur zelf, zoals een reeks van concentrische steeds
3
ruimer wordende cirkels. Zie de opkomst voor deze laatste verkiezingen, mensen namen hun
verantwoordelijkheid want het was belangrijk.
De gemeente Nijmegen heeft aangegeven dit jaar Fête de la Nature aan te willen halen als
voorloper voor het event in 2018, als de stad de ‘European Green Capital’ zal zijn. Ik stel me
voor dat u hier een belangrijke bijdrage aan gaat geven als organisatie of als individuele
burger van Nijmegen. Weer een mooie kans je te laten zien in waar je voor staat.
Ieder mens doet er toe en met zijn allen co-creëren we de toekomst van planeet Aarde.
Op het moment dat je begrijpt dat jij er zelf toe doet; dat jij ertoe doet in wat je denkt en in
hoe je handelt, in wat voor keuzes je maakt, in hoe je omgaat met je relaties, in hoe je jezelf
behandelt; op het moment dat je begrijpt dat ieder van ons is als een druppel water in de
oceaan van het leven, begrijp je ook dat het ieders persoonlijke verantwoordelijkheid is een
heldere druppel te zijn die zal bijdragen aan de helderheid van de oceaan als geheel. Want in
feite is het ‘ik’ ook altijd een ‘wij’.
Die verantwoordelijkheid ligt bij ieder van ons. Ik zie dit als een prachtige en vreugdevolle
verantwoordelijkheid, omdat dit het leven en alles wat ieder mens doet de moeite waard
maakt! Elk moment.
We leven in een fascinerend moment in de geschiedenis, een tijdperk dat ons uitdaagt niet
alleen nieuwe technische, maar ook spirituele wegen te ontdekken, om te komen tot een
levensstijl die in harmonie is met de natuur en onze innerlijke natuur. In mijn denken is het
welbewust aangaan van een inter-relatie met al het leven uiteindelijke de vervulling van ons
menselijk potentieel.
4