Raadsvoorstel Enschede d.d. 23 oktober 2007

Voorstel GEMEENTERAAD
Stuknummer
In te vullen door raadsgriffie.
Programma
Economische ontwikkeling
Onderwerp
Gebiedsontwikkeling luchthaven Twente en
omgeving
VII - A
Dienst
Concernstaf E.A. Smit (8112)
Corsanummer
Enschede
23 en 25 oktober 2007
Wij stellen u voor te besluiten tot
1. kennis te nemen van de route naar de oprichting van de Vliegwiel Twente Maatschappij’’
(VTM);
2. In te stemmen met de verhouding van 40% rijk, 40% gemeente en 20% provincie in de
kosten, opbrengsten en risico’s in de op te richten onderneming VTM;
3. In te stemmen met een kostenverdeling in de kwartiermakerfase van VTM van 40% rijk,
40% gemeente en 20% provincie, waarbij deze kosten bij de definitieve oprichting van de
VTM als te verrekenen historische kosten worden ingebracht;
4. Kennis te nemen van voortgang van de ‘Gebiedsontwikkeling luchthaven Twente e.o.’;
5. Een voorstel af te wachten over het vooralsnog (beperkt) openhouden van de luchthaven
voor een periode van 3 jaar.
Toelichting op het voorstel
1. Relatie met programma/beleidskader/wettelijke taak/bestuurlijke geschiedenis
In uw vergadering van 27 februari 2006 heeft u een richtinggevend besluit genomen over de herontwikkeling van de
vliegbasis en omgeving. Dit besluit is genomen tegen de achtergrond van het eerder door uw Raad vastgestelde
ontwikkelingskader waarbinnen de doorstart van de burgerluchtvaart en de herontwikkeling van het gebied zou
worden gerealiseerd. Op 11 december 2006 heeft uw Raad ingestemd met de verdere uitwerking van deze
gebiedsontwikkeling en besloten tot voortzetting van het proces van onderhandelingen over verwerving van de
gronden van het rijk.
In de voortgangsrapportage van juni 2007 aan uw Raad is gesproken over de samenwerking tussen het rijk,
gemeente en provincie bij de verdere gebiedsontwikkeling van de luchthaven en omgeving. Het overleg tussen de
publieke partijen heeft geresulteerd in een samenwerkingsvorm die wij al in de rapportage hebben aangekondigd:
een nog op te richten gebiedsontwikkelingsmaatschappij, Vliegwiel Twente Maatschappij, kortweg VTM.
Het gaat hierbij in eerste instantie om een publiek-publieke maatschappij die een grondexploitatie gaat voeren,
gericht op een zo hoog mogelijk maatschappelijk rendement. Private partijen kunnen later deelnemen De minister
van Financiën heeft een sluitende businesscase en een marktconform rendement als voorwaarde gesteld. Dit geldt
voor ieder uiteindelijk te kiezen alternatief, met of zonder luchthaven. Het voorkeursscenario van ons blijft een
sluitende businesscase te ontwikkelen voor een economisch levensvatbare luchthaven. Aangegeven is dat de
gedachte uitgaat naar een verhouding in de onderneming van 40% rijk, 40% gemeente en 20% provincie. Het rijk
brengt de grond en de gebouwen in en de gemeente en de provincie kapitaal. Van de gemeente en provincie
samen wordt een totaalinbreng van 30 mln aan kapitaal verwacht.
Voor de op te richten VTM wordt een bestuursovereenkomst voorbereid met het rijk. Wij hopen de (kaders voor) de
bestuursovereenkomst in december 2007 of januari 2008 aan u voor te leggen. Dit zal gebeuren tezamen met een
voorstel aan uw raad de benodigde middelen voor de kapitaalinbreng van de gemeente vrij te maken voor de op te
richten VTM. Een formeel oprichtingsbesluit wordt niet eerder dan in de loop van 2008 verwacht. De VTM zal in
eerste instantie het karakter hebben van een grondbank. Alle partijen delen vanaf de start van de onderneming - na
aftrek van historische kosten- evenredig in de kosten en opbrengsten, overeenkomstig de genoemde verdeelsleutel.
Kwartiermakersfase
Wij hebben samen met Gedeputeerde Staten in juli jl een bestuursopdracht vastgesteld voor kwartiermaker dhr. P.
Kuenzli (bijlage). Het ministerieel opdrachtgeversberaad (MOB) heeft een mandaat verstrekt aan het
Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf (GOB) en heeft dhr. L. Kramer van het GOB aangewezen als
kwartiermaker. Beiden zijn beoogde directeuren van de VTM i.o.
In het mandaat en de bestuursopdracht wordt ingegaan op de aanleiding voor de opdracht, visie en
uitgangspunten, de opdrachtformulering, het resultaat medio 2011 en de financiële risico’s en middelen.
CS, E. Smit 8112
De gebiedsontwikkelingsmaatschappij ‘Vliegwiel Twente Maatschappij’ krijgt in de voorgestelde opzet de
beschikking over de gronden en het vastgoed met een kapitaalsinbreng van de gemeente Enschede en de
provincie.
Ook in de kwartiermakersfase geldt de verdeelsleutel voor de te maken kosten: provincie 20%, en gemeente en rijk
elk 40%. De bijdragen in de plan- en ontwikkelingskosten door gemeente en provincie in de kwartiermakersfase
worden beschouwd als vooruitbetaling op de kapitaalsinbreng.
De kwartiermakers zijn hard aan de slag om de projectorganisatie vorm te geven. De begroting voor de 2e helft
2007 (1,75 mln) is verder uitgewerkt en al eerder goedgekeurd. De begroting 2008 wordt indicatief geraamd op
3,75 mln euro. Het gemeentelijk aandeel daarin bedraagt dan 1.500.000 euro. Een dekkingsvoorstel wordt separaat
aan uw raad voorgelegd. Daarin zal ook worden betrokken de kosten die de provincie thans voorfinanciert voor de
projectkosten over tweede helft 2007 en die nog ten laste komen van de gemeente (225.000 euro).
2. Situatieschets, probleemstelling, doelstelling
In het randprogramma van de stedelijke commissie d.d. 8 oktober bent u geïnformeerd over de gewijzigde aanpak
en stappen in het project. In dit voorstel wordt uitgebreider stilgestaan bij enkele van de gepresenteerde
onderwerpen.
Samenvatting ontwikkelingen:
 Het is vooralsnog niet zeker of de provincie of het rijk bevoegd gezag zal zijn voor een luchthavenbesluit over
een burgerluchthaven Twente. Dit hangt af van de positie van de luchthaven Twente in de Luchthavennota die
door de minister is aangekondigd voor begin 2008.
De voorbereidingen voor een luchthavenbesluit worden voortgezet.
 Zoals afgesproken is en wordt nu -interactief- gewerkt aan het evenwichtig in beeld brengen van alternatieven
met en zonder burgerluchthaven. De milieueffecten en kosten/baten van deze alternatieven worden aansluitend
onderzocht. Het maatschappelijk debat wordt beschouwd als een integraal onderdeel bij alle processtappen.
Leden van gemeenteraden en provinciale staten worden hierbij ook betrokken. Voorjaar 2008 kan het debat
zich toespitsen op een vergelijk van alternatieven met en zonder burgerluchthaven op structuurniveau, en de
keus van de uit te werken varianten. Voor de totale gebiedsontwikkeling, met of zonder burgerluchthaven,
wordt vervolgens een businesscase gemaakt, gekoppeld aan een stedenbouwkundig programma van eisen.
Na bestuurlijk instemming hiermee kan naar verwachting eind 2008 of begin 2009 een uitvraag gedaan worden
naar de markt.
 Zo spoedig mogelijk wordt de VTM opgericht, die in eerste instantie het karakter zal hebben van een
grondbank. Het rijk brengt grond en opstallen in en gemeente en provincie kapitaal.
 Van belang is om komende jaren keuzemogelijkheden open te houden en geen beslissingen te nemen die een
gebiedsontwikkeling met burgerluchthaven in de weg staan. Dit betekent dat in de overbruggingsperiode het
burgerluchtvaart op de luchthaven zo mogelijk (beperkt) gecontinueerd moet kunnen worden.
 De planning en het besluitvormingstraject zijn in het licht van het voorgaande bijgesteld. In de bijlage is een
indicatief planningsschema opgenomen dat doorloopt tot in 2010. In 2011 zouden dan de eerste
deelexploitaties kunnen starten. Het indicatieve schema wordt nog verder uitgewerkt.
 Burgemeester en wethouders van Enschede en Gedeputeerde staten van Overijssel hebben juli 2007 een
bestuursopdracht voor het gebiedsontwikkelingsproject vastgesteld waarbij met deze doorlooptijd tot 2011
rekening wordt gehouden. In de bestuursopdracht wordt ingegaan op de aanleiding, de visie en
uitgangspunten, de opdrachtformulering, het resultaat per 2011 en de financiële risico’s en middelen
De belangrijkste ontwikkelingen ten opzichte van de voortgangsrapportage van juni 2007 aan uw Raad zijn:
a. Ontwikkelingen op rijksniveau: RBML en Luchthavennota
Behandeling van de Regeling Burgerluchthavens en Militaire Luchthavens (RBML) in de Tweede kamer is gaande.
Amendementen en moties zijn inmiddels ingediend. De minister van V&W heeft in juni 2007 een Luchthavennota
aangekondigd (voorjaar 2008 te verschijnen) waarin hij in zal gaan op de positie van de verschillende luchthavens,
mede in relatie tot Schiphol, en de aanwijzing van nationale luchthavens en regionale luchthavens. Of –bij een
gebiedsontwikkeling met burgerluchthaven- een luchthavenbesluit door provinciale staten of het rijk genomen moet
worden wordt duidelijk na behandeling van die Luchthavennota in de Tweede Kamer. Een luchthavenbesluit op
grond van de RBML kan dan op z’n vroegst in de tweede helft van 2008 genomen worden. In de indicatieve
planning van de Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM) wordt uitgegaan van een te nemen luchthavenbesluit in
2009 (zie verder paragraaf e van deze voortgangsrapportage.
b. Gebiedsontwikkeling, m.e.r. en mkba
Met het vaststellen van de richtlijnen m.e.r. hebben provinciale staten besloten dat het alternatief zonder
CS, E. Smit 8112
burgerluchthaven ook onderzocht zal worden. Het gaat in de gebiedsontwikkeling niet alleen om het gebied van de
luchthaven zelf (ca 490 ha) maar om het hele gebied tussen de steden Hengelo-Enschede-Oldenzaal.
Het opstellen van de m.e.r. is gestart maar heeft in de eerste periode betrekking op luchtvaartvarianten. Het
beschrijven van de milieueffecten van de gebiedsontwikkeling in z’n totaliteit zal kunnen plaatsvinden als in het
maatschappelijk debat (zie hierna) meer zicht is ontstaan op het alternatief zonder burgerluchthaven én
tegelijkertijd het alternatief met burgerluchthaven meer in het perspectief is geplaatst van de ruimere
gebiedsontwikkeling. Een maatschappelijke kosten baten analyse volgt daar dan op.
c. Maatschappelijk debat, participatie en communicatie
Tot de zomer van 2007 was een planning voorzien waarbij eind 2007 resultaten van de m.e.r. en een mkba
beschikbaar zouden zijn. Vervolgens zou het maatschappelijk debat starten.
Resultaat van het maatschappelijk debat moet zijn: zicht op draagvlak voor een proces van een integrale
gebiedsontwikkeling met de mogelijkheid van de realisatie van een regionale luchthaven.
In feite is het maatschappelijk debat reeds gaande en heeft een extra impuls gekregen door het besluit om
maatschappelijke organisaties, belangengroeperingen en de ‘Hold’ gemeenten (Hengelo, Oldenzaal, Losser en
Dinkelland) intensief te betrekken bij de vraag hoe het alternatief zonder burgerluchthaven er uit kan zien. De
projectorganisatie heeft opdracht geven aan de combinatie Grondmij/TXchange om op een methodische wijze met
alle betrokkenen te komen tot invulling van het alternatief zonder burgerluchthaven. Daartoe zijn in september 2007
diverse bijeenkomsten georganiseerd. Voorstel is om ook colleges, raden en staten eind 2007 te betrekken bij de
vraagstelling rond integrale gebiedsontwikkeling en het participatieproces. Zij worden op die manier in het lopende
debat betrokken. Een afronding van het maatschappelijk debat in deze fase wordt gepland in 2008 als er een
compleet zicht is op de gebiedsontwikkeling, met alternatieven met en zonder burgerluchtvaart, waarvan de
milieueffecten zijn onderzocht en de kosten-baten op structuurniveau bekend. Dan staat de vraag centraal of
alternatieven met en/of zonder luchtvaart verder worden uitgewerkt.
d. Businesscase en exploitatie luchthaven
Voor de totale gebiedsontwikkeling, met of zonder burgerluchthaven, zal een businesscase gemaakt worden. De
waarde van de grond én de plan- en ontwikkelingskosten moeten terugverdiend worden. Een businesscase wordt
gekoppeld aan een bestuurlijk geaccordeerd stedenbouwkundig programma van eisen. Structurele exploitatie van
de luchthaven zelf zal door het bedrijfsleven moeten plaatsvinden. Belangstelling vanuit de markt is kenbaar
gemaakt. Een financieel consortium heeft recent schriftelijk laten weten geïnteresseerd te zijn in het project. Deze
en andere partijen zullen in de gelegenheid worden gesteld om volgens daarvoor geldende Europese regels in een
selectieprocedure mee te doen. Maar eerst zal een programma van eisen voor de gebiedsontwikkeling worden
opgesteld. Na besluitvorming hierover kan een uitvraag gedaan worden. Selectieprocedure en procedures in het
kader van de ruimtelijke ordening en luchthavenwetgeving worden daarna parallel doorlopen.
In eerste instantie zal de VTM vooral het karakter van een grondbank hebben waarin de drie partijen deelnemen:
het rijk brengt grond en opstallen in en gemeente en provincie kapitaal. Een gebiedstransformatie van een omvang
als bij dit project is een zaak van lange termijn (10 tot 20 jaar). Thans is van belang om keuzemogelijkheden open
te houden en geen beslissingen te nemen die een gebiedsontwikkeling met of zonder burgerluchthaven in de weg
staan. Dit betekent ook dat op zeer korte termijn besluiten genomen moeten worden over het (beperkt) continueren
van de burgerluchtvaart op de luchthaven, vanaf 1 januari 2008. Een voorstel zullen wij u zo spoedig mogelijk doen
toekomen.
e. Planning en besluitvormingstraject
De planning waar vóór de zomer 2007 vanuit werd gegaan is niet langer haalbaar. Dat heeft de volgende
achtergronden:
- de vertraagde behandeling in de Tweede kamer van de Regeling Burgerluchthavens en Militaire Luchthavens /
RBML en de hernieuwde discussie op rijksniveau over de voorgenomen decentralisatie van de bevoegdheid
voor burgerluchthavens (RBML);
- de gewijzigde aanpak van de gebiedsontwikkeling; meer integraal en gericht op zowel de ontwikkeling van
alternatieven met als zonder burgerluchtvaart (richtlijnen m.e.r.);
- de nadrukkelijke wens van raad en staten om de communicatie en betrokkenheid van burgers, belangengroepen
en maatschappelijke organisaties bij het proces te vergroten;
- het in verband hiermee anders inrichten van het maatschappelijk debat en de betrokkenheid van raden en
staten daarbij;
- de omvang van de externe opdrachten overschrijdt de norm voor Europese aanbesteding en dat verlengt de
doorlooptijd bij opdrachtverstrekking;
- besluitvorming over en operationeel krijgen van de nieuwe projectorganisatie kost tijd.
Thans wordt uitgegaan van het indicatieve planningsschema zoals opgenomen in bijlage bij dit voorstel.
CS, E. Smit 8112
Overbruggingsperiode(interim-fase)
Rijk, provincie en gemeente Enschede werken nu samen aan de ‘Gebiedsontwikkeling Luchthaven Twente e.o.’.
Vastgesteld moet worden dat het contracteren van een definitieve exploitant voor de luchthaven en/of de
gebiedsontwikkeling (ook eventueel zonder luchthaven) zorgvuldig moet gebeuren. Dit geldt ook voor een eventuele
interim-exploitatie door geïnteresseerde marktpartijen. Daarbij moet rekening worden gehouden met nationale
wetgevingstrajecten en de Europese regelgeving over aanbesteding. Het zal tenminste 3 jaren in beslag nemen om
te komen tot een definitieve bieding en een contract met bestuurlijke goedkeuring. Voor de exploitatie bestaat
belangstelling vanuit de markt. Ook voor de interim-periode is serieus belangstelling.
Uitgangspunt moet nu zijn dat -hangende het maatschappelijk debat en de finale politieke afwegingen- alle
programmatische en ruimtelijke opties voor de transformatie van de luchthaven open gehouden worden, ook die van
een werkende burgerluchthaven. Gebiedstransformaties zijn, om economische en planologische redenen langdurige
processen (10-20 jaren), zeker bij ingrijpende wijzigingen van bestemming. Het stilleggen van de luchthaven en het
daarna weer in bedrijf stellen is een optie die de kans op een doorstart van een burgerluchthaven sterk verkleint.
Nagegaan wordt of, in afwachting van een definitieve exploitant, het tijdelijk (beperkt) continueren van het huidig
burgergebruik tegen verantwoorde kosten en het verkrijgen van inkomsten mogelijk is. Er wordt gedacht aan een
periode van 3 jaar, de periode die naar verwachting nodig is om tot definitief contractering van een exploitant te
komen.
Een voorstel hiervoor zullen wij u zo spoedig mogelijk doen toekomen.
3. Bevindingen uit de interactie met belanghebbenden
Zie paragraaf c. voortgangsrapportage
4. Informeren over vervolg
De komende periode zullen met het GOB en de provincie Overijssel nadere stappen worden gezet op weg naar de
publiek-publieke Vliegwiel Twente Maatschappij, die een grondexploitatie gaat voeren voor het gebied (490 ha).
Voor de op te richten onderneming wordt een bestuursovereenkomst voorbereid met het rijk. De kaders voor de
bestuursovereenkomst zullen wij in december 2007 of januari 2008 aan u voorleggen. Dit zal gebeuren tezamen
met een voorstel aan uw raad om de benodigde middelen voor de kapitaalinbreng van de gemeente vrij te maken
voor de op te richten onderneming.
5. Financiële informatie
6. Risicoparagraaf
n.v.t.
7. Overige voor de raad relevante informatie
Voor het overige wordt verwezen naar de volgende documenten:
 Presentatie randprogramma stedelijke commissie (leeskamer)
Burgemeester en Wethouders van Enschede,
de Secretaris,
de Burgemeester,
M.J.M. Meijs
P.E.J. den Oudsten
CS, E. Smit 8112
Besluit
van de Raad van de gemeente Enschede, gelezen het voorstel van Burgemeester en Wethouders van
23 oktober 2007,
1. kennis te nemen van de route naar de oprichting van de Vliegwiel Twente Maatschappij’ (VTM)’;
2. In te stemmen met de verhouding van 40% rijk, 40% gemeente en 20% provincie in de kosten, opbrengsten
en risico’s in de op te richten VTM;
3. In te stemmen met een kostenverdeling in de kwartiermakerfase van VTM van 40% rijk, 40% gemeente en
20% provincie, waarbij deze kosten bij de definitieve oprichting van de VTM als te verrekenen historische
kosten worden ingebracht;
4. Kennis te nemen van voortgang van de ‘Gebiedsontwikkeling luchthaven Twente e.o.’;
5. Een voorstel af te wachten over het vooralsnog (beperkt) openhouden van de luchthaven voor een periode
van 3 jaar.
vastgesteld in de vergadering van
de Griffier,
CS, E. Smit 8112
de Voorzitter,