SYNOPSIS

Conferentie ‘De Republiek in een tijd van vorsten’
11 november 2011
SYNOPSIS
1A
Yolanda Rodríguez Pérez (UU): De Tachtigjarige oorlog in Spaanse ogen
Literaire en historische werken bieden een schat aan informatie over de
Spaanse visie op de Nederlanden ten tijde van de 80-jarige Oorlog. Toen
bonden dappere Spaanse soldaten namelijk de strijd aan met volgens hen
hardnekkige en hoogmoedige ketters en rebellen. Gedurende vele jaren zou
het koude Noorden een beproefd element zijn in het leven van de Spanjaarden
van de Gouden Eeuw. Maar wat weten we daarvan?
1B
Luc Panhuysen: Het Rampjaar 1672
Synopsis volgt binnenkort.
2A
Etienne Rooms (KMS, Brussel): De Republiek in de ogen van Lodewijk XIV
Na het overlijden van zijn schoonvader Filips IV streefde Lodewijk XIV een
dubbel doel na. Op korte termijn ambieerde hij de territoriale uitbreiding
van Frankrijk tot de grote rivieren. Dit zou Frankrijk een veilige
noordelijke grens geven, maar dit impliceerde de aanhechting van de
Zuidelijke of Spaanse Nederlanden. Deze politieke ambities waren niet
nieuw.
Op lange termijn wilde hij de rechten van zijn kinderen op de Spaanse troon
veilig stellen. Zowel voor Engeland als voor de Republiek was een Franse
uitbreiding tot aan de grote rivieren onaanvaardbaar. Voor Engeland zou dit
betekenen dat een groot stuk van de Noordzeekust Frans zou worden en
vandaar was een landing in het zuidoosten van Engeland niet denkbeeldig.
Voor de Republiek betekende dit het einde van een redelijk veilige
bufferstaat tussen Frankrijk van de republiek. Het leidmotief was Gallia
amica, sed non vicina (Frankrijk is onze vriend maar moet niet te dichtbij
komen). Jan de Witt was ervan overtuigd Frankrijk onder controle te kunnen
houden maar hij vergiste zich in de ambities van Lodewijk XIV. In 1672 viel
Lodewijk XIV de Republiek binnen. Zijn doel was niet zozeer de annexatie
van het territorium van de republiek, dan wel het gevoelig verzwakken van
de Republiek. Voldoende verzwakt zou de Republiek geen hinderpaal meer zijn
bij de aanhechting van de Zuidelijke Nederlanden. Verder zou men, volgens
Colbert, een geduchte economische concurrent voor de Franse handel
elimineren.
De catastrofe van 1672 leidde tot een machtswissel. Jan de Witt verdween
van het terrein en de jonge stadhouder werd met vrijwel dictatoriale
volmachten bekleed. Door een combinatie van geluk en bekwaamheid en door
een te grote Franse zelfverzekerdheid wist Willem III het gevaar te
bezweren. De zogenaamde Hollandse oorlog eindigde in 1678 met de Vrede van
Nijmegen en de Republiek kwam eerder versterkt dan verzwakt uit deze
oorlog. Dat de Spaanse Nederlanden niet door Frankrijk werden ingelijfd
tijdens de daaropvolgende oorlog in de tweede helft van de 17de eeuw en in
het begin van de 18de eeuw, was enkel en alleen te danken of te wijten aan
het sterke militaire en politieke optreden van Willem III, stadhouder van
de Republiek.
Conferentie ‘De Republiek in een tijd van vorsten’
11 november 2011
2B
Simon Groenveld (RUL): Problemen rond de formele erkenning van de Republiek
door de omliggende mogendheden
“Ik heb een onderwerp bedacht, dat goed bij de thematiek aansluit, niet of
nauwelijks is bestudeerd en dus wel wat nieuws biedt: Problemen rond de
formele erkenning van de Republiek door de omliggende mogendheden, ca.
1588-1648. Het is mij namelijk opgevallen bij mijn recente bestudering van
het Twaalfjarig Bestand, dat over dit thema veel tegenstrijdigs wordt
beweerd en allerlei nuances onbekend zijn Ik zou dit verhaal kunnen
afsluiten met een korte blik vooruit, namelijk naar de waardering na 1648
van de Republiek als grote mogendheid - een term uit de tijd die ook wel
wat opheldering behoeft - en de eerste Europese stappen inzake controle van
de in Westfalen besloten internationale orde.”
3A
David Onnekink (UU): De Republiek in internationale context - van het Rampjaar
(1672) tot de Vrede van Utrecht (1713)
In deze lezing zal de buitenlandse politiek van De Republiek aan de orde
komen ten tijde van de ‘Veertigjarige Oorlog’ tegen Frankrijk. Daarbij zal
natuurlijk aandacht worden besteed aan de internationale allianties en de
diplomatieke en militaire aspecten, maar zal ook gekeken worden naar
propaganda, de relatie tussen de oorlog en binnenlandse partijstrijd en
publieke opinie over de oorlog.
3B
Renger de Bruin (UU): Utrecht en de Vrede van Munster
Op 30 januari 1648 ondertekende de Nederlandse gezanten in Munster het met
de koning van Spanje gesloten vredesverdrag. Een handtekening ontbrak, die
van de Utrechtse gezant Godard van Reede van Amerongen. Hij had zich
tijdens het hele onderhandelingsproces verzet tegen toenadering tot Spanje
en vastgehouden aan het bondgenootschap met Frankrijk. Niet verwonderlijk
dat hij verdacht werd van het aannemen van Franse steekpenningen. Daar zijn
inderdaad aanwijzingen voor. Hij had echter tal van redenen om een antiSpaanse houding in te nemen. Die kwamen deels voort uit overtuigingen en
deels uit belangen. In ieder geval was hij een trouwe steunpilaar van de
prinsen van Oranje in de Stichtse politiek. Op het gebied van de
vredessluiting zat hij op een lijn met stadhouder Willem II. De presentatie
zal gaan over de achtergronden en het machtsspel van de Utrechtse positie
in de Munsterse vredeshandel.
Conferentie ‘De Republiek in een tijd van vorsten’
11 november 2011
4A-5A
Rondleiding door Anite Haverkamp in Catharijneconvent:
Rekkelijk of Precies? Spotschilderijen als wapen
Een schilderij van een boerenkar met geestelijken die getrokken wordt door
een paard aan de voor en de achterkant, een gravure met Prins Maurits die
zijn zwaard legt op een weegschaal: spotprenten en- schilderijen geven een
bijtend beeld hoe men in de Republiek elkaar trachtte zwart te maken en te
overtuigen van zijn eigen gelijk.
In de workshop in Museum Catharijneconvent krijgt u handige tips hoe u zelf
deze bronnen kunt laten spreken. Als afsluiting van de workshop is er een
korte stop op de tentoonstelling Pelgrims. Onderweg naar Santiago de
Compostela.
Allegorie op de religieuze verdeeldheid, Esaias van de Velde (omgeving),
ca. 1625
Conferentie ‘De Republiek in een tijd van vorsten’
11 november 2011
Hollantsche transformatie, met Gommer Armijn en Beza, S. Savery, 1618
Conferentie ‘De Republiek in een tijd van vorsten’
11 november 2011
4B of 5B
Hanneke Tuithof en Bjorn Wansink: Activerende didactiek
Hoe kun je het onderwerp Republiek in een tijd van vorsten zo aanbieden dat
leerlingen actief aan de slag gaan en zich inleven in deze periode? We
zullen in deze workshop een aantal activerende werkvormen bespreken en
oefenen die geschikt zijn om te gebruiken bij dit examenonderwerp. Het gaat
om werkvormen waarbij begripsvorming, historisch denken en inleving
gestimuleerd worden.
4E
Tanja Kootte: Ander licht op de Gouden Eeuw
In de Gouden Eeuw ontstonden de prachtigste kunstwerken die nog altijd de
belangstelling trekken. Grote namen als Rembrandt, Frans Hals, Ferdinand
Bol zijn bekend bij een breed publiek. Dat veel van de werken van deze
zeventiende eeuwse schilders juist religieuze onderwerpen hebben, ontsnapt
nog al eens aan de aandacht. Daarbij komt nog dat het Nederland van die
tijd al gauw gestempeld wordt als een calvinistisch land waar kunstenaars
‘als vanzelf’ hun inspiratie vonden in de Bijbel.
In deze lezing wordt de focus gericht op de religieuze kunst uit de uit de
Gouden Eeuw. De religieuze groepen, hoe verdeeld ook, deelden namelijk wel
dezelfde cultuur die geworteld was in het Bijbelshumanisme van de 16de
eeuw. De beroemde Bijbelse historiekunst met zijn indrukwekkende
uitbeeldingen van Bijbelse verhalen begon en bloeide bijvoorbeeld onder
rooms-katholieken.
Die schilderkunst met zijn aandacht voor grote verhalen zou geliefd worden
in de kringen rondom Rembrandt. Verrassend is dat deze schijnbaar
eenvoudige religieuze voorstellingen soms meer betekenis hebben dan op het
eerste gezicht lijkt. Sommige werken riepen op tot bekering of terugkeer
naar het oude geloof. En leverden sommige schilders in hun keuze voor een
Bijbels thema niet heel subtiel kritiek op hun eigen tijd.
Drs. Tanja Kootte is J.G. Van Oordconservator voor het protestantisme