Add Title Here
advertisement
ARGUMENTATIELEER Prof. Dr. Rogier de Corte Argumenteren & juridisch handelen DEEL I. Kader juridische argumentatieleer 3 de licentiaat rechten UGent – academiejaar 2003-04 Argumentatieleer 1 3 januari 2004 waarover zal het gaan? juridische argumentatieleer problematiek van het vak kader en achtergrond juridische argumentatie I juridisch betoog II synthese III juridische argumentatieleer problematiek van het vak kader juridische argumentatie achtergronden van argumentatie I. PROBLEMATIEK van het VAK redeneren logica & argumentatie juridische argumentatie diverse invalshoeken A. redeneren stelling - bewering - conclusie - standpunt ….. staven met een andere stelling = argument verworvenheid redeneren roken is schadelijk voor gezondheid wetenschap heeft aangetoond dat rokers gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van kanker stelling staven met een andere stelling = argument verworvenheid B. verhouding: logica - argumentatie logica wetenschappelijke discipline van de juiste afleiding bewijzen voorbeeld kenmerk: indien juist, dan rest fout is niet domeingebonden logica - argumentatie argumenteren aanspraak maken op geloofwaardigheid overtuigen - overreden voorbeeld kenmerk: twee stellingen kunnen juist zijn is sterk domeingebonden C. juridische argumentatie een structureel onderdeel van juridische besluitvorming meer dan motiveren argumenteren motiveren niet formeel error in procedendo grondwettelijk verankerd pleiten conclusie schrijven …………. D. België laatste jaar van de opleiding tot 1970: logica na 1970 - explosie van rechtstheorie Ned.: ter Heyde, Langemeyer, Wiarda, Leyten Be.: Van Gerven, Van Hoecke wanneer hebben wij het te maken met een goed vonnis? België na 1990 - expertsystemen Jaap van den Herik, Kunnen computers rechtspreken, Gouda Quint, 1991 - 45 p. E. raakvlakken rechtspsychologie rechtssociologie rechtstheorie multidisciplenair onderzoek van de achterliggende waarden van het recht het recht als maatschappelijk fenomeen aanvaardbaarheid beslissing analyse van het denproces dat gevolgd wordt door de probleemoplosser anticipatief beslissen recursief denken psychologie van de probleemoplooser F. rechtspraktijk neemt het grootste deel van het «argumenteren» voor zijn rekening, maar leert weinig over «argumenteren» Leyten Ik ben niet geneigd in de daadwerkelijke beoefening van de praktijk … - hetzij als advocaat, hetzij als rechter - een stimulerende factor, laat staan een voorwaarde te ontwaren voor de theoretische beoefening van de rechtstheorie rechtspraktijk motivering van vonnissen werkdruk marginale waarde motivering van wetgevende akten motivering van bestuurshandelingen G. wetenschap sterke binding tussen wetenschappelijk rechtsbedrijf en juridische argumentatie doctoraat voordrachten scripties wetenschappelijke bijdragen H. doelstellingen niet praktisch of beroepsgeoriënteerd wel de wetenschappelijke basis voor kritische analyse afwerking van de opleiding in de breedte II. HET KADER redeneren en argumenteren argumenteren als communicatievorm logica en argumentatieleer kennistechnologie A. argumenteren en redeneren wat is het? kenmerken § 1. waarover gaat het verklaring ter ondersteuning van uitspraak iemand beïnvloeden op basis van redelijkheid sociaal verbaal § 2. kenmerken R. Foqué rationaliteit openbaarheid argumenten worden op eigen merites onderzocht sociaal aspect communicatie bijv. vrijspraak 17-jarige hypothetisch rechtmatig alternatief kenmerken - 2 voor wie? auditoire contextualiteit contrafacticiteit integriteit domeingebonden bindende afspraken? B. argumenteren als communicatie communicatieproces kernbegrippen gevolgen Mark Van Hoecke, Law as communication, Hart publishing, 2002, 225 p. communicatieproces Communicatieproces data als gecodeerde tekens verzonden decoderen (her-stellen semantiek) aan hand syntaxis & context boodschap ontvanger zender pragmatiek zender kan nagaan of ontvanger goed begrijpt communicatiebegrippen gegeven wat? WVP Databankwet …. objectief referent teken tekenset met syntax en grammatica communicatiebegrippen drager van teken informatie subjectief gegevens door het gebruik van intelligentie omzetten naar kennis communicatie rechtsregels zijn boodschappen in een communicatieproces door de overheid aan de burger waarbij ….. gevolgen 1. betekenistoekenning 1. boodschappen (argumenten zijn boodschappen) hebben geen autonome betekenis de betekenis wordt toegekend binnen het communicatieproces bijv. art. 870 Ger. W. over de bewijslast gevolgen betekenistoekenning 2. de betekenis van een boodschap kan niet bindend in de boodschap worden vastgelegd oude AB-wet Nederland 3. boodschap beoordelen, kan soms vereisen tot het herfomuleren betekenistoekenning klare tekst theorie teksten die klaar zijn moeten niet geïnterpreteerd worden interpreteren is betekenis toekennen dus: klare tekst theorie is nonsens in theorie onjuist, maar wijst op gezond verstand andere gevolgen 2. anticipatief poneren anticipatief poneren van de vermoedelijke inhoud + verificatieproces 3. uitgedrukte vs reële boodschap welwillendheidsbeginsel C. logica en argumentatieleer logica dwingend redeneren afleiden bewijzen argumenteren overtuigen van redelijkheid overtuigen overreden § 1. logica - bewijzen begrip soorten verhouding recht en logica begrip juiste afleidingen – vorm, niet inhoud – indien iets juist is, dan is het tegenovergestelde onjuist Cartesiaans redeneren deductief inductief abductief soorten geformaliseerde, geaxiomatiseerde logica met calculus creëren van artificiële taal een beperkt aantal wetten of axioma’s, waaruit andere axioma’s of wetten kunnen afgeleid worden het geheel van regels voor het doen van bewerkingen soorten de monotone modale of aletische logica meerwaardelogica deontische logica propositielogica klasselogica predikatenlogica relatielogica soorten syllogisme alle mensen zijn sterfelijk Socrates is een mens Socrates is sterfelijk le syllogisme juridique verhouding recht/logica recht & logica de band tussen logica en recht is bijzonder zwak, die werd aangetoond door: 1. Chaïm Perelman in de jaren 60 2. door de KI in de jaren 90 de nieuwe retoriek logica zowel Chaïm Perelman, Boekema e.a.: de inhoud van de te nemen beslissing is niet aangestuurd door logica Cass. 29 oktober 1976 probleem oplossing probleem oplossing stukjes logica logica indien de kern van recht is «beslissen», dan kan logica een bepaalde uitspraak niet opleggen is een fout tegen de logica niet noodzakelijk een juridische fout § 2. argumentatie wat? dialectisch redeneren redeneren op basis van redelijkheid argumentatie - overtuigen vormen dialectica argumentatie in discussie waarde van het argument overtuigen convaincre juist, waarschijnlijk, in elk geval, …. retorica vaste rollen resultaat overreden persuader D. kennistechnologie 1 - kennis 2 - intelligentie 3 - wetenschap 4 - expertise 5 - AI 6 - expertsystemen § 1. kennis onzekerheid wegnemen door communicatie 1 - wat 2 - stadia 3 - juistheid 4 - drager 5 - soorten conceptualisering en formalisering mens, dier en systeem praktische kennis (sensorische motorische taken) cognitieve kennis meta-kennis wereldkennis gestructureerde kennis heuristische kennis § 2. intelligentie 1 - wat 2 - uitingen 3 - zoeken iets of iemand is intelligent als men dat zo vindt zich herinneren oplossingen bedenken keuzes maken …. waardeoordeel vormen gestructureerd of blind zoeken heuristisch zoeken § 3. wetenschap een attribuut van kennis systematische opbouw van de kennis verificatiemethode § 4. expertise diepgaande kennis door ervaring opgebouwd verschil tussen gestructureerde en ervaringskennis juridische expertise strategie algoritme diepte en breedte § 5. AI 1 - wat 2 - Turingtest tak van de wetenschap waarbij de menselijke intelligentie wordt nagebootst d.m.v. computerprogramma's - inzicht in menselijke intelligentie - nabootsen van: het gedrag en de processen het resultaat AI Turingtest A.M. Turing, ComputingMachinery and Intelligence in Mind, Oxford University Press, 1950 M O V § 6. expertsystemen 1 - wat expertsystemen - kennissystemen zijn wel haalbaar via een programma in een beperkt domein problemen oplossen op het niveau van een menselijk expert expertsystemen een klassiek programma is een procedureel programma, dat zeer veel intelligentie kan bevatten, maar zelf niet intelligent is het is gericht op gegevensverwerking programma, data, kennis én redeneren zijn verweven een expertsysteem is een programma waarin de kennis afzonderlijk gerepresenteerd is met een zelfstandige redeneermodule klassiek programma klant bestelling … factureren JA NEE faillissement? Print factuur aan klant 21% btw Print factuur aan curator 21% btw expertsysteem expertsysteem kennisbank gegevensbank redeneermachine gebruikersinterface uitlegfaciliteit § 7. redeneermechanismen inference engine Er wordt een keuze gemaakt tussen verschillende mogelijkheden de aard van het probleem bepaalt mee hoe geredeneerd wordt beslissingstabel Rule Based Reasoning (RBR) Case Based Reasoning (CBR) neuraal netwerk beslissingstabel regel Regel1 Regel2 Regel3 conditie benzine is op 1. benzinemeter op 0 1. benzinemeter op 0 2. auto start 2. auto start niet actie herstel benzinemeter tanken tanken exclusiviteit & exhaustiviteit RBR ALS - DAN - regel gebaseerd expertsysteem mens(socrates) sterfelijk(X):-mens(X) Socrates is een mens alle mensen zijn sterfelijk goal:sterfelijk(socrates)? yes is Socrates sterfelijk ja CBR - aanwezigheid van een aanzienlijke databank aan cases - de cases zijn voorzien van "parameters" - een nieuw geval wordt ingevoerd en het systeem zoekt het dichtstbij gelegen geval CBR aangevuld met frames en scripts Frame men geeft een omschrijving van het begrip stoel Wanneer later de stoel van John moet omschreven worden, geeft men enkel de aanvullende informatie Script omvat een geheel van omschrijvingen en handelingen, die herbruikbaar worden bijv. een collegescript NN expertsysteem dat via aanleerroutines tot herkenning overgaat - herkennen van letters - voorwerpen III. DE ACHTERGRONDEN cultuurhistorisch denkpatroon perceptie van de taak A. cultuurmaatschappelijke denkpatronen 1626 Joost de Damhouder In civile saken de reden van de sententie te stellen en is gheen wijsheydt de mythische denkfase de ontologische denkfase de functionele denkfase - a - mytische fase mens - omgeving - heelal zijn niet duidelijk van elkaar te onderscheiden verwijzing steeds naar hoger dus geen verantwoording mytische fase • gezag komt van boven, geen verantwoording • beslissing moet niet verantwoord worden • indien toch verantwoording dan verwijzing naar elementen buiten de rechtsorde - van hogere orde (natuurrecht, het geweten, ….) bewijsrecht natuurrecht …………... mensenrechten - b - ontologische fase mens - omgeving - heelal komen los van elkaar en verzelfstandigen geen verwijzing naar hoger rationele verantwoording eerste ontwikkeling: bevrijding verdere ontwikkeling: vervreemding ontologische fase (2) 1. voorbeeld uit procesrecht 2. veralgemening 3. de gelding van gezag (verantwoording) wordt gebaseerd op bevoegdheid en procedures los van de aard der dingen ontologische fase (3) op argumentatief gebied wetgeving wordt netjes geordend rechter past wet toe via syllogische redenering motiveren is aantonen rationaliteit ontologische fase (4) o recht is compleet – gesloten kennisverwerving le syllogisme juridique o regel is regel dura lex, sed lex weigert grondwettelijkheidstoets Hof van cassatie weigert controle uitvoerende macht aanvaardt geen algemene rechtsbeginselen ontologische fase (5) afbraak van het legisme de wet is niet meer het onbetwiste einde mensenrechten defederalisering (constitutioneel hof) internationalisering - c - functionele fase mens - omgeving - heelal zoektocht naar nieuw groot verbond - functie de eenheid wordt hersteld door de klemtoon te leggen op de functie normdoel van een regel & instelling functionele fase de quasi-autonome werking van concepten wordt beperkt door hun normdoelgerichtheid motivering krijgt nieuwe functie de aanvaardbaarheid (gelijkheid) proportionaliteit B. perceptie van eigen taak verhouding: beslisser ziet de beslisser zijn taak als autonoom of heteronoom normen ? IV. TIEN STELLINGEN 1. geen enkele juridische beslissing is enkel het gevolg van een logicaactiviteit 2. de typisch juridische interpretatietechnieken worden enkel gebruikt om een genomen beslissing van een cosmetisch laagje te voorzien 3. geen enkele rechtsregel is vatbaar voor concrete toepassing zonder voorafgaande ‘interpretatie’ of betekenistoekenning door de ‘toepasser’. Deze betekenistoekenning kan voor de hand liggend zijn of precies zeer moeilijk 10 stellingen 4. de wijze van motiveren van overheidshandelingen weerspiegelt de wijze waarop de burger met gezag omgaat 5. juridische expertise versnelt niet alleen de besluitvorming door een betere uitgangspositie bij de eliminatie van theoretische mogelijkheden, maar verhoogt de kwaliteit van de beslissing door een evenwichtiger afweging 10 stellingen 6. de opbouw van een goed verhaal is een noodzakelijke, maar geen voldoende voorwaarde voor een verantwoorde motivering 7. een beslissing is pas goed opgebouwd indien de alternatieven zichtbaar werden gemaakt en de gemaakte keuze niet wordt voorgesteld als de enig juiste: ze behoort dialectisch opgebouwd te zijn en niet apodictisch 10 stellingen 8.bij elke beslissing moet aangegeven worden waarom voor de ene en niet voor de andere oplossing werd gekozen - dissenting en concurring opinion dragen hiertoe bij 9. de rechtsbeoefening is geen bezigheid voorbehouden aan juristen. Taal en motivering van een juridische beslissing moeten van dien aard zijn, dat recht toegankelijk wordt voor niet-juristen 10. rechtszekerheid wordt niet verhoogd door legisme V. TWEE OPDRACHTEN 1. Het ordenen van een aantal excepties in één logische volgorde op één tijdslijn. De keuze van de volgorde verantwoorden 2. GSM-vonnis analyseren m.b.t. de gevolgde redeneerroute antwoorden overmaken in bestandsvorm aan [email protected] vóór woensdag 14 januari 2004 12:00 u a. ordenen procesexcepties verhaal kwalificatie ordenen en verantwoorden verhaal een persoon dagvaardt met het oog op de invordering van een schuld van iemand anders een rechtshandeling tussen niet-handelaars heeft het voorwerp niet uitgemaakt van een schriftelijke akte gegeven is: - dagvaarding niet ondertekend - er is gedagvaardvaard op de woonplaats van de eiser - er is gedagvaard in betaling van een ereloon van de notaris voor de vrederechter kalificatie excepties territoriale onbevoegdheid materiële onbevoegdheid niet-toelaabaarheid processuele nietigheid art. 1341 B.W. (bewijs) verweer ten gronde komt in dit geval niet ter sprake ordenen en verantwoorden 2 1 3 5 4 territoriale onbevoegd materiële onbevoegdheid nietigheid niet-toelaatbaar bewijs b. gsm-vonnis 1 - procespartijen in functioneel verband 2 - exacte formulering eis 3 - excepties: art. 577-9 § 2 tardiviteit van de vordering 4 - ten gronde gsm-vonnis 4 - ten gronde standpunt nietigverklaring van het besluit om verschillende redenen gsm-vonnis argumenten middelen B C D uitzicht, stijl en harmonie (eenparigheid) abnormale verstoring van evenwicht gevaar stralingen tardiviteit A B gevaar B evenwichtverstoring eenparigheid gsm-vonnis C D Nietigverklaring AV A C D JA NEE
