Over maatregelen in de geestelijke gezondheidszorg en... hoe het

Over maatregelen in de geestelijke
gezondheidszorg en...
... hoe het anders kan
n
Pagina 2 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 3
Inleiding
Sluitende begroting
of maatschappelijke
ontwrichting
Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg
en hoe het anders kan
n Hilversum, 2012
n Arteria Consulting | Nico Baas, Itske Lindhout, Lianne Ossenkoppele en Ernst Steffen
n Kunst | Gerard Koudijs, www.artefrio.com
n Fotografie | Hans Pieterse, www.hans-pieterse.nl
n Beeldbewerking | Ivo Geskus, www.specialpixels.nl
Het solidariteitsbeginsel in de zorg
staat onder druk. Zorgkosten blijven
stijgen en vormen een belangrijk punt
van politieke aandacht. Beperking
van zorgconsumptie of de kosten
van deze consumptie bij de client
beleggen, ook binnen de Geestelijke
Gezondheidszorg, lijken een vereiste.
Hierdoor komt de maatschappelijke
en politieke focus meer en meer te
liggen op de financieringsproblemen
en dreigen de problematiek van
de cliënt en de zorgvraag op een
zijspoor te belanden. Terugdringen
van de zorgkosten staat hiermee op
gespannen voet met de zorgvraag
van cliënten, kwaliteit van zorg en
wensen vanuit de samenleving.
Ook beleidsbepalers en financiers
staan hierdoor lijnrecht tegenover
elkaar op het gebied van veiligheid,
gezondheid en de maatschappij.
Dat er op korte termijn iets moet gebeuren in de
Geestelijke Gezondheidszorg is duidelijk. Afgezien
van de vraag of de zorgkosten in de Geestelijke
Gezondheidszorg te hoog zijn, is op allerlei terreinen
zorginhoudelijke winst te behalen. Zonder dat de
cliënt daarvan de dupe wordt. Deze nieuwsbrief
biedt een doorkijk van Arteria Consulting op een
verbeterde Geestelijke Gezondheidszorg. Op basis
van gesprekken en een discussiebijeenkomst met
experts uit de Geestelijke Gezondheidszorg,
worden alternatieven aangereikt ten behoeve van
solidaire en toekomstbestendige Geestelijke
Gezondheidszorg.
Behoefte aan beheersing
Het huidige kostenpatroon van zorg is niet vol
te houden is het gedeelde standpunt van het
merendeel van de politieke partijen. Mede door
vergrijzing, nieuwe inzichten en technieken groeien
de zorgconsumptie en de hieraan gerelateerde
kosten. Een doorsnee stel met een inkomen van
1,5 keer modaal betaalt in 2012 bijna 12.000 Euro
aan zorg. Dat is 23% van hun inkomen1. Iedereen
beaamt dat de zorg hoogwaardig, toegankelijk en
efficiënt moet blijven. Zo ook binnen de Geestelijke
1
Bron: Boardroom Zorg, jaargang 28 nummer 6, september 2012
Pagina 4 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 5
Figuur 1: Uitgaven in de GGZ 20112
** Reguliere GGZ omvat zowel de geneeskundige als de langdurige GGZ
€ 5.090
Reguliere
GGZ**
Gezondheidszorg (GGZ), die is opgebouwd uit
reguliere GGZ, openbare GGZ en forensische Zorg.
In de afgelopen tien jaar blijken zowel de zorgkosten
alsmede het aantal behandelingen grofweg in de
GGZ verdubbeld.
Bewustwording door drempels
Waar vroeger een bezoek aan de psycholoog of opname geheim gehouden werd, is het tegenwoordig –
mede dankzij sterk anti-stigma beleid – steeds meer
geaccepteerd om geestelijke gezondheidszorg te
ontvangen. Het taboe verdwijnt. Ook stijgt het aantal
behandelingen en cliënten snel. Om het kostenpatroon in de hand te houden wil het Ministerie van
VWS de burger meer bewust laten worden van
zorgconsumptie. Dit vormde dan ook een belangrijk
argument voor de introductie van bezuinigingen,
specifi ek binnen de reguliere GGZ begin 2012.
Deze en additioneel ingezette maatregelen moesten
in totaal een besparing van € 593 miljoen in de GGZ
opleveren. Bezuinigingen die vooral voor rekening
komen van cliënten in de reguliere GGZ. In het herfstakkoord is de eigen bijdrage weer teruggedraaid. De
meeste verzekeraars geven echter aan wel een stijging
van de verzekeringspremie door te voeren in 2013.
Terugblikkend op de initiatieven van het Ministerie van
VWS, is een averechts effect zichtbaar. Initiatieven zijn
neergezet als korte termijn bezuinigingsmaatregelen.
In het bijzonder de eigen bijdrage in de reguliere
GGZ. Deze lijkt overhaast en ondoordacht te zijn
ingevoerd, waarbij (de effecten op) de populatie te
marginaal in ogenschouw is gehouden. Daarnaast
leidt het niet tot de nodige (gewenste) inhoudelijke
en organisatorische veranderingen in de GGZ. Wel
leidt het tot onrust onder cliënten, werknemers en
2
Bron: Analyse Arteria Consulting 2012
3
Zie www.zorgwelzijn.nl en www.GGZnederland.nl voor relevante artikelen
€ 668
Forensische
GGZ
Verkleining van de poort tot zorg kan verstrekkende budgettaire en risicovolle
gevolgen hebben. Antisociaal gedrag en recidive nemen toe als gevolg van een
dreigende vergroting van de groep zorgmijders en zorgmissers. Juist eenvoudige
toegang tot zorg en voorkoming van recidive is essentieel, waarin de rol van
gemeenten een steeds prominentere plek inneemt.
€ 118
Openbare
GGZ
werkgevers, onduidelijkheid, onbestuurbaarheid en
uitval binnen behandeltrajecten. Omdat de bezuinigingsmaatregelen met spoed zijn ingevoerd, wordt
als reactie nu met evenveel spoed ondoordachtzaam
gesneden in de GGZ. Tijdelijk en vaak jong personeel
verdwijnt van de loonlijst in een toch al vergrijsde
sector, terwijl de mediarept over een groot tekort aan
goed geschoold personeel op korte termijn3.
Kort gezegd houdt het politieke speelveld, onvoldoende rekening met de (sociale) kwetsbaarheid en
de (vaak) beperkte financiële draagkracht van de
populatie en huidige organisatie-inrichting van de
GGZ. De maatregelen kunnen op termijn dus
ernstige gevolgen hebben voor de cliënt, diens
sociale omgeving, de veiligheid in de samenleving
en de aanbieders.
Verkleining van de poort tot zorg
Naast bewustwording door drempelvorming is
in de afgelopen periode met de geïntroduceerde
maatregelen tevens getracht de toegang tot de
tweedelijns GGZ te verkleinen.
Met een aanzienlijke kostenbesparing tot doel.
Want te veel lichte klachten worden momenteel
binnen de specialistische tweede lijn behandeld.
Het verkleinen van de toegang tot tweedelijns GGZ,
zonder innovaties en investeringen in de OGGZ en
eerstelijns GGZ, vergroot de groep zorgmijders en
zorgmissers. Dit leidt tot meer anti-sociaal gedrag
en recidive. De maatschappelijke materiële en
immateriële kosten die hiermee gepaard gaan, zullen
op termijn hoger zijn dan de beoogde besparing.
Dit heeft verstrekkende gevolgen voor alle partijen
in het GGZ-speelveld, waaronder hogere kosten bij
gemeenten, politie en justitie.
Kan het ook anders?
Hoe kan de GGZ zichzelf verbeteren
en innoveren, zonder voorbij te gaan
aan effecten voor cliënt, organisatie
en maatschappij, en daarmee de afhankelijkheid van de overheid verkleinen?
Gedurende de Villa Arteria, een
discussiebijeenkomst met experts uit
het GGZ-speelveld, is gediscussieerd
over de (effecten van de) geïntroduceerde financiële maatregelen. Zij zijn
uitgedaagd te zoeken naar alternatieve
mogelijkheden. Met als doel om elkaar
vanuit de keten alternatieven aan te
dragen om de maatregelen, effecten en
eventuele maatschappelijke gevolgen
het hoofd te bieden.
Op basis van de discussiebijeenkomst
laat Arteria Consulting zien hoe het
anders kan. Problemen worden
geadresseerd en oplossingen worden
aangedragen. Vanuit een visie die
raakt aan de inhoud van zorg, organisatie, opzet van de sector en belangen
voor de cliënt. Hieronder wordt een
eerste inkijk in een verbeterde GGZ
geboden. ■
Pagina 6 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
INTEGRALE AANPAK
De GGZ omvat de openbare- (OGGZ),
forensische- (FGGZ), en reguliere
geestelijke gezondheidszorg (RGGZ).
Deze drie pijlers kunnen niet los van
elkaar worden gezien. Vaak is sprake
van overlap, samenwerking of zelfs
van concurrentie. Elke pijler heeft
zijn eigen taken en verantwoordelijkheden, die verankerd zijn in wetten.
Deze valt samen met de financiering
van de OGGZ, FGGZ en RGGZ.
Hoewel onmiskenbaar met elkaar verwant en
verbonden worden deze belangrijke pijlers door
twee verschillende ministeries en de verschillende
gemeenten voorzien van beleid, middelen en uitvoeringsmogelijkheden. Hierdoor worden zorgaanbieders en cliënten geconfronteerd met een wirwar aan
eisen, regels, mogelijkheden en beperkingen. De
zorg voor de cliënt wordt bijgevolg vormgegeven aan
de hand van de eisen van de desbetreffende financierder, waarbij eenduidigheid over toeleiding tot een
broodheer vaak niet inzichtelijk is. Ten aanzien van
Figuur 3: Het complexe speelveld van de GGZ
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 7
Of een cliënt met ernstig
psychische aandoeningen (EPA)
bijvoorbeeld in een justitiële
setting in zorg terecht komt,
is afhankelijk van toevallige
factoren. Daarnaast is niet de
zorgbehoefte maar het delict
leidend. Ook is de zorgketen niet
sluitend, waardoor EPAcliënten
na hun straf uit (zorg)beeld
blijven, terwijl in de meeste
gevallen de zorgbehoefte nog
significant aanwezig is.
Figuur 2: Overlap in de GGZ
de cliënt betekent dit dat zij bij meerdere instanties
terecht zouden kunnen komen voor hun problemen,
niet weten waar zij moeten zijn en herhaaldelijk hun
situatie moeten schetsen bij de verschillende partijen.
Onderstaande figuur geeft de complexiteit van het
GGZ-speelveld weer. In dit complexe speelveld kan
het volgend geval zich voordoen: een cliënt heeft
een behandeling binnen de FGGZ achter de rug
en staat onder toezicht van Reclassering (geregistreerd en betaald vanuit Justitie). De cliënt verblijft
binnen een woonvoorziening in de GGZ, op basis
van een ZZP4 (meestal 4 of 5, gefinancierd vanuit de
AWBZ5). Daarnaast is sprake van behandeling van
een depressie- /angststoornis waarvoor een DBC6
binnen de RGGZ is geopend (gefi nancierd vanuit de
ZVW). Als gevolg van zijn levensstijl heeft de cliënt
meerdere somatische problemen. Hiervoor is hij
onder behandeling bij een medisch specialist in het
ziekenhuis (gefinancierd vanuit de ZVW7). Als gevolg
van zijn vroegere levens-stijl heeft de cliënt ernstige
schuldenproblematiek, waarvoor schuldhulpverlening wordt verleend (vanuit GGZ-aanbieder of gemeente, en gefinancierd door Justitie of gemeente
via WMO). Overdag zoekt de cliënt gezelschap of
wordt hij geactiveerd binnen één van de inloopvoorzieningen of maatschappelijke participatieprojecten
van de gemeente (gefinancierd door gemeente
vanuit WMO).
Per saldo ontvangt deze cliënt dus behandeling
vanuit zes verschillende potjes en wordt dus ook
op zes verschillende manieren afzonderlijk verantwoording over de geleverde diensten afgelegd. Dit
betekent, dat zorg op deze manier nauwelijks in
samenhang te leveren is en er geen coördinatie op
de samenhang van de zorg is. Beiden zijn wenselijk,
maar niet mogelijk door fi nanciële, beleidsmatige en
administratieve knippen in het proces. Gevolg: suboptimale zorg en hoge inspanningslasten en kosten
voor de aanbieders. Want, aanbieders worden bedolven onder registratie- en verantwoordingseisen en
verantwoordingsmomenten.
4
ZZP: Zorgzwaartepakket
5
AWBZ: Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
6
DBC: Diagnose Behandel Combinatie
7
ZVW: Zorgverzekeringswet
Pagina 8 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Maar ook de volgende vraag komt op wanneer
men tegen het complexe speelveld aan kijkt: Wie
is onder welke omstandigheden verantwoordelijk
voor het vervoer van FGGZ-cliënten? Een wir war
van wet- en regelgeving, veel partijen die elkaar en
de regels niet begrijpen, waarbij regelmatig sprake
is van overlap. Een gedetineerde moet op de dag
van ontslag vanuit de Penitentiaire Inrichting Almere
rechtstreeks, met een rechterlijke machtiging
vanuit de wet BOPZ, door naar een psychiatrisch
ziekenhuis in Utrecht. Een dergelijke situatie leidt tot
veel vragen: welke ambulance moet de cliënt vervoeren? Mag hij met de ambulance vervoerd worden?
Waarom mag Dienst Vervoer en Ondersteuning van
DJI niet rijden? Welke politie begeleidt de ambulance (er bestaat immers aeen veiligheidsrisico)? De
politie kan weigeren, want welke rol hebben zij?
De oplossing in dit geval: een politieauto en een
ambulance halen de cliënt op, vervoeren de cliënt
met twee agenten en twee personeelsleden en
twee voertuigen. Een dure constructie, gestoeld op
het feit dat meerdere wet- en regelgevinginstanties
hier invloed op hebben (Justitie, AWBZ, ZVW) en
verschillende uitgangspunten hanteren en daardoor
een relatief eenvoudige oplossing in de weg
staan.
Kan het ook anders?
Invoering van nieuwe wetgeving moet
deze omissies wegnemen. Met het
RVZ-advies omtrent de invoering van
de Wet forensische zorg (Wfz) en de
Wet verplichte GGZ (WvGGZ) wordt
getracht de aansluiting tussen de
domeinen FGGZ (Ministerie V&J) en
RGGZ (Ministerie VWS) te verbeteren8.
Juist door als GGZ verder te kijken dan
het eigen domein, wordt zorg waarin
de cliënt centraal staat, haalbaar.
Optimale GGZ wordt gehinderd door
verschillen in wettelijke randvoorwaarden, inhoudelijke uitgangspunten
en beleidsmatige keuzes van de
gescheiden pijlers (RGGZ, FGGZ en
OGGZ). De visie van Arteria Consulting
luidt daarom als volgt: cluster de zorg
in eenduidige zorglijnen, waarbij de
zorg, wellicht afgezien van de TBS
klinieken omdat dit zeer specifieke
en langdurige zorg betreft, vanuit
één ministerie vormgegeven wordt.
Eenduidige zorglijnen gebaseerd
op risicofactoren, stoornissen en/of
overige problematiek, gecombineerd
met aandacht voor de welzijnscomponent, met als ultieme doelstelling het
bieden van perspectief. Voorkom dat
cliënten gedwongen moeten switchen
tussen RGGZ en FGGZ behandeling
en financiering. Eenduidige zorglijnen
zijn te bewerkstelligen door alles wat
valt onder GGZ (openbaar, regulier en
forensisch) onder één noemer op te
nemen, waarbij zorg vanuit één
ministerie gefinancierd wordt.
Hierdoor worden verregaande samenwerkings-verbanden gepropagandeerd
en vervallen verschillen in beleid en/
of financiering en hoeven omissies niet
door middel van lapmiddelen opgelost
te worden. Voor de cliënt biedt de
integrale behandelaanpak een groot
voordeel, samen te vatten onder het
‘Just In Time’ principe: de juiste zorg,
op het juiste moment en op de juiste
plaats.
In Zweden, Engeland en Canada valt
de tenuitvoerlegging9 van de strafrechtelijke gedwongen opname (vrijwel)
altijd geheel onder de verantwoordelijkheid van de GGZ. De betrokkene
wordt in de GGZ óf in het gevangenissysteem geplaatst. Een combinatie van
strafrechtelijke maatregel en gevangenisstraf is niet mogelijk, in tegenstelling
tot de Nederlandse uitvoering. ■
8 Zie Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2012): Stoornis en delict: Forensische en verplichte geestelijke gezondheidszorg vormen een keten
9 Zijnde verblijf, behandeling, verlenging, voorwaardelijke invrijheidstelling voor zover van toepassing
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 9
ZORGBEHOEFTE CLIËNT LEIDEND STELLEN
De huidige scheiding in pijlers binnen de GGZ (regulier, forensisch en openbaar) leidt tot verschillende
wijzen waarop de zorg bekostigd wordt. De vraag of en vanuit welke pijler de cliënt gefinancierd wordt,
staat centraal. Afhankelijk van de financier (en dus de beleidsbepaler), wordt zorg geboden.
In vele gevallen betekent dit dat eenzelfde zorgbehoefte op verschillende wijzen vervuld wordt.
Dezelfde zorg kan dan dus te duur worden betaald
of ondergeschikt zijn aan het gepleegd delict. Maar
ook kan de financiële focus een inferieur effect
sorteren. Bijvoorbeeld qua inhoud van behandeling
en het gewenste eindresultaat, omdat de verschillende beleidsbepalers een verschillende focus
op GGZ en op behandeling hanteren. Maar ook
organisatorisch gezien leidt een financiële focus tot
ongewenste resultaten. Het huidig financieringsmodel werkt in de hand dat cliënten vaak niet op de
juiste plek zitten, verkeerde zorg krijgen, regelmatig
worden overgeplaatst of heen en weer gaan tussen
verschillende aanbieders en beleidsbepalers. Dit
komt de cliënt en zijn zorg verlening niet ten goede
en zorgt voor administratieve en financiële belasting.
Bij een vermoeden van kindermishandeling zijn veelal meer dan 7 instanties
betrokken. Iedere keer moet de casus opnieuw verteld worden. En dan moet de
hulpverlening en behandeling nog gaan beginnen. Door uit te gaan van de
behoefte van de directe betrokkene(n), organiseer je hulpverlening anders:
werk vanuit een kindvriendelijke benadering en zorg voor interventies die zo min
mogelijk belastend zijn voor de direct betrokkene(n). Het Chadwick Center heeft
dit opgelost door kinderen maar één keer hun verhaal te laten vertellen. Alle
betrokken instanties zijn aanwezig en kijken mee achter een one-way screen.
Daarvandaan kunnen aanvullende vragen gesteld worden en de verzamelde
informatie wordt door de betrokken instanties gebruikt.
Pagina 10 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Kan het ook anders?
In navolging van één ministerie met
eenduidige zorglijnen in de GGZ is het
essentieel om een helder startpunt te
definiëren en optimale toegankelijkheid te regelen voor cliënten met een
zorgvraag. Arteria Consulting stelt
voor om per zorglijn een integrale
behandelaanpak te realiseren. Daarbij is de zorgbehoefte van de cliënt
het uitgangspunt. Hierdoor wordt het
mogelijk om een helder cliëntgericht
zorgplan op te stellen. Een zorgplan op
basis van een gezamenlijke intake, en
bestaande uit een combinatie van zorg
én welzijn. De volgende elementen
moeten in ieder geval geadresseerd
worden: probleemstelling, betrokkenen, tijdspad, gewenst einddoel
(perspectief), benodigdheden en
benodigde financiële investering.
Om de integrale aanpak te kunnen
realiseren, is het essentieel om een
regisseur te koppelen aan de cliënt.
De regisseur heeft het totaaloverzicht
van het behandeltraject van de cliënt
en structureert de processen. Onderstaand voorbeeld maakt inzichtelijk
hoe dit er uit kan komen te zien.
Dit leidt tot een cliëntgericht zorgplan
met een duidelijke rolverdeling en
helder eindperspectief. Hetgeen zijn
betrokkenheid vergroot, de kans op
uit- en terugval verlaagt en de intensiteit en kwaliteit van de geleverde
zorg vergroot. Vergroting van eigen
verantwoordelijkheden, bijvoorbeeld
door online voorbereiding van consulten door de cliënt, versterkt deze
effecten des te meer. ■
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 11
Een deel van het GGZ behandelaanbod, wat nu
binnen de AWBZ of de ZVW valt, wordt naar
verwachting overgeheveld naar gemeenten.
Mogelijk geldt dit ook voor (complexe) delen van
jeugdGGZ. In het huidig stelsel zijn veel partijen
betrokken bij de zorg aan een cliënt. Een complexe
organisatie van zorg met vele financiers en beleidsbepalers die eerste viool spelen. Verandering van
het stelsel heeft grote gevolgen voor de organisatie
van de GGZ. Bij zo veel verschuivingen en veranderingen in verantwoordelijkheden kan niet meer
worden volstaan met het huidige, inflexibele en op
zichzelf staande instellingsmodel en moet samenwerking actief worden opgezocht.
De transities van klinisch naar ambulante, en van
een centrale naar een decentrale aanpak van GGZ
zorgen voor spanning in het huidige organisatiemodel. Rollen en verantwoordelijkheden binnen
GGZ-aanbieders verschuiven, en een andere inzet
van methodiek (en wellicht zelfs ander personeel) is
noodzakelijk.
■ Cliënten
■ Financiële middelen
Ambulant
Klinisch
Figuur 5: Aantallen cliënten en
financiële middelen ambulant en
klinisch GGZ10
10
Figuur 4: Cliënt centraal zorgpad
Zorgpad op basis van behandelplan op maat
Bron: Analyse Arteria Consulting 2012
ESSENTIËLE ONTWERPCRITERIA RICHTING
EEN INFOCRATISCHE NETWERKORIËNTATIE
Uit inhoudelijke overwegingen en omwille van kostenbesparingen
wordt de klinische capaciteit binnen GGZ-aanbieders momenteel
afgebouwd. Daarnaast worden maatregelen genomen om de
toevoer naar de tweedelijns GGZ te beperken en door te zetten
binnen de eerstelijns GGZ. Hierbij ligt de nadruk op preventie en
lichte, kortdurende extramurale behandelingen.
Pagina 12 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Het centraal stellen van de
zorgvraag van de cliënt heeft
in Denemarken al veel winst
geboekt. Inmiddels is het daar
voor alle partijen gewoon
geworden om mensen met het
volgende statement tegemoet te
treden: “U heeft een probleem.
Weet u al hoe u dat kunt
oplossen? Heeft u steun nodig
van de gemeenschap? Hoe
kunnen wij u daar bij helpen?
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 13
Of een cliënt met ernstig
psychische aandoeningen (EPA)
bijvoorbeeld in een justitiele
setting in zorg terecht komt, is
afhankelijk van toevallige
factoren. Daarnaast is niet de
zorgbehoefte maar het delict
leidend. Ook is de zorgketen niet
sluitend, waardoor EPA-cliënten
na hun straf uit (zorg)beeld
blijven, terwijl in de meeste
gevallen de zorgbehoefte nog
significant aanwezig is.
Kan het ook anders?
In een ideale situatie staan cliënten centraal en zijn GGZ-aanbieders daarmee gericht
op samenwerking vanuit integrale beleidsbepaling en financiering. Om deze kanteling
te kunnen maken, bestaat niet één ideaal organisatietype. Want, elke organisatie heeft
unieke vraagstukken om mee om te gaan. Denk bijvoorbeeld aan de lokale omgeving en
-aandachtspunten, huidige organisatievorm, personele bezetting en -cultuur. Wel is er
een aantal ontwerpcriteria te definiëren, die essentieel zijn voor een organisatie om de
gewenste kwaliteit en zorg te kunnen blijven leveren.
Volgens Arteria Consulting dienen organisaties
in ieder geval te voldoen aan de volgende
ontwerpcriteria:
Flexibel aanbod
Wanneer de cliënt en zijn zorgplan centraal komen
te staan in de organisatie, moet de organisatie zijn
aanbod helder en vraaggedreven vormgeven. Maatwerk op basis van individuele cliëntvraag, waarbij
inhoudelijk omschreven zorglijnen, -programma’s en
-modules de basis vormen. Op deze manier wordt
de zorgvraag het uitgangspunt en is het mogelijk
om snel en met flexibiliteit in te spelen op veranderingen in de situatie rondom de cliënt. Met andere
woorden, een behandelplan op maat op basis van
zorglijnen waarbij ketenpartijen een rol kunnen spelen indien gewenst. Dit is gevisualiseerd in figuur 4.
Autonome behandelteams
Zelfstandig opererende, multidisciplinaire teams van
experts kunnen zorg inzetten daar waar nodig op de
manier die zij vanuit zorgoogpunt (en dus niet vanuit
Productive ward11 zet de patiënt centraal. De managementfilosofie, afgeleid van
het concept Lean gaat uit van het principe “meer tijd voor de patiënt.” Optimalisering van de werkprocessen is het uitgangspunt. Processen worden stap voor
stap verbeterd (in de meeste gevallen door het eigen personeel), de tijd die vrij
komt wordt ingezet voor meer directe patiëntenzorg. Het effect is dat personeel
gelukkiger wordt, omdat er meer ruimte voor autonomie is. Het management
schetst kaders, maar de professional vult deze kaders naar eigen inzicht in.
Resultaat: meer tijd voor de patiënt en zijn zorgpad. Een methodiek die zijn
succes in Engeland reeds bewezen heeft, en nu zijn opmars maakt in de Nederlandse ziekenhuizen. Een volgende stap is wellicht de GGZ?
11
Bron: Analyse Arteria Consulting 2012
bedrijfsvoering) het meest relevant achten. Geef
professionals hun autonomie en de regie, en stel de
inhoud van zorg leidend.
Zorginstellingen staan niet te
springen om informatieuitwisseling, met name wanneer
het de politie betreft. Dit
bemoeilijkt de samenwerking.
Vaak leidt het tot onnodig
complex wordende situaties of
zelfs escalaties wanneer
bijvoorbeeld de buurt niet tijdig
wordt geïnformeerd.
Kennis gedreven en resultaat gericht
Om de cliënt centraal te kunnen stellen, is het
essentieel dat inhoudelijke overwegingen zo
veel als mogelijk centraal staan. Hiervoor is het
noodzakelijk dat effecten en resultaten in samenhang worden aangetoond en dat op basis hiervan
afspraken worden gemaakt die inhoudelijk haalbaar
en financieel betaalbaar zijn. Continue ontwikkeling
van expertise, inhoudelijke samen werking en
(relevante)informatiedeling, verbetering van het
primair proces en bijblijven met trends en ontwikkelingen zijn essentieel. Innovatie op basis van cliëntbelang en -wensen. Uitgangspunt: de beste kwaliteit
van zorg bieden in afstemming met en inefficiënte
samenwerking met andere zorgaanbieders.
aanpak richting cliënten en financierders. Op den
duur kan dit zich ook uitbreiden tot het gezamenlijk
optrekken op onderwerpen richting bijvoorbeeld
leveranciers en verzekeraars.
Cliënt georiënteerde samenwerking
Passende besturingsfilosofie
Wanneer de cliëntvraag centraal staat, is een
externe focus noodzakelijk. De regisseur (dit kan,
maar hoeft niet de GGZ te zijn) bepaalt op de basis
van het zorgplan welke (externe) partijen betrokken
moeten zijn bij de realisatie van de behandeldoelen.
Goede samenwerkings-verbanden met en informatie uitwisseling tussen deze partijen bevorderen
de realisatie van behandeldoelen. Tevens worden
mogelijke – inhoudelijke en kostenbesparende –
samenwerkings-verbanden zichtbaar en kunnen
organisaties optrekken in een gezamenlijke
Tussen professional en management is vaak een
spanningsveld aanwezig. Zorg daarom voor een
besturingsfilosofie die beide partijen de ruimte geeft
te floreren op het eigen aandachtsgebied.
Laat de professional op zorginhoudelijke ambities
opereren, en geef het ondersteunend management
de ruimte om te sturen en beheersen op voornamelijk financiële en administratieve parameters,
zodat de organisatie kan continueren en de professional zich binnen die kaders primair kan richten op
de behandelinhoud12. ■
12
Bron: Analyse Arteria Consulting 2012
Pagina 14 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 15
In Canada, Engeland en Zweden
bestaat de clientèle in het forensisch psychiatrische systeem
voornamelijk uit personen met
ernstige As-I-stoornissen zoals
schizofrenie (in Nederland zijn
naar verhouding meer clienten
met persoonlijkheidsstoornissen
opgenomen). De behandeling
richt zich hoofdzakelijk op
medicamenteuze behandeling
van de stoornis. Daarnaast wordt
aandacht besteed aan het leren
omgaan met aan de stoornis,
gerelateerde handicaps en het
op orde krijgen van het dagelijks
leven (werk of andere dagbesteding, sociale contacten).
Engeland, Canada, Duitsland
en België hebben speciale
sancties ter bescherming van
de maatschappij tegen het
recidiverisico van gewelds-en
zedendelinquenten. Deze maken
het mogelijk gevangenisstraffen
van onbepaalde duur op te
leggen, de straf te verlengen,
dan wel betrokkene gedetineerd
te houden nadat de straf is
uitgezeten. Ook kan in Engeland,
Canada en België de voorwaardelijke invrijheidstelling
telkens worden verlengd. In
Nederland en Duitsland is deze
gemaximeerd in duur.
openbaar ministerie en zorg- en jeugdpartners met
als doel de 600 meest geweldadige criminelen aan
te pakken. Een populatie waarbij recidive eerder
gewoonte dan uitzondering is dusdanig aanpakken
dat problematiek wordt opgelost. Een van de aandachtspunten is het bieden van intensieve zorg ter
voorkoming van recidive waarbij daders na uitzitting
of veroordeling worden gescreend en op basis van
een persoonlijk (risico)profi el worden begeleid dan
wel behandeld13.
COMBINEER ZORG MET WELZIJN
De rol van gemeenten binnen het GGZspeelveld neemt toe. Als gevolg van de
decentralisatie, maar ook door een
toenemende focus (vanuit de politiek) op
preventie en nazorg. Maar ook de wijkgerichte aanpak van GGZ wint aan terrein.
Op dit moment is de zorgaanbieder leidend, en is
het aan de beoordeling van de individuele zorgaanbieder in hoeverre hij de samenwerking met
gemeenten opzoekt. Gemeenten daarentegen
moeten vaak zelf oplossingen zoeken voor de
overlastgevende populatie in hun gemeente en
boren daar nu vaak eigen potjes voor aan. Maar, het
succes van GGZ-behandelingen heeft een bredere
impact op het welzijn van de cliënt en de samenleving. Hoe eerder problematiek in gemeenten
geadresseerd kan worden, hoe minder ernstig
situaties worden en hoe lager de kosten voor zorg
en overlast zullen zijn. Beleg de middelen voor dagbesteding bij een partij die deze middelen het meest
gericht kan inzetten in een passende lokale situatie.
Bij voorkeur de gemeenten, in plaats van verspreid
over de AWBZ, ZVW en WMO zoals nu het geval is.
Gemeente Amsterdam tracht door middel van de
zogenaamde top 600 Amsterdam veiliger te maken.
Een initiatief van gemeentelijk bestuur, politie,
Kan het ook anders?
Actief deel uitmaken van de samenleving, dagbesteding, een plek om te
wonen, leven zonder schulden en
omgeven door een sociaal systeem zijn
van levensbelang. Het combineren van
zorg en welzijn is in de visie van Arteria
Consulting een van de belangrijkste
elementen van GGZdienstverlening. Dit
betekent dat de GGZ zich niet alleen
richt op cliënten aan wie zorg verleend
wordt, maar breder kijkt naar de totale
mogelijke (overlastgevende) populatie
binnen gemeenten. De rol van gemeenten, wijkagenten eventueel ondersteund
door preventieve FACT-teams is hierin
cruciaal. Het gemeentelijk orgaan en
meer nog de wijkagent, weet wat er
speelt en waar de problemen zitten.
Het FACT-team kent de (potentieel)
overlastgevende populatie. Vanuit de
lokale kennis kunnen gemeenten en
GGZ samen inzetten op een wijkgerichte
aanpak en het bieden van perspectief in
termen van een zinvolle daginvulling
en bijdrage aan de maatschappij. Bij
volledige realisatie van het behandelplan, krijgt de regisseur décharge.
Gecombineerd kunnen de werelden van
welzijn en zorg bijeen komen om zowel
inhoudelijk als fi nancieel een slag te
maken in een hernieuwd speelveld
waarin (keten) samenwerking en dicht bij
de cliënt centraal staan. ■
13
Bron: Analyse Arteria Consulting 2012
Pagina 16 | Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan
Arteria Consulting | Over maatregelen in de Geestelijke Gezondheidszorg en hoe het anders kan | Pagina 17
HOE VERDER?
In de komende periode worden de relevante onderwerpen in de
GGZ verder uitgediept door Arteria Consulting. Via deze verdieping
bieden wij u een inkijk in de problematiek in het speelveld GGZ en
geven alternatieve mogelijkheden aan. Met oog voor de cliënt, de
zorgverleners, de maatschappij en betrokken stakeholders, en in
die volgorde. Zowel direct zodat de geleverde zorg beter aansluit bij
zijn behoefte als indirect door te focussen op welzijn en een veilige
maatschappij.
Wilt u hiervan op de hoogte blijven, laat dan uw gegevens achter
op www.arteriaconsulting.nl/aanmelden-nieuwsbrief
Postbus 66 | 1260 AB Blaricum
www.arteriaconsulting.nl
[email protected]
Heeft u suggesties of wilt u meer informatie over Arteria Consulting
en hoe wij u kunnen helpen met uw uitdagingen, dan kunt u contact opnemen met:
Nico Baas | 06 133 109 63 | [email protected]
Itske Lindhout | 06 425 366 36 | [email protected]
Lianne Ossenkoppele | 06 235 673 32 | [email protected]
Ernst Steffen | 06 200 763 01 | [email protected]
Postbus 66 | 1260 AB Blaricum
www.arteriaconsulting.nl
[email protected]
Sluitende begroting
of maatschappelijke
ontwrichting
Kunst omslag: Gerard Koudijs I Fotografie: Hans Pieterse I Retouche: SpecialPixels