Historische vaardigheden

Leerlijnstructuren in de geschiedenisles - AANSTIPLIJST
Via deze aanstiplijst kan men op eenvoudige wijze aankruisen welke aspecten aan bod komen per jaar en/of per graad.
Codes:
1ste jaar 1ste graad: 1-1
2de jaar 1ste graad: 1-2 (+ vorige)
1ste jaar 2de graad:
2de jaar 2de graad:
2-1 (+ vorige)
2-2 (+ vorige)
3de graad:
3-1 (+ vorige) idem 3-2
A) Historische vaardigheden
Geschiedenisonderwijs behelst meer dan alleen maar kennis opdoen van het verleden. Vanuit de vaststelling dat kennis in het algemeen en over het
verleden in het bijzonder alleen maar explosief toeneemt, is het noodzakelijk dat leerlingen tevens wordt aangeleerd hoe kennis over het verleden kan
worden verworven. Het is m.a.w. de taak van de leerkracht om de leerlingen die vaardigheden bij te brengen, die hen in staat moeten stellen om zelf op
zoek te gaan naar kennis van het verleden en dat zelfstandig op te nemen, te verwerken, kritisch te analyseren en te begrijpen. Uiteraard mag van
leerlingen niet verwacht worden dat zij kunnen lopen vooraleer te kunnen stappen. Daarom worden die historische vaardigheden geleidelijk geoefend
bij de leerlingen. Het is dan ook onze bedoeling om een graduele evolutie te realiseren, zowel in het aantal te beheersen vaardigheden als in de
moeilijkheidsgraad. Hieronder volgt een overzicht. Hierbij laten we voorlopig het omgaan met de ICT buiten beschouwing, daar dit in een volgend
punt aan bod komt. Naast vaardigheden sommen we ook hier en daar eindtermen op.
Nr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Historische vaardigheid
1-1
intrinsieke interesse opbrengen voor geschiedenis
inzicht verwerven in de plaats- en tijdsgebondenheid en socialiteit van het menselijke handelen
inzicht verwerven in de evolutie en de complexiteit van het maatschappelijke en menselijke gebeuren
inzicht verwerven in de verwevenheid van lokale, regionale, nationale en algemene geschiedenis
continuïteit-discontinuïteit en lange termijngeschiedenis vatten
historisch inlevingsvermogen en betrokkenheid bij de thema’s
respect opbrengen voor andere culturen
relativeringsvermogen aan de dag leggen
vormen van een eigen mening
rangschikken en klasseren van bronnen, zowel geschreven als ongeschreven
historische bronnenkritiek (eenvoudig)
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 1 van 9
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
referentiekader: situeren van historische gebeurtenissen in het juiste tijdvak en maatschappelijke
domein
inhoudelijke en vergelijkende analyse van visuele bronnen (prenten, reconstructietekeningen, foto’s,
beeldhouwwerken, schilderijen, tekeningen, gebouwen, etc.)
ontleden van schema’s
goed gebruik van de historische atlas
kaarten lezen, aanduiden, interpreteren en actualiseren (= kunnen vergelijken met de actuele 1-1
wereldkaart)
lezen van een stamboom
lezen van grafieken
verbanden leggen tussen geschreven bronnen en afbeeldingen
historisch begrippenkader ontwikkelen: definities kennen van een aantal belangrijke historische
begrippen
leesvaardigheid: begrijpen van historische tekstbronnen
hoofdzaken leren onderscheiden van bijzaken
lezen en interpreteren van ingewikkelder schema’s
vergelijken van plattegronden en schema’s
analyse van geschreven bronnen
theorie rond historische kritiek + toepassen op bronnen
meer leesvaardigheid
historische begrippen over de leerjaren heen met elkaar in verband brengen en de wisselende
inhouden van begrippen accentueren
uitwerken werk per 2 rond historisch figuur
presentatie van eigen onderzoek rond een figuur uit de klassieke oudheid
meer historische onderzoeken (al dan niet gebruik makend van ICT)
historische kritiek wordt verder uitgebreid
mondeling toelichten van een opdracht
zelf schema’s laten maken
een blinde kaart invullen
zelfstandig werk ontwikkelen
meer integratie van plaatselijke geschiedenis binnen ruimere regionale, nationale en internationale
context
presentatie van eigen onderzoek
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 2 van 9
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
analyse naar inhoud en beeld van een videofragment
verdere opbouw van de historische kritiek
historische kritiek en inhoudelijke analyse van spotprenten
leesvaardigheid: duidelijk kunnen aangeven van structuur en sleutelelementen
analyseren en interpreteren van relatieschema’s
onderzoeksvaardigheden (zelfstandig verwerven en verwerken van informatie) bijvoorbeeld d.m.v.
jaarwerk
presentatie van eigen onderzoek
vergelijkende historische kritiek op geschreven bronnen
het leren inzien van het ‘constructiekarakter’ van geschiedschrijving
redactionele vaardigheden in de vorm van een jaarwerk of uitgebreid onderzoek
spreekvaardigheid via debat, presentatie, redevoering
inzicht verwerven in de opbouw van kennis
zelfstandig werk maximaliseren
zelfstandig opvolgen en analyseren van de actualiteit
lange termijngeschiedenis nu volledig verwerven
contextueel denken structureel inbedden
verklaringsniveau van geschiedenis bereiken
B) Actieve werkvormen
Zoals hierboven aangestipt, moeten de leerlingen gestimuleerd worden om heel wat historische vaardigheden aan te leren. Dit dient o.m. te gebeuren
via verscheidenheid aan werkvormen in de les. De tijd van de exclusief docerende stijl is voorbij. De nadruk komt meer en meer te liggen op
‘begeleide zelfwerkzaamheid’ of BZL (begeleid zelfstandig leren) en op de leerkracht als coach. We zijn er echter van overtuigd dat één enkele
werkvorm niet zaligmakend is: voldoende variatie in werkvormen zorgt voor afwisseling en houdt de lessen boeiend. Want het eerste doel van
geschiedenisonderwijs mag nooit uit het oog verloren worden, namelijk dat leerlingen geschiedenis boeiend vinden. Daarom staan wij ook een
problematiserende aanpak voor, vaak vertrekkend vanuit actuele situaties (actualiseren) die als (te) vanzelfsprekend worden beschouwd, maar die hun
wortels in het verleden hebben. Het stellen van waarom-vragen maakt de leerlingen duidelijk dat de geschiedenislessen ons (hen) iets kunnen
bijbrengen. Problematiserend geschiedenisonderwijs daagt de leerlingen uit en kan zo bijdragen tot een grotere historische interesse…
Opnieuw is het zo dat van het 1ste tot en met het 6de jaar voor een groot deel dezelfde werkvormen worden gehanteerd, maar dat gradueel de
moeilijkheidsgraad oploopt. Daarnaast komen er per graad enkele werkvormen bij.
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 3 van 9
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 4 van 9
Nr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Actieve werkvorm
leergesprek
groepswerk in de klas
korte mondelinge presentatie van onderzoeksresultaten
zelfwerkzaamheid in de klas en thuis
doceren en lezen
rollenspel
beeldvorming: film en geschiedenis
ICT-lessen
hoekenwerk
mogelijkheid tot vakoverschrijdend werken
excursies
remediërings- en herhalingslessen
doceren, via het brengen van een verhaal *
parallel of complementair groepswerk met een mondelinge presentatie
powerpointlessen
video-exposé
integratie plaatselijke geschiedenis
onderzoekend leren en probleemoplossend denken worden opgevoerd: grondige onderzoeken
mondelinge presentatie structureel inbouwen na (vooral) complementair groepswerk
debatten
simulatiespel
ruime onderdelen verwerken via begeleide zelfwerkzaamheid
oral history
werken met forum/wiki
1-1
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
* We beseffen dat niet overdreven mag worden in deze werkvorm. Niettemin willen wij het verhalende aspect van het geschiedenisonderwijs niet
helemaal teniet doen. Wij wensen de waarde ervan te onderlijnen. Want precies hierin ligt vaak de charme van het vak. Geschiedenis blijft bij uitstek
een ‘verhaal’, dat boeiend en interessant kan gebracht worden via het verhaal ( bijvoorbeeld de spitante ‘petites histoires’).
Gedoseerd doceren dus!
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 5 van 9
C) ICT
Cf. ICT-raamplan 1ste graad en visietekst geschiedenis en ICT
Ict-raamplan 1ste graad:
Nr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ICT-raamplan-punten
De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te
ondersteunen bij het leren
De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier.
De leerlingen kunnen zelfstandig oefenen in een door ICT ondersteunde leeromgeving.
De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteunde leeromgeving.
De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven.
De leerlingen kunnen met behulp van ICT digitale informatie opzoeken, verwerken en bewaren.
De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aan anderen.
De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te
communiceren.
De leerlingen kunnen afhankelijk van het te bereiken doel adequaat kiezen uit verschillende ICTtoepassingen.
De leerlingen zijn bereid hun handelen bij te sturen na reflectie over hun eigen en elkaars ICTgebruik.
1-1
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
1-1
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
Visietekst geschiedenis en ICT
In het didactisch proces zijn er een viertal situaties waarbij ICT aan bod kan komen:
Nr
1
2
3
4
ICT-situaties
De leraar maakt gebruik van ict bij de lesvoorbereidingen.
De leraar gebruikt één computer in de klas om zijn les vorm te geven.
De leerlingen werken op school gezamenlijk met meerdere computers aan een opdracht.
De leerlingen werken onafhankelijk, buiten klasverband met een computer.
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 6 van 9
ICT kan toegepast worden in een vijftal functies:
Nr
1
2
3
4
5
ICT-functies
1-1
Informatie vinden. Via ICT is toegang tot informatie mogelijk op een schaal en wijze die met
traditionele middelen niet denkbaar is. Ook kan informatie gemakkelijk worden verwerkt. Historische
methode toepassen op ICT!
Informatie presenteren. Via ICT kan (verzamelde en verwerkte) informatie worden gepresenteerd.
Informatie verwerken en ermee oefenen: de computer als ‘leerinstrument’. Via ICT kunnen
leerlingen werken aan opdrachten die intensieve leerprocessen mogelijk maken.
Communicatie. Contact onderhouden gaat met ICT anders, vaak intensiever, dan zonder dit middel.
Andere contacten tussen docent en leerling, en tussen leerlingen onderling, maken andere
leerprocessen mogelijk.
Toetsing. Met elektronische toetsing is een heel andere systematiek van toepassing en evaluatie in het
onderwijs denkbaar.
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
D) Evaluatie
Als frequentienorm voor schriftelijke beurten kan gestreefd worden naar minimum 1, maximum 3 beurten per semester. De punten voor dagelijks werk
die de leerlingen hiermee verdienen, kunnen aangevuld worden met quotaties voor werken, huiswerken, zelfstandig individueel werk, presentaties e.a..
De leerlingen van de 1ste graad leggen driemaal per schooljaar een examen geschiedenis af. In de 2de en 3de graad is dit maar twee maal (december en
juni). In de 3de graad kunnen openboektoetsen en een openboekexamen georganiseerd worden. De vakwerkgroep moet streven naar het opstellen van
gezamenlijke examens. Toch staan best enkele vragen open voor het individueel invullen per leerkracht. Want leerkrachten zijn geen robotten en
moeten enige vrijheid hebben om eigen gelegde klemtonen te kunnen evalueren.
De puntenverdeling van toetsen en examens staat telkens duidelijk vermeld bij de vragen. De vraagstelling en puntenverdeling gebeuren in
evenredigheid met de aandacht voor het thema en/of de vaardigheid tijdens de lessen. We proberen ook enige tijdaanduiding mee te geven op de
examens, om de leerlingen te begeleiden in de tijdsbesteding binnen een examen.
Pro’s en contra’s van de (gedeeltelijke) permanente evaluatie (is niet gelijk aan gespreide evaluatie!) worden overwogen.
Ook hier kunnen we spreken van een graduele opbouw in moeilijkheid. Een overzicht:
Nr
1
2
Evaluatie(methode)
kaart- en atlasoefeningen
referentiekader
1-1
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 7 van 9
1-2
2-1
2-2
3-1
3-2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
combinatieoefeningen
bronnen van vergelijken en interpreteren: historische kritiek toepassen
open vragen
reproductievragen
meerkeuzevragen
opsommingsvragen
waar of niet waar en verklaar waarom
afbeeldingen (karikaturen, foto’s, schilderijen, gebouwen, etc) bespreken, analyseren, situeren
invuloefeningen
chronologisch ordenen
formuleren van een eigen mening
sorteren onder de juiste noemer
benoemen of omschrijven van belangrijke historische figuren
uitleggen van historische begrippen
schema’s aanvullen
geef een andere naam voor
welk woord past niet in de rij en waarom
zeg het in één rake term
kruiswoordraadsel liever vervangen door oefening met referentiekaders
grafieken en tabellen ontleden
bronnen catalogeren volgens historisch tijdvak of maatschappelijk domein.
streven naar 50/50 verdeling kennis/inzicht – vakspecifieke vaardigheden
genoeg punten plaatsen op werkjes en/of mondelinge presentatie
aanzetten geven tot zelfevaluatie, peer-evaluatie of co-evaluatie
zoek de fouten in de tekst en verbeter
meer open vragen
uitbreiding atlasgebruik (oefeningen op blinde kaarten; atlasgebruik als attitude door bv. niet te
vermelden dat voor een bepaalde vraag de atlas nodig is;…)
ongeziene bronnen analyseren
peilen naar inzicht in verbanden tussen verschillende leerstofonderdelen
oorzaak/gevolg-pistes opmaken
verbanden ontdekken in een veelheid aan gerelateerde begrippen
inzicht toetsen aan de hand van een ongeziene tekst
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 8 van 9
35
36
37
38
39
40
41
grafieken interpreteren
historische kritiek op ongeziene teksten, visuele bronnen, etc.
structureren ongeziene teksten
interpreteren ongeziene tabellen, grafieken, visuele bronnen, etc.
toetsen van de actualiteit
nadruk op de evaluaties van zelfwerkzaamheid, onderzoeken, taken en presentaties
in het 6de jaar: alle toetsen met de openboekformule
‘WEL-driehoek’
1. Welke leerinhouden brengen we in de klas?
2. Welke werkvormen hanteren we?
3. Welke evaluatiemethoden passen we hierop toe?
Binnen de (horizontale en verticale) vakwerkgroep uitmaken welke inhoud(en) we met welke werkvorm(en) verbinden en wat dan de gepaste
evaluatiemethode hiervoor is = ‘WEL-driehoek’ = leerplanrealisatie
Johan Vankeersbilck – Leerlijnstructuren Geschiedenis Pagina 9 van 9