Flashnote Duurzaamheid

Flashnote Duurzaamheid
Duurzaamheid en economie
Duurzaamheid is dus een belangrijk economisch thema, waar ondernemers en beleggers hun voordeel mee kunnen doen als ze er slim op inspelen. Alleen duurzame economische groei, is echte groei. Groei die inteert op de productiemiddelen - zoals machines, mensen en milieu – is namelijk niet vol te houden. In feite wordt dan slechts het
kapitaal van de samenleving omgezet in inkomen: het ‘opeten’ van vermogen. Dat kan
gaan om sociale samenhang of milieu, denk aan eindige energiebronnen of klimaatverandering. Ecologisch leeft de mens op te grote voet. Om met de huidige productiemethoden de hele wereldbevolking duurzaam te kunnen voorzien van een westers consumptiepakket zouden er zes aardbollen nodig zijn.
De relatie tussen de mens en zijn omgeving
Door de geschiedenis heen heeft de mens zich aangepast aan de omgeving, maar
vaak ook de omgeving bewust of onbewust veranderd, daarbij soms kapitaalvernietigend. Zo is de jagende mens verantwoordelijk geweest voor het uitsterven van de
mammoet, heeft de opkomst van de landbouw voor erosie gezorgd in het MiddenOosten en heeft meer recent de industriële revolutie voor een toename van de vervuiling gezorgd. Beschavingen die op ‘te grote ecologische voet’ leven, kunnen dat uiteindelijk niet volhouden en staan voor de keuze om zich aan te passen of ten onder te
gaan. Er zijn voorbeelden van de laatste groep, maar gelukkig ook van de eerste. De
Europese bevolking op Groenland is uitgestorven omdat zij bleven vasthouden aan een
onhoudbaar economisch systeem van veeteelt. Tegelijkertijd bleken de Inuït met visvangst wel in staat om in harmonie met die omgeving te (over)leven. De beschaving op
Paaseiland is ten onder gegaan aan houtkap – toen alle bomen op waren konden geen
kano’s meer worden gemaakt om mee te vissen en werd het dieet zo schraal dat de
bevolking verviel in kannibalisme. Een succesvol voorbeeld is het bosbeheer in Japan,
waardoor het land nog altijd vooral uit bos bestaat.
Een maatstaf voor een duurzame economie vanuit milieuperspectief is de zogenaamde
‘ecologische voetafdruk’. Het gaat om het areaal land en water dat een individu of bevolking nodig heeft om zijn consumptie duurzaam in stand te houden, gegeven de huidige technologie. Als de voetafdruk van een land groter is dan zijn eigen oppervlakte,
dan is de groei niet vol te houden zonder degradatie van de omgeving en dus niet
duurzaam. Voor de wereld als geheel geldt dit ook. Uit het Living planet rapport van het
Wereldnatuurfonds blijkt dat de wereld halverwege de jaren tachtig eigenlijk al te klein
was om de toenmalige consumptie duurzaam mogelijk te maken. Op dit moment geldt
al dat ruim 1,2 planeet nodig is. De voetafdruk per inwoner is groter bij rijke landen dan
bij niet-rijke landen, maar toch geldt ook voor de laatste groep dat het benodigde areaal
per inwoner groter is dan mondiaal beschikbaar is per inwoner. En de wereldbevolking
groeit nog altijd… Als de Chinezen, Indiërs en consorten westerse consumptiepatronen
overnemen dat hebben we straks ruim zes planeten nodig. Aangezien zelfs de dichtstbijzijnde planeten Venus en Mars niet echt mensvriendelijke klimaten hebben, moeten
we misschien toch maar ons gedrag veranderen…
Niemand misgunt de mensen in arme landen economische ontwikkeling. Het afremmen
van die ontwikkeling zou dan ook niet het antwoord zijn. Sterker, de grotere rijkdom
biedt ook mogelijkheden om te investeren in schonere productie en in ‘menselijk kapitaal’. Als mensen het beter krijgen, zullen ze ook hogere eisen stellen aan de kwaliteit
1
Synopsis duurzaamheid
Flashnote Duurzaamheid
van hun leefomgeving en bijvoorbeeld smog niet accepteren. Uiteindelijke is economische groei op zich niet het probleem. Het gaat erom deze zo duurzaam mogelijk te laten zijn, zowel in de rijke als in de arme landen. Voor een deel gaat dat vanzelf, voor
een deel moeten mensen en bedrijven hun verantwoordelijkheden nemen en voor een
deel moeten overheden met wetten of prikkels goed gedrag uitlokken.
Wat voor economische groei houdt het ‘maatschappelijk kapitaal’ van een samenleving
in stand? Daar valt onder andere een verschuiving van materiële naar immateriële productie onder, zoals bijvoorbeeld dienstverlening. Het aardige is dat de belangrijkste input voor dit soort productie menselijke denkkracht en creativiteit is. Daarvan zijn de
grenzen niet zo hard als voor fossiele brandstoffen - sterker nog, de fantasie van mensen is grenzeloos. Verder kan technologie productieprocessen en consumptie schoner
maken. Denk aan duurzame energie uit wind, water of zonneschijn.
Uitstoot, energie en economie
Milieuproblemen hebben vaak een grensoverschrijdend karakter, denk aan de uitstoot
van CO2 die waarschijnlijk zorgt voor opwarming van het klimaat, met een rijzende
zeespiegel en een groter gat in de ozonlaag als gevolg. Bovendien treft de eindigheid
van fossiele brandstoffen ons allen. Het Kyotoverdrag uit 1997 is een poging om in internationaal verband de uitstoot van CO2 te beperken. Sommige landen, waaronder de
VS, hebben geweigerd het verdrag te ondertekenen, vanuit de gedachte dat de economie eronder zou lijden. Die redenering is teveel gericht op de korte termijn en gaat
voorbij aan de economische baten van CO2 reductie. Zuiniger omgaan met energie is
een directe kostenbesparing – zeker gezien de huidige hoge energieprijzen – en duurzame energie is een kansrijke groeisector. De zoektocht naar alternatieve energiebronnen levert ook innovatie op die de bewuste landen of bedrijven op een concurrentievoorsprong zet. Ook energiebesparing is een bron van innovatie, denk aan nieuwe materialen om huizen te isoleren, of aan nieuwe technologien om auto’s schoner te laten
rijden. De discussie over kernenergie komt in Nederland weer op gang. Dit kan weliswaar voor een tijdje de energiebehoefte ledigen, maar ook de hoeveelheid uranium is
eindig en bovendien leveren de afvalstoffen problemen op.
Wat betekent duurzaamheid voor beleggers en bedrijven?
Waarom zouden mensen overgaan tot een duurzamer bestedings- en productiepatroon? Een evidente reden is het toekomstperspectief voor kinderen, kleinkinderen en
verder nageslacht. De gedachte dat de mensheid de wereld slechts in ‘bruikleen’ heeft,
is wijdverspreid. Naast innerlijke overtuiging zijn er meerdere economische motieven
om te investeren in duurzaamheid.
De verwachting is dat overheidsregulering steeds strenger zal worden op het gebied
van natuur en milieu. ‘Vroege vogels’ onder de producenten die dit doorzien kunnen
daar hun voordeel mee doen door er vroegtijdig op in te springen en de concurrenten
voor te zijn. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld fossiele brandstoffen die door toenemende schaarste op termijn duur zullen blijven. De Japanse autofabrikant Toyota speelt
hier met zijn hybride technologie al op in. De hoge olieprijzen van de afgelopen tijd zijn
uitstekend geweest voor de omzetcijfers van zuinige auto’s. De uiteindelijke eindigheid
van fossiele brandstoffen die in het leeuwendeel van de energiebehoefte voorzien zal
een enorme stimulans betekenen voor alternatieve energiebronnen. Daar liggen mogelijkheden voor ondernemers en beleggers.
1
Synopsis duurzaamheid
Flashnote Duurzaamheid
Zoals op macroeconomisch niveau economische groei gepaard kan gaan met reductie
van vervuiling, zo kunnen ook bedrijven profijt combineren met minder milieubelasting.
Een vermindering van afval en uitval is niet alleen beter voor het milieu, het is ook
doelmatiger. Met een lagere kostenbasis of nieuwe technologie kan een bedrijf een
voorsprong op de concurrentie nemen. Naarmate grondstoffen schaarser en duurder
worden en ‘groen’ meer aanslaat bij consumenten kunnen bedrijven daar hun voordeel
mee doen. Anticiperen van bedrijven op strengere overheidsregels in de toekomst is
van strategisch belang. De meeste beleggers zullen hun geld het liefst toevertrouwen
aan goed geleide bedrijven, waar niet alleen naar de winst in het volgende kwartaal
centraal staat, maar ook de continuïteit op langere termijn. Uiteraard kunnen strategische plannen ook verkeerd uitpakken, maar het blijft een prettige gedachte als bedrijven zich ook met de langere termijn bezighouden.
Het voorkomen van milieuschade is ook vanuit het oogpunt van reputatie steeds belangrijker. De consument wordt door de mondialisering en het internet steeds machtiger en accepteert het niet als bedrijven onzorgvuldig omspringen met het milieu of
mensenrechten. Zeker in een wereld waarin steeds meer aan outsourcing en offshoring
wordt gedaan, zit de waarde van bedrijven steeds meer in immateriele activa: de merknaam. Bedrijven die bewust grote milieurisico’s nemen, spelen dus met vuur. Milieurisico’s – maar bijvoorbeeld ook risico’s op het gebied van kinderarbeid of mensenrechten
- zijn niet gelijk verdeeld over sectoren. Zo zullen softwareproducenten minder afval
produceren dan verffabrikanten. In de dienstverlening is de energieintensiteit en vervuiling doorgaans lager dan in de industrie.
1
Synopsis duurzaamheid