Samenvatting Nederlands [Literatuur]

Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
Samenvatting Nederlandse literatuur [§34-35, §37-41, §45-46, §48-53]
§ 34: Historische achtergrond 1700-1800
In de 17e een 18e eeuw bepaalde het absolutisme de Europese politiek. Dit wil
zeggen koninkrijken waarvan alle macht bij de vorst berust. Frankrijk en Engeland
waren grote machten(met hun koloniën) maar ook Oostenrijk en Rusland waren
groots geworden. Maar door de groeiende (economische) welvaart aan het einde
van de 18e eeuw wist de bevolking steeds meer politieke macht te winnen.
Nederland had echter geen vorst maar een statenbond met een Staten-Generaal.
Inde 17e eeuw was de vijand Spanje er heersend maar deze dreigde onder te gaan.
In de 2e helft van de 18e eeuw had je de patriotten(meer democratie) en de
Oranjes. De patriotten kregen steun van de franse revolutionairen en in 1793 vielen
de Fransen binnen. De Bataafse Republiek werd uitgeroepen. De eerste grondwet
kwam waarin de scheiding van Kerk en staat én uitbreiding van het kiesrecht stond.
In Engeland en Frankrijk kende men inde 18e eeuw de verlichting terwijl Nederland
er wat op achteruitging. Er was een onvermogen op politiek en kunst, literair
gebied.
§ 35 De verlichting
De verlichting die rond de 18e eeuw ontstond was een nieuwe grote geestelijke
stroming. Men ging verstandig
handelen. De denkers van de 18e eeuw ontwikkelde het inzicht van de Renaissance.
Op het gebied wetenschap en geloof was het empirisme overheersend. Dat wil
zeggen dat men niet langer alles voor lief nam maar men zelf, dmv de ratio te
raadplegen, ging onderzoeken hoe de wereld in elkaar zat, het rationalisme. Er
vonden allerlei belangrijke natuurwetenschappelijke ontwikkelingen plaats. Op
het religieus gebied was het deïsme populair, de opvatting dat er wel een
opperwezen is maar dat de vereniging daarvan in de vorm van een godsdienst
zinloos is. Voltaire bracht daarom de tolerantie, iedereen bepaald zelf wat hij
wel of niet gelooft.
Op politiek en economisch gebied plette men voor de Trias politica. Het
liberalisme ontstond, de overheid moet zich zo weinig mogelijk bemoeien met de
economie.
De meeste mensen waren optimistisch gestemd door de verlichting, men dacht dat
verkeerd gedrag alleen voorkwam door gebrek aan kennis van het goede.
Opvoeding
en onderwijs werden zeer belangrijk. Het literair gevolg, een stroom
moralistische geschriften!
De verlichting is van groot belang geweest, het heeft grote invloed gehad want
nog steeds zie je vele ideeën uit de verlichting verwerkt in de moderne westerse
democratieën en de afwezigheid is dan juist een kenmerk voor een dictatuur.
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
§ 37 Literatuur
De verlichting is een progressieve stroming waarin allerlei nieuwe ideeën werden
verkondigt. Dit is te zen in de proza, want voor de poëzie en het toneel waren
er “de regels” van het neoclassicisme. (Nicolas Boileau maakte klassieke regels
in zijn leerdicht L‘art poëtiek)
De literatuur van de verlichting was zakelijk en duidelijk, het essay en het
aforisme bloeide op. Denis Diderot richtte de eerste encyclopedie op. Voor het
eerst werd dit werk niet beperkt tot een gebied of beknopt. Hij probeerde mensen
te informeren en ze op de juiste rationele weg te helpen.
Er verschenen ook veel tijdschriften rond de 18e eeuw. Ze waren didactisch
moralistisch en vaak in een verhalende vorm. Joseph Addisson en Richard Steele
richtte de spectator op, vandaar dat strijdschriften ook wel spectatoriale
geschriften heten.
Episch didactisch was in de 18e eeuw zeer belangrijk en overheersend was dus het
imaginaire reisverhaal. Een tekst waarin een eis wordt beschreven die niet echt is
uitgevoerd. Het is zere didactisch, want een schrijver kon zijn mening erin
verwerken.
Utopische romans/utopieën zijn verhalen waarin de hoofdpersoon in ene ideale
wereld terechtkomt. Een tekst kan meer van deze genres tegelijkertijd bevatten.
De robinsonade is een roman over een persoon(en) die door omstandigheden van de
rest van de wereld geschieden worden en het moeten zien te redden (met hun
verstand, vandaar dat dit ook zo beroemd was in de verlichting!).
De meest belangrijke vernieuwing was het ontstaan van de roman. Hier gaat het
echt om de personen en de gebeurtenissen zijn een middel om de personen te
omschrijven. De roman is veel realistischer dan de episch didactische genres. Ze
zijn ook tijdbewuster, niet zoals de robinsonade, het sprookje en de satire tijdloos.
Een roman kan desalniettemin verzonnen/fictie zijn!
§ 38 Justus van Effen, Utrecht 1684 – Den Bosch 1735
Justus van effen sprak en schreef Frans, hij reisde vaak naar Engeland en vertaalde
velen werken. Later volgde hij Addison en Steel op met een Hollandse spectator.
Hij behandelde alle mogelijke onderwerpen en pleitte zelf voor het gebruik van de
moedertaal in goede kringen in plaats van het Frans. Soms sprak hij zijn mening
niet direct maar dmv een kort verhaal uit. Een voorbeeld is “Thijsbuurs os” Een
verhaal over de schoenmakersknecht Thijs die samen met zijn baas en iemand
anders een os kocht waarvan hij een kwart krijgt. Het dier zal bij hem thuis worden
geslacht en het is ene pracht van een dier(vlees). Het levert veel geld op maar
Thijs drinkt de winst op en werkt een hele week niet waar zijn vrouw hem op wijst.
§ 39 J.A. Schasz
J.A. Schasz was de schrijver van Reize door het apenland, een zeer bekend
imaginair reisverhaal en tegelijkertijd een satire. O.a. op de politieke toestand in
Nederland aan het einde van de 18e eeuw en op het blindelings volgen van de
massa en politieke leiders. De ik persoon vlucht het land uit omdat hij van moord
op zijn vrouw en dienstmeisje wordt verdacht en komt in het land der apen. De
leiders willen daar dat alle apen mens worden. Volgelingen van nummer een
denken dat dit door gedragsverandering kan. Maar de winnende partij, Nummer
vijf, vind dat het kan door de staart er af te kappen. En zo gebeurde het.
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
§ 40 Hieronymus van Alpehn Gouda 1746-Den Haag 1803
In de 18e eeuw kwamen er voor het eerst, door de kindvriendelijke theorieën,
jeugdliteratuur boekjes. De belangrijkste was “Proeve van kleine gedichten voor
kinderen” deze schreef Hieronymus als alleenstaande vader, anoniem, voor zijn
twee zoons. In het zelfde jaar kwam, door het grote succes van deel 1, ook een
tweede deel uit. Maar nu niet meer anoniem. En vier jaar later, in 1782, kwam er
ook een deel 3 uit. Het was zo’n groot succes dat ze werden vertaald voor andere
landen.
Deze boekjes waren op hun plaats in de verlichting omdat de kinderen in de
verhaaltjes zelf begrijpelijk allerlei deugden aanprijzen. Ondank dat ze heel goed
geschreven zijn verschenen er in verloop van tijd talrijke parodieën.
§ 41 Betje Wolff Vlissingen 1738 - Den Haag 1804 en Aagje Deken Amstelveen 1741 - Den
Haag 1804
Elizabeth ging ondanks haar verlicht opvoeding toch op 17-jarige leeftijd ervandoor
met een militair. Dit duurde niet lang en na 4 jaar ging ze een verstandshuwelijk
aan met de weduwenaar Adriaan Wolff. Ze correspondeerde met Agatha Deken, die
ook dichteres was. Na het overlijden van haar man gingen ze samen wonen en
schrijven. In 1782 publiceerde ze “Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart” dit
was de eerste Nederlandse roman. Het is een roman in brieven zoals de meeste
toen. Het was een groot succes en de schrijfsters gingen verder in deze genre
maar weken uit naar Frankrijk vanwege hun patriottische opvatting. Ze verloren
hun kapitaal en hun laatste roman mislukte. Terug in Nederland overleden de
vrouwen in armoede.
§ 45 Historische achtergrond 1800-1875
Eind 18e eeuw Grondwet (over het algemeen): iedereen is gelijk geschapen,
rechten als leven, vrijheid en streven naar geluk zijn onontneembare rechten.
Engeland industriële revolutie: handarbeid werd vervangen door machines
(stoommachine, stoomschip, stoomlocomotief, elektrische motor en de telegraaf).
In 19e eeuw kwam de industrialisatie in Nederland (papier en textiel). Heersende
ideologie: liberalisme: politieke en economische vrijhei mens. Slavernij
afgeschaft. Maar de grote armoede was er ook onder de arbeiders. Communisme
werd
populairder. Eind 19e eeuw kwam pas sociale wetgeving op gang.
Tijdbalk WB:
1776 onafhankelijkheid Amerika
1789 Franse Revolutie
1795 Bataafse Republiek (NL)
1805 Koninkrijk Holland
1810 Nederland wordt Franse kolonie
1815 Slag bij Waterloo  Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
1830 afscheiding België van Nederland
Verlichting
Romantiek
Realisme
Fin de siècle
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
§ 46 de Romantiek
In eerste instantie verwees men alles wat afweek v/d Verlichting naar de
Romantiek.
Kenmerken Romantiek: gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme.
Kunst was uitbeelding persoonlijke opvattingen kunstenaar. Velen van hen waren
bohémiens, zij leidden een onmaatschappelijk leven. Maar ook waren zij
revolutionairen, om een betere wereld te scheppen. Met hun verbeelding
probeerden de romantici te ontsnappen aan de wereld; van ‘het hier en nu’.
Centraal daarbij is de natuur, symbool van het ongerepte  
stedelijke beschaving.
Verlichting = didactisch.  Romantische kunst = lyrisch, vaak
contrasterend. In de wetenschap: bestudering van niet-westerse cultuur, oa
talen. Uit die interesse ging men tot dan toe mondeling overgeleverde literatuur
opschrijven. In de muziek heropvoeren van vroegere componisten.
Romantiek nu:
Het eerste criterium van kunst is dat het vooral de individuele gevoelens en
gedachten van de kunstenaar moet weergeven. De term ‘romantisch’heeft 2
betekenissen: zoals in de periode van de Romantiek en gevoelig, lieflijk,
sentimenteel, ontspanningslectuur.
§ 48 Literatuur
In tegenstelling tot de verlichting werd er in de romantiek geschreven over
gevoelens. En dan voornamelijk over droefgeestigheid en verlangen, naar het
onbereikbare geluk. Er kwamen vaak begrippen naast elkaar te staan die elkaar
uitsluiten als “lieflijk geweld”. Een andere tegenstelling is dat in de romantiek de
mensen geloofde in zichzelf en de ongerepte natuur. Wat zij met het opperwezen
kunnen hebben. Niet meer in een bestaande kerkgenootschap. Dit is dus
antirationeel. En de romantici lieten zich niet inspireren door de klassieke oudheid
maar door de middeleeuwse literatuur van West-Europa. De ballade en sprookjes
herleefde.
Er kwam meer belangstelling voor bovennatuurlijke zaken omdat romantici de
werkelijkheid ontvluchten, het escapisme. De volgende nieuwe genres ontstonden,
(sommige onder enige invloed van de gothic novel)
-historische roman, een authentieke historische achtergrond met verhalen over de
middeleeuwen alleen dan geromantiseerd. Een gekende schrijver hiervan is
Sir Walter Scott (Ivanhoe 1819)
-romantische griezelroman(horror) de schrijver speculeert over irrationele angsten
van de mens. De bekendste hiervan zijn Mary Shelley (Frankenstein 1818) en Edgar
Allan Poe.
-Bij sciencefiction gaat het om de nog onbekende mogelijkheden van wetenschap
en techniek. (Frankenstein behoort hier ook toe) Vaak wordt hierin gebruik
gemaakt van imaginaire reisverhalen. Een bekende schrijver was Jules Verne (frans
rond 1860 3x)
-detectiveverhalen waarin aan het einde bedrog wordt ontmaskerd. Edgar Allen
Poe was ook hierin zeer bekend geworden.
-Het sprookje bloeide ook weer op, aan de ene kant zijn er de oude volkssprookjes
die nu eindelijk werden opgeschreven en gebundeld zoals die door de gebroeders
Grimm. En aan de andere kant ontstonden er cultuursprookjes. Die moeilijker zijn
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
dan de oudere sprookjes. Hans Christian Andersen was een belangrijke
cultuursprookjes schrijver. Maar deze zijn voor kinderen onbegrijpelijk.
(De twee belangrijkste literair romantici waren Francois Haverschmidt en
Miltatuli.)
§ 49 Het realisme
In de schilderkunst kwam erin het midden van de19e eeuw een nieuwe stroming,
het realisme. De kunstenaars schilderden, in tegenstelling tot de fictie,
geschiedenis en mythologie van de romantiek, alleen over hun omringende realiteit
van alledag. Deze was objectief en ging meeste=al over de middenklasse. Later,
omdat het socialisme opkwam, ook over de omstandigheden van arbeiders.
Net als romantici wilden ze maatschappelijke veranderingen. De bekendste
schilders uit het realisme zijn Gustave Courbet, Jean-Drancoise Millet en Jozef
Israëls. In 1870 verdrong het impressionisme het realisme (licht en kleur).
In de literatuur ontstond door het realisme de “klassieke”roman. Deze heeft een
duidelijk begin, verloop en afsluiting en alle onderdelen hangen samen met elkaar.
Deze romans gaan over natuurgetrouwe uitbeeldingen of sociaal psychologische
analyses. Deze roman type overheerst nog steeds en is het best leesbaar.
Het realisme gaat hier over in het naturalisme waarin het gaat over de politieke en
sociale mening van de auteur. De 19e eeuw was in Nederland erg nuchter en
daarom waren er meer realisten dan romantici op het gebied van literair werk.
In de muziek overheerste de romantiek veel langer. Pas in het einde van de 19e
eeuw komt her realisme tot uiting, De veristische opera kwam tot stand, zoals
Cavalleria rusticana uit 1890 van Pietro Mascagni en Carmen van Georges Bizet.
§ 50 Nicolaas Beets(Hildebrand) Haarlem 1814-Utrecht 1903
Na een romantische dichtbundel te hebben geschreven,maakte Beets de
verhalenbundel “camera obsucra” dat zeer bekend is geworden. De camera obscura
is een fototoestelbestaande uit een doos met een klein gaatje en een matglas waar
de print op gevormd wordt. In deze bundel gaf Beets een satirisch beeld van de
Hollandse burgerij in de eerst helft van de 19e eeuw. Hij schiep figuren als de
charmante/vleier Van der Hoogen, de stijve hark Pieter Ststok, de vrolijke losbol
Dolf en de vlerkerige Nurks. Een van de verhalen “Een onaangenaam mens in de
Haarlemmerhout” gaat over een Nurks die kwaadaardige opmerkingen maakt over
iedereen en in het speciaal de drie muzikale dames uit het café.
§ 51 Francois Haverschmidt (Piet Paaltjens) Leeuwarden 1835-SChiedam 1894
Hij publiceerde tijdens zijn studie in 1856 de “Bloemlezing uit de dichterlijke
nalatenschap van Piet Paaltjens”en zijn “Voorbericht” door hemzelf. In 1867 kwam
het bundeltje “Snikken en grimlachjes” onder Piets naam. In de figuur Paaltjes viel
Haversmidt de schrijvers van zijn tijd aan maar ook een deel van zijn eigen
persoonlijkheid. Haverschmidt is een zeer emotionele romantici en pleegde
zelfmoord toen hij weer eens een depressie had in 1894.
Hij schreef “Aan Betsy” en “Immortelle” maar ook “De zelfmoordenaar”.
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
§ 52 Multatuli (Eduard Douwes Dekker) Amsterdam 1820-Dld. 1887
NOG EEN X deze paragraaf lezen in geheel!!
Dekker zijn werk is zeer nauw verbonden met zijn leven. Hij kreeg een baan bij het
bestuur in Indië. Hij heeft allerlei functies bekleed en keerde in 1852 terug naar
Indië waar hij assistent-resident van Lebak werd. Het Nederlandse bestuur werd
zogenaamd parallel gesteld aan het inlandse bestuur dat in praktijk weinig te
zeggen had. De sociale omstandigheden in Lebak waren slecht maar dekker had een
hart voor de inwoners. Hij merkte dat de resident de bevolking afperste en wilde
dat hij geschorst werd. Dekkers werd verzocht om meer informatie maar weigerde
dit omdat hij bang was dat het inde doofpot zou komen. Zijn resident klaagde en
Dekkers werd overgeplaatst, hij was verontwaardigd en nam ontslag. In 1857 kwam
hij terug in Nederland. In 59 schreef hij onder slechte omstandigheden in Brussel
de roman Max Havelaar. Om zo alsnog de situatie te kunnen veranderen. Het boek
was een succes maar politiek gebeurde er niets. Zijn verdere werken zijn bundels
Ideeën die ook allen over Indië gaan.
Max Havelaar is een boek, juist een roman/boek omdat het het grote publiek
moest weten te bereiken en overtuigen. Het is echter wel zo betrouwbaar als een
essay!
In het 1e hoofdstuk wordt Batavus Droogstoppel, een makelaar in koffie
geïntroduceerd. Hij wil een boek over zijn handel schrijven om te waarschuwen
voorde komende slechte tijden. In het 2e hoofdstuk komt Droogstoppel een oude
schoolkameraad Max Havelaar (Dekkers) tegen die als bijnaam sjaalman heeft.
In het 3e hoofdstuk geeft Sjaalman aan droogstoppel een pak manuscripten en
vraagt hem ze uit te geven. Droogstoppel doet het niet maar gebruikt enkele
stukken voor zijn eigen boek. Hij is niet een erg goede schrijver en laat daarom
een Duitse employé Ernest Stern dit doen. Tot verbazing van Droogstoppel schrijft
hij een roman over Max Havelaar (zoals Sjaalman zelf deed). Het 5e tot en met het
8e hoofdstuk lees je het boek van stern over het begin van de Lebak-affaire.
In het 9e en 10e hoofdstuk is Droogstoppel weer aan het woord, hij voegt aan Stern
iets meer solide toe. Het 11e tot en met het 15e hoofdstuk zijn weer uit Sterns
boek. Je leest over de problemen van Haverlaar in Lebak. Hoofdstuk 16 is de
inleiding op de geschiedenis van Saidjah en Adinda, en dit artikel drukt hij af in
hoofdstuk 17.
Het 18e tot en met het 20e hoofdstuk beschrijven de crisis in Lebak. Aan het eind
komt een derde schrijver, Multatuli die er een betoog van maakt en uitleg geeft
over de rare opbouw van het boek. Een aantal dreigementen volgen.
Deze structuur is juist zo gekozen om meer sympathie voor de schrijver te wekken
en juist niet voor Droogstoppel. Et begint als een satire op de Hollandse
koopliedenstand en verandertin een aanval op de Hollandse handelsgeest in
Indonesië. Bij de climax stopt het verhaal en komt er een kwaadaardig essay en ten
slotte vleierij als retorische vraag.
Samenvatting Nederlands [Literatuur]
PERIODE 2
§ 53 Guido Gezelle Brugge 1830-1899
De rooms-katholieke priester Guido was in de 19e eeuw voor het eerst in lange tijd
een serieus te nemen literaire bedrijving in het zuiden van Nederland.
-1e creatieve periode (1855-1865) Kleengedichtjes bundel, tegen het Nederlandse
en Franse als leraar wilde hij dat Vlaanderen op eigen kracht tot ontwikkeling
kwam.
-2e periode (1865-1880) zijn leraarschap werd hem ontnomen en men benoemde
hem tot kapelaan. Hij stopte met poëzie en schreef enkele journalistieke werken.
-3e periode(1880-1899) Hij werd bekend in West-Vlaanderen en daar erkend als een
van de grootste Nederlandse dichters. Er verschenen nieuwe bundels.
Gij zegt dat ’t vlaams…gaat over het niet willen laten ondergaan van het Vlaams.
Boerke Naas gaat over boer Naas die na het verkopen van een koe met veel geld
naar huis loopt en wordt overvallen. De dief wil zijn geld, nou zegt Naas schiet dan
eerst door mijn hoed, jas en broek zodat m’n vrouw kan zien dat ik aan de dood
bent ontsnapt. Dan zal ze geloven dat ik overvallen ben en niet alles heb
opgedronken.
De dief doet het en zegt dan snel, ik heb tijd nog kogels meer. Naas had nog wel
een pistool en kogels en jaagt zo de dief weg! Zodat hij met buit en al alsnog naar
huis gaat.
Copyright © by VWOSITE.NL