Eerste levensjaren

1
GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBEVORDERING
Eerste levensjaren (0-6jaar): Een goede start voorzien
Ontwikkelingstaken
De eerste levensjaren zijn van groot belang omdat ze de basis leggen voor de latere geestelijke
gezondheid. Het is cruciaal om een goede start te voorzien, waarbij het kind een veilige thuis
aangeboden wordt die warm en responsief is, maar waar duidelijke grenzen gesteld worden. Een
positieve start verzekeren werpt zijn vruchten af in het latere leven door meer prosociaal gedrag,
betere attitudes t.a.v. zelfstandig leren doorheen het leven, en verhoogde veerkracht t.o.v.
toekomstige uitdagingen.
•
•
0 – 2 jaar: lichamelijke en mentale ontwikkeling, veilige hechting
2 – 6 jaar: autonomie en ondernemingszin, ontwikkelen zelfbeeld
Beschermende en risicofactoren geestelijke gezondheid in de kindertijd (zie model)
Effectieve en Veelbelovende interventies
Geestelijke gezondheidsbevordering in deze leeftijdsgroep kan niet plaatsgrijpen zonder de ouders en
belangrijkste verzorgers erbij te betrekken.
Hieronder worden een aantal interventies besproken die gedurende de eerste levensjaren mogelijk
effectief kunnen inwerken op het vermeerderen van de positieve factoren en verminderen van risico’s:
Als effectieve interventies werden volgende programma’s aangehaald:
• Huisbezoeken met getrainde vrijwilligers uit de gemeenschap die starten tijdens de
zwangerschap en verdergezet worden na de geboorte. Huisbezoeken gedurende de
zwangerschap tonen significante gezondheids-, sociale en economische uitkomsten (vooral in
kwetsbare populaties), verbeteren geestelijke gezondheid van moeder en kind, en
verminderen de kans op postnatale depressie. Postnatale huisbezoeken, in combinatie met
intervisie, brachten een statistisch significante verbetering in de kwaliteit van de
thuisomgeving teweeg voor hoge risico vrouwen m.b.t. familiedysfunctie en
kindermishandeling. Huisbezoekprogramma’s zijn kosteffectief omdat een groot deel van de
gemaakte kost gecompenseerd wordt door besparing in het sociale zekerheidssysteem door
vermeden spoedopnames, hospitalisaties en pleegzorg.
•
vb. Home Start, Community Mothers
Ouderschapsondersteuning programma’s in groep. Dit zijn korte draaiboekinterventies die als
doel hebben de capaciteit van ouders te verhogen om de emotionele en gedragsmatige
ontwikkeling van hun kinderen te ondersteunen. Coaching in opvoedingsvaardigheden
aanbieden aan de ouders met nadruk op warme, consistente zorg, rijke taal, en het vermijden
van directiviteit en afstraffen zijn nuttig.
vb. Triple P Positive Parenting, Incredible Years
Veelbelovende interventies zijn:
• Gemeenschapsprogramma’s in kwetsbare buurten waarbij een betere dienstverlening aan
kwetsbare gezinnen voorzien wordt.
vb. Sure Start, Early Start
Factsheet Effectiviteit GGB – De eerste levensjaren
2
•
•
•
Babymassage, wat vooral gunstig is om de moeder-kindinteractie te bevorderen en vooral
aan te raden is als er weinig voorzieningen zijn.
Borstvoedingsondersteuning, hierbij is geen duidelijkheid omtrent optimale duur van
borstvoeding om welbevinden van moeder en kind te bevorderen.
Voorschoolse opvang, kleuteronderwijs en sociale vaardigheidsprogramma’s bij kleuters
(zoals I Can Problem Solve, Roots of Empathy). Voorschoolse programma’s hebben als doel
kinderen onder de 5 jaar te voorzien in de kennis, vaardigheden en sociale competentie die
nodig is voor een positieve ontwikkeling en aanpassing aan school. Kleuterschool bevordert
cognitieve en sociale vaardigheden die schoolrijpheid verhogen alsook een betere
academische aanpassing en prestatie. Hiernaast kunnen ook ouders betrokken worden om
hun ouderlijke competentie en betrokkenheid bij de ontwikkeling van hun kind te verhogen.
Onderliggende principes effectieve interventies in de eerste levensjaren
• Op maat: een inschatting van noden en kenmerken van de lokale populatie, sociale context
en familiale omstandigheden is noodzakelijk. De interventie is niet-stigmatiserend,
aanvaardbaar voor gezinnen, in samenwerking met gezinnen en gemeenschap om culturele
relevantie en participatie te garanderen.
• Evidence-based: steunt op wetenschappelijk gestaafde en theoretische inzichten.
• Lange termijn: een effectieve interventie begint vroeg en wordt volgehouden over langere
termijn (bv. prenataal programma gevolgd door postnatale diensten gedurende het eerste
levensjaar). Het is beter een beperkt aantal hoge intensiteit diensten aan te bieden dan een
variatie van lage intensiteit programma’s.
• Multi-methode interventies gebruik makend van diverse formaten (boeken, extra diensten,
huisbezoeken, dagcentra) zijn beter dan één methode. Focus op individuele en familiale
interpersoonlijke zaken naast focus op specifieke opvoedingsvaardigheden.
• Toegankelijkheid: het bereik van de interventie kan vergroot worden door het aanbieden van
incentieven (zoals gratis maaltijd, transport vergoeding) en verminderen van drempels (zoals
flexibele setting en uur). De gezinnen die de hoogste nood aan deze programma’s vertonen
zijn het moeilijkst te bereiken, vandaar dat community-based initiatieven met de mogelijkheid
tot lokale participatie meer succes kunnen hebben om risicogezinnen te bereiken.
• Opleiding en ondersteuning van personeel. Er is ook wederzijds respect en vertrouwen
tussen ouders en zij die het programma implementeren.
• Regelmatige evaluatie momenten om programma kwaliteit en implementatie te verbeteren
en bewaken.
• Incorporeren empowerment aanpak gericht op het verhogen van het zelfvertrouwen en
zelfwaardering van de ouders.
• Interventies met mensen die hun eerste kind krijgen hebben de duidelijkste positieve
resultaten omdat de ontwikkeling van een aangepaste ouderstijl kan overgedragen worden
naar latere kinderen.
• Interventies met twee generaties (ouder en kind) leiden tot meer verbetering hoewel
groepsinterventies voor ouders ook kosteffectief zijn.
• Programma’s gericht op kwetsbare gezinnen (armoede, tienermoeders, alleenstaande
moeders) tonen de grootste winst.
Besluit
De eerste levensjaren zijn van groot belang omdat ze de basis leggen voor de latere geestelijke
gezondheid én dat een goede start cruciaal is. Het Foresight Project (2008) stelt dat ‘mental health
starts in the womb’, waarmee beklemtoond wordt dat interventies best zo vroeg mogelijk starten om
de best mogelijke mentale ontwikkeling te bevorderen. Als effectieve interventies werden
huisbezoeken en ouderschapsondersteuning programma’s in groep aangehaald. Activiteiten om
ouders op de geboorte en postnatale periode voor te bereiden bevorderen de ouderlijke geestelijke
gezondheid en stellen de ouders in staat het welbevinden van hun kinderen te verhogen om aldus de
kinderen in de best mogelijke gezins- en sociale voedingsbodem te voorzien. Veelbelovend zijn
gemeenschapsprogramma’s in verarmde buurten, baby massage, borstvoeding, en voorschoolse
opvang, onderwijs en programma’s.
Factsheet Effectiviteit GGB – De eerste levensjaren
3
BRONNEN
Balfour (2007). Evidence Review: Mental Health Promotion. CORE Population Health and Wellness, BC Ministry of
health
Barlow, McMillan, Kirkpatrick, Ghate, Barnes, Smith (2010). Health-Led Interventions in the Early Years to
Enhance Infant and Maternal Mental Health: A Review of Reviews. Child and Adolescent Mental Health.
Barry, M.M., Canavan, R., Clarke, A., Dempsey, C., O’Sullivan, M. (2009). Review of Evidence-Based Mental
Health Promotion and Primary/Secondary Prevention. Health Promotion Centre, National University of Ireland
Berk, L.E. (2004). Development through the Lifespan. 3rd Edition. Pearson Education, Inc.
Cattan, M. & Tilford, S. (2006). Mental Health Promotion. A lifespan approach. Open University Press, Mc GrawHill Education.
De Roover, W. (2011). Effectiviteitsreview geestelijke gezondheidsbevordering. Brussel: VIGeZ.
European Youth Forum (EYF) (2008). Policy paper on the health and well being of young people, adopted by the
General Assembly.
Feldman, , R.S. (2007). Ontwikkelingspsychologie II. Levensloop vanaf de jongvolwassenheid. Pearson Education
Benelux.
Foresight Mental Capital and Wellbeing Project (2008). Final Project report – Executive summary. The
Government Office for Science, London
Pollet, H. (2007). Mental Health Promotion: A Literature Review. Mental Health Promotion Working Group of the
Provincial Wellness Advisory Council. CAMH
Prins, P.J.M. & Braet, C. (2008). Handboek Klinische Ontwikkelingspsychologie. Over aanleg, omgeving en
verandering. Houten: Bohn Stafleu VanLoghum.
ProMenPol (2009). A Manual for Promoting Mental Health and Wellbeing
Underdown, A., Barlow, J., Chung, V., Stewart-Brown, S. (2006). Massage intervention for promoting mental and
physical health in infants aged under six months (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2006
Factsheet Effectiviteit GGB – De eerste levensjaren