VAN BRETTON WOODS TOT DOHA

THEMATISCHE FICHE
Internationale economische organisaties
HET MAGAZINE VAN DE BELGISCHE
ONT WIKKELINGSSA MENWERKING
VAN BRETTON WOODS
TOT DOHA
TWEEMAANDELIJKS MAGAZINE MAART-APRIL 2009
NR.2
P308613 A FGIFTEKANTOOR B RUSSEL X
De werking van internationale economische organisaties
™
1947
CT
AD
UN
ng
ht
i
ic
pr
™
1964
Intergouvernementele
organisaties
De Wereldbank en het IMF werden opgericht
om de internationale handel te bevorderen.
De wereldeconomie was grondig verstoord
door de oorlog. Europa lag in puin en moest
zo snel mogelijk heropgebouwd worden.
Later kwamen de Wereldhandelsorganisatie
(WTO) en het Wereld Economisch Forum
(WEF). Elk van deze organisaties probeert
op haar manier de internationale handel te
bevorderen.
De Wereldbank werd oorspronkelijk opgericht om het Marshallplan in goede banen
te leiden. Met het Marshallplan wilden de
Verenigde Staten de communistische expansie in Europa tegenhouden door materiële
en financiële hulp te bieden aan de getroffen West-Europese landen. Bovendien konden die landen, na hun economisch herstel,
een belangrijke afzetmarkt worden voor
Amerikaanse producten.
O
pr
ic
ht
in
g
O
W
ph
er
el
ef
d
fin
Ec
g
on
go
om
ud
is
st
ch
an
Fo
da
ru
ar
m
d
O
(W
pr
ic
EF
ht
)
in
g
W
TO
Ba
tt
le
of
Se
Co
at
to
tl
e,
no
op
u
ak
ko
D
oh
ko
m
st
or
O apr r o
d
an
ic n
en
de
ht de
p
rs
in
la
gl
g
St
n
ob
W
ni
ar
er
ng
al
tA
el
is
E
id
d
te
PA
fo
So
n
’s
rT
ci
St
aa
r
a
ar
de
lF
t
or
EP
um
A’
s
(W
SF
)
™
™
1944 1945
O
Ak
ko
o
rd
en
IM
va
F
of e
n
Br
fic n d
et
ie e
to
el W
M
e
n
i
n re
a
W
w ld
O r sh
oo
er b
pr a
a
ds
k
l
ic l p
nk
i
n
ht la
g w
in n
ge o
g
st rd
G
el en
AT
d
T
Toen op het einde van de Tweede Wereldoorlog bleek dat de geallieerden zouden winnen, riepen de Amerikanen de regeringsleiders
van 44 westerse landen bijeen in Bretton Woods. Daar werd met de oprichting van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds
(IMF) de basis gelegd voor internationale economische samenwerking. Dit moest leiden tot meer zekerheid en de internationale handel
helpen bevorderen. Pas in 1973 werd de goudstandaard opgeheven.
™
1971
™
1973
™
1995
™
™
™
1999 2000 2001
01
De Wereldbank
Oprichting: Bretton Woods, 1944
Leden: 185 landen
Doelstelling: financiële en technische ondersteuning voor ontwikkelingslanden.
Werking: leningen verstrekken
tegen lage intrest, financiële steun,
garanties voor ondernemingen die
investeren in ontwikkelingslanden.
Kritiek: ‘one dollar, one vote’, stimuleert het neoliberalisme.
Toen na 1952 het Marshallplan succesvol
afgerond was, kreeg de Wereldbank een
andere bestemming: de financiële en technische ondersteuning van ontwikkelingslanden. De Wereldbank verstrekt nu goedkope
™
2005
™
2008
leningen, renteloze leningen en subsidies.
In ruil daarvoor eist de bank structurele
aanpassingen op het vlak van corruptie,
armoedebestrijding en de werking van de
overheid.
Het ‘one dollar, one vote’-principe van de
Wereldbank krijgt wereldwijd veel kritiek.
Omdat landen meer stemrecht krijgen als
ze meer betalen, komt het erop neer dat
de acht belangrijkste lidstaten van de
Wereldbank (G8: VS, Canada, Japan, VK,
Frankrijk, Duitsland, Italië en Rusland) een
meerderheid van stemmen hebben. Om aan
deze kritiek tegemoet te komen werd vanaf
1999 regelmatig vergaderd met de twintig
belangrijkste landen: de G20 zag het licht.
Eén van de belangrijkste voorwaarden voor
het bevorderen van internationale handel
is monetaire stabiliteit. Als ondernemers
niet weten hoeveel een product zal kosten
in een land met een andere munt, zullen zij >
MAART-APRIL
2009
dimensie
Het Internationaal
Monetair Fonds (IMF)
De Wereldhandelsorganisatie (WTO)
Oprichting: Bretton Woods, 1944
Leden: 185 landen
Doelstelling: bevorderen van
monetaire samenwerking en muntstabiliteit.
Werking: leningen verstrekken aan
landen met monetaire problemen.
Kritiek: geen oog voor mensenrechten en arbeidsrecht, te liberale
politiek.
Oprichting: Genève, 1995
Leden: 150 landen
Doelstelling: bevordering van internationale handel.
Werking: bemiddelen in handelsconflicten, opheffen van handelsbarrières.
Kritiek: clubje van rijke landen.
> niet geneigd zijn om internationaal te verhandelen. Stabiele wisselkoersen beperken
het risico.
Het bevorderen van monetaire stabiliteit is
de rol van het Internationaal Monetair Fonds
(IMF). Het IMF is een fonds, met andere
woorden een 'pot' geld die kan gebruikt worden door landen met monetaire problemen.
Elke lidstaat betaalt een quotum (een bijdrage afhankelijk van het bruto binnenlands
product of bbp) aan het fonds. Als een land
monetaire problemen krijgt, mag het geld uit
het fonds 'trekken'. Dit is een trekkingsrecht,
waarvan het geleende bedrag achteraf terugbetaald moet worden. Het IMF kan de landen die geld 'trekken' bepaalde economische
maatregelen opleggen, zoals het aanpassen
van belastinginkomsten of het verlagen van
overheidsuitgaven.
globalisten.
Om de dialoog tussen regeringsleiders, vakbondsafgevaardigden en belangrijke leiders
van ondernemingen te bevorderen werd in
1971 in Genève het World Economic Forum
(WEF) opgericht. Elk jaar wordt in Davos
(Zwitserland) een conferentie georganiseerd waarop belangrijke politieke en economische leiders worden uitgenodigd.
Het World Economic
Forum (WEF)
De WTO baseert zich op twee belangrijke
principes. Enerzijds is er het wederkerigheidsprincipe: als lidstaat A zijn handelstarieven verlaagt voor lidstaat B, dan moet
lidstaat B dit ook doen voor lidstaat A. Op
die manier zouden op termijn alle handelsbarrières tussen lidstaten opgeheven worden. Anderzijds is er het non-discriminatieprincipe: wat voor één lidstaat geldt,
moet voor alle lidstaten gelden. Dit wil
zeggen dat als een lidstaat een gunstiger tarief geeft aan een ander lid, het dit
ook moet doen voor alle andere leden. De
combinatie van beide principes bevordert
de vrijhandel.
Naast het wegwerken van handelsbarrières
mengt de WTO zich in handelsconflicten. De
WTO heeft al in verschillende handelsoorlogen bemiddeld, zoals de bananenoorlog, de
staaloorlog en het conflict tussen de VS en
de EU over vlees dat met hormonen behandeld werd.
Het IMF kan aan landen met ernstige monetaire problemen een special drawing right
(speciaal trekkingsrecht, sdr) verlenen. Bij een
sdr is er geen terugbetalingsverplichting.
Oprichting: Genève, 1971
Leden: regeringsleiders en 'captains
of industry'
Doelstelling: een overlegorgaan
zijn om leiders te stimuleren zich te
engageren om de wereld te verbeteren.
Werking: jaarlijkse vergadering in
Davos, Zwitserland.
Kritiek: te elitair.
Het WEF werd lang gezien als een elitair
clubje, waar het kruim van de internationale jetset samenkomt om zaken te doen.
Tijdens de laatste conferentie in 2009 was
de financiële crisis het belangrijkste thema.
De invloed van vakbondsleiders en regeringsleiders was veel groter dan tijdens
voorgaande conferenties.
De opkomst
van de andersglobalisten
Ondanks de doelstellingen van de Wereldbank, het IMF en de WTO om de welvaart
over de hele wereld te verhogen, werd de
toestand van de ontwikkelingslanden er
niet echt beter op. Het waren vooral de
dimensie
MAART-APRIL
2009
De hoofdzetel van de Verenigde Naties in New York.
Ook de WTO heeft met kritiek te kampen. De protestacties tijdens de WTO-top
in Seattle in 1999 werden beschouwd als
het begin van de beweging van anders-
© wto
In 1947 hadden 23 westerse landen de GATT
(General Agreement on Tarifs and Trade)
opgericht met de bedoeling de vrijhandel te
bevorderen. Vrijhandel moest immers leiden tot meer inkomen en meer welvaart
over de hele wereld. De GATT werd in 1995
omgevormd tot de World Trade Organisation
(WTO). De doelstellingen van de WTO zijn het
opheffen van handelsbarrières en het bemiddelen in handelsconflicten tussen lidstaten.
© wto
Ook het IMF krijgt veel kritiek, onder andere
dat het zich te veel bezighoudt met het monetaire en geen aandacht heeft voor mensenrechten of de sociale situatie in de lidstaten.
Ook het feit dat rijke landen meer stemrecht
krijgen, stuit op kritiek.
© CIAworldfactbook
BBP per inwoner, 2007 (Figuur 1)
westerse industrielanden die de vruchten
konden plukken van de toegenomen welvaart. Figuur 1 toont duidelijk het onevenwicht qua bbp tussen de VS, Europa, Japan
en Australië enerzijds, en Zuid-Amerika,
Afrika en Zuidoost-Azië anderzijds. Steeds
meer stemmen gingen op om de rijkdom
eerlijker te verdelen.
Eén van de belangrijkste punten van kritiek
op de WTO, het IMF en de Wereldbank, was
dat ze de armoede in ontwikkelingslanden
in stand hielden. Rijke landen werden beter
van de werking van deze organisaties, arme
landen niet. Figuren 2 en 3 tonen duidelijk
aan hoe groot het onevenwicht tussen rijke
en arme landen is.
De invloed
van de andersglobalisten
Binnen de Verenigde Naties werd de
United Nations Conference on Trade and
Development (UNCTAD) opgericht. De
UNCTAD werkt samen met regeringen, lidstaten van de Verenigde Naties en ngo’s.
De UNCTAD heeft echter niet veel macht en
blijft beperkt tot een overlegorgaan.
Ook de WTO onderging de invloed van de
kritiek van de andersglobalisten. Tijdens
de Millenniumronde van 1999 in Seattle
was de kritiek zo hevig, dat de WTO niet
tot een akkoord kon komen. Twee jaar
later, in Doha, besloot de WTO meer rekening te houden met de situatie in de ontwikkelingslanden. De deelnemende landen aan de Doha-ronde beloofden hun
grenzen open te stellen voor landbouwproducten uit ontwikkelingslanden. De
De UNCTAD
(United Nations
Conferences on Trade
and Development)
Oprichting: Genève, 1964
Leden: 193 lidstaten
Doelstelling: bevorderen van handel
en economische ontwikkeling.
Werking: debatteren en denken
over ontwikkeling, een forum bieden
voor intergouvernementeel overleg, oprichten van een informatieve
databank, technische hulp voor ontwikkelingslanden.
Kritiek: wordt gezien als het zwakkere broertje van de WTO, zou weinig macht hebben.
>
© www.worldmapper.org
Het gevolg was dat er organisaties en
overlegfora opgericht werden om iets
aan deze situatie te doen. De officiële
intergouvernementele organisaties hebben onder invloed van de kritiek van de
andersglobalisten initiatieven genomen
om de situatie van de ontwikkelingslan-
den te verbeteren. Daarnaast zijn er ook
initiatieven gekomen van andersglobalistische organisaties.
Inkomen maximaal 10 dollar per dag (Figuur 2)
Inkomen
meer dan 200 dollar per dag (Figuur 3)
Ink
MAART-APRIL
2009
dimensie
De Doha-ronde
Oprichting : Doha (Qatar), 2001
Leden : 141 landen
Doelstelling : handelsbarrières
opheffen en internationale handel
stimuleren.
Werking: deelnemende landen
worden verplicht om hun markt open
te stellen voor landbouwproducten
en ambachtelijke goederen uit
ontwikkelingslanden.
Kritiek : systeem dat nadelig werkt
voor de ontwikkelingslanden.
> EU, de VS, China, India en Brazilië zijn het
echter niet eens geworden over de openstelling van hun markt.
Ook de EU deed een poging om de kritiek
van de andersglobalisten op haar handelsbeleid te temperen. De EU kreeg veel
kritiek omdat het via subsidies aan landbouwers elke concurrentie van ontwikkelingslanden onmogelijk maakte. Veel ontwikkelingslanden konden niet verkopen
op de Europese markt en tegelijk werden
zij overspoeld door Europese gesubsidieerde landbouwproducten tegen dumpingprijzen.
EPA’s
(Economische
Partnerschapsakkoorden) zijn akkoorden die de EU
afsluit met ACP-landen. Dit zijn 79 oudkolonies in Afrika, de Caraïben en de Stille
Oceaan. De bedoeling is deze landen te
helpen door stabiele prijzen te garanderen voor grondstoffen en hen toegang te
vverlenen tot de Europese markt.
Eén van de belangrijkste problemen is de
onverenigbaarheid van EPA-regels met de
regels van de WTO. De landen van de EU
zijn lid van de WTO en door de clausule van
de meestbegunstigde natie mag er geen
vverschil zijn tussen ACP-landen en lidstaten
vvan de WTO.
Aid for Trade
Oprichting : Hong Kong, 2005
Leden : alle lidstaten van de WTO.
Doelstelling: bijstand verlenen aan
de armste ontwikkelingslanden,
markttoegang verlenen aan ontwikkelingslanden door hen de nodige
knowhow te leveren om te kunnen
concurreren.
Kritiek : het is moeilijk na te gaan of
de lidstaten hun engagementen ook
uitvoeren.
dimensie
MAART-APRIL
2009
Johan Mestdagh
online
www.balieleuven.be/links/intorg.htm
Wat doet België?
Om de minst ontwikkelde landen (MOL’s) te
helpen, lanceerde de WTO het Aid for Trade
programma. De armste landen zouden zo
steun krijgen om hun handelsvaardigheden
te verbeteren en om de nodige infrastructuur uit te bouwen. Bovendien worden deze
landen bijgestaan in het vergroten van hun
productiecapaciteit. Zo kunnen ze hun handelspositie aanzienlijk verbeteren.
De Cotenou-akkoorden
en EPA’s
Oprichting : Cotonou (Bénin), 2000
Leden : de EU en de ACP-landen
(79 oud kolonies uit Afrika, de
Caraïben en de Stille Oceaan).
Doelstelling : creëren van een vrijhandelszone zodat de arme ACPlanden zich kunnen integreren in de
wereldhandel.
Kritiek : de EU exporteert producten met een hogere toegevoegde
waarde dan ze importeert uit ACPlanden. Het onevenwicht wordt
daardoor niet
weggewerkt.
Als tegenhanger van het Wereld Economisch
Forum in Davos werd in Porto Alegre het
Wereld Sociaal Forum (WSF) opgericht. Op
hetzelfde moment als het WEF in Davos,
wordt het WSF gehouden met dezelfde
thema’s. De bedoeling is een ontmoetingsplaats te creëren waar wordt nagedacht en
gedebatteerd door groepen en bewegingen die zich verzetten tegen het neoliberalisme. Het WSF wordt georganiseerd door
honderden organisaties van over de hele
wereld. Daardoor verlopen deze bijeenkomsten veelal chaotisch en ongestructureerd.
Bovendien bleek tijdens de laatste bijeenkomst in Belém (Brazilië) in 2009 dat ZuidAmerika oververtegenwoordigd was. In
Belém werd onder andere gepleit voor een
radicale hervorming van het geldwezen.
Het Wereld
Sociaal Forum
Oprichting : Porto Alegre (Brazilië),
2001
Leden : linkse bewegingen en vakbonden.
Doelstelling : tegenhanger vormen
voor het WEF,alternatieven suggereren voor de globalisering.
Kritiek : weinig gestructureerd, geen
eenheid.
België is een actieve speler in de
internationale economische organisaties. Zo heeft België, op basis van
de aandelen die ze in handen heeft,
recht op 1,55 % in de International
Development Association (IDA), één
van de organen van de Wereldbank.
Voor de periode 2008-2011 komt
dit neer op 295 miljoen euro. In de
Wereldbank ondersteunt België
onder meer een aantal specifieke
themafondsen (landbouw, milieu,
gezondheid) voor een bedrag van
30 miljoen euro (2008). In de toekomst zal België in de schoot van
de Wereldbank vooral werken rond
3 pijlers: armoedebestrijding,
verbetering van het internationaal monetair en fiscaal beleid,
en bevordering van goed bestuur.
Daarnaast is België lid van het IMF
en neemt het actief deel aan de
WTO-onderhandelingen in het kader
van de Doha-ronde. Voorts heeft de
Belgische ontwikkelingssamenwerking zelf een Aid for Trade-strategie
ontwikkeld (zie p.7). En als lid van de
EU draagt België bij tot de goede uitvoering van de EPA’s.