Persbericht advies Vertrouwen op democratie - Rob-Rfv

17 februari 2010
PERSBERICHT
NIEUWE VERBINDINGEN TUSSEN POLITIEK EN SAMENLEVING NODIG
Primaat politiek niet heilig, democratisch proces telt evenzeer
De kloof tussen de politiek en de samenleving is onaanvaardbaar groot. Dat tast het
gezag van de overheid aan. De verticaal georganiseerde politieke instituties moeten
nieuwe verbindingen met de burgers aangaan. Die opereren niet langs verticale, maar
langs horizontale lijnen. De overgang van een partijendemocratie naar een
publieksdemocratie is onontkoombaar. Politieke partijen, parlement, media en burgers
kunnen ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid die kloof dichten.
Politieke partijen moeten meer gaan opereren vanuit beginselen en waarden. Voor het
parlement moet het politieke primaat niet heilig zijn; de kwaliteit van het democratische
proces telt evenzeer. Media kunnen de kwaliteit van de meningsvorming op een hoger plan
brengen. En burgerschapsvorming verdient nieuwe impulsen. Dat betoogt de Raad voor het
openbaar bestuur in zijn advies ‘Vertrouwen op democratie’ dat vandaag is aangeboden aan
minister Ter Horst van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
De “andere” kloof
Mensen hebben nog steeds vertrouwen in democratische organen zoals de regering en het
parlement. Maar zij hebben veel minder vertrouwen in de mensen en de partijen die in deze
instituties een rol vervullen. Deze legitimiteitscrisis wordt volgens de Raad veroorzaakt door
een kloof tussen de nog steeds verticaal georganiseerde politiek en de steeds sterker
horizontaal opererende samenleving. In zijn advies schetst de Raad een aantal
maatschappelijke ontwikkelingen en de wijze waarop de politiek daarop (niet of nog niet)
heeft gereageerd, zoals individualisering, technocratisering, de teloorgang van ideologieën,
het doorgeschoten marktdenken, de grote betekenis van (nieuwe) media en de mondialisering.
De politiek heeft nauwelijks antwoord gegeven op deze nieuwe ontwikkelingen. Daarmee is
de politiek onderdeel van het probleem geworden, in plaats van een deel van de oplossing. De
politiek dreigt zo volledig los te raken van de samenleving, zegt de Raad. Er is een andere
werkwijze, houding en gedrag van politiek en bestuur nodig om het tij te keren.
Politiek vanuit waarden en beginselen
De Raad vindt ‘een gedeeld ideaal van goed leven’ van veel groter belang voor politieke
partijen en coalities dan de huidige tot in detail uitgewerkte en doorgerekende
verkiezingsprogramma’s en coalitieakkoorden. Burgers (en politici) hebben meer aan een
kader dat hen houvast biedt ook bij onverwachte gebeurtenissen, dan aan snel achterhaalde
programma’s met allerlei prestatienormen.
Invloed burgers op beleid en besluitvorming aanzienlijk vergroten
De representatieve democratie verdient aanvulling met vormen van participatieve en directe
democratie. Het gaat niet alleen om het primaat van de politiek, de kwaliteit van het
democratische proces telt evenzeer. De Raad pleit voor differentiatie tussen ‘primaat’ en
‘ultimaat’. Hebben mensen directe invloed gehad bij de beleidsvoorbereiding (primaat van
burgers), dan ligt het ultimaat, de besluitvorming, bij de politiek. Heeft de politiek het primaat
gehad bij de planvorming, dan kan het ultimaat, bijvoorbeeld via een referendum, bij de
burgers worden gelegd. De verticale organisaties moeten niet alleen knopen doorhakken, maar
de kwaliteit van het democratische proces dient centraler te staan temidden van beleidskeuzes.
Meer invloed op keuze politieke leiders
Burgers moeten meer zeggenschap krijgen bij het kiezen van politieke leiders en
volksvertegenwoordigers. Slechts een zeer beperkt deel van de bevolking is lid van een
politieke partij. Partijen zouden zich voor een meer actieve rol van hun sympathisanten open
moeten stellen, bijvoorbeeld als het om de samenstelling van kandidatenlijsten en het kiezen
van lijsttrekkers gaat. Wat betreft het kiesstelsel wijst de Raad op de voorstellen die door het
Burgerforum zijn gedaan. Ook het rechtstreeks door de burgers kiezen van de burgemeester
moet opnieuw worden bezien.
Media: nationale Mediaombudsman
De Raad geeft de instelling van een nationale Mediaombudsman in overweging, naast de
initiatieven die media zelf al hebben genomen.
Burgerschapsvorming
Naarmate de opleiding van mensen hoger is, is er meer sprake van politiek (zelf)vertrouwen.
Maar grote groepen ontbeert het aan kennis over ons staatsbestel. Daarom is het volgens de
Raad dringend nodig dat er in het reguliere onderwijs meer aandacht komt voor
staatsinrichting en maatschappijleer. Maar ook daarbuiten is burgerschapsvorming gewenst.
Hefbomen
De Raad voor het openbaar bestuur ziet dus verschillende mogelijkheden om de verticale
instituties weer te verbinden met de horizontale werkelijkheid. In dit stadium kiest de Raad
niet uit die mogelijkheden. Belangrijker vindt hij dat alle betrokkenen bezien of ze de analyse
uit het rapport delen. En dat zij uitspreken hun bijdrage aan een betere verbinding te willen
leveren. Vervolgadviezen en bestudering van de reacties op dit rapport maken het naar de
Raad hoopt mogelijk om te bezien of een gericht advies m.b.t. de ‘hefbomen’ zinvol is.
Discussie over advies
De Raad voor het openbaar bestuur wil graag in discussie over zijn advies ‘Vertrouwen op
democratie’. Via de website www.rob-rfv.nl kunnen mensen doorlinken naar een speciale
discussiesite. Daar kan men stemmen op stellingen, de aanbevelingen ‘ranken’ of gewoon een
reactie achterlaten. Van het advies is ook een verkorte versie beschikbaar. Verder worden in
samenwerking met universiteiten discussiebijeenkomsten in het land georganiseerd in de
periode medio maart - medio mei. De reacties worden samengevat en aangeboden aan de
minister van BZK.
___________________________________________________________________________