Hoofdstuk 4 - Samenvattingen vwo

Hoofdstuk 4
Paragraaf 1 Patronen: verschillen in welvaart en welzijn___________________________
Door de opkomende BRIC-landen, de semiperiferie, is de scheidingslijn tussen de
centrumlanden en periferie. Verschillen in welvaart meet je door te kijken naar:
- Het bruto nationaal product, je moet wel met een aantal dingen rekening houden:
o De koopkrachtpariteit is de hoeveelheid goederen of diensten die e in een
land voor één dollar kan kopen
o De inkomsten van de formele sector tellen mee bij het bnp, niet de informele
sector.
o Het bnp is een gemiddelde, in arme landen is de regionale en sociale
ongelijkheid erg groot. Je moet inzoomen om een beter beeld te krijgen.
- Het bruto binnenlands product, hierbij laat je de inkomsten van een land uit het
buitenland buiten beschouwing.
- De verdeling van de beroepsbevolking. Wanneer een land in ontwikkeling komt zie je
dat aan de opschuiving binnen de beroepssectoren. Naar mate het economische
ontwikkelingspeil van een land hoger is, werkt een klein deel van de beroepsbevolking
in de landbouw en een groter deel in de formele dienstensector.
Door globalisering verandert ook de internationale arbeidsverdeling. Een land dat
afhankelijk is van grondstoffen is zeer kwetsbaar: de oogst kan mislukken, de prijzen op de
wereldmarkt kunnen enorm fluctueren. De productie van goederen en diensten schuift steeds
meer uit naar (semi)periferie.
Welzijn wordt gemeten met onder andere het bnp/hoofd. Je kunt beter kijken naar de VNontwikkelingsindex, dit is een index samengesteld op basis van koopkracht, analfabetisme
en de levensverwachting.
Paragraaf 2 Patronen: demografisch, cultureel en politiek__________________________
De bevolkingsspreiding kun je verklaren vanuit:
- bevolkingsspreiding en bevolkingsdichtheid kun je mede verklaren vanuit de
natuurlijke mogelijkheden van een gebied.
- De ligging t.o.v. andere economische mogendheden.
- Koloniaal verleden (concentratie bij de kustzone)
De bevolkingsdichtheid kan op twee manieren veranderen:
- Door een hoog geboorteoverschot. De vruchtbaarheid daalt wereldwijd weliswaar,
maar de absolute groei gaat door. Vooral de arme landen kennen een hoog
geboortecijfer, door:
o demografisch: een jonge leeftijdsopbouw; de kindersterfte is enorm hoog
o sociaal:
Hoe lager het opleidingsniveau, hoe hoger de vruchtbaarheid.
o cultureel:
Culturen die het krijgen van veel kinderen stimuleren.
o economisch: Neemt de welvaart toe, dan daalt de vruchtbaarheid.
o geografisch: Arme landen hebben een hoog verstedelijkingstempo, maar een
……………...relatief lage verstedelijkingsgraad, in de steden is de
……………...vruchtbaarheid is lager.
-
Door een hoog vestigingsoverschot. Vooral ZN. Soms arbeidsmigranten,
vluchtelingen. Binnen landen overheerst de trek van platteland naar de steden,
urbanisatie. Die steden kunnen eventueel uitgroeien tot megasteden met meer dan 10
miljoen inwoners. Het hoge verstedelijkingstempo kent 3 oorzaken:
o trek van plattelandde stad
o de groei van grote steden, waarbij zij omringende plaatsen opslokken
o hoge geboorteoverschot in steden door jonge stadsbevolking, hogere
levensverwachting in de stad.
Door diffusie worden nieuwe cultuurelementen verweven met de ontvangende cultuur. Er zijn
zo’n 200 soevereine staten in de wereld, die kunnen democratisch, beperkt democratisch of
dictatoriaal. Bij een laag democratisch gehalte worden mensenrechten vaak niet
gerespecteerd. Na de val van de SU is er een nieuwe wereldorde ontstaan met de VS als
hegemoniale staat.
Paragraaf 3 Krimpende wereld________________________________________________
Een belangrijke reden voor vervlechting is de snelle ontwikkeling van transport- en
communicatietechnologie. En de verhoging van de geografische mobiliteit van mensen en
bedrijven. Je kunt de mondiale vervlechting goed zien als je kijkt naar de
transportnetwerken. Er is sprake van snellere tijd-ruimtecompressie, de relatieve afstand
tussen gebieden wordt kleiner. Een ruimtelijk gevolg van deze snelle tijd-ruimtecompressie is
dat de relatieve ligging van gebieden verandert t.o.v. een corridor ; gebieden die zich snel
ontwikkelen of juist in verval raken.
Versterkers van de globalisering:
 Ontwikkeling van de transporttechnologie door:
1. Innovaties en schaalvergroting zorgt voor sneller en goedkoper transport.
2. De infrastructuur is enorm verbeterd.
3. De grenzen tussen landen zijn opener geworden.
Uitwisseling van goederen of mensen komt pas op gang als voldaan is aan de 3
voorwaarden uit Ullmans interactiemodel:
1. Complementariteit tussen gebieden
Gebieden moeten elkaar op een bepaald terrein aanvullen.
2. Transporteerbaarheid
Tegen aanvaardbare kosten van plaats X naar plaats Y vervoeren.
3. Afwezigheid van tussenliggende mogelijkheden
 Ontwikkeling van de informatietechnologie. Richting en intensiteit van communicatie
wordt beïnvloedt door:
1. Economisch: Vooral tussen leden van de triade, sterke toename bij landen in
semiperiferie
2. Sociaal-geografisch: Principe van afstandsverval, hoe groter de afstand tot een land,
hoe lager de intensiteit van het contat.
3. Cultureel: Tussen landen die sterk verschillen in taal en cultuur is minder contact.
De elektronische snelweg speelt in de fast world een steeds grotere rol als contactmedium
Paragraaf 4 Aspecten van globalisering__________________________________________
Globalisering/mondialisering is het proces waarbij de verwevenheid tussen gebieden en
samenlevingen op aarde toeneemt. Dit is versterkt de laatste decennia door:
1. Sterke verbetering van de transport- en communicatietechnologie
2. Het wegvallen van handelsbelemmeringen tussen staten
3. De snelle groei van mno’s.
Door nummer 1 en 2 is het mogelijk de productieketen van goederen en diensten op te delen
en onderdelen daar te laten plaatsvinden waar de kosten het laagst zijn. Gevolgen:
 Gebieden raken economisch verweven, dat leidt tot samenwerking en concurrentie
tussen regio’s. Er ontstaat een nieuwe internationale arbeidsverdeling.
 Beslissingen van MNO’s treffen ook ver weg gelegen gebieden.
 Door de verdere opdeling van de productieketen is de wereldhandel sneller gegroeid
dan de productie.
 Het verloop van handels- en kapitaalstromen verloopt nog steeds door het triadische
netwerk. Het traditionele wereldsysteem wordt verder opgeschud door de
opkomende semiperiferie.
 Een nieuwe internationale arbeidsverdeling, maakindustrie lagelonenlanden
 De regionale en sociale ongelijkheid neemt toe.
Invloed globalisering op cultuur:
1. Homogenisering, het gaat steeds meer op elkaar lijken. Een belangrijk proces
hierachter is verwestering of Amerikanisering met Engels als lingua franca. Bij
verandering in normen en waarden is er écht sprake van een cultuurverandering, maar
veel mensen geven hun culturele identiteit niet op.
2. Heterogenisering, het verweven van elementen van de oorspronkelijke cultuur met de
westerse cultuur. Burgerschap.
De soevereine staat moest plaats maken voor Supranationale organisaties (EU, WTO),
NGO’s (Rode Kruis) en lokale + regionale overheden door de globalisering. Na de koude
oorlog ontstonden nieuwe samenwerkingsverbanden. Deze schaalvergroting wakkert ook
het regionalisme aan, verzet tegen bijvoorbeeld verlies aan culturele identiteit. Het optreden
van de VS op het internationale toneel roept in veel gebieden juist veel verzet op, niet alleen
van de andersglobalisten.
Paragraaf 5 De ontwikkeling van het globaliseringsproces__________________________
Vroegere fase van globalisering:
Door de kolonisatie werden gebieden door europeanisering beïnvloed. In het tijdperk van
imperialisme stond de internationale arbeidsverdeling in het teken van de industrialiserende
moederlanden. Na WOII startte de dekolonisatie en kwam de VS ten tonele. De
markteconomie veroverde grote delen van de wereld.
Huidige fase van globalisering:
 Internationale oriëntatie van de financiële markten
 Verdere internationalisering van de mno’s en de ermee samenhangende
productieketens
 Snelle toename van de communicatie- en informatietechnologie
 Snelle opkomst van economieën in de semiperiferie
Gevolgen:
 Een nieuwe internationale arbeidsverdeling door uitschuiving van productie van
goederen en diensten naar de semiperiferie
 MNO’s schuiven delen van hun bedrijf door naar goedkopere locaties, wordt
gestimuleerd door EPZ’s
 Kenmerk van de verbrokkeling in fast en slow world is de fragmentarische
modernisering.
Toekomstige fase van globalisering:
Global Shift naar China en de Pacific Rim.
Gevolgen:
 Economisch: De economische wereldorde verandert. Een gevolg van uitschuiving van
laagwaardige industrie, hoogwaardige en later diensten is dat arbeidsmarkten
wereldwijd met elkaar verbonden raken.
 Politiek: Het politieke machtscentrum zal vanuit de EU en VS verschuiven naar ZOA,
die de leiding zullen nemen in de wereld.
 Geografisch: Een omgekeerde braindrain, Europa zal door de global shift aan de rand
liggen van de wereldkaart.
Paragraaf 6 De effecten van globalisering in gebieden______________________________
Globalisering heeft backwash- en spreadeffecten tot gevolg. Bij de subsahara zijn de
backwash-effecten groter dan de spread-effecten.
1. De positie in de wereldeconomie
Subsahara speelt vooral de rol als grondstofleverancier, dat levert minder op dan de
eindproducten. De Chinezen hebben hun grip op de Subsahara versterkt en stellen
daarbij geen vragen over het democratisch gehalte. Gevolg: alleen voor het Westen
interessante gebieden interegeren in de wereldeconomie.
2. Zwak bestuur
Er zijn steeds conflicten oplaaien doordat de gebieden in Afrika zijn opgedeeld in
1884. Het zijn geen stabiele staten, er is bestuurlijke chaos, corruptie en politieke
onrust.
3. Liberalisering
De Afrikaanse landen zijn via internationale hulporganisaties afhankelijk en krijgen
allen leningen wanneer ze hun grenzen openstellen voor de wereldhandel, maar hun
economie is niet bestand tegen deze wereldmarkt.
Met een stabiele regering kun je beter uit de voeten met zo´n jonge beroepsbevolking als de
sub-Sahara.