Van somatoforme stoornissen
naar somatisch symptoom stoornis
Prof. dr. Sako Visser
Universiteit van Amsterdam
Pro Persona GGZ
Het verdwijnen van
hypochondrie
En andere begrepen en onbegrepen
verschillen
Inhoud
• Geen klaagzang over de DSM 5:
vooruitgang (maar ook problemen)
• Overzicht:
– Somatoforme stoornissen DSM-IV-TR
– Somatische symptoom stoornis en aanverwante
stoornissen DSM 5
• Waar zitten de veranderingen
• Conclusies
DSM-IV-TR classificaties van
somatoforme stoornissen
• Hypochondrie
• Stoornis in de lichaamsbeleving: Body
Dysmorphic Disorder (BDD)
• Conversie
• Pijnstoornis
• Somatisatie stoornis
• Ongedifferentieerde somatoforme stoornis
• NAO
DSM-IV-TR
• Onvoldoende somatische verklaring
• Afwezigheid na somatisch onderzoek
• Diagnose per exclusie
DSM 5 classificaties van:
somatic symptom and related disorders
• Somatisch symptoom stoornis
• Ziekte angststoornis
• Conversie stoornis: functioneel
neurologisch symptoomstoornis
• Psychische factoren die somatische
aandoeningen beïnvloeden
Vervolg DSM 5
• Nagebootste stoornis
• Andere gespecificeerde somatisch
symptoomstoornis
• Ongespecificeerde somatisch
symptoomstoornis
De beelden uit de DSM 5
• Prominente aanwezigheid van lichamelijke
klachten (maar: lichamelijke klachten horen bij het
dagelijks leven)
• Dimensioneel:
– Acuut – persisterend
– Licht – matig - ernstig – (zeer ernstig)
DSM 5
• Nadruk op de psychische factoren, minder
op de lichamelijke klachten
• Minder het lichaam-geest dualisme
• Loslaten van onbegrepen en begrepen
lichamelijke klachten
Somatisch symptoom stoornis
(somatic symptom disorder)
• Eén of meer lichamelijke klachten waar de betrokkene
onder lijdt, of die het dagelijks leven in significante mate
verstoren
• Excessieve gedachten, gevoelens of gedragingen
samenhangend met de lichamelijke klachten of de hiermee
gepaard gaande zorgen over de gezondheid, tot uiting
komend in minstens één van de volgende kenmerken:
– Disproportionele en persisterende gedachten over de ernst van de
klachten
– Een persisterende hoge mate van ongerustheid over de gezondheid
of de klachten
– Het excessief veel tijd en energie besteden aan deze klachten of
over de gezondheid
Somatisch symptoom stoornis
• Niet elke afzonderlijk klacht steeds
aanwezig te zijn, maar het hebben van
klacht op zich is wel persisterend ( 6
maanden)
Specificeer
• Met voornamelijk pijn: voorheen
pijnstoornis
• Persisterend: ernstige klachten en
beperkingen
• Dimensioneel: actuele ernst: licht, matig,
ernstig
Belangrijkste classificatie
• Duidelijkheid over psychische factoren en
gedrag
• Gevaar: een vergaarbak van classificaties
• Geen plaats voor de pijnstoornis apart
• Lumpers en splitters
Belangrijkste classificatie
• Overdiagnostiek: lichamelijke klachten
horen bij het dagelijks leven
• Geheel nieuwe onbekende diagnostische
term
• Onderzoekstraditie
Ziekteangst stoornis
(illness anxiety disorder)
• Preoccupatie met het hebben of krijgen van een
ernstige ziekte
• Lichamelijke klachten zijn niet aanwezing, of, als
dit wel het geval is, slechts in lichte mate.
• Er is een hoge mate van angst over de gezondheid
Ziekteangst stoornis
• De betrokkene vertoont excessief
gezondheidsgerelateerd gedrag (controleren) of
maladaptieve vermijding (doktersafspraken,
ziekenhuizen)
• Preoccupatie met ziekt is minstends 6 maanden
• Niet beter verklaard door een andere psychische
stoornis, w.o. somatic symptom disorder
Specificeer
• Zorgzoekende type: (hoog) frequente
medische zorg
• Zorgvermijdende type: vermijdt somatische
zorg: dokters, ziekenhuizen en medische
hulp
Hypochondrie DSM-IV-TR
• A. Preoccupatie met de vrees of opvatting een
ernstige ziekte te hebben, gebaseerd op een
interpretatie van lichamelijke symptomen.
• B. De preoccupatie houdt aan ondanks adequaat
medisch onderzoek en geruststelling
• C. De overtuiging heeft niet de intensiteit van een
waan (zoals bij een waanstoornis, somatisch type)
Een probleem!
Hypochondrie
• Zowel
– somatisch symptoomstoornis
– als ziekte angststoornis
– Schatting: 75% vs. 25 %
• Komende jaren nog de diagnose
Voor- en nadelen
• Ziekte hebben en krijgen
• Adequaat medisch onderzoek in de DSMIV-TR
• Vermijders
• Twee classificaties voor de hypochonderen
• Interpretatie wetenschappelijke studies
Conversie stoornis
functioneel neurologisch symptoomstoornis
• Een of meer symptomen van veranderingen in de
willekeurige motorische of de sensorisch functies
• Uit klinisch onderzoek blijkt dat het symptoom
incompatibel is met een bekende neurologische of
anders somatische aandoening
• Kan niet beter worden verklaard door een andere
somatische of psychische stoornis
• Veroorzaakt significant klinische lijdensdruk of
beperkingen
Specificeer
• Symptoom type: verlamming, tremor,
aanvallen, blindheid etc.
• Acute episode – persisterend
• Met psychische stressor
• Zonder psychische stressor
Voor- en nadelen
• Betere diagnostiek: niet bij exclusie maar
incompatibiliteit
• Acceptabele diagnose voor patiënten
• Maar: voldoet ook aan de somatisch
symptoomstoornis
Psychologisch factoren die somatische
aandoeningen beïnvloeden
• Somatisch symptoom of somatische aandoening is
aanwezig (geen psychische stoornis)
• Psychische of gedragsfactoren hebben een ongunstige
invloed op de somatische aandoening:
– Beloop
– Interfereert de somatische behandeling
– Gezondheidsrisico’s
– Beinvloed de onderliggende pathophyiologie, of
versnellen ontstaan of verergeren
• Niet beter verklaard door een andere psychische stoornis
Specificeer
• Licht – matig - ernstig – zeer ernstig
Nagebootste stoornis (opgelegd
aan zichzelf) (Munchhausen)
• Het voorwenden van lichamelijke of psychische klachten
of verschijnselen, of het doelbewust veroorzaken van
verwondingen of ziekte, waarbij aantoonbaar sprake is van
misleiding
• Presenteert zich tegenover anderen als ziek, gehandicapt of
gewond
• Het misleidend gedrag is evident, ook met de afwezigheid
van externe beloning
• Niet verklaard door andere psychische stoornis, zoals
waanstoornis of psychotische stoornis
Specificeer
• Eenmalige episode
• Recidiverende episodes
Nagebootste stoornis opgedrongen aan
iemand anders (Munchhausen by proxi)
• Het voorwenden van lichamelijke of psychische klachten
of verschijnselen, of het doelbewust veroorzaken van
verwondingen of ziekte bij een ander, waarbij aantoonbaar
sprake is van misleiding
• Presenteert een ander (slachtoffer) tegenover anderen als
ziek, gehandicapt of gewond
• Het misleidend gedrag is evident, ook met de afwezigheid
van externe beloning
• Niet verklaard door andere psychische stoornis, zoals
waanstoornis of psychotische stoornis
Voor- en nadelen
• Logisch verwante stoornis
• Merkwaardig: ook nagebootste psychische
stoornis
Anders gespecifieerde somatische
symptoom stoornis
• Kortdurende somatisch symptoomstoornis
• Kortdurende ziekte angststoornis
• Ziekte angststoornis zonder excessief
gezondheidsgerelateerd gedrag
• Pseudokyesis: schijnzwangerschap
Ongespecificeerde somatisch
symptoom stoornis
• Zo min mogelijk gebruiken
• Niet volledig voldoen aan de criteria
Obsessief compulsieve
stoornissen
• Obsessief compulsieve stoornis
(dwangstoornis)
• Hoarding: verzamelstoornis
• Body dismorphic disorder (BDD):
morfodysfore stoornis
• Skinpicking; huidpulstoornis
• Trichotillomanie
Body dismorphic disorder (BDD)
• Preoccupatie met vermeende onvolkomenheid van
het uiterlijk, wat niet observeerbaar is voor
anderen
• Repetitief gedrag (spiegel, verzorging,
geruststelling) of mentaal gedrag (vergelijken)
• Significant lijden of beperkingen
• Geen andere psychische stoornissen, zoals
eetstoornissen
Specificeer
• Musculodysfore stoornis: (gespierde
mannen)
• Realiteitsbesef:
– Goed of redelijk
– Gering
– Ontbrekend /waanovertuigingen
Terecht of onterecht
• Lichaam om de voorgrond
• Wel dwangmatig
• Ook sociaal fobisch.
Samenvattend
• Vooruitgang: eenduidig lichamelijk
klachten als overkoepelend
• Vooruitgang: meer nadruk op de psychische
factoren
• Dimensioneel: nog halfslachtig
• Risico: brede classificatie als vergaarbak en
overdiagnostiek. Advies: diagnostiek door
klinisch ervaren professionals.
Samenvattend
• Ongedifferentieerde somatoforme stoornis
past niet altijd binnen de somatische
symptoom stoornis
• Interpretatie van wetenschappelijk
onderzoek, m.n. hypochondrie, pijnstoornis
• Nog onduidelijk zijn de consequenties voor
de behandeling (lumpers zien hier wel
toekomst in
Dank u wel!
