Republiek in de 17e en 18e eeuw

Republiek in de 17e en 18e
eeuw
Dynamiek en stagnatie (deel 2)
De Zilveren Eeuw. De Republiek 1672-1780
• Opkomst van Holland in de 15e en 16e eeuw
• Ontwikkeling van landbouw, nijverheid en handel in
de 17e/18e eeuw
• Politieke en sociale verhoudingen in de 17e/18e eeuw
Holland 15e/16e eeuw: politiek
opdracht Nationaal Archief
• Nederlandse opstand (orientatiekennis) vanaf 1566.
Steden werden belangrijker, koning wilde centraal
gezag.
• Noordelijke gewesten sluiten verbond:
Unie van
Utrecht (1579).
• Met het Plakkaat van Verlatinghe verklaren de gewesten
zich onafhankelijk(1581)
http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/
h1_1500/politiek/05.html
• Oprichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
in 1588
Landbouw, nijverheid en handel
in de achttiende eeuw (orientatie)
• Verlichtingsdenken. Kritische blik op bestuur, religie,
economie en sociale verhoudingen
• Toenemende invloed Engeland en Frankrijk, macht van
Spanje neemt af.
• Mercantilisme leidt tot conflicten tussen Europese staten
• Bourgeouisie in Europese landen eist aandeel in de
macht. Regentenklasse in de Republiek wordt kleiner,
patriotten eisen invloed in bestuur.
• Koloniale politiek wordt uitgebouwd om te kunnen
voldoen aan de toenemende vraag in Europa.
• Suriname
•
http://www.nationaalarchief.nl/dynamiekenstagnatie/html/h3_1700/economie/03.html
Landbouw in de 18e eeuw
• Dalende prijzen door meer concurentie en stop
bevolkingsgroei, hoge lonen
• Natuurrampen: paalworm en veepest
• Gevolg: faillissementen en meer investeringen in
kapitaalintensieve landbouw
• Na 1750 herstel, sterke positie Friesland, Groningen en
oostelijke gewesten
• Ontstedelijking (de-urbanisatie)
Nijverheid in de 18e eeuw
• Achteruitgang in de nijverheid t.o.v. Engeland en
Frankrijk, met name in bedrijven die afhankelijk waren
van scheepsbouw en handel
• Oorzaak: hoge lonen, toenemende concurrentie en
handelsprotectie van Engeland en Frankrijk
• Amsterdamse stapelmarkt bleef voor werkgelegenheid
zorgen: VOC, scheepsbouw.
• Textielnijverheid in Tilburg en Twente. Papierindustrie op
Veluwe en in Zaanstreek. Steen en pannenbakkerijen
langs de rivieren.
• Nieuw: jenever in Schiedam.
Handel, visserij en scheepvaart
in de 18e eeuw
• Amsterdamse kooplieden hebben veel internationale
handelscontacten -> toename op geldhandel,
commissiehandel, verzekeringen, kredietverlening.
• Rijke elite investeert en belegt in buitenland, VOC en
WIC en in Republiek zelf
• Internationale handelsvaart loopt terug door oorlogen,
mercantilisme, concurrentie Engeland en Hamburg
• Amsterdamse stapelmarkt wordt gepasseerd door
voorbijlandvaart (wel commissiehandel)
• Oostzeehandel (moedernegotie), m.n. graanhandel
neemt af. Friesland is sterk in handel via de Oostzee
Landbouw, nijverheid en handel, visserij
en scheepvaart in de 18e eeuw
• Handel in koloniale
waren neemt toe.
VOC werd groter (en
kostte meer geld).
• Driehoekshandel door
de WIC
•
http://www.geschiedeniszeeland.nl/themas/s
lavernij/driehoeksreizen/
• Winsten in de visserij
nemen af
Landbouw, nijverheid en handel, visserij
en scheepvaart in de 18e eeuw
Economische veranderingen 18e eeuw samengevat:
• Meer internationale concurrentie
• Verschuiving van stad naar platteland (in landbouw en
nijverheid)
• Minder goederenhandel en nijverheid, minder
scheepvaart. Meer geldhandel (commissiehandel,
verzekeringen etc.)
• Toename koloniale handel
Politieke verhoudingen
internationaal
.
.
.
Engelse oorlogen 17e en 18e eeuw: controle over de zee- en
handelsroutes.
Sinds 1672 strijd tegen Frankrijk vanwege streven naar
gebiedsuitbreiding. Negenjarige oorlog o.l.v. Willem III, behalve
stadhouder ook koning van Engeland (1688-1697)
Strijd tegen Spanjaarden vanwege Franse opvolger op Spaanse
troon -> successieoorlog 1702-1713
Gevolgen:
. Republiek kiest daarna voor neutraliteit
. Tegenstelling land- en zeegewesten in de Republiek: leger of
oorlogsvloot?
. Verwaarlozing oorlogsvloot
Politieke verhoudingen
in de Republiek
• 1672: Moord op raadspensionaris Johan de Witt
• Vergelijking moord op Fortuyn:
http://web.teleblik.kennisnet.nl/tsr/player/vo/fid/4786217
• Willem III aan de macht tot overlijden in 1702
• Na stadhouderloos tijdperk wordt in 1747 Willem IV benoemd (tot
1751).
• In 1766 opgevolgd door Willem V
In de steden wordt de regentenklasse
steeds meer een gesloten oligarchie
- Huwelijken in eigen kring
- Contracten van correspondentie
Bestuurlijke onrust
in de Republiek
• Particularisme van de steden was niet langer en voordeel
• Hoge kosten (oa door oorlogen) en overheidsschuld-> belastingdruk
• Geind belastinggeld is in voordeel van regentenklasse, m.n. kleine
burgerij komt in de problemen
• Pachtersoproeren: plunderingen van kantoren van
belastingpachters
• Schutterij greep niet in door invloed van politieke beweging:
Doelisten
• Verlichtingsideaal: capabel bestuur
Sociale verhoudingen
in de Republiek
•
Kleine burgerij van handwerkslieden en winkeliers kreeg het moeilijker ->
strengere gildebepalingen
•
Volksklasse -> werkloosheid dreigde (of mee met VOC)
•
Verpaupering in steden-> armenzorg werd vervangen door onderwijs en
werkinstellingen
•
-
Positie van vrouwen veranderde:
Afnemende werkgelegenheid in winkels en textielbranche
Meer analfabetisme
Vrouwenoverschot door VOC en immigratie
Burgerlijke waarden over vrouw als moeder en verzorgster, dus minder
economische zelfstandigheid
Later trouwen (30 jaar!), minder kinderen
-
Afsluiting: 1780-1806
• Vierde Engelse oorlog, Pruisische inval 1787 en Franse inval 17941795
• Patriotten wilden verandering, Willem IV en regenten niet
• Relatieve rijkdom maar grote concurentie en nauwelijks
binnenlandse investeringen
• Liquidatie WIC in 1792 door enorme verliezen
• Liquidatie VOC in 1795 door Engelse overmacht in koloniale rijk
• Nijverheid stort in, trek naar het platteland
Afsluiting: 1780-1806
• In de Republiek belangenverstrengeling van instituties,
geen sterke staat
• Centraal geleide staten Engeland en Frankrijk stonden
veel sterker
• Belastingstelsel Republiek leed onder overheidsschuld
en regenten die profiteerden van belastinggeld
• Conclusie: het succesvolle 17e eeuwse politieke en
economische bestel van de Republiek, was in de 18e
eeuw een handicap
Extra: historisch debat over dynamiek en stagnatie
• 18e en 19e eeuwse analyse werd sterk gekleurd door patriotten:
zwakke regenten waren schuldig.
• Historici in de 20e eeuw leggen meer nadruk op relatieve
achteruitgang
Programma komende weken
• 6/9 maart nakijken H4, start film 18e eeuw.
• 12 maart: film 18e eeuw.
• Huiswerk maak H5 opdr. 1-4
• 13/16 maart uitleg H5.
• Huiswerk maak H5 opdr. 5-7
• 19 maart nakijken H5, PPT
• 20/21 Opstand en herhalen grote lijn
Denk aan interactieve toetsen op www.werkplaats.wolters.nl!
• TENTAMEN 30 maart