De invloed van stedelijke politiek op het succes van westerse

De invloed van stedelijke politiek op het succes van westerse projecten in China Themagroep: City Politics Shanghai 1. Introductie Anno 2014 hebben veel westerse ondernemers en ondernemingen de stap gemaakt om in Azië, en in het bijzonder in China, een bedrijf of locatie te starten. Naar aanleiding van gesprekken met verschillende ondernemers die deze stap gemaakt hebben kan er een algemene trend geïdentificeerd worden: de gesproken ondernemers waren het er over het algemeen over eens dat business en projecten in China relatief veel sneller gerealiseerd kunnen worden dan in het westen. De meest genoemde verklaring hiervoor was het Chinese politieke en daar nauw mee samenhangende juridische systeem. Als onderdeel van de Netherlands-­‐Asia Honours Summer School 2014 heeft de onderzoeksgroep “City Politics” zichzelf de volgende vraag gesteld: Wat is de invloed van het Chinese politieke systeem op het al dan niet snel realiseren van projecten en business van westerse ondernemers en ondernemingen in China? Om concrete antwoorden op deze vraag te kunnen formuleren zijn er binnen de onderzoeksgroep drie focusgebieden opgezet: legal, politics, en business. Subgroepen legal en politics onderzochten zowel de formele als praktische werking van het juridische en politieke systeem in China, en hoe dit zijn invloed kan hebben op het relatief snel realiseren van projecten. Subgroep business is op zoek gegaan naar ervaringen van westerse bedrijven; waar ligt de oorzaak van de gestelde trend volgens hen en zijn er ook voorbeelden van projecten waarin het tegenovergestelde bewezen is? Binnen elk focusgebied is de dialoog aangegaan met meerdere professionals uit de relevante vakgebieden om zo een antwoord te geven op de onderzoeksvraag. Het uiteindelijke doel van dit onderzoek is om bij te dragen aan de kennis van westerse bedrijven over het Chinese politieke systeem, in het bijzonder de partners van de NAHSS en hoe gebruik gemaakt kan worden van de voordelen die het systeem biedt om projecten en business in China snel te realiseren. Tevens worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd in een special van het Outlook magazine van opdrachtgever Het Financieele Dagblad. 2 2. Structuur & methodologie Hoewel de verschillende focusgroepen het onderzoek simultaan hebben verricht kent het onderzoek een duidelijke opbouw. Focusgroep legal geeft een overzicht van de manieren waarop een westerse onderneming zich kan vestigen in China, hoe er wordt omgegaan met het verlenen van vergunningen en hoe het juridische framework gehandhaafd wordt op. Het politics onderzoek bouwt hier op voort door te analyseren welke krachten er spelen in het politieke veld en hoe deze gebruik maken van de werking van het legale systeem om haar doelstellingen te behalen. Uiteindelijk zoekt de business groep naar de ervaringen van westerse ondernemers met zowel het juridische als politieke systeem: welke voordelen hebben zij hieruit weten te halen, hoe zijn die tot stand gekomen en welke keerzijdes het systeem kent wordt onderzocht. De resultaten van de interviews en gesprekken met professionals vormen de leidraad van dit onderzoek en zijn de belangrijkste bron van informatie. Indien nodig is er gebruik gemaakt van bestaande literatuur om de resultaten verder te verklaren of ondersteunen. Onderstaande is een overzicht van de geïnterviewde professionals waarop de onderzoeksresultaten zijn gebaseerd. Ter ondersteuning van het artikel dat wordt geschreven voor Het Financieele Dagblad zijn alle geïnterviewden gevraagd “on-­‐the-­‐record” te gaan. Het merendeel van de geïnterviewden is hiermee akkoord gegaan, waardoor het mogelijk was gedetailleerde interviewverslagen te schrijven. Datum Naam 24 apr Niek Roozen 9 mei Johanna Hirscher Functie Eigenaar / Oprichter Niek Roozen landschapsarchitecten B.V. Associate Principal McKinsey & Company 26 jun Sussane Löhr Docent / Managing Director 26 jun Norbert de Munnick Partner 26 jun Machiel Visser 28 jun Michiel Hulshof Organisatie Universiteit Utrecht / Confusius instituut Duisburg Nauta Dutilh Director Tax & Business PriceWaterHouse Coopers Advisory Services Shanghai Founder Go West project 6 jul Robin Tabbers Special Counsel R&P China Lawyers 8 jul Gaby Smeenk Partner De Brauw 10 jul Nick Lim Executive team Green initiatives 13 jul Maciej Burdalski 15 jul Reijer Pielkenrood Architect and Design Director Senior Architect China Shanghai Architectural Design & Research Institute Logon 15 jul Mark Dekker Associate Chinese projects KCAP Architecture 17 jul Ron Oomkes VOPAK 30 jul Peter Potman Director operations & technology China Consul-­‐Generaal 30 jul Wang Yi Executive Director Harvard business review Consulaat-­‐Generaal Shanghai 4 aug Fang Fang International Communications & Cooperation Foreign Lawyer / General Manager Mayor SIPA 11 aug Dan Wei Intern HIL International Lawyers & Advisers 11 aug Klaas Vegter Head of Philips R&D China Philips 13 aug Jerry General Manager Webpower 5 aug Eric Bruzzone 9 aug Anonymous Simon Shang & Partners / Bravium9 Sports Management Local government of 1M+ city 13 aug Diederik Scheepstra Regional manager Shanghai KLM & Eastern China Tabel 1: Lijst van geïnterviewden 3. Legal Inleiding Naar aanleiding van een literatuuronderzoek voorafgaand aan dit daadwerkelijke onderzoek, zijn er binnen de juridische groep focuspunten opgesteld. Deze focuspunten zijn delen van het legale framework, en zijn gekozen op basis van de intensiteit waarmee verwacht werd dat westerse bedrijven ermee te maken hebben in China. Er is gekeken naar intellectueel eigendomsrecht (IE recht), Chinees vennootschapsrecht voor buitenlandse ondernemingen: Wholly Foreign Owned Enterprise (WFOE) tegenover Joint Venture (JV), en handhaving. Tijdens de interviews met rechtsgeleerden werd gefocust op de ervaringen van westerse bedrijven met deze onderwerpen en de implicaties hiervan op het relatief snel realiseren van bedrijvigheid. De discussie over bedrijfsvormen bleek vaak erg relevant, waarbij in de interviews vaak de zogeheten Business Catalogue naar voren kwam, welke een extra focuspunt vormt. De resultaten worden per focuspunt besproken. Business Catalogue Uit verschillende interviews kwam naar voren dat de Business Catalogue voor buitenlandse ondernemingen leidend is in China. De centrale overheid geeft aan de hand van het vijfjaren plan een catalogus uit. Dit is de zogeheten “Industrial Guidance Catalogue for Foreign Investment”. In deze catalogus worden vier categorieën onderscheiden; aangemoedigd, toegestaan, beperkt en verboden. In welke categorie je als bedrijf valt, bepaalt in grote mate de mogelijkheden die er zijn voor de onderneming in China, en daarmee indirect het succes van de onderneming. Vaak is het vanzelfsprekend in welke categorie een bepaalde industrie valt. Zo kan je als buitenlands bedrijf geen wapenfabriek beginnen in China. Soms is het echter onduidelijk. Valt een bedrijf dat filmtrailers maakt bijvoorbeeld onder ‘advertising’, toegestaan, of ‘film industrie’, verboden? De categorie van ‘aangemoedigde’ projecten houdt vaak in dat de onderneming bepaalde belastingvoordelen krijgt en minder druk zal ondervinden van bestaande regelgeving. ‘Toegestaan’ betekent dat je in principe op gelijke voet 4 met een Chinees bedrijf behandeld zult worden. De categorie ‘beperkt’ houdt in dat er wellicht alleen in een Joint Venture geopereerd kan worden, waarbij het bedrijf aan specifieke regulaties onderworpen is. De categorie ‘verboden’ spreekt voor zich, hierin mag een buitenlands bedrijf niet opereren. In de praktijk is de grens tussen de verschillende categorieën niet altijd even duidelijk. De grenzen zijn vaak ruim te interpreteren en dat geeft overheidsofficials veel vrijheid voor eigen invulling. De grenzen tussen de verschillende sectoren verschuiven regelmatig. Zo kwam uit een interview naar voren dat in het verleden de medische sector aangemoedigd werd in China, maar dat op die sector nu flinke restricties liggen. Een interessante kanttekening daarbij is dat degene die het ziekenhuis opzette daarin aangemoedigd werd, maar dat deze problemen ondervond bij het opzetten van de winkeltjes onderin het ziekenhuis doordat deze in een andere sector vielen. Momenteel wordt de High Tech industrie sterk aangemoedigd, waardoor het aantal High Tech parken in China in korte tijd flink toe is genomen. WFOE vs. Joint venture Er zijn verschillende vormen om als buitenlandse ondernemer te opereren in China. Zo kan er gebruik worden gemaakt van een ‘representative office’ waar onder eigen naam geopereerd kan worden, maar met een beperkt aantal werknemers. De bekendste en meest gebruikte bedrijfsvormen van buitenlandse ondernemingen in China zijn echter de Wholly Foreign Owned Enterprise (WFOE) en de Sino Foreign Equity Joint Venture (EJV). Binnen het onderzoek is er gefocust op de laatste twee ondernemingsvormen, omdat deze veruit het meeste voorkwamen, en zij de sterkste invloed van het politieke systeem ondervinden. Een WFOE houdt in dat een bedrijf opgezet kan worden als buitenlands persoon of bedrijf, en daar 100% bezit van kan worden gehouden. Een joint-­‐venture houdt in dat er samen met een Chinese partner een bedrijf wordt opgezet waarin het meerderheidsaandeel niet altijd vanzelfsprekend is. In de interviews konden er drie visies worden geïdentificeerd op de meest gunstige ondernemingsvorm voor buitenlandse ondernemingen: Deze visies zijn: pro EJV, neutraal, en pro WFOE. De geïnterviewden met een pro-­‐EVJ visie hechten voornamelijk waarde aan het feit dat hierin samen met een ervaren Chinese partner wordt gewerkt. Dit is voor hen het belangrijkste voordeel. De lokale partner zal veel zaken sneller voor elkaar kunnen krijgen dan een buitenlands bedrijf doordat er ervaring en een netwerk aanwezig is. Het nadeel is echter dat in principe alle informatie gedeeld hoort te worden en er geen volledige controle is over de sturing van het bedrijf. Vaak heeft de lokale partner praktisch gezien meer controle, alleen al omdat deze in China is gelokaliseerd. De mensen met een pro-­‐WFOE visie hechten vooral veel waarde aan de volledige zeggenschap over de gang van zaken binnen het bedrijf. Vaak kwam naar voren dat er met een WFOE betere bescherming van het intellectueel eigendom kan plaatsvinden, aangezien er geen Chinese partner is welke recht heeft op alle bedrijfsinformatie. Dit voordeel weegt voor hen zwaarder dan het netwerk en de snelheid die de joint-­‐venture biedt. 5 In de neutrale visie zal de keuze tussen een WFOE of een EVJ volledig afhangen van de omstandigheden van het geval. In de praktijk zal het verschil tussen de drie verschillende visies niet zwart-­‐wit zijn. De neutrale visie zal vaak in combinatie met een van de andere visies voorkomen. IE recht & handhaving Het beschermen van intellectueel eigendom is volgens de geïnterviewden een van de grootste uitdagingen bij het ondernemen in China. Doordat er in China geen sprake is van directe werking van internationale verdragen is nationale wetgeving vereist. Hoewel er de laatste jaren door de overheid flink aan het intellectueel eigendomsrecht gesleuteld is, laat de handhaving vaak nog te wensen over. Daarbij bestaat er een probleem met de competentie van rechters. IE recht in China is relatief jong. De eerste wetten dateren uit de tweede helft van de jaren 90’. Het gevolg hiervan is dat het Chinese systeem en de rechters nog niet optimaal op dit soort recht zijn ingesteld. Rechtsgang duurt lang, kennis van zaken is laag, en er is geen grote hoeveelheid jurisprudentie om je op te beroepen. Hierin worden echter wel grote stappen gezet. Zo staat er voor volgend jaar de opening van het eerste gespecialiseerde IE recht hof in Shanghai op de planning. Bovendien is er in mei 2014 nog een nieuwe wet op dit gebied in werking getreden. Verder mag er niet op het niveau van de laagste rechtbank geprocedeerd worden over IE. China is op dit moment wereldwijd de grootste aanvrager van patenten. In Shanghai alleen al zijn er in 2013 rond de 86,450 patenten aangevraagd waarvan meer dan 50% is geaccepteerd. Dit hoge percentage komt onder andere door de targets die van bovenaf opgelegd worden. Echter, volgens de persoonlijke opinie van onze gesprekspartner bij het Shanghai Intellectual Property Administration (SIPA) is 60% van deze patenten slecht, zwak of nutteloos. Hoewel Chinese bedrijven wel de waarde van patenten beter zijn gaan inzien, zie je dat het aanmoedigingsbeleid van Chinese overheden nog steeds een slechte invloed heeft op de kwaliteit van de patenten. Een veel gemaakte fout bij het opzetten van ondernemingen in China door buitenlanders betreft de handelsnaam. Een mooi voorbeeld is de handelsnaamregistratie van koffieketen Starbucks. Zij had bijvoorbeeld in eerste instantie alleen haar Engelse handelsnaam geregistreerd. Dit leidde er toe dat er vele namaak Starbucks opkwamen die de Chinese versie van deze naam gebruikte. Het bedrijf heeft jarenlang moeten procederen en onderhandelen om alle rechten op deze namen te verkrijgen. Als bedrijf moet je je handelsnaam dus dubbel laten registreren anders geniet je niet de bescherming waaraan je wellicht in eigen (westers) land gewend bent. Daarbij komt dat er door de Chinese rechtbanken relatief lage vergoedingen worden gegeven voor schendingen van IE rechten, wat bedrijven vaak weerhoudt van een gang naar de rechter. Toch wordt naar schatting 60% van de IE zaken in Shanghai en de provincie door buitenlandse bedrijven geïnitieerd. Een relatief onbekende, maar wellicht betere manier van handhaven is de administratieve weg. Het SIPA is bevoegd in haar territoir een schending van 6 intellectueel eigendom te stoppen. Hoewel zij geen boetes opleggen, is deze manier van handhaven vele malen sneller dan wanneer je naar de rechter zou stappen. Bovendien is deze manier gratis. Beide wegen kunnen ook naast elkaar bewandeld worden. Hoewel dit een goed alternatief voor procederen lijkt, wordt er in de praktijk nog niet veel gebruik van gemaakt. Afgelopen jaar zijn er maar zes aanvragen tot handhaving bij SIPA geweest, tegenover de 6,656 zaken die de rechtbanken in Shanghai hebben verwerkt in datzelfde jaar. Contractrecht Een ander interessant punt dat tijdens de gesprekken naar voren kwam was de interpretatie van contracten in China. De waarde hiervan wordt in China heel anders ingeschat. Waar er in Nederland pas een contract wordt ondertekend zodra alle onderhandelingen rond zijn, is het in China heel normaal dat er na het ondertekenen nog allerlei voorwaarden veranderd worden. Zoals veelvuldig in de gesprekken genoemd: “Na het ondertekenen van een contract beginnen de onderhandelingen pas”. 4. Politics Inleiding Het hoofddoel van de subgroep politics is om inzicht te verkrijgen in het politieke systeem in China aan de hand van de politieke structuur van de lokale en centrale overheid, en de praktische politieke cultuur die bepaald waar en hoe besluitvorming plaats vindt. Om dit te doen is er geprobeerd in contact te komen met politieke officials in China. Hoewel dit erg moeilijk bleek, in het bijzonder om mensen on-­‐the-­‐record the spreken, is het uiteindelijk gelukt om met verschillende politieke experts te spreken. Hieronder waren de Nederlandse Consul-­‐Generaal Peter Potman, de executive director van het Harvard Business Centre in Shanghai, medeoprichter van de eerste UWC in China Wang Yi, en de burgemeester van een miljoenenstad die anoniem wil blijven. De gevonden argumenten voor potentiële snelle realisatie van projecten worden elk besproken. Politieke structuur Chinese overheid Het Chinese politieke systeem wordt gekenmerkt door een ‘top-­‐down approach’. Dit is terug te vinden in zowel de hiërarchische structuur in het beleidsvormings-­‐
orgaan, alsook de politieke cultuur in het besluitvormingsproces. Het beleid wordt gemaakt en uitgedragen vanuit de centrale overheid naar de lokale overheden, en er is weinig inspraak of ruimte voor onderhandeling van lokale overheden over de inhoud van dit centrale plan. Alhoewel lokale overheden beleid uitvoeren binnen de lijnen van het centrale plan, heeft de overheid in afgelopen jaren steeds meer verantwoordelijkheid overgedragen aan lokale overheden om zich te kunnen ontwikkelen. Als gevolg hiervan ontstond er concurrentie tussen steden om aantrekkelijk te zijn voor (buitenlandse) bedrijven en investeringen, waarbij het niet ongebruikelijk is om speciale gunstige vestigingsvoorwaarden te hanteren. Naast de relatie tussen de centrale 7 overheid en lokale overheden, heeft de Chinese Communistische Partij (CCP) een dominante rol. De CCP heeft veel invloed op de uitvoering van het beleid op ieder niveau omdat iedere politieke functie is gecombineerd met een partijlid die zo toezicht kan houden. Dit is deel van de hiërarchische politieke cultuur waarbij mensen lager in rang altijd verantwoordelijkheid moeten afdragen aan de persoon boven hen en daardoor minder verantwoordelijkheid nemen of juist het probleem ‘doorgeven’. Vanuit dat oogpunt is het heel duidelijk in de Chinese politiek dat iets pas echt gerealiseerd kan worden wanneer dit door de hoge partijfunctionarissen gesteund of besloten wordt. Chinese overheid en economie De mate van betrokkenheid van de Chinese overheid in de economie is vrij uniek in de wereld. Het is een ‘centraal geplande overheid’ met directe relaties tot de economie. Bijvoorbeeld, de overheid heeft directe relaties met en invloed op het bankensysteem, en steunt vele bedrijven die dan ‘state owned’ of ‘state controlled’ zijn. Zulke bedrijven hebben vaak monopolyposities en/of een beschermde positie op de markt, bijvoorbeeld op het gebied van schuldpapier en investeringen. Doordat deze bedrijven worden gesteund door de overheid is er niet altijd een eerlijk ‘level playing field’ en kunnen andere bedrijven daar nadeel van ondervinden. Het gevolg is dat de overheid vermengd zit in het economische verkeer, en het politieke klimaat een grote impact heeft op het doen van business. Doordat in China minder mensen de beslissingen maken, kunnen zij ervoor zorgen dat alles ‘top-­‐bottom’ wordt uitgevoerd. Hieruit blijkt dus duidelijk dat een besluit snel gemaakt kan worden wanneer het gesteund wordt vanuit de overheid, wat kan leiden tot een extreem snelle en efficiënte uitvoering van een project. Goede voorbeelden hiervan zijn het aanleggen van het metronetwerk in Shanghai of de World Expo in 2010. Economische groei in Chinees politiek beleid Economische groei is van groot belang voor de Chinese politiek en staat centraal in zowel het centrale als lokale beleid. Op macroniveau is economische groei nodig om de economie draaiende te houden, maar voornamelijk ook om sociale en politieke stabiliteit te waarborgen. Er is dus een grote focus op het genereren van meer groei in GDP (Gross Domestic Product). Op lokaal niveau betekent dat dat politieke leiders onder andere worden geëvalueerd op basis van een ‘GDP growth target’. Een dergelijke target verschilt per regio en is bedoeld om investeringen te stimuleren. Als gevolg hiervan worden op lokaal niveau soms investeringen gemaakt die niet duurzaam en doordacht zijn op de lange termijn. De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over dit beleid, omdat China zich sinds Hu Jintao en Xi Jinping meer wil richten op ’sustainable development’ in plaats van enkel sterke economische groei. Guanxi en overheidssteun? De Chinese term ‘Guanxi’ gaat om netwerk en vertrouwen en kan helpen in business omdat het vertrouwen in iemand groter is wanneer deze is aangeraden door een bekende of door de overheid. Het is van groot belang om ‘guanxi’ niet gelijk te stellen aan corruptie, en om een nuance aan te brengen in de interpretatie ervan. Alhoewel ‘guanxi’ af en toe kan worden geschaduwd door corruptie, is ‘guanxi’ diepgeworteld in de Chinese cultuur en absoluut niet direct 8 gelijk aan corruptie. Connecties zijn erg belangrijk in China en kunnen bijdragen aan het succesvol zakendoen omdat men door goede relaties de juiste mensen binnen een hiërarchie kan benaderen. Zoals eerder benoemd is geeft een contract de afsluiting van de kennismakingsronde aan, het is slechts een intentieverklaring. Door relaties te onderhouden kan men pas tot een definitieve overeenkomst komen. Echter, een project kan alleen succesvol worden wanneer het kwalitatief goed is en er een wederzijds voordeel aanwezig is, het kan dus niet puur op basis van ‘guanxi’ worden gerealiseerd. Door de nauwe verbondenheid van overheid en economie, ligt er een belangrijke rol voor de Nederlandse overheid in het ondersteunen van Nederlandse bedrijven. Door weinig gehoor en toegang is het moeilijk voor Nederlandse bedrijven om zich aan lokale autoriteiten te laten zien, terwijl deze overheden cruciaal zijn in het economisch verkeer. In de Chinese context worden bedrijven ook vaak gesteund door de overheid, dus als de Nederlandse overheid steun betuigt aan een Nederlands bedrijf in China zorgt dat voor meer geloofwaardigheid. Impact urbanisatie op de Chinese politiek Urbanisatie vormt een grote uitdaging voor zowel het centrale als lokale politieke beleid. Industrialisering is een belangrijke driver van urbanisatie. Door de groei van stedelijke gebieden zijn er cruciale veranderingen in het beleid nodig, bijvoorbeeld door het verplaatsen van ‘investment climates’ en het verspreiden van het stedelijk zwaartepunt naar het westen van China. Ook zijn er in de afgelopen jaren veel mensen naar de stad getrokken, en door het ‘hukou household registration system’ zijn dit nu ongeregistreerde migranten in de stad. Deze migranten zijn een belangrijke ‘pillar’ in de economie van de stad, maar vormen ook een enorme druk op de ‘social costs’. Daardoor is op grote schaal een discrepantie tussen belasting inkomsten en ‘social costs’ voor de lokale overheden, alsmede een verlaagde sociale zekerheid voor een groot deel van de Chinese populatie. 5. Ervaringen bedrijfsleven Inleiding De subgroep business onderzocht of de aangedragen trend van snelle realisatie van projecten ondersteund wordt door meerdere Nederlandse ondernemers. Hiervoor zijn er verschillende Nederlandse ondernemers geïnterviewd die in China werkzaam zijn. Daaronder is een groot deel architecten en real-­‐estate ontwikkelaars, omdat dergelijke grote projecten vaak onderworpen zijn aan de Chinese overheid bij de realisatie ervan, en omdat de urbanisatie van China leunt op de ontwikkeling van voldoende leefruimte in de steden. Experts aan het woord Tijdens de interviews keerde een aantal thema’s steeds terug wanneer het ging om de vraag waarom projecten in China sneller gerealiseerd kunnen worden. Wederom was een veel gehoord argument dat van de kracht van ‘guanxi’. Zo 9 bleek uit een interview met een projectontwikkelaar die anoniem wil blijven dat guanxi voornamelijk ontstaat bij gebrek aan een goed werkend legaal systeem. Men doet voornamelijk zaken met mensen die ze vertrouwen en die lid zijn van een netwerk die zal ‘straffen’ op het moment dat vertrouwen beschaamd wordt. Het kan worden gezien als een continue ruil van gunsten. Hoewel je niet direct voordeel haalt uit het verlenen van gunsten, vergroot het wel je aanzien binnen het netwerk. Er werd gesteld: “You might say that guanxi is an expanded version of doing business with family”. Tatjana Djordjevic, een architecte die heeft meegewerkt aan de Shanghai tower, stelde “corruption is guanxi, you just call it different”. Dit blijkt de visie van veel westerlingen te zijn als het gaat om guanxi. Een Chinese projectontwikkelaar die graag anoniem wil blijven stelde echter dat corruptie ontstaat wanneer er geen guanxi is, wanneer je geen gebruik kan maken van een goed netwerk. Robin Tabbers, een Nederlandse advocaat die werkzaam is bij R&P Lawyers stelde dat corruptie bovendien niet per definitie slecht is, in die zin dat het geld alleen in privésferen wordt uitgegeven. Het geld dat onder de tafel wordt doorgeschoven verdwijnt niet in de zakken van zakenmannen, maar wordt geïnvesteerd in grootschalige bouwprojecten. Natuurlijk verdienen zij hier weer ontzettend veel geld mee, maar op zijn minst wordt er in ieder geval wel bijgedragen aan werkgelegenheid. Guanxi blijkt in bepaalde sectoren ook belangrijker dan andere. In de manufacturing sector zal men er hoogstwaarschijnlijk meer mee te maken hebben. De schaarste van grondstoffen zorgt voor grote overheidsbemoeienis, wat er toe leidt dat guanxi een grotere rol speelt. Het lijkt een open deur intrappen, maar uit de interviews bleek dat een tweede reden waarom projecten sneller gerealiseerd kunnen worden liggen in lage arbeidskosten en lange werkdagen. Tot slot bleek het argument van ‘white faces’ nog steeds geldig te zijn. Zo stelde Reijer Pielkenoord, architect bij Logon, dat nog steeds de cultuur heerst van ‘white faces are better’. Dit is echter ook weer afhankelijk van de regio waarin men opereert. In sommige regio’s hebben de Chinese (staats)bedrijven zo’n goede positie bij de belanghebbende dat zij veel projecten toegespeeld krijgen. Tips & Tricks van Nederlandse ondernemers in China De reden waarom veel bedrijven naar China trekken is niet meer met het idee om gebruik te maken van de lage arbeidskosten, maar om de aanwezigheid in China in de toekomstige markt. Nederlandse bedrijven zijn ongeveer gelijk verdeeld over de sectoren, waar agri-­‐food en business services leidend zijn. Volgens onderzoek van het Ministerie van Buitenlandse zaken, en dit kunnen wij bevestigen na onze gesprekken, is het vinden en behouden van het juiste personeel lastig in China. ‘Job hopping’ is veel voorkomend in China; wanneer een Chinese werknemer een betere deal krijgt bij de buren dan is de kans aannemelijk dat die zal vertrekken. Voor veel Nederlandse bedrijven is het de moeite waard om te kijken welke “Go-­‐
West policies” in welke regio actief zijn. Dit zijn policies in gebieden in het 10 westen van China die graag FDI investment willen aantrekken en hiervoor speciale voordelen beschikbaar maken, denk hierbij aan o.a. belastingvoordelen. 6. Conclusie Naar aanleiding van de resultaten van de drie subgroepen kan er een conclusie worden getrokken. Deze bestaat uit een opsomming van de gevonden argumenten voor het snel realiseren van projecten die zijn gevonden tijdens het onderzoek. De onderwerpen worden wederom besproken aan de hand van de focusgroepen. Legal De vier business areas spelen hierin een belangrijke rol: prohibited, restricted, allowed en encouraged. Als een westers bedrijf encouraged is worden bepaalde zaken vloeibaar en kan de guanxi van overheidsofficials een belangrijk stimulerende rol spelen. Daarnaast speelt het vennootschapsrecht in China een belangrijke rol. De structuur waarmee westerse ondernemingen de Chinese markt kunnen betreden zijn Wholly Foreign Owned Enterprises (WFOE) of Joint Venture (JV), en in mindere mate het Representative Office. Een WFOE geeft de onderneming meer controle over de strategie van het bedrijf, het aannemen en ontslaan van personeel, en keuzes in het kader van IP recht. Een JV biedt de onderneming toegang tot het netwerk en de guanxi van de Chinese lokale bevolking, maar levert vaak moeilijkheden op doordat IP recht in China heel anders werkt en daardoor vaak tot teleurstellingen leidt. Voor beide keuzes zijn evenwel voor-­‐ als tegenstanders en argumenten te vinden. De afweging tussen controle en netwerk beïnvloedt het tempo waarmee projecten gerealiseerd kunnen worden sterk. Politics De overheid en economie zijn zeer sterk gemengd in China. De staatsbedrijven zijn omvangrijk en een positie in een staatsbedrijf is vaak gelinkt aan iemands positie in de CCP. Daarnaast speelt de top-­‐down approach een belangrijke rol, waarin steeds meer verantwoordelijkheid wordt gelaten aan de steden en lokale overheden. Belangrijk daarin is het feit dat lokale officials vaak worden beoordeeld op de hoeveelheid (GDP) groei zij realiseren, en op basis daarvan ook promoties en betere plekken in De Partij krijgen. Het binnenhalen van westerse bedrijven in hun regio wordt daardoor sterk gestimuleerd. Ook speelt de overheid hier een veel belangrijkere rol in het doen van zaken. Het Nederlandse consulaat vertegenwoordigt de Nederlandse overheid en wordt vaak betrokken om te ondersteunen of druk uit te oefenen bij het opzetten van business in China, wat de snelheid van het vormen van nieuwe business relaties en afspraken sterk stimuleert. Uiteindelijk komt guanxi in de overheid ook weer sterk terug: “In China is een contract is een intentieverklaring”, de relatie en het onderhouden van contact zijn het echte contract. “Bureaucratie moet bovenlangs”. Business 11 Over het algemeen is iedereen het er mee eens dat zaken in China veel sneller gerealiseerd kunnen worden en zien de ondernemers dit ook terug in het doen van hun projecten en business. Er worden verschillende argumenten genoemd die vaak samenhangen met de thema’s guanxi, het juridische systeem en handhaving daarvan, culturele verschillen rondom top-­‐down werken, loss-­‐of-­‐
face, de arbeidskosten en arbeidsvoorwaarden. Hoewel iedereen het eens is met de hoofdstelling worden er ook argumenten gegeven waardoor zaken in China minder handig of snel gerealiseerd worden. Daartoe behoort het “loss of face” principe waardoor ondergeschikten hun superieuren niet zullen zeggen dat een initieel plan niet haalbaar is, of dat er ingegrepen moet worden om falen te voorkomen. Daarbij wil de overheid over real estate en infrastructurele projecten de laatste hand hebben. Hierdoor zijn westerse ontwerpers en architecten vaak meer consultants die een leidende gedachte uitzetten, dan dat zij daadwerkelijke ontwikkelaars zijn. Tips & tricks Tenslotte een opsomming van de tips die de geïnterviewden hebben meegegeven op basis van hun ervaringen voor het opereren van westerse bedrijven in China. 1.
Registreer een merknaam in het Engels én in het Chinees. 2.
Wees voorzichtig met een groot vertrouwen in Chinese medewerkers. Ze zijn belangrijk, maar als het westerse bedrijf te afhankelijk is, bestaat het risico dat er informatie wordt achtergehouden, doorgespeeld, of dat de business wordt overgenomen. 3.
Maak gebruik van adviseurs die al in China gevestigd zijn. Accountants, adviseurs en advocaten. Het is niet slim om ineens 20,000 euro over te maken naar de notaris op het moment dat de business wordt opgestart. 4.
Zorg ervoor dat er een controlerende meerderheid in het bedrijf blijft in geval van samenwerking. Helemaal wanneer uw bedrijf de meeste innovatieve oplossingen en IP ten tafel brengt. 5.
Behoud het recht om het management zelf te benoemen en te ontslaan. Dit vermindert de kans om buitenspel te worden gezet. 6.
Zorg voor een betrouwbare agent/distributeur of partner die bekend is met de Chinese taal en cultuur en neem de tijd om deze te vinden. 7.
Zorg dat het duidelijk is met welke persoon men binnen een bedrijf te maken heeft, is deze wel degelijk aangesloten bij het bedrijf dat hij vertegenwoordigt? Hiervoor kan gekeken worden naar de business license. Het komt vaak voor dat iemand zich als woordvoerder van een bedrijf voordoet op bijvoorbeeld een beurs, maar dat na aanbetaling van een eerste order het bedrijf ineens failliet gaat. 8.
Gebruik een betrouwbare tolk voor onderhandelingen. Het is belangrijk dat de doeleinden en belangen duidelijk zijn ondanks de taalbarrière. Zorg er ook voor dat de contracten in het Engels en Chinees zijn opgesteld om onduidelijkheden te voorkomen. 9.
Een contract is niet zo bindend als in Nederland, de echte onderhandelingen beginnen pas na de eerste krabbel. Het is belangrijk om hier rekening mee te houden in de eerste afspraken. 10.
KPI van regio’s en steden in China zijn o.a. gebaseerd op GDP groei en de Foreign Investment quote: hoeveel kan een bepaalde regio binnen halen? Om de groei van 8% jaarlijks te halen zijn veel steden en regio’s bereid 12 om WFOE’s gunstige regelingen te geven om ze binnen te halen. Ga na waar u zich vestigt en ook wanneer voordelige Go-­‐West policies verschuiven. 13