13-10-2016 1 `Wat is Archeologie?`

13-10-2016
ROME, Centrum van een beschaving
Elisabeth van ’t Lindenhout
13 oktober 2016
Inhoud
1.
Inleiding: wat is archeologie?
2.
Het begin van Rome:
a. Geschreven bronnen:
i.
de mythe
ii. De koningen van Rome
iii. Het gebruik van geschreven bronnen
b. Archeologische bronnen
i.
Voorlopers en inspiratiebronnen
ii. de hut van Romulus
iii. Brown’s Regia
iv. Carandini ‘s reconstructies
v. tempels
3.
Conclusie en vragen
2016: ARCHEOLOGIE =
‘Wat is Archeologie?’
de wetenschappelijke bestudering van materiële resten van voorbije
culturen
(Biers 1996: 13)
De voorwerpen van vroeger zijn Dingen van Niks.
Oude dingen
Voor de mensen die ze hebben meegemaakt zijn het
nooit Oude Dingen geworden, maar dingen beladen
met een context. De dingen weten wat zij weten.
Uit: Gerrit Komrij & Willem van Malsen,
De Paleizen van het Geheugen,
De Harmonie, Amsterdam
Onder archeologie verstaan we het systematisch opsporen en interpreteren
van materiële overblijfselen die in of boven de grond bewaard zijn
gebleven, teneinde inzicht te verwerven in de menselijke samenlevingen uit
het verleden.
‘Uitgangspunt is dat het menselijk gedrag een materiëel correlaat heeft.’
(uit: Pre- en Protohistorie van de Lage Landen, J.H.F. Bloemers en T. van Dorp, 1991: 13)
Romulus en Remus zijn de zonen van de god Mars en Rhea Silva.
Een van de nakomelingen van Aeneas, de priesteres en Vestaalse maagd Rhea
Silvia, was zwanger van de oorlogsgod Mars.
Romulus en Remus worden in een rieten mand in de Tiber geworpen. Zij zouden
een gevaar vormen voor de toenmalige heerser van Rome: Amulius, die de vader
van Rhea Silva (Numitor) van de troon had gestoten. Dienaren die medelijden
gehad zouden hebben, spaarden de babies en gooiden de tweeling in de Tiber.
Ze werden gevonden en gezoogd door een wolvin, de lupa capitolina en de
herder Faustulus.
Eenmaal volwassen vermoorden zij Amulius en brengen Numitor terug aan de
macht.
Zij beslissen om een stad te stichten, ze krijgen ruzie en Romulus vermoordt zijn
broer.
De stichting wordt in de legende gedateerd op 21 april 753 v. Chr.
Lupa Capitolina, bronzen wolf (Etruskisch), met tweelingen:
Remus en Romulus, 15de eeuwse toevoeging
1
13-10-2016
Rubens 1614-1616
In Capitolijns museum!
Titus Livius
geschreven bronnen
• Vergilius: Aeneis (eind 1ste eeuw v. Chr.)
• Livius (rond 59 v. Chr. - 17 n. Chr.): Ab Urbe Condita
• Ennius (239 - 169 v.Chr.), Annales
• Dionysius van Halicarnassus, Roman Antiquitues (eind 1ste e. v. Chr.)
• 59 v. Chr – 17 n. Chr
• Schreef monumentale geschiedenis van Rome, Ab
Urbe Condita (vanaf de stichting van de stad)
• 142 boeken vanaf de stichting van Rome (753 v. Chr.)
tot de dood van Drusus (vader van keizer Claudius) in
9 n. Chr.
• Enorme invloed op vroegere en huidige Italiaanse
archeologie (‘Carandini-school’).
Livius
Gebruik van geschreven bronnen:
“Such traditions as belong to the time before the city was
founded, or rather was presently to be founded, and are
rather adorned with poetic legends than based upon
trustworthy historical proofs, I purpose neither to affirm
nor to refute.”
“It is the privilege of antiquity to mingle divine things
with human, and so to add dignity to the beginnings of
cities…..”
- contemporain (met oudere thema’s)
- met welke bedoeling geschreven? (‘ter meerdere eer en glorie’)
- betrouwbaarheid (bijv. garbage project)
- Objectiviteit van geschiedschrijving?
Livius, From the Founding of the City, Book 1,
Introduction
2
13-10-2016
Zijn de koningen van Rome historische figuren?
Volgers en sceptici van de geschreven bronnen,
zowel onder historici als onderarcheologen
1. Romulus
753-716 (37 jr)
2. Numa Pompilius
715-672 (43 jr)
3. Tullus Hostilius
672-640 (32 jr)
4. Ancus Marcius
640-616 (24 jr)
5. Tarquinius Priscus
616-578 (38 jr)
6. Servius Tullius
578-534 (44 jr)
7. Tarquinius Superbus
534-509 (25 jr)
Opvallende link met de filmwereld:
mental cinema van Carandini
‘… that very little documentary evidence survived from the pre-fourth-century
world and that what there was could be read and understood only with the
greatest difficulty.’
(Wiseman 2008, 15)
‘the ancient literary tradition concerning the early kings can perhaps be best
likened to a contemporary Hollywood blockbuster concerning some major
historical period’.
(Forsythe 2005, 78)
Archeologie
Ijzertijd :
1000 – 500 v. Chr.
Archaïsche periode:
500 - 400 v. Chr.
Republikeinse periode
510 – 0
Keizertijd
tot ca. 400 na Chr.
Etrusken , Latijnen en Grieken
Archeologisch bewijs
•
•
•
•
•
Gesticht op uitstekende locatie langs
voorname rivier (controle zoutbronnen aan
de monding) en langs vroege wegen.
Geen duidelijke monumenten te relateren
aan het moment van stichting, eerste grote
monumentale urbane structuren dateren
pas uit de late 6e eeuw v. Chr.
Op meerdere heuvelen van de stad al
activiteit vanaf 2000 v.Chr. en bewoning op
meerdere heuvels in de stad (Capitool,
Esquilijn, locatie van Forum Romanum) vanaf
de 10e eeuw v. Chr.
Beeld van geleidelijke urbanisatie, in lijn met
gelijktijdige gemeenschappen in midden en
zuid-Latium.
Rome werd voorafgegaan door twee grote
beschavingen, die beiden een grote invloed
op de (vroege) Romeinse cultuur hadden, de
Grieken en de Etrusken.
3
13-10-2016
Magna Graecia
•
•
Griekse tempelbouw
• Huis van de god: tempel
huisde het cultusbeeld,
altaar buiten de tempel
• Harmonieuze proporties
• Canonische plattegrond:
• In de
eeuw v.Chr. vestigden
Grieken zich in zuid-Italië en
Sicilië, alwaar ze steden stichten
(kolonies), die onafhankelijk van
het moederland opereerden.
8ste
Vroege kolonies: Pithekousai (770
v.Chr.); Cumae (750 v.Chr.),
Messina/Naxos/Syracuse (voor
730 v.Chr.).
– Cella (naos)
– Voor- en achterportaal
(pronaos en opisthodomos)
– zuilen rondom
Meest prominente overblijfselen:
Griekse tempels
Griekse tempelbouw
Griekse tempelbouw
Griekse beeldhouwkunst
• gekarakteriseerd door
harmonieuze proporties
• ‘Klassieke stijl’:
geïdealiseerde trekken
(jeugdig) en lichte kanteling
van het lichaam
• Canon voor de klassieke
stijl: Polykleitos
Tempel van Concordia, Agrigento
(Sicilië), 5e eeuw v. Chr.
Tempel van Hera/Apollo,
Paestum, ca. 460 v.Chr.
Ephebe van Agrigento, ca. 480 v. Chr.
4
13-10-2016
Doryphoros, 450 v. Chr., Polykleitos, H. 2,12m
contrapposto
Neer 2012: 237
De Etrusken
• Bewoonden grofweg gebied
tussen de Arno en de Tiber.
Etruskische tempelbouw
•
•
• Aggregaat van onafhankelijke
stadsstaten.
•
• Voortkomend uit de Villanovacultuur, origine volk
onduidelijk.
•
• Bloeiperiode gedurende de 7e
en de 6e eeuw, met name op
basis van ambachtelijke
productie (metaal, aardewerk)
en handel.
•
Etruskische tempelbouw
Niet symmetrisch
Monumentale voorzijde, smalle
trap en hoog podium, kolommen
alleen aan de voorkant
Doorgaans drie cellae, voor drie
verschillende goden.
In vergelijking met Griekse
tempels deels van vergankelijke
materialen, vaak alleen
fundamenten over.
Dakversiering: vaak alleen
narratieve beelden op de rand
van het dak.
Etruskische grafcultuur
Canonisch plan Etruskische
tempel
Canonisch plan Etruskische
tempel
Canonisch plan Etruskische
tempel
Canonisch plan Griekse tempel
Huturn, Villanovische periode, 9e8ste eeuw v. Chr.
Typisch crematiegraf, Villanovische
periode, 9e-8ste eeuw v. Chr.
5
13-10-2016
Etruskische grafcultuur
Etruskische grafcultuur
• Sarcofaag van de
getrouwden illustreert het
ontwikkelen van eigen
Etruskische beeldtaal alsook
de relatief hoge
maatschappelijke status van
vrouwen
Huis van de doden
Sarcophagus degli Sposi, Cerveteri, ca. 520 v. Chr.
Villa Giulia
Etruskische grafcultuur
Wandschilderingen
•
In lijn met de huturnen uit de
Villanovia periode reflecteerden
de tombes van de 7de en de 6e
eeuw ook (aristocratische)
huizen.
•
Exemplarisch zijn de vele tumuligraven in de Banditaccia
necropool te Cerveteri (7de-2e
eeuw v. Chr.)
Etrurië – Ambachtelijke productie
Metaalbewerking
)
• Ook imitatie van huisinterieur
• Met name bekend uit Tarquinia
• Evolutie van simpele naar steeds
ingewikkelder figuratieve
afbeeldingen
• Thema’s: symposium,
natuurscènes, funeraire rites
Aardewerk
‘Hut van Romulus’
Palatine, capanna A
3.60 x 4.90 m
Ca. 770-730 BC
6
13-10-2016
Frank E. Brown
7
13-10-2016
Tarquinius Superbus: 600-580 BC
Servius Tullius: 580-540 BC
Tarquinius Superbus 540-510
REGIA 1 en 2
REGIA 3
REGIA 4
House of the kings 2 (ca. 750-725 BC)
Black = surviving remains; grey = probable structures; white = hypothetical structures!
8
13-10-2016
9
13-10-2016
Romeinse tempelbouw
Tempel van Jupiter Capitolinus
• Bouw zou begonnen zijn
onder Tarquinius Superbus
• Voltooid in 509 v. Chr., Was
variatie op Etruskisch
ontwerp: frontale entree,
hoog podium, 3 cellae
(Jupiter, Juno, Minerva) en
rijen van 3 zuilen, met alae
langs de zijkanten. Deels in
vergankelijke materialen
gebouwd.
Temple of Portunus
10
13-10-2016
Tempel van Herakles Victor, Forum Boarium
Korinthische kapitelen
Bouwkundige innovaties
• Bogen: al bekend vanuit
andere perioden en
delen van het Rijk.
• Beton – mengsel van
kalkmortel, vulkanisch
zand, water en kleine
stenen
• Tongewelven
11
13-10-2016
Conclusie
Waarom is Rome het centrum van de beschaving?
- Gunstige ligging
- Contacten met andere culturen
- Doortastend optreden?
- Manifestaties van macht
Goede Reis en veel plezier!!
Literatuur:
F.S. Kleiner, A History of Roman Art, Wadswirth, Boston, 2010. (Op
dit moment is dit boek het handboek voor de inleiding in de
Romeinse archeologie, gedoceerd in jaar 1)
N.H. Ramage & A. Ramage, Romeinse Kunst. Van Romulus tot
Constatijn, Könemann, 1999. (oorspronkelijk Engelse versie,
verschillende edities; als handboek gebruikt).
12