0. Macht en bezit - Humanistisch Verbond

Over macht en bezit
HV 11/2006
Inleiding.
Iedere dag worden we wel op de één of andere manier geconfronteerd met macht en bezit.
De kranten, televisie en internet schotelen ons dagelijks allerlei sappige incidenten voor die
zich kenmerken door gebruik en misbruik van macht en bezit. Landen die misbruik maken
van economische macht, ouders die misbruik maken van ouderlijke macht, deskundigen die
de plank volledig misslaan en ons geloof in deskundigheidsmacht ondermijnen of banken die
de economie in ernstig gevaar brengen door onverantwoorde financiële risico’s te nemen en
daar dan ook nog voor worden beloond.Voorbeelden te over, maar hoe zit het nu eigenlijk
met macht en bezit. Is machtsgebruik altijd negatief en is bezit altijd fout?
Ons gesprek op 15 november gaat over macht en bezit en hoe wij daarmee omgaan.
0.
Macht en bezit
Eerst over macht. “Macht is het vermogen van personen of groepen om andere personen,
groepen of zaken de wil op te leggen, eventueel tegen de wensen of belangen van die
anderen in”. (definitie Max Weber) Een machtsrelatie is altijd asymmetrisch.
In sommige gevallen is de macht in handen van één persoon of één groep, er is dan sprake
van een dictatuur. Wanneer die persoon of groep echter geweld gaat gebruiken om ervoor te
zorgen dat de macht in zijn handen blijft, dan is er sprake van tirannie.
Binnen de Nederlandse staat is de macht gescheiden, dit wordt ook wel de “Trias Politica”
genoemd. Hierbij is de macht verdeeld in de wetgevende macht (de Staten Generaal en de
regering), de uitvoerende macht (de regering) en de rechtsprekende macht (de rechters). De
Trias Politica werd bedacht door de Franse filosoof Montesquieu (1689-1755). Veel mensen
streven naar macht, omdat ze dit het gevoel geeft belangrijk te zijn en veel invloed te
hebben. Maar wat is nu eigenlijk macht?
1.
Wat is macht?
Macht is dus de invloed die een persoon, bedrijf of organisatie heeft op anderen. Als iemand
macht heeft, dan doen andere mensen datgene wat hen wordt opgedragen.
Er zijn veel verschillende vormen van macht bijv:
● Economische macht
● Politieke macht
● Culturele macht
● Sociale macht
en binnen persoonlijke relaties;
● Fysieke macht
● Mentale macht
● Sexuele macht
Als laatste kan nog definitiemacht genoemd worden. Definitiemacht bepaalt welke betekenis
wordt gegeven aan een verschijnsel.
Een machtsrelatie is asymmetrisch, maar kan wisselen, zoals bij economische macht waar
op de markt andere aanbieders en vragers gevonden worden, zolang deze de “gewenste”
markt benadert.
Macht is ook een motor in onze samenleving. Verschil in macht motiveert de mensen in de
samenleving tot inspanning om macht te verkrijgen, te behouden of machtsverschillen te
verkleinen. Macht en machtsverschil dragen zo bij aan de dynamiek binnen onze
samenleving.
Macht kan onder meer fysiek, economisch, ideologisch, mentaal of relationeel worden
uitgeoefend. Om macht te beheersen zijn er diverse mechanismen. Politiek kan dit door
democratisering, economisch door regulering.
Macht en Sociale Psychologie
De sociale psychologie onderscheidt machtsvormen naar de wijze waarop de
machthebbende de macht verkrijgt. Machtsvormen zijn dan o.a.:
Positiemacht. Hier zorgt de functie van een persoon voor zijn gezag. Dit impliceert dat als
een persoon zijn functie verliest, hij het gezag verliest.
Referentiemacht. Mensen stemmen hun gedrag af op iemand die ze bewonderen. Die
persoon haalt zijn macht uit zijn charisma of uit identificatie. Deze macht is gebaseerd op
emotie. De machthebber verkrijgt er de absolute macht mee.
Deskundigheidsmacht. Dit gaat over toegekende of verdiende macht. Deze vorm van macht
is gebaseerd op feiten.
Informatiemacht. Als iemand aantoont dat ene verzekering beter is dan een andere, dan zal
daar rekening mee gehouden worden. Deze machtsvorm verschilt van de deskundigheid
omdat ze volledig onafhankelijk is van de persoon die de informatie levert.
Middelenmacht. Dit is het geval wanneer mensen afhankelijk zijn van iemand om iets te
ondernemen. Wanneer een persoon middelen nodig heeft om een doel te bereiken, dan
heeft wie de middelen bezit macht over de andere.
Wat is het verschil tussen macht en gezag?
Macht onderscheidt zich van gezag doordat gezag gelegitimeerd is. Sommige vormen van
gelegitimeerde macht, dus gezag, gelden voor specifieke groepen zoals bijvoorbeeld:
● de gevangenisdirecteur voor de gevangenen,
● de dominee voor de gelovigen binnen zijn gemeente
● de directeur van de woningbouwvereniging voor zijn leden of
● De leraar voor zijn leerlingen.
Andere vormen van gezag gelden voor alle Nederlanders zoals de wetgevende macht in
Volksvertegenwoordiging of centrale regering.
In het dagelijks leven worden we echter vooral geconfronteerd met de uitvoerende macht
zoals o.a.;
●
●
●
●
●
●
●
Politie functionarissen
Douane ambtenaren
Officieren van justitie
Notaris
Deurwaarder
Burgemeester en
Ambtenaar Burgerlijke stand.
Macht en bezit gaan vaak hand in hand. We hebben hierboven macht verkend maar wat is
bezit?
2.
Wat is Bezit
De vraag wat bezit is, is niet zo één, twee, drie te beantwoorden. Bezit wordt veelal
gedefinieerd als roerend of onroerend goed. Bezit in de vorm van tastbare zaken, zoals
huizen of geld. Bezit is echter veel meer een middel met het doel macht te verkrijgen en /of
macht te consolideren dan een doel in zichzelf.
Bezit in de vorm van enig goed is vooral gericht op status verhoging van de eigenaar van het
goed. Bezit wordt door onze maatschappij gezien als teken van succes en wekt
bewondering op. Bezit is hierbij dus een middel voor het verkrijgen van referentiemacht.
Bezit kan echter ook worden aangewend als controle- of besturingsmiddel van macht. Denk
hierbij aan directe macht als gevolg van het bezit van produktiemiddelen of indirecte macht
door het bezit van aandelen of het doen van investeringen. Bezit is hier het middel tot
verkrijging van middelenmacht.
Bezit kan ook worden aangewend voor beïnvloeding van de macht (bijvoorbeeld bijdragen
aan de verkiezingscampagne van Hillary Clinton. Uiteraard geldt in dat geval “voor wat,
hoort wat”). Ook in Nederland wordt wetgeving en politiek (in-) direct beïnvloed door de
vermogenden in Nederland
Bezit kan dus worden gezien als tastbaar roerend- of onroerend goed maar ook als middel
tot verkrijgen, controleren en beïnvloeden van macht en de uitvoering van deze macht.
Macht en bezit zijn direct en indirect met elkaar verbonden.
De Nederlandse wetgeving erkent niet alleen het recht op bezit maar beschermt dat recht
ook middels wetgeving en toezicht op naleving van deze wetgeving. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan de strafbaarstelling in het Wetboek van Strafrecht van artikel 461
“Verboden toegang voor onbevoegden” of artikel 310 (diefstal)
Als we bezit vervolgens nader beschouwen dan dienen twee vragen zich aan. Hoe is het
bezit juridisch geregeld en welke morele kanten zijn verbonden met verwerving, in bezit
houding en verdeling van eigendom/vermogen?
Juridisch recht op bezit.
Bezit is in het Nederlands vermogensrecht het houden van een goed voor zichzelf (art. 107
eerste lid, Burgerlijk Wetboek Boek 3 (BW 3)). Een bezitter heeft meestal de feitelijke macht
over een goed en gedraagt zich alsof hij de eigenaar van dat goed is.
Een belangrijke wijze van bezitsverkrijging is door overdracht. Een belangrijke voorwaarde
voor overdracht is dat de overdrager bevoegd is om dat te doen. Een overdracht door een
onbevoegde (bijvoorbeeld een houder of een dief) is in principe niet rechtsgeldig.
Moreel recht op bezit.
In onze tijd zijn welvaart en armoedebestrijding geen nationale kwesties meer. De politieke
en economische krachten achter welvaart en armoede zijn sterk internationaal vervlochten
geraakt. Nu het technisch en organisatorisch mogelijk lijkt om mondiaal een rechtvaardiger
welvaartssysteem te creëren, wordt de vraag waarom dat (nog) niet gebeurt steeds
belangrijker. Daarachter gaan morele vragen schuil, zoals;
● vragen over de onrechtvaardigheid van nationaal protectionisme dat ten koste gaat
van een mondiale welvaartsverdeling,
● vragen over de ongelijkwaardige toegang tot mondiale hulpbronnen,
● de ontoegankelijkheid van de arbeidsmarkt of
● het burgerschap van andere naties.
Naast het juridisch recht op bezit is er ook een moreel recht op bezit. Alhoewel economen
het erover eens zijn dat de basis voor de discussie over het morele recht van bezit (in het
bijzonder over de onevenredige verdeling van bezit/vermogen) primair start met de
juridische aanspraak op bezit, is het laatste woord hierover in Nederland nog niet gesproken.
3.
Tot Slot
We hebben met behulp van de Sociologie het verschijnsel macht benoemd en gezien dat er
verschillende vormen van macht kunnen worden gedefinieerd. De Sociale Psychologie
maakte het mogelijk te onderscheiden hoe machthebbenden macht verkrijgen en in welke
vormen dit voorkomt. Hiervoor was het nodig macht te onderscheiden in gelegitimeerde
macht en niet gelegitimeerde macht. Gelegitimeerde macht noemen we Gezag. In onze
samenleving worden we dagelijks geconfronteerd met allerlei vormen van gezag. Als tweede
onderwerp verkenden we de juridische en morele kanten van het verschijnsel Bezit. We
zagen dat Macht en Bezit met elkaar verbonden zijn en hoe deze op elkaar inwerken.
De vragen in onze discussie ochtend richten zich voornamelijk op de uitoefening van gezag
en de morele aspecten van het recht op bezit.
Vragen
1.
2.
3.
4.
Wat vindt u van machtsgebruik in het algemeen?
Wanneer voelde u zich voor het laatst onmachtig?
Wanneer oefende u wel eens macht uit?
Hoe denkt u over bezit en rechtvaardige verdeling?
Meer over macht en bezit, zie o.a.:
● Nietszche in “Also sprach Zarathustra”over “der Wille zur Macht.”
● Adler over “geldings- of machtsdrang”.
● Foucault over “” repressiehypothese en productieve macht”.
● Karl Marx over “Historisch materialisme”.
● Marcuse over “repressieve tolerantie”.
● Arjo Klamer over “de morele economie van bezit”.
● Diverse bronnen op internet o.a. Universiteit van Utrecht