Radiotherapie in de behandeling van longkanker - BVPV-SBIP

Radiotherapie in de behandeling
van longkanker
Jurgen Breemans
Hoofdverpleegkundige Pneumologie
Virga Jesseziekenhuis Hasselt
Inhoud
• Inleiding radiotherapie
• Behandeltraject van een patiënt
met longkanker
• Radiotherapie en longtumoren
Inleiding radiotherapie:
• Door ioniserende stralen worden
een aantal aandoeningen behandeld,
zowel goedaardige(Myositis
ossificans, keloid) als (meestal)
kwaadaardige.
Inleiding radiotherapie:
Geschiedenis
•
•
•
•
1895 Röntgen ontdekt de röntgenstraling
1896 Becquerel ontdekt de radioactiviteit
1902 Marie en Pierre Curie ontdekken Radium
1911 Bestraling wordt aangewend voor
kankerbehandeling
Inleiding radiotherapie:
Geschiedenis
• Jaren vijftig ontwikkelen van Cesium – en
Cobaltbestralingstoestellen
• Jaren zestig ontwikkelen van cyclotron’s en
lineaire versnellers
• Jaren tachtig 2D naar 3D berekening
• Jaren negentig Intensity Modulated
RadioTherapy (IMRT)
Inleiding radiotherapie:
Radioactiviteit
• Is een natuurlijk verschijnsel dat zich afspeelt
in de atoomkern
• Een atoom bestaat uit een centrale kern van
positief geladen deeltjes (protonen) en
neutrale deeltjes (neutronen) en er omheen een
wolk van negatief geladen deeltjes
(electronen).
• Een atoom is meestal stabiel (evenwicht tussen
protonen en neutronen)
• Soms teveel neutronen t.o.v. protonen of teveel
protonen t.o.v. neutronen, dan is de kern
onstabiel of radioactief. Ze bevat teveel
energie.
Inleiding radiotherapie:
Radioactiviteit
• Energie afstoten in de vorm van:
energiegolven = electromagnetische golven
= FOTON
of
geladen deeltje = ALFA of BETASTRALEN
radioactief verval of desintegratie.
Gaat door tot de kern weer stabiel is
• Wanneer electromagnetische stralen door materie gaan,
botsen ze met atomen of moleculen waaraan ze een
gedeelte van hun energie overdragen.
• Bij de botsing wordt een electron weggeschoten, of een
electron door een atoom opgenomen. Zo ontstaat een
electrisch geladen atoom of molecule = ion
• Vandaar IONISERENDE STRALING
Inleiding radiotherapie:
Stralen gebruikt in radiotherapie
Fotonen:
• geen massa en geen lading
• build up effect
• dieptestralen
• opgewekt door:
1. natuurlijke bestralingsbronnen ( Gamma-stralen)
2. lineaire acceleratoren ( X-stralen)
Electronen:
• lading (-1) en hele kleine massa
• geen build up
• oppervlakkige stralen
Inleiding radiotherapie:
Opzet behandeling
• Curatieve bestraling:
volledige tumorale eradicatie
• Palliatieve bestraling:
symptoomcontrole
• Bedoeling van radiotherapie:
Een zo homogeen mogelijke dosis t.h.v. het
doelvolume (de structuren die we willen
bestralen), met een zo laag mogelijke dosis op
de gezonde omliggende weefsels geven.
Inleiding radiotherapie:
Radiobiologie
• Stralen maken geen onderscheid tussen
tumorale en normale weefsels
• Zowel schade in de tumor en de normale
weefsels, maar bestralingsimpact
differentiëren.
• De bestralingstolerantie van de normale
weefsels in het bestralingsveld bepaalt de
dosis die we kunnen geven.
Inleiding radiotherapie:
Radiobiologie
Het is belangrijk meerdere kleine dosissen te geven
t.o.v. één hoge dosis.
Hierdoor:
• minder nevenwerkingen
• dezelfde tumorcontrole op voorwaarde dat de
totale dosis binnen een bepaalde termijn wordt
gegeven
5 x per week bestralen
elke dag dezelfde dosis
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Multidisciplinair oncologisch consult
Consultatie radiotherapeut
•
Aanvraag rt
+/- 5 werkdagen
Start radiotherapeutische behandeling
•
Onthaal en informatie
•
Simulatie
•
Treatment planning
•
Verificatie en goedkeuring van behandelplan
•
Controle
•
Behandeling op lineaire versneller
•
Follow up
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Onthaal en informatie
•
•
•
•
Info-gesprek door verpleegkundige
Uitleg over simulatie (a.h.v. fotoboek)
Informatiefolders
Afspraak i.v.m. volgende bezoeken,
parkeermogelijkheden, formulieren
• Vragen van de patiënt/familie
• Rondleiding op de afdeling
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Simulatie
• Simulatie is de volledige voorbereiding van de
patiënt voor het kunnen uitvoeren van de
radiotherapie
• Positionering met gebruik van hulpstukken
–
–
–
–
–
Maskers
Mammabord
Bellyboard
Armsteun
Wingboard
• Bestralingsregio vastleggen met gebruik van xstralen van de simulator of de ct-scan
• Opmaak van bestralingskaart
SIMULATOR
LASER
Lichtveld
Laser + lichtveld
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Treatment planning
• Creëren van 3-D computerplan
• Intekenen van structuren op de ct-beelden
– Te bestralen volume en bepalen van de marges
– Kritische organen
• Kiezen van bestralingsbundels
• Berekenen van de dosisverdeling rond bedoelde volume
• Kiezen van computerplanning met de meest homogene
dosisverdeling op het doelvolume en de laagst mogelijke
dosis op het gezonde weefsel
• Rekening houden met tolerantiegrenzen van gezond
weefsel (myelum, longen, nieren, lens, …)
• Afschermen van gezond weefsel (MLC of blokken)
CT scan
PET scan
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Validatie van het behandelplan
Invoeren van de bestralingsgegevens in het
versneller programma
Controle van het behandelplan volgens protocol
• Planningsgegevens
• Positionering van de patiënt
• Controle van de bestralingsvelden d.m.v.
gammagrafie of digitaalsysteem (EPID)
• Validatie door arts
• In vivo dosisverificatie in week één
Beamview
In Vivo
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Behandeling op de lineaire versneller
• Dagelijks reproduceren van de
bestralingshouding
• 10 minuten instel- en behandeltijd per patiënt
• Curatief: kleine dosis per fracties, groot aantal
fracties, hoge totaal dosis.
Behandeltijd van 5 tot 8 weken.
• Palliatief: grotere dosis per fractie, minder
fracties, lagere totaal dosis.
Behandeltijd van 1 tot 10 dagen.
portal imaging
bediening
patiënt monitoring
Behandeltraject van een patiënt
met longkanker.
Extra patiënten support binnen de
radiotherapieafdeling
• Adviezen door de sociaalverpleegkundige
• Voedingsadvies door de diëtiste
Einde behandeling
• Consultatie bij de behandelende radiotherapeut
Follow up door verwijzende specialist
Radiotherapie en longtumoren:
Curatieve/Radicale setting
Grootcellig longK (NSCLC)
• Primaire radiotherapie bij grootcelligen (zo contraindicaties voor heelkunde)
• Concurrente chemo-radiotherapie, gevolgd door
heelkunde
• Sequentiële chemo-radiotherapie
Kleincellig longK (SCLC of oat-cell)
• Concurrente chemo-radiotherapie bij kleincelligen.
• PCI ( prophylactic cranial irradiation)
Mesotheliomen
• Combined modality treatment
NSCLC: Primaire radiotherapie
Wie?
• T1-2N0M0 (max. 4 cm) stadium I
• T3N0M0 of T1-3N1M0 tot maximum 4
cm(stadium II)
• Medisch inoperabel (COPD…)
• N2/N3 uitgesloten met Petscan en /of
mediastinoscopie
NSCL: Primaire radiotherapie
Doelvolume:
• T1-3N0: enkel de primaire tumor
• T1-3N1: primaire tumor en aangetaste hilus
• Geen electieve bestraling van niet aangetaste
lymfeknopen
Dosis:
• 66 tot 70Gy in fracties van 2 Gy, 5x/w
NSCL: Concurrente chemoradiotherapie/Sequentiële chemoradiotherapie
Concurrente chemoradiotherapie:
• Als inductietherapie, gevolgd door resectie, zo
primair niet tot resectie kan worden over
gegaan.
Sequentiele chemoradiotherapie:
• Zo concurrente benadering niet haalbaar is bij de
patiënt (bv op basis van performens status)
• Zo in geval van een N2-ziekte geen down-staging wordt
bekomen en patiënt aldus geen resectie kan krijgen na
zijn inductie chemotherapie.
Kleincellig longcarcinoom
Concommitante chemo-radiotherapie, zo we
vertrekken van een “limited disease”(LD)
Profilactische hersenbestraling (PCI)
(bloed-hersen barrière)
• Tot voorkort alleen uitgevoerd bij SCLC, LD, zo er na
chemo-radiotherapie sprake was van een complete
respons.
• Op basis van recente studie gegevens zou ook best PCI
gegeven worden aan patiënt met een extensive disease,
waarbij na chemotherapie een goede respons wordt
bekomen.
Mesotheliomen
Combined modality treatment: poging tot
curatieve benadering op basis van:
•
•
•
Inductie chemotherapie (cisplatinum-alimta)
Gevolgd door extra-pleurale pneumonectomie
Gevolgd door radiotherapie. Het veld is het
volledige operatiegebied.Dosis>50 Gy(b.v 54 Gy
(30X1.8 Gy))
Radiotherapie en longtumoren:
Palliatieve setting
Lokale symptoomcontrole, bv:
•
•
•
•
Vena cava sup syndroom
Afsluiten grote luchtwegstructuren
Haemoptoë
Hardnekkige hoest
Metastasen, bv:
•
•
Botmetastasen
Hersenmeta’s
Mesotheliomen, niet operabele setting:
•
Bestraling insteekpunt drain
Neveneffecten
Acute neveneffecten
•
•
•
•
Tijdens de bestraling tot 2 w erna
Tijdelijk
Gemakkelijk te behandelen
Vb.oesofagitis
hoest (prikkeling – desobstructie)
huid: verkleuring - haaruitval
ICHT (oedeemvorming)
nausea
hoofdpijn
wazig zicht
Neveneffecten
Laattijdige neveneffecten
• Kunnen tot jaren na het einde v.d. bestraling optreden
• Hardnekkig, moeilijk te behandelen (b.v fibrose,
oedeem, radionecrose)
• Hangt af van de dosis per fractie
• Bv: 1. Dyspnoë 3 tot 6 md. na RT
2. Bestralingskater ged. 3 md
3. Geheugenverlies