Zelfmanagement: Wie wordt er beter van?

Zelfmanagement:
Wie wordt er beter van?
Diabetes Zelfmanagement congres
Prof. dr. Andrea Evers
Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie
[email protected]
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement bij diabetes
“Doen wat nodig is voor je chronische ziekte, in dit geval
dus diabetes, in de context van je dagelijkse leven.”
S. Huisman, Medisch Psycholoog, Iceland Diabetes Challenge
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Het vermogen van de persoon om om te gaan met de
symptomen, behandeling, lichamelijke en psychosociale
gevolgen en leefstijlveranderingen die gepaard gaan met
het leven met een of meer chronische aandoeningen.
Barlow et al., 2002; McGowan, 2005
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Het menselijk vermogen of potentieel gebruiken, met als doel:
ü optimalisatie gezondheid en vermindering ziekte-ernst
ü ontwikkeling van nieuwe behandelingen
Human Potential, Oratie prof. dr. A. W.M. Evers, Nov 2014
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
U toch ook?
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
10 stellingen….
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 1
Zelfmanagement is nodig.
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement is nodig …
ü  Gedragsfactoren belangrijkste risicofactor voor groeiend
aantal chronisch lichamelijke aandoeningen
(bv ongezond eten voor diabetes)
ü  Chronische aandoening tot ca. 40% westerse bevolking
(bv diabetes een van de meest groeiende aandoeningen)
ü  Toename gebruik farmacologische behandelingen ondanks
beperkte effectiviteit
ü  Stijgende kosten in gezondheidszorg
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 2
Zelfmanagement is er niet vanzelf,
zelfmanagement moet je leren.
Leiden University. The university to discover.
Veranderingen zelfmanagement
voor patiënt én behandelaar
Eigen regie
Patiënt neemt eigen verantwoordelijkheid
voor zijn lange-termijn functioneren
Samenwerking
Interactieve
behandelaar-patiënt relatie
Kostenbesparend
Zelfredzaamheid patiënt
betekent minder kosten
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
is niet vanzelfsprekend…
ü  Zelfmanagement betekent prioriteit geven
aan lange-termijn doelen
ü  Klein percentage bevolking heeft een gezonde leefstijl
ü  Ongezonde gewoontes voorspellen gewoontes op latere
leeftijd
ü  Toegenomen maatschappelijke blootstelling aan
ongezonde leefstijl
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 3
De meerderheid van de patiënten vraagt om zelfmanagement
in het omgaan met hun gezondheid.
Leiden University. The university to discover.
Patiënten
vragen om zelfmanagement …
ü  97% ouderen wenst controle en verantwoordelijkheid
voor eigen gezondheid en zorg
Medical Delta bevolkingsonderzoek 2013
ü  Zelfmanagement één van de hoogste prioriteiten
chronisch zieken (bv. nierziekten, diabetes, RA)
Enquêtes patiëntenorganisaties 2011-2013
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 4
Zelfmanagement kun je leren.
Leiden University. The university to discover.
Aspecten van zelfmanagement
Kennis
Gedrag
Cognities
Leiden University. The university to discover.
Vormen van zelfmanagement
ondersteuning
Educatie
Leefstijlverandering /
disease management
Cognitief gedragstherapeutische
trainingen
Leiden University. The university to discover.
Vormen van zelfmanagement
ondersteuning
Educatie
Leefstijlverandering /
disease management
Cognitief gedragstherapeutische
trainingen
Leiden University. The university to discover.
Vormen van zelfmanagement
ondersteuning
Educatie
Leefstijlverandering /
disease management
Cognitief gedragstherapeutische
trainingen
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 5
Zelfmanagement ondersteuning is (tijdelijk) nodig voor een
deel van de patiënten met diabetes.
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement ondersteuning
Educatie en ondersteunende interventies gericht op
vergroten van vaardigheden en vertrouwen van patiënten
in het zelf omgaan met hun gezondheidsproblemen.
Niet zo…
…maar zo!
McGowan, 2005
Leiden University. The university to discover.
Vormen van zelfmanagement
ondersteuning
Educatie
Leefstijlverandering /
disease management
Cognitief gedragstherapeutische
trainingen
Leiden University. The university to discover.
Stepwise Zelfmanagement Care
Wat werkt voor wie?
Educatie
100% patiënten
Leefstijlverandering /
disease management
Ca. 60-70% van alle patiënten
Cognitief gedragstherapeutische
trainingen
Ca. 30-40% van alle patiënten
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 6
Enkel educatie of voorlichting is niet effectief
voor patiënten met diabetes.
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement - Educatie
Ziektegerelateeerde educatie
-  Bieden van ziektespecifieke informatie
-  Aanleren van ziekte-gerelateerde en generieke
probleemoplossingsvaardigheden
-  Toename ‘compliance’ met behandelbeleid
Effecten
-  Effecten meestal beperkt tot kennistoename
-  Nauwelijks of geen effecten op gedrag,
kwaliteit van leven of klinische uitkomsten
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 7
Begeleide zelfmanagement ondersteuning, gericht op
gedragsverandering, is effectief.
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement Leefstijlveranderingen
Ondersteuning bij het starten, veranderen en volhouden
van een nieuwe leefstijl en optimalisering zelfregulering
van de aandoening
Effecten
Inconsistente effecten, vooral bij follow-up
Toegenomen effectiviteit bij begeleide zelfmanagement
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement – Cognitief
gedragstherapeutische trainingen
-  Uitdagen van cognitieve schema’s en gedachten
-  Aanleren van coping- en probleemoplossingsvaardigheden
-  Combinatie van multiple technieken, bv.:
- 
- 
- 
- 
Cognitieve herstructurering
Ontspanningsoefeningen
Probleemoplossen
Stress management
Butler et al., 2006
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement – Cognitief
gedragstherapeutische trainingen
-  Psychologische problemen
(bv angst en depressie)
moderate tot grote effecten
ES = 0.60 – 1.00
-  Lichamlijke problemen
(bv pijn en vermoeidheid)
kleine tot moderate effecten
ES = 0.20 – 0.60
Butler, 2006, Clinical Psychology Review; Shedler, 2010, American
Psychologist; Henningson, 2007, Lancet; Eccleston, 2009, Cochrane
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement – Cognitief
gedragstherapeutische trainingen
Shedler, 2010
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement – Cognitief
gedragstherapeutische trainingen
Shedler, 2010
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 7
Zelfmanagement ondersteuning is (kosten)effectief voor
grote groepen patiënten met diabetes.
Leiden University. The university to discover.
Effectiviteit
zelfmanagement behandelingen
ü  Kwaliteit van leven en lichamelijke klachten, zoals
vermoeidheid, pijn en jeuk
ü  Verandering immuunsysteem (bv IL-8) of hormonaal
stress-systeem (bv cortisol)
ü  Toename arbeidsproductiviteit
ü  Vermindering zorggebruik, toename compliantie,
adequater zorggebruik
ü  Neurobiologische veranderingen
Leiden University. The university to discover.
Kosteneffectiviteit
Zelfmanagement behandelingen
Afnamen in gezondheidsgerelateerde kosten, zoals
-  artsbezoek
-  ziekenhuisopnames
-  lange-termijn complicaties
-  werkgerelateerde kosten
(bijv ziekteverzuim)
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 8
E-health Zelfmanagement ondersteuning is (kosten)effectief
voor grote groepen patiënten met diabetes.
Leiden University. The university to discover.
E-health: Digitale zelfmanagement
Leiden University. The university to discover.
Voordelen E-health zelfmanagement
voor patiënt én behandelaar
Flexibiliteit
patiënt kan thuis in eigen tijd en op
eigen tempo behandeling volgen
Tijdsbesparing
niet gebonden aan vaste afspraakmomenten.
50% reductie in tijdsbesteding behandelaar
Drempelverlagend
patiënt hoeft niet “bij de
psycholoog in het ziekenhuis”
te komen
Leiden University. The university to discover.
Voordelen E-health
vanuit patiëntperspectief
Behandeling vanuit huis
Geen wachttijden voor
consult
Zelf bepalen wanneer men
tijd besteedt aan behandeling
Makkelijker om persoonlijke
dingen te delen
Geen reistijd met kosten
Makkelijker om hulp
te vragen
Evers et al. 2009
Leiden University. The university to discover.
E-health – Effectiviteit zelfmanagement
E-health even effectief als face-to-face zelfmanagement
voor lichamelijke en psychische aandoeningen (incl diabetes)
Leiden University. The university to discover.
E-health zelfmanagement:
Rol van begeleiding
E-health met begeleiding effectiever dan alleen
zelfmanagement zonder begeleiding
Leiden University. The university to discover.
E-health - Kosteneffectiviteit
-  Evidentie voor kosteneffectiviteit Ehealth,
bij lichamelijke en psychische aandoeningen
-  Kostenbesparingen bijv. door verminderd
werkgerelateerd productiviteitsverlies van patiënten
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 9
Implementatie van zelfmanagement programma’s voor
patiënten met diabetes en andere chronische lichamelijke
aandoeningen ontbreekt.
Leiden University. The university to discover.
Klinische praktijk: Implementatie
ü  Gebrek implementatie: 3% E-health toepassingen in 1e lijn
ü  Protocollen vaak niet toegesneden
op 25% comorbiditeit bij chronisch zieken
ü  Geen toepassingen evidence-based behandeling,
bv 30% van psychische aandoeningen
ü  Gebrek aan reguliere screening
ü  Effectiviteit en werkzame ingrediënten van meer
dan de helft reguliere behandelingen niet bekend
Leiden University. The university to discover.
Klinische praktijk: Implementatie
Tal van ziektespecifieke programma’s die niet op
elkaar zijn afgestemd
Leiden University. The university to discover.
E-health Zelfmanagement Screening en Behandeling
1/3 patiënten met chronische somatische
aandoeningen aanpassingsproblemen
E-health Screening met
risicoprofiel op maat
voor lichamelijke,
psychische en sociale
aanpassingsproblemen
Patiënt met risicoprofiel:
Zorg op maat
Patiënt zonder risicoprofiel:
Reguliere zorg
E-health zelfmanagement op maat
gericht op lichamelijke, psychische en sociale
aanpassingsproblemen
Leiden University. The university to discover.
E-health zelfmanagement behandeling
-  Uniek, ziektegeneriek ICT-zelfmanagement programma
-  Gebaseerd op evidence-based cognitief
gedragstherapeutische methoden
-  Op maat afgestemd op
individuele patiëntenprofielen
Leiden University. The university to discover.
E-health zelfmanagement behandeling
Generieke zorg op maat voor alle aandoenigen
-  Flexibele keuze uit behandelmodules en technieken
-  Stepped care met meer of minder begeleiding
(bijv. psycholoog, verpleegkundige)
-  Ziektegeneriek
Toegepast bij alle
lichamelijke aandoeningen
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Stelling 10
Professionals moeten worden opgeleid in zelfmanagement
ondersteuning voor patiënten met diabetes.
Leiden University. The university to discover.
Veranderingen zelfmanagement
voor patiënt én behandelaar
Eigen regie
Patiënt neemt eigen verantwoordelijkheid
voor zijn lange-termijn functioneren
Samenwerking
Interactieve
behandelaar-patiënt relatie
Kostenbesparend
Zelfredzaamheid patiënt
betekent minder kosten
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement binnen
gezondheidszorgsysteem
Chronic Care Model (CCM)
McGowan, 2005
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement binnen
gezondheidszorgsysteem
McGowan, 2005
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Potentieel benutten van:
ü de patiënt
ü de behandelaar en de behandelomgeving
ü de beleidsmaker en onderzoeker
ü de leerling binnen de gezondheidszorg
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
U toch ook?
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Tips voor succes
•  Stel een lange-termijn doel voor nieuw gedrag
•  Kenmerken van het doel: uitdagend en haalbaarheid 80%
•  Vertaal dit doel naar een doel op de korte termijn
•  Beschrijf dit doel zo concreet mogelijk
•  Werk aan je motivatie, start alleen bij voldoende motivatie
•  Visualiseer lange-termijn voordelen van het nieuwe gedrag
•  Beloon jezelf bij het behalen van elk korte termijn doel
•  Zoek steun bij een ander bij het behalen van het doel
Leiden University. The university to discover.
Zelfmanagement
Niet volgende week, maand of jaar …
Start morgen met het nieuwe doel.
VEEL SUCCES !
Leiden University. The university to discover.