- Scholieren.com

Stefan Kats______________________________________________geschiedeniswerkplaats klas 3 HV
Perioden
1. 20000 v.C. – 3000 v.C.
2. 3000 v.C. - 500 n.C.
3.
500 - 1500
4.
1500 – 1800
5.
1800 – heden
prehistorie
oudheid
middeleeuwen
vroegmoderne tijd
moderne tijd
Tijdvakken
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.)
Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. – 500 n.C.)
Tijd van monniken en ridders (500 – 1000)
Tijd van steden en staten (1000 – 1500)
Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 – 1600)
Tijd van regenten en vorsten (1600 – 1700)
Tijd van pruiken en revoluties (1700 – 1800)
Tijd van burgers en stoommachines (1800 – 1900)
Tijd van de wereldoorlogen (1900 – 1950)
Tijd van televisie en computer (1950 – heden)
H1 De Eerste
Wereldoorlog________________________
In augustus 1914 begon de Eerste Wereldoorlog. In ruim vier jaar vielen 10 miljoen doden. Na
afloop werden de verliezers gestraft. In Rusland brak een revolutie uit. Nederland bleef als een
van de weinige landen neutraal.
De moord op Frans Ferdinand________________________________
1914 Op 28 juni werd in de hoofdstad van de provincie Bosnië in Oostenrijk de kroonprins
Frans Ferdinand vermoord.
De 19-jarige Gavrilo Princip werd gearresteerd. Het bleek dat hij met anderen deze
aanslag beraamd had. In Servië opgeleid door de terreurbeweging Eenheid of de Dood,
ook bekend als de Zwarte Hand. De Zwarte Hand wilde een groot Servië waar ook
Bosnië bij moest horen. Oostenrijk wil met steun van Duitsland een lesje leren aan
Servië. Servië wordt gesteund door Rusland, Rusland heeft 20 jaar eerder al een
afspraak gemaakt om bij oorlog met de Fransen samen te werken tegen Duitsland.
1 augustus verklaarden de grote landen elkaar de oorlog.
1.1 De moderne beleving van tijd
Achteraf leken de jaren 1890 tot 1914 een gouden tijd van rust en welvaart. De
internationale contacten namen toe en de Europese landen leken naar elkaar toe te
groeien. Ze ontmoetten elkaar bijvoorbeeld op de Olympische Spelen.
Begrippen




Greenwichtijd:
De tijd van de sterrenwacht van Greenwich in Londen, die op de
hele wereld als standaard voor de tijdzones gebruikt wordt
La Belle Époque: Het mooie tijdperk, de laatste 25 jaar voor de Eerste Wereldoorlog
Tijdzone:
Gebied met dezelfde tijd
Vooruitgangsgeloof: Het idee dat het leven van de mensheid op den duur steeds beter
wordt.
A Het mooie tijdperk
De moderne Olympische Spelen
1896 De eerste Olympische spelen van de moderne tijd begonnen.
8e E vC
Elke 4 jaarspelen waarbij de beste Griekse atleten naar Olympia gaan.
e
19 E De restanten van Olympia werden opgegraven. Pierre de Coubertin kwam op het idee
de spelen te herleven. De trein, stoomschip en de groeiende welvaart maakten het voor
buitenlandse bezoekers en sporters mogelijk om naar de spelen te komen. De tijdmeting
werd steeds belangrijker. Door de toen pas uitgevonden stopwatch kon op 10e
seconden gemeten worden.
La belle époque (1890 – 1914)
Na de gruwelen van de oorlog leek het een mooie tijd. De Fransen noemden het la belle
époque. Ook voor andere landen werd de tijd voor de oorlog mooier voorgesteld dan
wat het werkelijk was (geïdealiseerd). vooruitgangsgeloof en optimisme overheersten.
Arbeiders kregen het beter. Ze verdienden meer, hoefden minder lang te werken en
kregen beter te eten.
B Omgaan met tijd
De klokken gelijkgezet
Vanouds werden torenklokken afgestemd op de zonnewijzer. Hierdoor was er sprake
van lokale tijden. De spoorwegen hadden voor hun dienstregeling vaste vertrek- en
aankomsttijden nodig.
1846 De Britten zetten als eerste alle stationsklokken gelijk. Als standaard namen ze de tijd
van Greenwich in Londen, de Greenwichtijd. Daar was sinds de 17e eeuw een
sterrenwacht, waar ze tijd en plaats precies konden meten. Lokale tijden werden zo één
nationale tijd. In de jaren erna gebeurde dat ook in andere landen.
1891 Door het internationale treinverkeer groeide de behoefte aan internationale
afstemming. De Europese landen deelden Europa op in 3 tijdzones. Rusland kreeg OostEuropese tijd (2 uur voor op Greenwich). Duitsland kreeg Midden-Europese tijd (1 uur
voor op Greenwich). Nederland ging over op Greenwichtijd.
1940 Tijdens de bezetting voerden de Duitsers in Nederland de Midden-Europese tijd in.
Historische indelingen
Mensen gaan op verschillende manieren met tijd om. Je moet kunnen werken met
tijdsindelingen, zoals de christelijke jaartelling. je moet ook de drie historische
indelingen kunnen gebruiken.
Samenlevingen:
1.
2.
3.
4.
5.
Jagers en verzamelaars samenleving tot +- 8000 v.C
Landbouwsamenleving
Landbouw-stedelijke samenleving
Industriële samenleving
Informatie samenleving
Het verhaal van de zomertijd
1916
1970
1976
1977
Al lang was er in Europa discussie over het invoeren van een zomertijd. Voordeel ’s
avonds langer licht. In WOI kwam er een argument bij. Het zou energie besparen.
Duitsland had grote brandstoftekorten door de oorlog.
Duitsland voert zomertijd in. Andere landen volgen.
Na de oorlog verdween de zomertijd. De boeren moesten anders in het donker opstaan.
Maar de boerenbevolking nam snel af.
Het werd opnieuw belangrijk zuinig met energie te zijn.
Frankrijk voerde als eerste de zomertijd weer in.
Nederland voerde de zomertijd in.
Eerst koos elk land zelf het begin/einde van de zomertijd. Later bepaalde de EU dat de
zomertijd moest lopen van elke laatste zondag van maart tot elke laatste zomer van
oktober.
Kern van de paragraaf
De jaren rond 1900 staan bekend als het belle époque. Het was een tijd van vooruitgangsgeloof,
groeiende welvaart en toenemende internationale contacten. Een voorbeeld zijn de moderne
Olympische Spelen, die in 1896 voor het eerst werden gehouden. De Spelen pasten ook bij het
toenemende nationalisme en bij het groeiende belang van tijdmeting. Op aandringen van de
spoorwegen werden eerst nationale tijden ingevoerd. In 1891 werd Europa opgedeeld in
tijdzones.
1.2 De grote oorlog
A Oorzaken van de eerste Wereldoorlog
Zinloze massaslachting
1929 Nadat de mensen een beschrijving te hebben gelezen van hoe het eruit zag na de oorlog
op het slagveld begonnen mensen de oorlog te zien als een zinloze massaslachting. De
roman `Im westen nichts neues’ was geschreven door de oorlogsveteraan Erich Maria
Remarque.
Nationalisme en militarisme
Hoe had dit zo ver kunnen komen? In de eerste plaats had het te maken met het sterke
nationalisme. Duitsland en Rusland wilden meer macht en invloed. Frankrijk wilde wraak
voor de nederlaag in 1871. Rusland en Frankrijk hadden een geheime afspraak. Als
Frankrijk/Rusland aangevallen werd door Duitsland, zou de ander Duitsland aanvallen.
Groot-Brittannië wou ook dat Duitsland niet te machtig werd.
Een andere oorzaak van de oorlog was het militarisme. Moed, discipline en strijdlust
stonden hoog in aanzien. De grote landen hadden in een wapenwedloop grote
wapenvoorraden opgebouwd en ontwikkeld.
Voor Duitsland was de dood van Ferdinand een goede aanleiding om af te rekenen met
Rusland.
De legerleiding van Duitsland hadden al jarenlang een plan klaarliggen, het
Schlieffenplan. Ze zouden eerst via België Frankrijk binnenvallen. Binnen 40 dagen
zouden ze Frankrijk verslaan. Daarna zouden ze naar Rusland gaan. De snelheid was
essentieel. Ze moesten eerder zijn dan de ander.
1914 De spanningen liepen in eind Juli ontzettend hoog op, dus besloten ze voor een
mobilisatie. De mensen waren vol met enthousiasme. En honderdduizenden vrijwilligers
meldden zich.
B Het oorlogsverloop
De loopgravenoorlog
1914 Het Duitse leger trok België binnen. Britse troepen kwamen de Belgen te hulp, maar de
Duitsers denderden door. De Duitsers trokken zich nadat de Fransen ze tegenhielden
tientallen kilometers terug. Ze verschansten zich in loopgraven.
1916 De Britten vallen aan bij de rivier de Somme. Liepen gelijk vast. Offensief pas na 4
maanden gestaakt. Verdedigers in het voordeel. (waarom?). Britten 450.000 man
verloren.
Duitsers vallen aan bij Verdun. Zelfde resultaat. 10 maand. Het kost 700.000 Franse en
Duitse soldaten het leven.
T 1917 Het westfront lag muurvast. Sindsdien gebeurde er weinig. De soldaten lagen n de
loopgraven te wachten, en leden onder het allesdoordringende vocht. Handen en voeten
stierven af van de kou. Vanaf de Vlaamse kust tot de Zwitserse grens lag het
front.
Andere fronten
De Duitsers hadden een tweefrontenoorlog willen voorkomen, maar kregen ze toch.
Rusland was sneller gemobiliseerd dan de Duitsers gehoopt hadden. In het Oosten
moesten ze samen met Oostenrijk-Hongarije de Russen tegenhouden. In het westen
moesten ze de Fransen tegenhouden. Turkije sloot zich later aan bij de centralen. Italië
ging de geallieerden bijstaan. Oostenrijk-Hongarije had dus de Russen en de Italiaanse
legers tegen te houden. Turkije en Groot-Brittannië vochten rondom het Middellandse
Zeegebied in het Midden-Oosten Ook in Afrika en Azië (koloniën) werd gevochten.
Rusland en Duitsland storten in
1917 Rusland stortte in aan het oostfront. In december van dat jaar sloot Lenin, de nieuwe
machthebber van Rusland, een wapenstilstand met Duitsland. Duitsland kon troepen
naar Frankrijk verplaatsen. Sindsdien kwam er beweging in het front. Maar in hetzelfde
jaar hadden Duitsland en de Verenigde Staten (VS) de oorlog verklaard.
1918 Het front kwam in beweging, maar de VS stuurden elke maand een 1/4 miljoen troepen.
Groot-Brittannië had de tank. Die werkt goed. In 1916 en 1917 waren de tanks een
nieuw wapen, maar die liepen vast in de loopgraven en kuilen door granaatinslagen. De
Duitsers werden teruggedrongen. Op 11 November om 10:59 was het laatste Duitse
schot. De Duitsers gaven zich over. In Duitsland brak overal oproer uit. De keizer
vluchtte naar Nederland. De legerleiding stelden een nieuwe regering aan.
De prijs van de oorlog
Er waren 9 miljoen soldaten omgekomen, per dag 900 Fransen en 1300 Duitsers. Veel
lichamen waren verpulverd. Ruim 2 keer zoveel was gewond, dus ongeveer 18 miljoen.
1/5 is nooit geïdentificeerd.
Het verhaal van Adolf Hitler
1914 Adolf Hitler meldden zich als een van de vele oorlogsvrijwilligers. Hij was toen 25 jaar.
Hij had een eenzaam leven. Voor het eerst heeft hij een doel. Voor getoonde moed
werd hij tot korporaal bevorderd. De hele oorlog bleef hij fanatiek. Tijdens de oorlog is
hij tijdelijk blind geworden bij een aanval met gifgas. Nadat Duitsland de strijd had
gestaakt, werd hij ontzettend woedend.
Kern van de paragraaf
Vóór 1914 liepen de spanningen in Europa op door het nationalisme en militairisme en door de
angst van de grote mogendheden voor elkaar. In de Eerste wereldoorlog vochten de centrale
mogendheden Duitsland en Oostenrijk-Hongarije tegen de geallieerden Frankrijk, GrootBrittannië, Rusland en vanaf 1917 de VS. In het westen werd het een uitputtende
loopgravenoorlog. In het oosten versloeg Duitsland in 1917 Rusland. Na een mislukt offensief in
het westen gaf Duitsland in november 1918 de strijd op. De oorlog was een ongekende
massaslachting geworden.
1.3 Revolutie in Rusland
A Het einde van het Tsarenrijk
De Russische veelvolkerenstaat
1914 Rusland was het grootste land op aarde met in totaal 160 miljoen inwoners. Ook had
Rusland het grootste leger en bezat enorme hoeveelheden olie, ijzererts, steenkool en
andere bodemschatten. Een nadeel was dat minder dan de helft echt Russisch was. Dit
is een veelvolkerenstaat. Een ander nadeel was de economie. 80% van de bevolking was
boer. Ze produceren net genoeg om in leven te blijven. De macht was in handen van de
tsaar en zijn bureaucratie. Kritiek werd onderdrukt door de politie en de geheime
diensten.
De Februarirevolutie (1917)
1905 De onvrede kwam tot uitbarsting. In Sint-Petersburg begon een bloedige opstand,
waarna het geweld een jaar lang door het land raasde. Om onrust weg te nemen, liet
tsaar Nicolaas II een parlement kiezen, de Doema. Zelf hield hij de macht in handen.
Rusland stortte in de Eerste Wereldoorlog als eerste in.
1916- In de winter waren grote voedseltekorten. De demonstraties begonnen opnieuw in Sint1917 Petersburg. Arbeiders en soldaten kozen uit hun midden sovjets (raden die De tsaar zag
geen andere mogelijkheid dan af te treden. Doema vormt een regering en Rusland wordt
republiek.
De Oktoberrevolutie (1917)
De Februarirevolutie veroorzaakte een chaos in Rusland. De nieuwe regering zette de
oorlog voort, maar de soldaten lieten zich niet meer naar het front sturen. Intussen
groeiden de invloed van de communisten. In oktober grepen ze met een staatsgreep de
macht. In 1 nacht waren alle belangrijke gebouwen in Moskou en Sint-bezet. De regering
werd gevangen, en zij lieten het volk een grondwetgevende vergadering kiezen. Ze
kregen zelf maar een kwart van de stemmen. De vergadering werd al uiteen gejaagd bij
de eerste bijeenkomst. Rusland werd een eenpartijstaat. Andere partijen werden
verboden. Tegenstanders werden vermoord of in gevangenissen en strafkampen gezet.
B Rusland onder Lenin
Communisten
De leider van de communisten was Lenin. Hij haatte de gematigde socialisten die met
andere partijen wilden samenwerken (dialoog en compromis, waardoor er kleine
verbeteringen zouden zijn). Het enige doel moest volgens hem de wereldrevolutie zijn.
Lenin vond dat alle socialisten in alle landen in opstand moesten komen. Tot zijn
verbazing steunden ze bijna allemaal hun eigen regering. Voortaan noemde hij zijn partij
de Communistische partij.
T 1917 Hij zat machteloos in Zwitserland. Na de Februarirevolutie brachten de Duitsers hem
naar Rusland. Toen hij de macht had gegrepen in Rusland, sloot hij vrede met Duitsland.
Burgeroorlog
Na de Oktoberrevolutie vormden aanhangers van de tsaar een leger, het Witte Leger.
De communisten deden hetzelfde, alleen was dat het Rode Leger. Hiertussen brak een
burgeroorlog uit. Ook ontstonden er boerenopstanden tegen de communisten.
Grenslanden zoals Polen en Georgië hadden de onafhankelijkheid uitgeroepen.
1921 De burgeroorlog was voorbij. Het rode leger had gewonnen. In totaal zijn er 5 miljoen
doden gevallen. De meeste doden waren gevallen door de hongersnood.
1922 De communisten vormden de Sovjet-Unie. Daarin ging Rusland samen met Georgië,
Oekraïne en andere staten die zich vanaf 1917 hadden afgescheiden.
Het verhaal van de moord op de tsaar
Gedurende de Februarirevolutie trad de tsaar af.
Na de Oktoberrevolutie kwamen de tsaar en het gezin in handen van de communisten.
1918 in de nacht van 16 en 17 juli werd de familie vermoord. Lenin had dit besloten.
Kern van de paragraaf
Rusland was het grootste Europese land, maar de industrialisatie was nog nauwelijks op gang
gekomen. In februari 1917 brak een revolutie uit. In oktober 1917 grepen de communisten onder
leiding van Lenin de macht. Zij rekenden in een burgeroorlog af met hun tegenstanders. In 1922
stichtten ze de Sovjet-Unie. Daarin werden gebieden opgenomen die zich in 1917 onafhankelijk
hadden verklaard, maar door de communisten werd heroverd.
1.4: linkje Habsburgse rijk voor WOI
https://nl.wikipedia.org/wiki/Habsburgse_monarchie#/media/File:Growth_of_Habsburg_territories.jpg
1.4 De nieuwe kaart van Europa
A De vrede van Versailles
Duitsland gestraft
1919 In januari begon Parijs een vredesconferentie. Veel landen deden mee, maar GrootBrittannië, Frankrijk en de VS bepaalden alles. Rusland en Duitsland mochten niet
meepraten.
De Franse premier Clemenceau, de Britse premier Lloyd George en de Amerikaanse
president Wilson vonden dat Duitsland moest worden gestraft. Duitsland mag geen
bedreiging meer vormen.
Dit alles leidde in Juni tot de Vrede van Versailles. Hierin stond: Duitsland was
verantwoordelijk voor de oorlog en zou jarenlang hoge geldbedragen betalen aan de
geallieerden. 10% van het grondbezit van Duitsland werd verloren. Elzas-Lotharingen
behoorde weer toe aan Frankrijk en een groot deel raakte Duitsland aan Polen kwijt.
Oost-Pruissen bleef Duits, maar werd door Polen afgesneden van de rest van Duitsland.
Militair werd Duitsland machteloos  leger niet groter dan 100.000 man en geen zwaar
wapenbezit. Duitsland verloor kolonies.
Dit allemaal werd ondertekend in de spiegelzaal in Versailles. Waar 48 jaar eerder, na
hun overwinning op Frankrijk, het Duitse keizerrijk werd uitgeroepen. Duitsland mocht
hier niet over onderhandelen of wijzigingen aanbrengen en was gedwongen te tekenen.
De Volkenbond
Een onderdeel van de Vrede van Versailles was de oprichting van een
volkerenorganisatie, de Volkenbond. Dit heeft president Wilson (VS) bedacht. Hij heeft
gezegd dat hij aan alle oorlogen mee ging doen om een eind te maken aan die oorlogen
en de wereld veilig te maken voor een democratie. Hij beloofde ook
zelfbeschikkingsrecht(elk volk een eigen staat). Internationale conflicten moesten door
overleg worden opgelost. Met behulp van de Volkenbond zouden ze dit vreedzaam
oplossen. Leden moeten dit beloven. Maar het werd machteloos. Duitsland, de SovjetUnie en de VS zelf werden er geen lid van. Het Amerikaanse congres stemde tegen.
De meerderheid van de VS wilde niks meer met Europa te maken hebben. Ze wouden
geen zelfstandigheid afstaan aan een organisatie.
B Volkeren en staten
De val van Oostenrijk
In de laatste weken liet het ene na het andere volk zich ervan los. De Kroaten verenigen
zich met Servië in de nieuwe staat Joegoslavië. Duits- en Russisch Polen vormden de
republiek Polen.
De stichting van Turkije
In een vredesverdrag met de Turkse Sultan werd het Ottomaanse rijk opgesplitst.
De Arabische delen van het Ottomaanse rijk werden mandaatgebieden van de
Volkenbond. Frankrijk en Groot-Brittannië gingen namens de Volkenbond besturen. De
rest werd verdeeld in invloedssferen. De sultan hield het noorden van het huidige
Turkije. De geallieerden hielden toezicht op de financiën.
1923 Door de nationalisten, onder leiding van Kemal Atatürk is de republiek Turkije ontstaan.
Nieuwe spanningen
In het westen van het voormalige tsarenrijk ontstonden 5 nieuwe staten: Polen, Finland,
Estland, Letland en Litouwen. Zelfbeschikkingsrecht werd niet goed toegepast.
Miljoenen Duitsers werden tegen hun zin in onderdanen van Polen en TsjechoSlowakije. Dat leidde tot nieuwe spanningen.
Kern van de paragraaf
Na de eerste wereldoorlog sloten de overwinnaars met Duitsland de Vrede van Versailles.
Duitsland kreeg de schuld van de oorlog. Het kreeg herstelbetalingen opgelegd, verloor 10% van
zijn grondgebied en mocht alleen nog maar een klein, zwak leger hebben. Aan het Habsburgse
rijk en het Ottomaanse rijk kwam een einde. Er ontstonden veel nieuwe staten. De Volkenbond
werd opgericht met het doel nieuwe oorlogen te voorkomen, maar Duitsland, de Sovjet-Unie en
de VS werden geen lid.
1.5 Neutraal Nederland
A Tussen de grote mogendheden
Neutraliteitspolitiek
1914 Duizenden mensen keken toe hoe aan de andere kant van de grens de oorlog woedde.
Huizen en boerderijen staan in brand. Duitse troepen namen wraak voor het verzet van
het Belgische leger. In en rondom Visé werden burger gefusilleerd, doodgeslagen of
gedeporteerd. België was een van de zwaarst getroffen landen. Nederland was de hele
oorlog neutraal. Nederland voerde een neutraliteitspolitiek. De regering benadrukte dat
Nederland met iedereen bevriend wilde blijven.
Oorlogsdreiging
1914 Het Nederlandse leger werd gemobiliseerd. 200.000 militairen bleven aan de grens de
neutraliteit bewaken. In het Schlieffenplan stond eerst ook een opmars door Nederland.
Maar toen het nodig was vond de Duitse legerleiding het beter om Nederland met rust
te laten. Duitsland hoopte goederen van overzee door Nederland te krijgen. Dit
gebeurde ook. Duitsland werd door Nederland bevoorraad
B economie en politiek
Politieke eenheid
1917 De oorlogsdreiging versterkte in Nederland de nationale eenheid. Twee kwesties konden
hierdoor worden opgelost: de gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs en de
kiesrechtuitbreiding. Beide werd dit in een grondwetsherziening geregeld. Er kwam
algemeen mannenkiesrecht, twee jaar later uitgebreid met vrouwenkiesrecht. Bijzondere
en openbare scholen kregen recht op dezelfde hoeveelheid geld.
De Rotterdamse haven
In WOI speelde de Rotterdamse haven een belangrijke rol. Door de aanleg van de
Nieuwe Waterweg werd de haven breder en dieper. Dit zorgde ervoor dat grotere
vrachtschepen zich kunnen aanmeren. Meestal was de bestemming het Ruhrgebied. De
haven kwam daarentegen wel meer stil te liggen. De geallieerden verboden steeds meer
producten om naar Duitsland vervoeren.
Schaarste en gebrek
1917-> Nederland kreeg tekorten wegens de handelsbeperkingen. Er kwam veel minder
steenkool het land in. De industriële productie kwam hierdoor bijna stil te liggen.
Arbeiders raakten werkloos. Er reden minder treinen. Huizen werden niet verwarmd en
het voedsel werd schaars.
Brood, aardappelen, vlees, suiker, koffie, thee en boter gingen op de bon. Je kon extra
eten kopen op de zwarte markt Voor armere mensen is dit te duur. Hierdoor ontstonden
rellen. Ook in het leger ontstond onrust.
1918 Daarom dacht de socialistische leider Troelstra dat de tijd rijp was voor een revolutie. Dit
kondigde hij aan in de tweede kamer. Tegenstanders van de socialisten wouden dat niet
en gingen massaal de straat op om de monarchie te verdedigen. Koningin Wilhelmina en
haar dochter Juliana gingen op triomftocht door de stad. Daarna ging ze langs andere
steden.
Kern van de paragraaf
Nederland bleef in de eerste wereldoorlog neutraal. Duitsland had voordeel bij een neutraal
Nederland, omdat het via de haven van Rotterdam nog overzeese goederen krijgen. Maar de
geallieerden beperkten de handel met Rotterdam steeds meer. Hierdoor ontstond ernstige
voedsel- en brandstofschaarste. De oorlogsdreiging leidde ook tot nationale eensgezindheid. In
1917 werden de kiesrechtkwestie en de schoolstrijd opgelost.