van den Ancker - Nederlandse Bodemkundige Vereniging

Veldsituaties in Beeld
Vragen over duurzaam omgaan met de bodem
studiedag Bodem in Natuurontwikkeling
NBV, KTFG en Geoheritage NL, 24 november 2005
Hanneke van den Ancker
Geoheritage NL
velddiscussies, inhoudelijke ondersteuning actiegroepen
Werkgroep Aardkundige Waarden
praktische activiteiten met vrijwilligers zoals excursies, tentoonstellingen, EU bijdrage
sinds 1997
Platform Aardkundige Waarden = vergadering/netwerk waarin ruim 30 organisaties
participeren
vanaf 2003 in een internationaal netwerk als Geoheritage NL
nieuw in 2005 adviescommissie
maatschappelijke / kennis organisatie
klankbord voor beleid van de overheid, 1998 Aarhus UN Conventie, on access to
information, public participation in decision_making and access to Justice in
environmental matters
WWW.GEOHERITAGE.NL
Stichting
Geomorfologie & Landschap
werk voor Geoheritage NL
adviezen en onderzoek
(natuur)beheer, inrichting,
reconstructie
 inventarisatie en monitoring
 toeristische producten
 beleid

adviezen stuifzandherstel, - reconstructie en -beleid
Theorie
Aardkunde en Natuur
Handboek Natuurdoeltypen, beheer
2001, Bal, Beije, Fellinger, Haveman, van Opstal, van Zadelhoff
natuurdoeltypen = taal voor het definiëren van natuurkwaliteit, basis EHS
abiotische randvoorwaarden
fysisch geografische regio’s
per natuurdoeltype:
bodemtype
waterherkomst
aardkundig waardevolle elementen



plantengemeenschappen als associaties
fauna gemeenschappen
doelsoorten
Handboek Natuurontwikkeling
Ger Londo
1997 als deel 6 reeks Bos- en Natuurbeheer in Nederland
gaat uit van een hiërarchische benadering van natuurontwikkeling
(Bakker, Klijn & van Zadelhoff, 1981)
Handboek Natuurontwikkeling 2
veel aandacht voor beschrijvingen van abiotische systemen
referentiebeelden
concrete ingrepen zelf
landschap maakbaar
bodems afgegraven
maten voor poelen
aanbrengen reliëf en flauwe gradiënten
Het veld
Oerbekke
bron met steile wanden
Europees Middelgebergte
een lid adviescommissie wilde bodem
weggraven vanwege gras dat op verrijking zou duiden
wateranalysen geven
geen aanwijzing
voor eutrofiering
als nauwelijks beïnvloed bodem systeem voor NL bijzonder en zeldzaam
volgens de beheerder genoeg van
wrs. bodem volgens Bakker & Schelling classificeren ‘broekeerdgrond’
niet zeer bijzonder
Meer aandacht voor
de bodem als ‘bodem systeem’
terug naar de bron van de bodemkunde
citaat uit de Soil Taxonomy
“Soils were conceived by the Russian school to be independent natural
bodies, each with a unique morphology resulting from a unique combination of
climate, living matter, earthy parent materials, relief and age of landform.”
De Soil Taxomony merkt op dat dit in 1870 een revolutionair concept was
Jenny f (climate, organisms, relief, parent material, time, man)
USA – regionale aanpak van bodembeschrijving
CSIRO landbeschrijving en planning
landvorm
geologie
bodem
vegetatie
landgebruik
landschapsecologische karteringen ontwikkeld o.l.v. Vink, UvA
ook als hulpmiddel om rol geomorfologie, geologie en bodem te verduidelijken
Oerbekke 2
naast gelegen perceel in grasland
totaal andere helling
eeuwenlange colluviale processen
bodem uit lage deel
elzenbroekbos
Oerbekke 3
het daar weer aan grenzende perceel heeft een flauwere helling
de beek is er als spreng in een bossingel ingekaderd
AARDKUNDIG ADVIES
de drie percelen vormen samen een prachtige combinatie van de effecten
van beheer op de wording van het landschap
ze lijken eeuwen lang op dezelfde wijze te zijn beheerd
het is schitterende locatie voor educatie
breng de geschiedenis beter in beeld
en laten we hier voorlopig niets weggraven (en elders elzenbos
ontwikkelen)
Differentiatie in duinvaaggronden
de initiële stadia van bodemvorming maken stuifzandgebieden ecologisch
interessant
helling met watererosie
helling met winderosie
helling met staperosie
enz.
processen en dynamiek en schaal variëren per gebied
gestuurd door terreinvormen, voorraden, materiaal, kracht wind, betreding e.a.
Steilwand met wespen
het resultaat van een combinatie processen die zich niet geheel laat sturen
Heide restant De Krim met podzol
klein restant van het oorspronkelijke, zeer uitgestrekt vochtig heidelandschap
in de omgeving staat het grondwaterpeil inmiddels op 1 m onder mv
de vergrassing met Molinia wordt er bestreden middels plaggen
er is zo diep geplagd dat de A, E en soms zelfs de B zijn verdwenen
VRAGEN
wat betekent dit voor de heide en toekomstig heidebeheer ?
is heide nu nog wel de semi-natuurlijke vegetatie ?
behoort het behoud van de natuurlijke bodem en bodemecologie ook niet tot de
doelstelling van een natuurgebied ?
temeer daar in deze regio nog zeer weinig intacte podzolen en ook intact dekzand
reliëf voorkomen? (stepping stones)
Oude wegsysteem op Weerterheide
Zwijndrechtse Waard
aanleg van een vochtig natuurgebied op de oeverwal
daartoe wordt er in de oeverwal een netwerk van sluisjes en sloten gemaakt
de sluisjes dienen om het water op te zetten
op de lager gelegen komgrond komt er een speelweide en droge natuur
Vragen
denkt u dat de natte natuur op de oeverwal te realiseren zal zijn ?
zal de speelweide zowel in natte en droge perioden geen problemen geven?
hoe beoordeelt u dit project in het kader van duurzaam bodembeleid?
Kleine Geldersche Waard
tot voor kort geomorfologisch gaaf eiland Oude IJsselgebied
gebied onder gras dus ook de bodemontwikkeling zal nog vrij origineel zijn
richels en geulen van 2 - 3 m hoogteverschil
ondergrond van zand afgedekt met een kleidek dat het reliëf volgt
in het kleidek liggen resten van een kampement uit Spaanse tijd
voorstel natuurontwikkeling tot zandnatuur
omdat de Maas van nature een zandrivier is
financiering m.b.v. kleiwinning
uniek en gaaf
zijn de zandrichels stabiel ?
elders te creëren




luchtfoto versus animatie
we moeten dus als aardkundige ook dergelijke beelden gaan maken
technisch zijn er meer dan voldoende middelen
maar waar halen we budget en formatie vandaan?
Een gemeente
bekalking van natuurlijke graslanden op zure bodems
in een kleine restant van het oorspronkelijke ‘heidelandschap’ heeft men een
grote poel aangelegd
aanleg van een stelsel bochtige parallelle waterkanalen in een keileemplateau
vrijwel bovenop op de waterscheiding in het kader in waterretentie
VRAGEN
zou het in het laatste geval niet logischer en veel effectiever zijn om te werken
met het natuurlijk systeem en in de lage terreindelen opnieuw drassige
‘veen’gebieden te ontwikkelen ?
en zou het niet aardiger hier dan maar een echte tuin / park van te maken?
Weggraven bodemprofiel
arme natuur herstellen
22% van de bodems in natuurgebieden in Drenthe potentie op de nominatie
om te worden vergraven in het kader van het herstel van natuurwaarden
er is geen enkele vorm van registratie van de ingrepen bij gemeente of
provincie en waarschijnlijk ook nauwelijks bij de terreineigenaar
voor veel natuurontwikkelingsprojecten is ook geen andere toestemming nodig
dan van LNV
VRAGEN
hoe natuurlijk is kale zand natuur in deze habitats eigenlijk ?
hoe lang duurt het voor de bodem hier weer hersteld is ?
hoever wordt het bodemprofiel richting begin Holoceen teruggezet ?
en zou het ontwikkelen van gerichte uitmijn technieken op middenlange
termijn niet meer natuurwinst opleveren?
Natuurgebied Echten
aanleg van natte natuurontwikkeling slenk in gaaf natuurgebied met veel
natuurlijke differentiatie dekzand, stuifzand, venige overgangszone, vennen
waar al vochtige delen voorkomen
VRAAG:
moeten we deze ingrepen willen in aardkundig gave natuurgebieden ?
Texel Natuurontwikkeling
Proto Slufter
voormalige onderdeel van de Slufter
afwatering omgekeerd
reliëf oud geulen nog aanwezig
schijngrondwaterspiegel
klein duincomplex
zoutminnende flora elementen
Duinen
volgens aardkundig onderzoek zijn de Jonge Duinen bij Egmond ontstaan
tussen 900 – 1500
sommige terreinbeheerders stellen zich op het standpunt dat de duinen tot
begin 20ste eeuw hebben gestoven en pas toen door de mens zijn
vastgelegd
ze zien het daarom als natuurherstel om de parabolen opnieuw in verstuiving
te brengen
17de – 19de eeuw landbouw in duinvalleien
Schilderijen van Jacob van Ruisdael
thermoluminiscentie en bodemonderzoek zouden antwoord kunnen geven
laten we dus eerst eens aanvullend onderzoek uitvoeren naar het ontstaan van het duinlandschap
voordat we grootschalig gaan starten met ingrijpen
VRAAG
maar waar moet het budget voor dergelijk onderzoek vandaan komen?
Dekzandopduiking in veen
natuurgebied
dekzandkop met podzol
verzoek advies tot stuifzandherstel en verschralen
Geen foto van dit gebied beschikbaar
Colluviaal dek op stuwwalafzettingen
Aardkundig Monument
breed droog dal in stuwwal
verschillen in gestuwde lagen
uniform beheer droogtegevoelig gewas
beleefbaar voor publiek
nu naar heide
het perceel zelf is gevlakt
een bouwvoor 40 cm
colluviaal dek in centrum 80 cm
zeer erosiegevoelig materiaal
VRAAG
wat vindt u wel of niet het colluviale dek verwijderen?
Esdekken
cultuurhistorische bodem
internationaal bijzondere bodem
varianten
lelieteelt, hoogste erosiecijfers van Europa
Vragen:
 hoeveel esdekken zijn er al afgegraven ?
 hoeveel esdekken overbouwd ?
 hoeveel provincies hebben serieus beleid?
 hoe veranderen deze gronden door moderne landbouwmethoden?
vele projecten ´hermeandering´
Ruimte voor Rijntakken
verdwijnen van hoogveenrestanten,
veenbodems in beekdalen en
veenweideproblematiek
vele nieuwe natte natuur
vergraven van de Zuiderzeekust
tussen Harderwijk en Elburg
Wensen
Inrichting duurzaam omgaan met het bodem systeem
inzet van aardkundige kennis in planning, ontwerp en ook toetsing
natuurontwikkeling die veel meer gebruik maakt van de historische ontwikkeling
van het landschap
ontwerpen laten aansluiten bij lokale aardkundige patronen en processen
reconstructie van landschapselementen van voor de ruilverkaveling
Wetenschap
selectie natuurlijke bodem systemen aanwijzen als vanuit natuurwetenschappelijk
oogpunt te beschermen
meer inzicht in de rol van de bodem in de ontwikkeling van vegetatie
meer kennis over bodemecologie zelf bij advisering over natuurontwikkeling
meer differentiatie in vaaggronden voor natuurbeheerdoeleinden
concept van de bodem als bodem systeem verder ontwikkelen
En tot slot wil ik u vragen
kunt u zich in deze wensen vinden ?
met vrijwel elke poel, laagte of heuvel verhoog je de biodiversiteit,
moet biodiversiteit daarom niet meer gekoppeld worden met een specifiek
habitat?
zou het ontwikkelen van methoden van gericht uitmijnen van voedingsstoffen
uit de bodem in veel gevallen op termijn gezien niet de voorkeur verdienen ?
hoe ver zouden we moeten gaan met het verbouwen of toevoegen van postmoderne elementen aan historische natuur/landschappen?