Onbegrepen klachten: per ongeluk of expres?

Onbegrepen lichamelijke
klachten: wat moet de
psychiater er mee?
Ine Klijn, Psychiater UMCUtrecht
Vrijdag 22 juni 2007
Wat doet de psychiater?
De psychiater zoekt op zijn terrein een
“verklaring” voor de klachten
En de psychiater is meestal slecht in staat om
niets te vinden
(En met de DSM-IV in de hand is hij nooit in staat
niets te vinden)
Onbegrepen lichamelijke klachten: wat
wordt bedoeld?
Lichamelijke klachten die niet te begrijpen zijn vanuit de
pathofysiologie van een bestaande lichamelijke ziekte
Mechanismen waardoor lichamelijke
klachten en verschijnselen tot stand kunnen
komen:
1. Pathofysiologische uitingen van onderliggende lichamelijke
aandoening
2. Verscherpte waarneming van normale fysiologische veranderingen
3. Psycho-fysiologische spannings-equivalenten
4. Psychotische belevingen/hallucinaties
5. Veinzen
6. Zelfinductie: * automutilatie
* auto-intoxicatie
* non-compliance
* auto-infectie etc.
7. Somatisatie
DD onbegrepen en/of therapieresistente
lichamelijke klachten
Nog niet ontdekte of therapieresistente lichamelijke aandoening
Depressie
Angststoornis
Aanpassingsstoornis met lichamelijke klachten
Waanstoornis, somatisch type
Nagebootste stoornis
Simulatie
Somatoforme stoornis
Somatoforme stoornissen
De aanwezigheid van lichamelijke klachten
die de suggestie wekken van de
aanwezigheid van een lichamelijke
aandoening en die niet volledig verklaard
kunnen worden door een lichamelijke
aandoening, door het directe effect van het
gebruik van een middel of door een andere
psychische stoornis, zoals bijvoorbeeld een
paniekstoornis (APA, 1994)
(Per definitie wordt somatisatie verondersteld
als mechanisme van totstandkoming
symptomen)
Somatisatie:
1. De neiging tot het ervaren en communiceren van
lichamelijke klachten en ongemakken, die niet verklaard
worden door pathologische bevindingen
2. Het blijven toeschrijven van deze klachten en
ongemakken aan een lichamelijke ziekte, ondanks
negatieve bevindingen bij lichamelijk onderzoek
3. En het zoeken van somato-medische hulp voor de
klachten
Verondersteld wordt veelal dat deze neiging zich
manifesteert in reactie op psychosociale stress,
veroorzaakt door life-events
(Lipowski, 1988)
Somatoforme stoornissen: een titel die
niets zegt
Varianten somatoforme stoornissen:
 Somatisatiestoornis
 Conversiestoornis
 Pijnstoornis
 Ongedifferentieerde somatoforme stoornis
 BDD
 Hypochondrie
DSM-IV somatoforme stoornissen
Bevolking

Somatoforme stoornis (DSM-IV) ?





Ongedifferentieerd
Pijnstoornis
Hypochondrie
Conversiestoornis
Somatisatiestoornis
?%
?%
> 0,1 %
?%
> 0,1 %
MWM de Waal, IA Arnold, JAH Eekhof, AM van Hemert.
Somatoform disorders in general practice. Br J Psychiatry 2004
DSM-IV somatoforme stoornissen
Huisarts

Somatoforme stoornis (DSM-IV) 16 %






Ongedifferentieerd
Pijnstoornis
Hypochondrie
Conversiestoornis
Somatisatiestoornis
13 %
2%
1%
0,4 %
0,1 %
Angst- / depressieve stoornis


Met somatoforme stoornis
Zonder
7%
4%
3%
MWM de Waal, IA Arnold, JAH Eekhof, AM van Hemert.
Somatoform disorders in general practice. Br J Psychiatry 2004
DSM-III-R somatoforme stoornissen
Interne Geneeskunde Poli

Somatoforme stoornis (DSM-III-R) 55%?


Hypochondrie / Somatisatiestoornis
Angst- / depressieve stoornis
12%
25 %
Van Hemert AM, Hengeveld MW, Bolk JH, Rooijmans HGM, et al.
Psychiatric disorders in relation to medical illness among patients of a
general medical out-patient clinic. Psychol Med 1993; 23: 167-74.
Eindconclusie:
ongedifferentieerde
somatoforme stoornis
Wat nu??
Geen oorzakelijke behandeling mogelijk
Gevolgen model
Medisch model
Gedragsmodel
oorzakenmodel
gevolgenmodel
gevoelens
De oorzaak
De klacht
gedachten
gedragingen
Omgeving
Medisch model:
Dokter is verantwoordelijk voor
herstel(symptomatisch en functioneel) Als
patient doet wat dokter zegt komt alles goed
Gedrags/revalidatie model:
Patient is verantwoordelijk voor zijn functioneel
herstel, bij blijvende symptomatologie
Dokter/psycholoog kan desgewenst coachen.
Switch van medisch model naar gedragsmodel: do’s
en don’ts
•Leg uit dat U misschien wel een naam maar geen verklaring
voor de klachten heeft. Vermijd: “het is psychisch”
•Erken Uw machteloosheid ten aanzien van oorzaak en
oorzakelijke behandeling.U hebt die met de patient
gemeen.
•Switch van oorzakelijk model naar gevolgenmodel.
•Zin van symptomatische behandeling hangt af van resultaten
eerdere interventies
•Wees zeer alert op iatrogene schade
•Wees U bewust van de verleidingstechnieken, trek Uw eigen plan
•Eventueel aanbieden behandeling vanuit gevolgenmodel, mits
gevolgen uitgesproken en patient er onder lijdt
Switch van medisch model naar
gedragsmodel