een nutritionele oplossing

een nutritionele
oplossing
Professor dr. L. Cordain was de laatste
twintig jaar hoogleraar aan het Departement van Gezondheids- en Bewegingswetenschappen van de Colorado State
gebaseerd op de evolutie
University in Fort Collins. Hij is auteur
van meer dan honderd wetenschappelijke publicaties. De laatste tien jaar
loren cordain, maurice kool (vertaling)
heeft hij zijn onderzoek gericht op een
nieuwe wetenschappelijke discipline, de
Evolutionaire Geneeskunde. Eén van de
bekroningen op zijn werk is zijn boek
‘The Paleo Diet’, dat gedetailleerd de
positieve gezondheidseffecten van de
jager-verzamelaarvoeding belicht.
drieënzestig procent van de amerikaanse mannen en vijfenvijftig procent van de
amerikaanse vrouwen ouder dan 25 jaar is te zwaar. vierendertig procent van de bevolking
is obees. in 2008 was colorado de enige staat met een obesitasprevalentie van minder
dan 20%. de bevolking van de verenigde staten telt ruim driehonderd miljoen inwoners
waarvan minimaal vierentwintig miljoen al diabetes-type-2 heeft. ruim vierenzeventig
miljoen van de amerikanen ouder dan twintig jaar heeft een hoge bloeddruk en 99 miljoen
een te hoog cholesterolgehalte. het is desastreus. de hoofdoorzaak van 41 procent van alle
sterfgevallen is een hart- en vaatziekte... zo dat was het slechte nieuws!
Het goede nieuws is dat wetenschappers het er unaniem over eens
paarden zijn geen leeuwen
zijn dat deze ziekten en metabole verstoringen te maken hebben met
Dierentuinen weten al lang dat dieren in gevangenschap pas dan
onze voeding en dat al deze ziekten te voorkomen zijn. Helaas zijn de
gezond zijn en jongen krijgen als je ze een leefomgeving geeft die
voedingsexperts het er niet over eens welke voeding geschikt is om deze
zoveel mogelijk lijkt op de soorteigen natuurlijke leefomgeving. Daar
ziekten te voorkomen en te behandelen. Zo neemt de Amerikaanse
hoort ook voeding bij. Lemuren uit Madagascar of zeldzame apen uit
overheid als richtlijn voor gezonde voeding de bekende voedselpira-
het Braziliaanse regenwoud konden in leven gehouden worden met
mide van het ministerie van landbouw. Deze stelt dat we dagelijk 6-11
standaard apenvoer, maar ze deden het er niet goed op. Ze werden
porties graan en 2-3 porties zuivel moeten nuttigen terwijl we vet en
gevoelig voor infecties, ontwikkelden chronische ziekten en kregen
zoetigheid dienen te mijden. Andere voedingsautoriteiten zoals dr.
nooit of zelden nakomelingen. Maar als ze insecten, larven, wormen
Dean Ornish propageren om minder dan 10% van onze calorie-inname
en planten uit hun natuurlijke leefomgeving kregen werden ze veel
in de vorm van vet te consumeren en verder ruim volkoren en peul-
gezonder en kregen ze al snel jongen. Waarom?
vruchten tot ons te nemen. Dr. Andrew Weil is het daarmee eens maar
zegt wel dat het qua vet te weinig omega-3-vetzuren bevat. Dan zijn er
ook nog goeroes zoals dr. Neal Bernard die ons erop wijzen dat we alle
dierlijke eiwitbronnen zoals vlees, eieren, vis en zuivel, van ons menu
moeten schrappen. Ja, en dan dr. Atkins die ons juist adviseerde om
dagelijks niet meer dan 100 gram koolhydraten te verorberen terwijl we
wel naar believen vlees en volvette kazen met veel zout mochten eten.
Hoe kunnen we hier nog wijs uit worden? Ik ben ervan overtuigd dat
jullie met dezelfde vraag worstelen als ik vele jaren geleden: met welke
voeding kan ik mijn gezondheid verbeteren, afslanken en de kans op
een chronische aandoening verminderen?
32
van Nature nr. 15 - 2009
Wio
Nutr
oN
Nd
e lgee N
oepzl ioNsgs i N g
Een paard een biefstuk voeren is al net zo belachelijk als een leeuw hooi
geven. Zowel paarden als leeuwen zijn evolutionaire specialisten. In
wisselwerking met hun specifieke ecologische terrein zijn paarden fysi-
"Zij ontdekten dan ook dat je in die situaties beter af was als je ook de
ologisch geëvolueerd en hebben zij maalkiezen om hun vegetarische
hersenen, ogen en het beenmerg opat. Het komt erop neer dat je te
dieet met gras te kunnen nuttigen. Leeuwen zijn daarentegen vlees-
weinig brandstof binnenkrijgt zoals vet en koolhydraten. Ook al verte-
eters en de evolutie heeft deze katachtigen uitgerust met scherpe hoek-
genwoordigt de grote hoeveelheid proteïnen een flinke hoeveelheid
tanden en klauwen om vlees, botten, merg en organen te verorberen.
caloriën. De noodzakelijke gluconeogenese uit eiwitten levert onder
De genetische opmaak van deze dieren is gevormd door het voedsel dat
deze condities toxische hoeveelheden ammoniak en ureum. Men lijdt
zij in hun specifieke omgeving vonden. Als een dier dus voedsel krijgt
dan aan eiwitvergiftiging en heeft last van vermoeidheid, hoofdpijn en
waar het evolutionair gezien geen ervaring mee heeft, ontstaat er een
diarree. Uiteindelijk zou het tot de dood kunnen lijden. (Redactie)"
mismatch tussen het nieuw geïntroduceerde voedsel en het genetisch
profiel van het dier. Als het dier dit voedsel blijft nuttigen dan zal deze
Toen de meeste grote dieren van het pleistoceen in aantal afnamen
mismatch leiden tot malaise, functiestoornissen en ziekte.
of uitstierven, zoals de mammoet en de bison, werden de vette dieren
schaars. De mens kreeg het moeilijker en om te overleven hadden ze
oermensen in het computertijdperk
koolhydraten en vet nodig om de excessieve hoeveelheid eiwit in hun
Mensen zijn niet anders dan paarden of leeuwen. Mensen bezetten
voeding te verminderen. Vooral tijdens de winter was dit noodzakelijk
namelijk ook een zeker specifiek ecologisch terrein. Het voedsel van
omdat de dieren dan het magerst waren. Granen waren de oplossing.
onze verre voorouders die jager-verzamelaars waren, is het voedsel waar
Ze konden tijdens de winter worden opgeslagen en maakten het moge-
we de laatste 100.000 jaren genetisch mee verweven zijn. Dit voedsel
lijk dat men merels, konijnen, kleine vissen en hagedissen kon eten
zou het uitgangspunt moeten zijn voor een optimale gezondheid.
zolang men maar voldoende calorieën uit graan nuttigde om het hoge
eiwitgehalte van deze dieren te compenseren. Omdat door granen de
Ook al leven we in een wereld met grote steden en een complexe tech-
opbrengst per grondoppervlak toenam kon de menselijke populatie
nologie als auto’s, computers en televisies, we hebben allemaal de gene-
groeien.
tische opmaak van het stenen tijdperk. DNA-onderzoek onder etnische
En dat is precies wat er gebeurde. Er was echter evolutionair gezien
groepen over de hele wereld toont dat het hedendaagse genoom van de
maar weinig tijd om onze fysiologie aan deze nieuwe voedingswijze
moderne mens identiek is aan dat van 40.000 jaar geleden.
te laten adapteren. Al lijkt 10.000 jaar erg lang, evolutionair gezien is
het nog maar recent, slechts 500 generaties geleden. En voor hen van
Zo ongeveer 10.000 jaar geleden veranderde het bestaan als jager-
Europese afkomst zelfs maar 250 generaties.
verzamelaar langzaam in de eerste vormen van het boerenbestaan. Het
begon met het verbouwen van de genetische voorlopers van het huidige
hamburgers versus gegrilde buffel
tarwe en rogge. Daarna begon het domesticeren van dieren. Eerst geiten
Granen vertegenwoordigen tegenwoordig vijftig procent van de
en schapen en pas later koeien en varkens. Deze zogenaamde agrarische
mondiale proteïneconsumptie. Echter mijn researchgroep heeft aange-
revolutie nam zo’n 5.000 jaren in beslag om vanuit het Midden-Oosten
toond dat de wilde varianten van ons moderne graan nooit of slechts
alle uithoeken van Europa te bereiken. Door de bevolkingstoename,
zelden door jager-verzamelaars werden gegeten. Granen werden
het uitsterven van grote diersoorten en het fysiologische proteïnen-
misschien pas dan gegeten als men dreigde te verhongeren. Melk
maximum van de mens, werd het boerenbestaan noodzakelijk.
behoorde ook niet tot de oorspronkelijke voeding van de mens. Het is
immers vrij moeilijk om een wild dier te vangen, laat staan dat je het
Onder het fysiologisch proteïnenmaximum van de mens wordt de
ook nog eens wilt melken. Afgezien van af en toe wat honing stond
maximum hoeveelheid eiwit verstaan die mensen kunnen consumeren
geraffineerde suiker ook niet op het menu. Dit in tegenstelling tot de
of eigenlijk kunnen verdragen. Ter verduidelijking, kleine dieren
moderne Amerikaan die vandaag de dag gemiddeld 75 kg suiker per
bezitten naar verhouding minder vet en meer proteïnen dan grote
jaar gebruikt! Andere voedselbronnen die de jager-verzamelaars niet
dieren. Een konijn bevat qua lichaamssamenstelling bijvoorbeeld 75%
hadden waren: vette vleeswaren, zout, gistbevattend voedsel en peul-
eiwit en 25% vet terwijl een groot dier maar 35% eiwit en wel 65% vet
vruchten.
kan bevatten. Mensen kunnen maximaal zo’n 35 à 40 energieprocent
eiwit verwerken. Als de mens voornamelijk wild konijn als voeding zou
En natuurlijk stond al het industriële voedsel ook niet op het paleoli-
gebruiken dan zal men al snel zijn fysiologische proteïnenmaximum
tische menu. In feite betwijfel ik of de jager-verzamelaar een pizza, patat,
overstijgen. Dit veroorzaakt dan het zogenaamde ‘rabbit starvation
chips, ijs of limonade überhaupt als voedsel herkend zou hebben. >>
syndrome’ dat in het verleden bij ontdekkingsreizigers en pioniers
voorkwam als ze in de wilde natuur moesten leven op mager vlees.
pNi
katerN
van Nature nr. 15 - 2009
33
En nog belangrijker, de koolhydraten waren voornamelijk afkomstig
In de Verenigde Staten bestaat de dagelijkse calorie-inname voor 31%
van wilde vruchten en groenten. Als we niet kijken naar het type vet dan
uit granen, 14% uit zuivelproducten, 8% uit dranken, 4% uit olie en
zien we dat het aandeel vet in het menu van de jager-verzamelaars onge-
dressings en 4% uit suiker, koek en ander snoepgoed. Geen enkel van
veer gelijk of zelfs iets meer was dan de huidige Amerikaanse cijfers.
deze voedingsmiddelen, met een totaal van 61 calorieprocenten, was
De vetsamenstelling was echter totaal anders. Het vet in het menu van
ooit beschikbaar voor de jager-verzamelaars.
de jager-verzamelaars bestond voor 50% uit het cholesterolverlagende
enkelvoudig onverzadigde vet. Het typische Amerikaanse menu bevat
Mijn team heeft van 229 jager-verzamelaar populaties wereldwijd de
daarentegen minder meervoudig en enkelvoudig onverzadigd vet, meer
voeding geanalyseerd en de gegevens gepubliceerd in the American
vaatvernauwend verzadigd vet en maar liefst 7-10 keer minder van de
Journal of Clinical Nutrition. We konden geen typisch jager-verza-
hart- en vaatbeschermende omega-3-vetzuren.
melaar dieet ontdekken, maar zagen dat de voeding varieerde al naar
De sleutel tot de optimale voeding van de mens ligt besloten in de
gelang de seizoenen, de lokale invloeden en beschikbaarheid van
evolutionaire wijsheid van ons jager-verzamelaars verleden. De best
voedselbronnen. Toch waren er bepaalde nutritionele kenmerken die
mogelijke dierlijke proteïnenbronnen zijn vis (vooral vette vis uit de
vrijwel al deze voedingspatronen karakteriseerden. De meeste van al
noordelijke zeeën zoals zalm, heilbot, makreel en haring), grasgevoe-
deze 229 leefgemeenschappen (73%) kregen 56%-65% van hun dage-
derd rund- en varkensvlees waarvan het zichtbare vet verwijderd is. De
lijkse energie uit vlees van wild en van 14% van deze groepen bestond
gastronomische avonturiers onder ons zouden zich nog tegoed kunnen
het voedsel uit meer dan 50% wilde planten. Het was duidelijk dat
doen aan buffel, wild zwijn, struisvogel, emoe, kangaroe en hert.
geen enkele groep uitsluitend leefde op plantaardig voedsel. We analy-
Evenals het kleine wild zoals fazant, parelhoen, haas, konijn en eend.
seerden vervolgens het percentage vet, koolhydraten en proteïnen van
de achthonderd wilde planten die door deze jager-verzamelaars werden
de missende schakel tussen voeding en ziekte
geconsumeerd alsook het aandeel vlees dat ze aten. Daarna bepaalden
Dr. S. Boyd Eaton van de Emory Universtiteit heeft een aantal weten-
we de voedingswaarden van het gemiddelde jager-verzamelaarsmenu.
schappelijke publicaties op zijn naam staan waaruit blijkt dat de
Mager wild vlees en vis was het hoofdvoedsel van de jager-verzame-
hedendaagse jager-verzamelaars vrijwel geheel vrij zijn van de chroni-
laars. Het paleolithische dieet was klaarblijkelijk veel rijker aan prote-
sche ziekten die de westerse maatschappij teistert. Wild mager vlees,
inen dan de hedendaagse Amerikaanse voeding. Omdat het vlees van
organen en vis waren de belangrijkste voedselbronnen van de jager-
wilde dieren zo mager is bevat het per calorische eenheid 2α keer zoveel
verzamelaars. Hoe kunnen deze mensen vrij zijn van hart- en vaat-
eiwit. Ter illustratie, 100 kcal van Amerika’s populaire hamburger bevat
ziekten, hypertensie en al die vormen van kanker die keer op keer in
zo’n 7,8 gram proteïne tegen 19,9 gram in een vergelijkbare hoeveel-
westerse epidemiologische studies met de vleesconsumptie in verband
heid buffelvlees. Wild is ook gezonder; het bevat 2-3 maal zoveel choles-
worden gebracht?
terolverlagend meervoudig onverzadigd vetzuur en bijna 5 maal zoveel
In de vijftiger jaren werd de eerste relatie tussen hartaandoeningen en
omega-3-vetzuren dan met graan gevoederd rundvee.
voeding ontrafeld. Ze ontdekten dat verzadigd vet het cholesterolge-
De hoeveelheid koolhydraten die het jager-verzamelaarmenu bevatte
halte verhoogde en dat daardoor de kans op coronair vaatlijden toenam.
was aanzienlijk lager dan dat van de hedendaagse Amerikaanse voeding.
Voedingsbronnen die verzadigd vet bevatten, zoals vlees uit de bioindustrie, werden terecht als ongezond beschouwd. Helaas interpreteerden het grote publiek en vele voedingsdeskundigen deze boodschap
verkeerd. Niet het verzadigd vet maar vlees werd vanaf dat moment als
de schuldige gezien voor het ontstaan van aandoeningen als hart- en
vaatziekten en kanker. Deze overtuiging werd verder bestendigd door
populaire boeken in de jaren zestig en zeventig die de vegetarische en
veganistische voeding propageerde. Maar uiteindelijk bewijst de evolutionaire geneeskunde de aanwijzing dat grote hoeveelheden proteïnen
voor de mens eigenlijk heel gezond zijn. Het verzadigd vet is juist het
probleem. Het voer waarmee het vee gemest wordt bevat graan en juist
dat graan zorgt ervoor dat mager vlees met zijn goede vetzuren, verandert in een nutritionele nachtmerrie met relatief veel verzadigd vet die de
ontwikkeling van hart- en vaatziekten en diverse typen kanker bevordert.
Andrew Sinclair en Niel Mann van het Royal Melbourne Institute of
Technology toonden aan dat de consumptie van mager vlees in feite
het cholesterol in het bloed verlaagt en de kans op coronair vaatlijden
verkleint. Dr. Bernhard Wolfe van het universitair medisch centrum
Afbeelding 1. Jager-verzamelaars.
van Western Ontario herhaalde deze studies en benadrukte dat voeding
met een accent op mager vlees een gunstiger effect op het bloedlipiden-
34
van Nature nr. 15 - 2009
Wio
Nutr
oN
Nd
e lgee N
oepzl ioNsgs i N g
profiel heeft dan een vetarme koolhydraatrijke voeding. Zijn onderzoek
toonde dat grote hoeveelheden magere proteïnen het HDL-cholesterol
Al het voedsel behoeft een bepaalde hoeveelheid energie om de verte-
verhogen terwijl triglyceriden, LDL-cholesterol en het totale cholesterol
ring en verwerking te bewerkstelligen. Dit wordt ‘dietary-induced ther-
dalen. In tegenstelling tot dit gegeven blijkt een vetarme koolhydraat-
mogenesis’ of DIT genoemd. Koolhydraten en vetten hebben ongeveer
rijke voeding de triglyceridenspiegel juist te verhogen en het HDL-
dezelfde DIT-waarde, maar proteïnen representeren een veel hogere
cholesterol te verlagen. Koolhydraatrijke voeding verhoogt tevens de
DIT-waarde en verhogen het metabolisme 2-3 keer meer waardoor
hoeveelheid kleine LDL-partikels met hoge dichtheid (sdLDL=small
het afvallen gestimuleerd wordt. Onderzoekers van de universiteit
dense LDL) en dat heeft een grote voorspellende waarde voor de ontwik-
van Milaan ontdekten dat proteïnen ook een hoger verzadigingseffect
keling van atherosclerose en hartaandoeningen.
hebben dan vetten. Bovendien zorgt een proteïnerijk dieet voor veel
Verder toonden onderzoekers van de Harvard School of Public Health
minder trek tussendoor dan een vegetarische koolhydraatrijke voeding.
middels grote bevolkingsonderzoeken aan dat een toename van prote-
Een studie door onderzoekers van het Karolinska Hospital in Stock-
inen in de voeding de kans op coronaire hartziekten verkleint. Andere
holm toonde aan dat een proteïnerijke lunch, in vergelijking met een
studies toonden aan dat een hogere proteïneninname de kans verkleint
isocalorische koolhydraatrijke lunch, bij het daaropvolgend avondeten
op hypertensie en het krijgen van een infarct. Tevens vergroot een
leidde tot een 12% lagere calorie-inname.
hogere proteïneninname de overlevingsduur van vrouwen met borstkanker. Een voeding die rijk is aan proteïnen verbetert of normaliseert
slotwoord
eveneens het insulinemetabolisme bij type-2-diabeten. Kortom magere
U als lezer van dit tijdschrift betwijfelt wellicht de conclusie dat mager
dierlijke proteïnen zijn goed voor ons en verzadigde vetten niet, exact
vlees gezond is en dat graan- en zuivelproducten dat niet zijn. Maar
zoals ons evolutionaire model het voorspelde.
het fundament voor deze conclusie wordt gevormd door overweldigend
evolutionair bewijs dat in toenemende mate wordt bevestigd door epide-
afvallen
miologische studies, weefselonderzoek en onderzoek bij dier en mens.
Ondanks alle commotie die veroorzaakt is door de voorstanders van
Ook in deze moderne tijd blijven we jager-verzamelaars die genetisch
een vetarme koolhydraatrijke, op graan en peulvruchten gebaseerde
ingesteld zijn op een voeding die hoofdzakelijk bestaat uit mager vlees,
voeding, bestaat er onweerlegbaar bewijs dat mager dierlijk eiwit het
vis, fruit en groenten. <<
afvallen bevordert.
Sanmovan is verdeler van Bonusan producten in België
Beauduinstraat 91
3300 Tienen (België)
tel.+32 (0)16/448158
fax+32 (0)16/440771
[email protected]
www.sanmovan.be
Nieuw Bonusan logo
www.bonusan.be
Rood vierkantje (pms 032) en grijze tekst (pms 430)
van Nature nr. 15 - 2009
Bonusan logo zonder 'R' in het vierkantje voor logo's kleiner dan 4,2 x 0,63 cm
35