Het Grote Schisma van 1054

Kenmerk 16
De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de
vorm van de Kruistochten
Les 3: Het Grote Schisma van 1054
• Let op! Deze presentatie geldt als
achtergrondinformatie bij het Schisma van
1054
• (zie p.44; eerste kolom)
H3:§ 1:p54
Voorgeschiedenis
• Geen eenheid christelijke wereld na splitsing
Oost- en West Romeinse Rijk en na het uiteen
vallen van het Westen.
– Verschil in kerktaal: welk?
– Positie paus
• boven de andere 4 patriarchen (o.a. Constantinopel) of
gelijkwaardig
– Verschillen rituelen en doctrines
• de belangrijkste was de filioque-kwestie
5 zetels patriarchen
Alexandrië,
Antiochië,
Constantinopel,
Jeruzalem en
Rome
Filioque-kwestie
• Is de Heilige Geest* ontsproten aan de Vader en de Zoon
(filioque) of alleen aan de Vader?
• In de 4e eeuw was het Credo
– alleen aan de Vader
– Grieks-christelijke wereld hield vast aan dit Credo: ex patre
• In de zesde eeuw in Spanje komt er in het Westen een
aanpassing, overgenomen door Karel de Grote in de achtste
eeuw
– de filioque-doctrine (dus ook aan en de Zoon)
– Vanaf 1014 in katholieke geloofsbelijdenis
• er is geen hiërarchie binnen Drie-eenheid.
*De Heilige Geest wordt binnen het christendom beschouwd als de Geest van God. Samen met God de Vader en de Zoon van
God vormt de Heilige Geest de Heilige Drie-eenheid. Volgens de algemene opvatting werd deze leer officieel vastgesteld op
het Concilie van Nicea, in 325 NC.
1054: Geloof en Politiek
• In 1054 inhoudelijke discussie over filioque, maar
politiek/macht leek belangrijker
– Pausen (o.a. Gregorius VII) eisten hoogste leergezag
christelijke kerk.
– Filioque werd toetssteen als over hereniging werd
gesproken.
– Voor Byzantijnen was hereniging mogelijk als er een
oecumenisch concilie kwam met deelname van Alexandrië,
Antiochië, Constantinopel, Jeruzalem en Rome.
– Paus vond dit overbodig
• Byzantijnen moesten gewoon zijn primaatschap en leergezag
accepteren.
Hereniging en machtsstrijd
• Paus Leo IX en de patriarch van Constantinopel Michaëlis Caerularius
excommuniceren elkaar in 1054 (pas in 1965 wederzijds ingetrokken!)
• Hereniging kerk werd een doelstelling van de pauselijke politiek.
• Zeker het doel van Urbanus II (1088-1099), initiatiefnemer tot Eerste
Kruistocht. Zag zich in zijn positie als leider christelijke wereld erkend toen
Keizer Alexius Commenus (1081-1118) zijn hulp inriep tegen de islam.
• Verhoudingen werden alleen maar slechter (Vierde Kruistocht!).
• Parrallel lopen ook de ruzies tussen paus en koningen of keizers over wie
het hoogste gezag had, zoals bij Frederik II): de investituurstrijd (kenmerk
15)
Paus Leo IX en Gregorius VII