1 KENNISMAKING 1 / Kennismaking 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10 1.11 Economie is voor iedereen Economie is overal Consumptie Productie Geld en banken Belangrijke economische instellingen Prijsvorming op markten Micro, meso en macro Nederland in de wereldeconomie Schaarste en kiezen Welvaart 1 / OPGAVEN 2 / Het economisch rollenspel 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 Restaurantbezoek Consumenten Werknemers Werkgevers Politici Individuele en groepsbelangen De onzichtbare hand van Adam Smith Het dilemma van de gevangenen Speltheorie 2 / OPGAVEN Inhoudsopgave 7 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 9 11 13 16 19 22 27 29 31 34 36 3.12 3.13 3.14 3 / OPGAVEN 41 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 42 44 46 48 50 52 54 56 60 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17 62 3 / Consumentengedrag 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 65 Consumptie Consumentisme Consumentenbeleid door de overheid Inkomensvorming Het looninkomen Sparen en pensioen 66 70 72 76 79 82 88 95 97 101 105 112 115 119 131 4 / Producentengedrag 38 als context Lenen Belastingheffing via drie boxen Een hypothecaire lening Sociale zekerheid Particuliere verzekeringen en asymmetrische informatie De personele inkomensverdeling Indexcijfers Samengesteld gewogen prijsindexcijfer en consumentenprijsindex als context 141 Productie Transacties Specialisatie Arbeidsproductiviteit De bedrijfskolom Veranderingen in de bedrijfskolom Indelingen van ondernemingen (1) Indelingen van ondernemingen (2) Groei, fusie en overname Concerns Informatie- en communicatietechnologie De marketingmix Het prijsbeleid Internetmarketing Humanresourcesmanagement (HRM) Jaarstukken Corporate governance, private equity en overheid 142 146 150 152 158 161 163 167 169 172 4 / OPGAVEN 4 175 177 180 183 185 186 193 198 5 / Consumenten, producenten EN markten: de theorie 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 De individuele- en de collectievevraagfunctie Elasticiteiten Het consumentensurplus De collectieve-aanbodfunctie en producentensurplus Markten en globalisering Volkomen concurrentie in de praktijk Volkomen concurrentie en evenwichtsprijs De opbrengsten en kosten van de onderneming Maximale winst en break-even-afzet Het totale surplus en welvaart Speltheorie en duopolie 7 / De arbeidsmarkt 203 222 227 229 231 235 243 247 250 5 / OPGAVEN 253 6 / Arbeid als context 257 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 Arbeid Indeling van arbeid Vrouwen aan het werk Arbeidsvoorwaarden Cao-onderhandelingen Arbeidsvreugde en flexwerken Investeren in jezelf Levensloop Bonussen 6 / OPGAVEN 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 204 209 218 in theorie 281 De arbeidsmarkt Aanbod van arbeid De vraag naar arbeid Deelmarkten van de arbeidsmarkt Werkloosheid Oorzaken en aanpak van werkloosheid Loononderhandelingen als rollenspel Arbeidsmigratie 282 283 288 292 294 296 300 301 7 / OPGAVEN 303 8 / Strategische spelen 309 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 Speltheorie en contexten Strategiemogelijkheden Informatie Bijzondere spelen Geloofwaardigheid, reputatie en contracten 8 / OPGAVEN 258 260 262 264 267 270 271 272 275 278 5 310 312 316 318 322 326 / ExamentraininG 329 / Register 358 9 MARKT VORMEN 9 / Marktvormen 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 9.10 9.11 9.12 9.13 9.14 Marktvormen Volkomen concurrentie Monopolie Patenten en monopolievorming Monopolie en toetreding als spel Oligopolie De prijzenoorlog in de supermarkt Cournot en homogeen duopolie Stackelberg-duopolie Monopolistische concurrentie Ingrijpen van de overheid in de prijsvorming Netwerkeconomie Het immigratiesurplus van Borjas Mededingingsbeleid 9 / OPGAVEN 10 / Geld en geldschepping 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14 Inhoudsopgave 11 / Bankwezen, vermogensmarkt 7 8 11 13 19 21 25 30 32 36 38 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 11.9 109 Het bankwezen Vermogensmarkt: de geldmarkt Vermogensmarkt: de kapitaalmarkt De effectenbeurs Opties De Economische en Monetaire Unie De ECB en Monetair beleid Toezicht op financiële instellingen Betalingsverkeer 110 112 113 117 121 124 126 133 139 11 / OPGAVEN 41 50 53 55 140 12 / overheid & collectieve sector 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 58 65 Functies van het geld 66 De geschiedenis van het geld 67 Geldstelsels vroeger en nu 70 Het hedendaagse geldstelsel 72 De samenstelling van de maatschappelijke geldhoeveelheid 75 Geldschepping en geldvernietiging 78 Monetaire aggregaten 82 Actieve en inactieve kassen 84 De verkeersvergelijking van Fisher 86 Monetaire infl atie en defl atie en monetaristen 88 De waarde van het geld 92 Oorzaken van infl atie en defl atie 95 Infl atie als smeermiddel van de economie 97 De kredietcrisis 100 10 / OPGAVEN en monetaire politiek 12.7 12.8 12.9 12.10 12.11 12.12 12.13 De collectieve sector Wat doet de overheid? Functies van de overheid Collectieve goederen De uitgaven van de collectieve sector De ontvangsten van de collectieve sector Progressieve loon- en inkomstenbelasting (box 1) Reacties op de druk van de collectieve lasten De Rijksbegroting Het financieringssaldo en de staatsschuld Staatsschuldquote en EMUschuldquote Het EMU-tekort en begrotingsbeleid De financiën van gemeenten en provincies 12 / OPGAVEN 143 144 147 148 151 156 160 164 172 175 179 182 186 190 192 13 / Economische orde en politiek 104 13.1 13.2 4 201 Economische orde 202 Bezwaren van het prijsmechanisme 205 13.3 13.4 13.5 13.6 Economische politiek De doelstellingen van economische politiek De instrumenten van economische politiek Belangrijke adviesinstellingen 13 / OPGAVEN 15.9 15.10 15.11 15.12 208 209 211 215 15.13 15.14 15 / OPGAVEN 14.7 14.8 14.9 14.10 14.11 14.12 14.13 14.14 14.15 14.16 Vrijhandel 224 Economische integratie 226 Absolute en comparatieve voordelen 230 Protectie 234 De betalingsbalans 238 Evenwicht, tekort of overschot op de betalingsbalans 244 Flexibele of zwevende wisselkoersen 250 Vaste wisselkoersen 253 Internationale liquiditeiten 256 Het IMF en de Wereldbank 259 WTO, UNCTAD en OESO 262 De Europese Unie 265 Het Stabiliteitspact als rollenspel 268 De instellingen van de Europese Unie 271 Ontwikkelingslanden 273 Ontwikkelingssamenwerking 279 14 / OPGAVEN 282 15 / Macro-economie 289 290 292 294 298 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 15.8 Vijf sectoren De economische kringloop 1 Toegevoegde waarde Bruto binnenlands product (bbp) Bestedingen, overheid en open economie Het bruto binnenlands product en het nationaal inkomen Categoriale inkomensverdeling en arbeidsinkomensquote Lorenzcurve en Gini-coëfficiënt 330 335 339 343 16 / macro-economie 223 in beweging 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 319 321 325 217 14 / Internationale betrekkingen Het bbp per land De Nationale Rekeningen De ontwikkeling van het bbp De stand en het verloop van de Nederlandse conjunctuur Economische groei en duurzaamheid Milieuvervuiling en externe effecten 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10 16.11 16.12 16.13 16.14 Macro-economie, micro-economie en algemeen evenwicht Productiecapaciteit en effectieve vraag Aanbodfactoren (1): arbeid en kapitaal Aanbodfactoren (2): natuurlijke hulpbronnen en de stand van de techniek Vraagzijde van de economie (1): consumenten en ondernemingen Vraagzijde van de economie (2): overheid en buitenland De economische kringloop 2 Over- en onderbesteding Keynes en de Neoklassieken Economie en evenwicht Keynesiaans evenwicht Kortetermijn-Phillipscurve Langetermijn-Phillipscurve en NAIRU Macrovraag en macroaanbod 16 / OPGAVEN 347 348 354 356 359 362 364 366 370 373 377 379 384 386 390 398 302 / ExamentraininG 401 / Register 430 308 311 316 5