omgaan met lijden vanuit schrift en theologie

OMGAAN MET LIJDEN
VANUIT SCHRIFT EN
THEOLOGIE
2009-2010
Presentatie 5
DE BIJBELSE
ZOEKTOCHT
naar de plaats van God
temidden van alle leed
Bijbelse zoektocht
1.
2.
3.
4.
5.
Een veelkeurig boek
De toorn van God : gekwetste liefde
Een geëngageerde God
Job, “aanklager van God”
Genesis, “het drama van de menselijke
vrijheid”
GRONDTONEN IN DE SCHRIFT

Lijden als straf voor de zonde

Lijden is onverdiend, zinloos en absurd

Lijden als loutering, bron van vernieuwing
Bijbelse zoektocht
1.
2.
3.
4.
5.
Een veelkeurig boek
De toorn van God : gekwetste liefde
Een geëngageerde God
Job, “aanklager van God”
Genesis, “het drama van de menselijke
vrijheid”
DE TOORN VAN GOD
“Aan de rivieren van Babel,
daar zaten wij treurend
en dachten aan Sion.
In de wilgen op de oever
hingen wij onze lieren.
Daar durfden onze bewakers
te vragen om een lied.
Hoe kunnen wij zingen
een lied van de HEER
op vreemde grond? “
GEKWETSTE LIEFDE
“Wat wij ‘woede’ noemen is niets anders dan
een met de voeten getreden liefde die
desondanks de geliefde niet loslaat.”
Broeder John van Taizé
Gekwetste liefde
Een ontgoochelde God
Bijbelse zoektocht
1.
2.
3.
4.
5.
Een veelkeurig boek
De toorn van God : gekwetste liefde
Een geëngageerde God
Job, “aanklager van God”
Genesis, “het drama van de menselijke
vrijheid”
Een geëngageerde God
1.
“Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?”
2.
God vrezen : Sifra en Pua
3.
“Ik ken het lijden van mijn volk”
Een geëngageerde God
1.
“Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?”
2.
God vrezen : Sifra en Pua
3.
“Ik ken het lijden van mijn volk”
Ex 2, 23-25
De kinderen van Israël
zuchtten onder hun slavendienst
en schreeuwden omhoog.
En de stem van hun roepen
steeg omhoog uit hun slavendienst.
En Hij, Hij hoorde hun gekerm, Adonai,
En Hij gedacht zijn verbond
dat Hij gesloten had
met Abraham, met Isaac en Jacob.
Hij , Hij zag de kinderen van Israël, Hij wist.
Bijbelse zoektocht
1.
2.
3.
4.
5.
Een veelkeurig boek
De toorn van God : gekwetste liefde
Een geëngageerde God
Job, “aanklager van God”
Genesis, “het drama van de menselijke
vrijheid”
JOB


Brandpunt van en forum voor de
verschillende oudtestamentische
voorstellingen
Lucas Grollenberg (p.19) : “De schrijver
behandelt het probleem dat hem kwelt niet op
zijn Grieks, door erover te redeneren, maar op
zijn Hebreeuws, door er een concrete mens in
nood mee te laten worstelen en wel op zijn
‘bijbels’.”
GOD IN BEWEGING
Hellenistische denken
Semitische denken
Abstract
Concreet
Essentialistisch
Existentialistisch
Statisch
Dynamisch
“Onbewogen beweger”
YHWH
VERGELDINGSPARADIGMA
God
(rechter
oordeelt)
neemt waar
LEVENSWANDEL
Goed
Verkeerd
bepaalt
LEVENSLOT
Geluk
Lijden
I
1-2 :
Proloog
3:
Monoloog van Job (verwensing)
4-14 :
Eerste gespreksronde vrienden en Job
15-21 :
Tweede gespreksronde vrienden en Job
22-27 :
Derde gespreksronde vrienden en Job
28 :
Loflied op de wijsheid
29-31 :
Monoloog van Job
32-37 :
Een vierde vriend spreekt Job toe
38-41 :
Twee toespraken van God
40,3-5 en 42,1-6 : Reactie van Job
42,7-17 :
Epiloog
DRIELUIK
Proloog
Gesprekken
tussen Job en
zijn vrienden
de vrome mens
Job
in zijn relatie tot
God
God in de vele
beelden die
mensen van
hem gemaakt
hebben
Godsopenbaring
God zoals hij
zichzelf ziet
Waar God en mens elkaar ontmoeten
Job gelooft dat God bestaat en dat Hij
rechtvaardig is. Daarom moet hij de vragen
die zijn situatie oproept onder ogen zien en de
contingentie van het bestaan confronteren met
die onbegrijpelijke, transcendente God.
De vrienden van Job
“Elifaz, de Temaniet, Bildad uit Suach en Sofar, de
Naämatiet, drie vrienden van Job, hoorden van al de
rampen die hem getroffen hadden. Zij gingen samen van
huis om Job hun medeleven te tonen en hem te troosten.
Al vanuit de verte zagen ze hem, maar aanvankelijk
herkenden ze hem niet. Luid begonnen ze te klagen,
scheurden hun kleren, en wierpen stof boven hun
hoofden omhoog. Zeven dagen en zeven nachten zaten
ze bij hem op de grond zonder een woord te zeggen,
want ze zagen hoe groot zijn lijden was” (2,11-13).
God anders
Twee delen in de redevoering van God :


38,2-40,2 : over de grootsheid van de
schepping
40,6-41,26 : over de chaos die voorgegeven
was aan de schepping
(uit H.AUSLOOS
en B.LEMMELIJN, De bijbel: een (g)oude(n) gids, Acco,
God
anders
2005, 175-176
“Dogmatische of filosofische discussies over de
onverenigbaarheid van Gods almacht of goedheid met het
lijden zijn in het boek Job niet aan de orde. Het lijden is deel
van de chaos.
Als dusdanig gaat het boek Job niet in de eerste plaats over de
relatie tussen God en het menselijke lijden.
Wel lijkt het te gaan over de houding die de mens ten aanzien
van God aanneemt, wanneer hij door het lijden als
manifestatie van de chaos wordt geconfronteerd. Met die
attitude had men het zovele eeuwen geleden al moeilijk…
Daar is vandaag nog niet veel aan veranderd. Het blijft een
moeilijke kwestie …
God anders
…Het besef dat de oudtestamentische mens er ook mee vocht,
lijkt in elk geval te bevestigen dat de bijbelse literatuur
fundamenteel en existentieel verworteld is in het menselijke
leven. Ze kan dan in heel wat opzichten ‘vreemd’ zijn, in
geen geval ‘levensvreemd’ …”
De geloofsgroei van Job :
geloven ‘ondanks’





een vroom man : “De Heer geeft, de Heer neemt” (1,20) – vanuit het
perspectief van God
“Wanneer wij het goede aannemen van God, moeten wij dan ook niet
het slechte aannemen?” ‘2,10) – vanuit het perspectief van de mensen
Monoloog van Job – vanuit zichzelf : Hoe zijn ervaringen te
verbinden met het traditionele geloof? – een vertwijfelde gelovige
Discussie met de vrienden – eigen ervaringen confronteren met
overgeleverde opvattingen – onbegrepen
Na Gods redevoering – God God laten zijn en de mens mens – Nu
kent hij God niet alleen meer ‘van horen zeggen’, maar hij heeft
gezien ‘van aangezicht tot aangezicht’ en vertrouwt zich toe (geen
tweedehandsgeloof).
De geloofsgroei van Job :
geloven ‘ondanks’
De ware godsontmoeting gebeurt doorheen de
confrontatie en de worsteling :
VERZET en OVERGAVE
Bijbelse zoektocht
1.
2.
3.
4.
5.
Een veelkeurig boek
De toorn van God : gekwetste liefde
Een geëngageerde God
Job, “aanklager van God”
Genesis, “het drama van de menselijke
vrijheid”
GENESIS
5.1 Mythische verhalen
5.2 Gn 1:een vooraan geplaatst contrastverhaal
5.3 Het avontuur van God en de vrijheid van
de mens
5.4 God riskeert een zondige geschiedenis
5.5 Heilsgeschiedenis
Genesis (Herman De Coninck)
Het was de zesde dag. Adam stond klaar.
Hij zag de eiken met hun volle greep
in het niets. Macht is een kwestie van vertakkingen.
Hij had de bergen gezien, opbergruimtes van
alleen maar zichzelf, hoge leegstaande kelders.
En herten. Met poten zo dun als stethoscopen
stonden ze te luisteren aan de borst van de aarde,
en zodra ze iets hoorden, liepen ze weg,
De uitvinding van het pizzicato met zich meenemend,
verten in. Herten.
(…)
(…)
En hij had de zee gezien, het laden en lossen van drukte,
waar je rustig van werd. En de lege, hetzerige gebaren
van de wind, van kom mee, kom mee, en niemand volgde.
En diepte, afgronden waar je moeilijk van werd.
En zwijgen, want dat deed het allemaal, en te groot zijn.
En toe zei God : en nu jij. Nee, zei Adam.
GENESIS
5.1 Mythische verhalen
5.2 Gn 1:een vooraan geplaatst contrastverhaal
5.3 Het avontuur van God en de vrijheid van
de mens
5.4 God riskeert een zondige geschiedenis
5.5 Heilsgeschiedenis – Gn 12
KRUIS EN
OPSTANDING
Uit een interview met Willem Jan Otten
(Kerk en Leven, 16.11.05)
“Hoe stelt u zich God voor?
‘Niet. Hij is diegene die er is als je aan het
bidden bent.
Als ik Hem dan toch met een beeld voorstel,
is het Christus aan het kruis.
Maar dat is meer ont-beelding :
je kijkt er liever niet naar.’”
KRUISDOOD :
‘De dienstknecht van de Heer’




Tragisch einde van een religieus genie?
Heilsbetekenis : “In de toewending tot de
gekruisigde heeft God definitief getoond wie
Hij is.”
Leven én sterven van Jezus : woorden en
daden
“Man van Smarten” – Ebed Jahwe
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden
“Gestorven voor onze zonden”

Bijbels sleutelbegrip = relatie, verbond
Alles wat relaties verbreekt, noemt de bijbel
zonde (= af-zonde-ring)
(blz. 8) Leven is relatie : met zichzelf, met
anderen, met de maatschappij, met de natuur, met
God.
Zonde is de breuk in de relatie die onmisbaar is
voor het geluk. Zonde leidt tot ‘dood’ en dat is :
‘relatieloosheid’.
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden
Psalm 72 :
“Ver weg van U is het geen
leven meer,
U ontrouw zijn is niemand
zijn.”
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden
“Gestorven voor onze zonden”



Bijbels sleutelbegrip = relatie, verbond
Alles wat relaties verbreekt, noemt de bijbel
zonde (= af-zonde-ring)
Bijbelse (menselijke) ervaring van verbondsvervreemding (= relatie-breuk) – afstand/kloof
tussen God en de mens
Tegenover de ‘vervreemding’ staat de
‘verzoening’ (= de vereniging van God en mens)
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden

OFFER : (blz.6) Offers stichten verzoening
tussen God en de mensen. Het bloed van het offer
was ‘het bloed van het verbond’.

Het was de grondovertuiging van de vroegste
kerk dat heel deze offercultus met de dood van
Jezus zijn einde had bereikt.
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden



Als het NT belijdt dat Jezus voor ons of voor
onze zonden is gestorven, wil dat zeggen dat Hij
op onze plaats is gaan staan, uit solidariteit.
Ook tijdens zijn leven had hij het opgenomen
voor de onreinen, de zondaars. Als een ‘zondaar’
en een ‘verworpene’ is hij gestorven.
(blz.7) Dit alles wordt als in een flits duidelijk
door het gebaar van brood en wijn op de avond
voor zijn dood.
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden (H.BERKHOF)



De profeten beseften meer en meer dat Israël in
zijn vervreemding van God iemand nodig had die
de partijen verzoenend bijeenbracht door de
mensen bij God en God bij de mensen te
vertegenwoordigen = een representant, middelaar
Onze mensenwereld is niet bij machte gebleken
deze mens voort te brengen. In Jezus schept God
deze mens : ‘de nieuwe Adam’
Maar mensen konden deze nabijheid van God niet
verdragen. Daarom ‘moest’ Jezus sterven en is dit
sterven de consequentie van zijn verzoenend
leven.
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden (H.BERKHOF)


Aan het kruis heeft de definitieve ontmoeting
plaats tussen de oude mens, de nieuwe mens en
God.
Daarin wordt het geheim van de nieuwe en de
ware menselijkheid openbaar :


Levensbehoud door levensverlies
Vrucht dragen door te sterven : “Als de
graankorrel…”
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden (H.BERKHOF)

God is in het lijden omdat Hij zich op Golgotha
met de lijdende Christus vereenzelvigt. Daarom
kan de mens God ontmoeten in het lijden
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden
“Wie zal de mens genezen? Waar is de arts die dat aankan en die het ook
komt doen? Een menselijke dokter stelt de diagnose van buitenaf en schrijft
het geneesmiddel voor. Maar hij blijft buiten de ziekte staan. Hij houdt wel
van hem en verzorgt hem met liefde. Maar hij geneest om zo te zeggen op
afstand. De ziekte die hij behandelt, raakt hem niet in zichzelf. Hij zoekt het
in zijn medische competentie en zijn professionele toewijding. Liefde voor de
zieke heeft hij wel, maar de pijn is nooit echt de zijne. God is het anders
komen doen. Hij geneest ‘endemisch’, van binnenuit. Hij gaat zelf binnen.
God als heler treedt op een heel andere manier de zieke tegemoet: Hij komt
in de zieke binnen en Hij identificeert zich zelfs met hem. Hij is mens
geworden met de mensen en ziek met de zieken. In Jezus laat Hij zichzelf
breken. Het hele menselijke leed neemt Hij op zich. Niet enkel op zijn
schouders maar tot in zijn ziel. De menswording van God in Jezus is op
zichzelf de therapie. De incarnatie is in se een helingsproces: ze is genezing
voor onze kwalen. God maakt door mens te worden zichzelf niet enkel
kwetsbaar, maar ook gekwetst. Alle lijden maakt Hij tot het zijne. Hij lijdt
mee. Dat is meer dan medelijden. Het is deelnemen aan ons lijden.”
Plaatsvervangend, verzoenend en
verlossend lijden (H.BERKHOF)
“Er blijft een ondoorzichtig waas hangen,
waardoor wij de beslissende relatie tussen sterven
en heil niet onder woorden kunnen brengen ;
en wie het wel meent te kunnen, maakt die
verbintenis vlak, rationeel en al te menselijk.”
(Henk Berkhof)
www.cairnsart.be
(Carol Cairns)
vanuit de post-moderne
ervaring
“Ma condition humain” :




De post-moderne ervaring
Leven in het meervoud
Leven in fragmenten
Verbrokkeling
vanuit de post-moderne ervaring
Deze verscheurdheid - die zich zowel manifesteert op
individueel, relationeel, maatschappelijk en ecologisch
vlak - doet de mens verlangen naar heelheid en
verbondenheid, of anders gezegd : naar bevrijding en
verzoening. De illusie van de autonome moderne mens
was dat hij dit ook zelf zou bewerkstelligen. Het
moderne vooruitgangsgeloof sterkte hem daarin. De
postmoderne mens weet beter. Die verzoening kan niet
van hem alleen afhangen.
vanuit de post-moderne ervaring
Wat verzoening betekent hebben de leerlingen ervaren
na Jezus’ dood. Op het verraad van de leerlingen volgde
verzoening, vergeving en sjaloom. Het eerste woord dat
Hij zijn laffe leerlingen toespraak was “vrede zij u” (Jo
20,19). In de verscheurdheid wordt verzoening gesticht.
De levende God zelf is in de dood gekomen. Door zelf in
de dood, in de relatieloosheid, aanwezig te komen heeft
God die dood overwonnen op Golgotha en heeft Jezus’
dood verzoening gesticht.
vanuit de post-moderne ervaring


Geen pessimistische visie
Geen individualistische visie : ze geldt de hele
schepping (relationeel, maatschappelijk,
ecologisch)
vanuit de post-moderne ervaring
“Zo is dus iemand die in Christus is, een nieuwe
schepping : het oude is voorbij, het nieuwe is er al. En
dit alles komt van God, die ons door Christus met zich
heeft verzoend en ons de dienst van de verzoening heeft
toevertrouwd. Ja, God heeft in Christus de wereld met
zich verzoend zonder de mensen hun overtredingen aan
te rekenen, en ons heeft Hij de boodschap van de
verzoening toevertrouwd. Wij zijn dus gezanten van
Christus, alsof God zelf u oproept door ons woord. Wij
smeken u in Christus’ naam: laat u met God verzoenen!”
(2 Kor 5, 17-20)
vanuit de post-moderne ervaring


Een verzoende gemeenschap
“Enkel nieuwe mensen zijn in staat een
nieuwe wereld te scheppen.”
OPGEWEKT
UIT DE DOOD
www.annekekaai.nl
Opgewekt uit de dood




“In zijn dood houdt God Jezus vast”
Kruis en opstanding : ‘De Gekruisigde
Verrezene’
Opstandingsgeloof
Leven over de dood heen