Thema 6: Regeling

Hfdst 4: Afstemming geregeld
levenskenmerk : Waarnemen
paragrafen
•
•
•
•
Par 1 : Het netwerk
(blz 94 t/m 98)
Par 2 : De centrale
(blz 99 t/m 104)
Par 3 : Neurotransmitters (blz 105 t/m 109)
Par 4 : Hormonen
(blz 110 t/m 114)
Vijf verschillen in werking tussen het zenuw en
hormoonstelsel
•
•
•
•
•
Zenuwstelsel
Door impulsen
elektrische berichtjes
snel
Kortdurend
Via zenuwen
Hormoonstelsel
• Door hormonen
• Chemische berichtjes
• langzaam
• Langdurig
• Via het bloed
Zenuwstelsel
Indeling op basis van ligging:
Centrale zenuwstelsel (CZ):
• Grote hersenen
• Kleine hersenen
• Hersenstam
• Ruggenmerg
Perifere zenuwstelsel: ( Perifeer = er omheen liggend)
• Zenuwcel = neuron (bewegings- en gevoelneuron)
• Bewegingszenuwcel= motorisch neuron
• Gevoelszenuwcel = sensorisch neuron
Vergelijk het Perifere zenuwstelsel met de wegen rondom Parijs
Bouw van een neuron (= zenuwcel)
impuls
Axon
Dendriet
= een elektrisch signaal langs een uitloper (axon)
= uitloper die een impuls v/h cellichaam af geleidt
= uitloper die een impuls naar het cellichaam toe
geleidt
dendriet
cellichaam
celkern
axon
mergschede
synaps
Zenuwen vanuit het ruggenmerg
Behoren deze zenuwen tot het CZ of PZ ?
De microscoop ( micros = klein)
Practicum ruggenmerg v/e konijn
spinal cord = ruggenmerg
• Je gaat 2 tekeningen van het ruggenmerg maken.
• Deze tekeningen moeten voldoen aan de tekenregels.
• Tek 1 : schematische tekening v/h ruggenmerg bij 40x (rode lens)
• Tek 2 : detailtekening grensovergang tussen de grijze -, en de witte
stof van het ruggenmerg bij 100x (gele lens)
• * schematisch = je tekent alleen de belangrijkste lijnen
• * detail = je tekent alles precies na zoals je het ziet.
• Iedereen maakt de twee tekeningen
• Aan het einde v/h practicum lever je je tekening op mijn bureau in.
Vergroting
•
•
•
•
oculair
10 x
10 x
10 x
objectief
04x (rode)
10x (gele)
40x (blauwe)
Totale vergroting
=
40x
=
100x
=
400x
Kuits handige tekentips
•
•
•
Naam :
Klas :
Datum :
Titel : dwarsdoorsnede ruggenmerg konijn
type : schematisch /detailtekening
Vergroting : 40 of 100x
_____________________________________________
• Tek 1 : schematische tekening v/h ruggenmerg bij 40x (rode lens)
• Tek 2 : detailtekening grensovergang tussen de grijze -, en de witte
stof van het ruggenmerg bij 100x (gele lens)
• Werk netjes
• Teken met potlood
• Teken groot ; minimaal 2/3 van je tekenblad
• Benoem de namen van de verschillende onderdelen
• Rechte horizontale verbindingslijnen
3 verschillende soorten neuronen
1.
Sensorisch neuron
- Van zintuigcel naar Centraal Zenuwstelsel
- 1 lange dendriet / 1 korte axon
- Cellichaam ligt vlakbij CZ
Sensorische zenuwcel
schakelcel
2.
Motorisch neuron
- Van CZ naar spier of klier (effector)
- Meerdere korte dendrieten / 1 lange axon
- Cellichamen in CZ
3.
Schakelneuronen
- Geleiden binnen het CZ
Motorische zenuwcel
3 verschillende soorten neuronen
Zenuwcellen liggen bij elkaar in zenuwen. Hier omheen ligt bindweefsel
1. Gevoelszenuw: alleen
uitlopers van sensorische zenuwcellen
2. Bewegingszenuw: alleen
uitlopers van motorische zenuwcellen
3. Gemengde zenuwen: bevat beide
Impulsgeleiding
hersenen
spier
Werking Centraal Zenuwstelsel
Prikkel
Receptor (zintuig)
impuls via sensorische neuron (zenuw)
hersenen
impuls via motorisch neuron (zenuw)
reactie door spier of klier
Prikkel = invloed uit de omgeving van een organisme
Impuls = elektrisch signaal
MS
Multiple sclerose, meestal afgekort tot MS, is een aandoening van
het centraal zenuwstelsel, waarbij de myelineschede die om veel
zenuwvezels zit op sommige plaatsen volgens een willekeurig
aandoend patroon pleksgewijs wordt aangetast door het
immuunsysteem, waardoor bij de patiënt o.a.
verlammingsverschijnselen kunnen ontstaan
Impulsgeleiding
Impulsgeleiding
Impuls = elektrisch stroompje
• ontstaat als prikkel een sterk genoeg is en
boven de prikkeldrempel komt
• de impulssterkte is altijd gelijk
• bij een sterkere prikkel worden meer impulsen
per tijdeenheid doorgegeven de
impulsfrequentie neemt toe
• een neuron heeft na ieder impuls een korte
herstelperiode nodig; hij kan dan niet
geprikkeld worden
• Impulsfrequentie neemt af als een bepaalde
prikkel lang aanhoudt (gewenning)
Impulsgeleiding
myelineschede
Zenuwcel in rust  - lading aan binnenkant celmembraan
Actiefase  binnenkant krijgt gedurende korte tijd + lading
Herstelfase  celmembraan kan gedurende korte tijd geen impulsen geleiden
Door myelineschede  sprongsgewijze impulsgeleiding
Synaps
= contactplaats van zenuwcellen, waar impulsen chemisch
worden doorgegeven
• Impuls komt aan via
presynaptische cel
• blaasjes met neurotransmitter
gaan naar celmembraan
• neurotransmitter vrij in
synapsspleet
• bij herkenning vindt
impulsoverdracht plaats in de
postsynaptische cel
neurotransmitters
• Stimulerend en remmend
• Drugs en veel pijnstillers werken op dit systeem!
Remmend:
morfine, alcohol, cannabis
Stimulerend:
nicotine, cocaine, XTC
Leidt soms tot gewenning of
verslaving
Wat is er aan de (extra) hand?
Nodig
Tijd
•
•
•
•
•
•
•
•
•
rubber handschoen, kartonnen doos, klasgenoot
5 minuten
stappen
1. vul de handschoen, zodat ie boller wordt en leg hem op de tafel voor je.
2. leg je andere hand op de tafel achter de kartonnen doos zodat je deze niet
kan zien.
3. kijk naar de handschoen.
4. je klasgenoot aait tegelijkertijd de handschoen en je hand op dezelfde plaats.
5. na een tijdje lijkt het net of de handschoen je eigen lichaamsdeel is
geworden.
6. meld dit aan je klasgenoot.
7. je klasgenoot slaat nu hard met zijn/haar vuist op de handschoen.
8. wat voelde je?
Het hormoonstelsel
Par 4
2 indelingen zenuwstelsel
• Op basis van bouw:
– Centrale zenuwstelsel (hersenen + ruggenmerg)
– Perifere zenuwstelsel (alle zenuwen in rest lichaam)
• Op basis van functie
– Animale zenuwstelsel (bewust + reflexen)
– Autonome zenuwstelsel (onbewust)
Hormonen
• Hormonen: stoffen die in je lichaam
langdurige processen regelen
• Samenwerking:
Autonome zenuwstelsel: snel en kort
Hormoonstelsel: langzaam en langdurig
Hormonen
Hormoonklieren
Alle hormonen en hun klieren op een rijtje
hypothalamus
hypofyse
-voorkwab
groeihormoon
TSH
lichaamsgroei
schildklier
thyroxine
FSH
testes
testosteron
LH
ovaria
oestrogenen
Stofwisseling +
groei & ontwikkeling
progesteron
-achterkwab
ADH
vochtregeling met urine in nieren
oxytocine
melksecretie borsten
weeën baarmoeder
eilandjes van
Langerhans
insuline
opslag glucose: van bloed naar lever en spieren
glucagon
afgifte glucose: van lever en spieren aan bloed
bijnieren
adrenaline
lichaam snel in actie brengen
Groeistoornissen
•
hypothalamus
Groeihormoon
hypofyse
-voorkwab
groeihormoon
lichaamsgroei
Cretinisme
1.
Ziekte waarbij het lichaam
sterk in groei achterblijft en
die met achterlijkheid
gepaard gaat, als gevolg van
onvoldoende werking van de
schildklier in de jeugd. Vaak
door jodiumtekort in de
voeding
Thyroxine
hypothalamus
hypofyse
-voorkwab
TSH
schildklier
thyroxine
Stofwisseling +
groei & ontwikkeling
• Stofwisseling maakt je lichaam actief
• Te veel thyroxine: vermagering + rusteloosheid
• Te weinig thyroxine: koud lichaam + snel moe
– Langdurig bij een kind: achterstand in lichamelijke en geestelijke
ontwikkeling
– Langdurig bij volwassene: vergroting schildklier = struma
• Regeling door negatieve terugkoppeling:
Hypofyse
voorkwab
TSH
+
schildklier
thyroxine
Problemen aan de schildklier
• Struma
Insuline en glucagon
eilandjes van
Langerhans
insuline
opslag glucose: van bloed naar lever en spieren
glucagon
afgifte glucose: van lever en spieren aan bloed
• Na een maaltijd: glucose uit je darmen opgenomen in je bloed
• Bloedsuikerspiegel: glucosegehalte van het bloed
• Bloed brengt glucose naar cellen in je lichaam
– Te veel glucose in het bloed: uitscheiding via nieren
– Te weinig glucose in het bloed: geen aanvoer meer naar cellen
• Insuline en glucagon werken samen als regelmechanisme
eilandjes van
Langerhans
Bloedsuikerspiegel stijgt
glycogeen -> glucose
insuline
glucagon
glucose -> glycogeen
Bloedsuikerspiegel daalt
eilandjes van
Langerhans
1.Ligging
2.Alvleesklierafvoerkanaal
3.EILANDJE VAN LANGERHANS: Deze cellen scheiden hormonen af
4.SPIJSVERTERINGSCELLEN: Deze cellen produceren
spijsverteringsenzymen
5.Alvleeskliercellen
6.Alvleesklier
hypothalamus
ADH
hypofyse
-achterkwab
ADH
vochtregeling met urine in nieren
Adrenaline
bijnieren
adrenaline
lichaam snel in actie brengen