Erfelijkheidsonderzoek bij kanker anno 2015

Erfelijkheidsonderzoek
anno 2015
Lizet van der Kolk
klinisch geneticus
11-06-2015
Erfelijkheidsonderzoek
• Bij wie, hoe en waarom?
• Consequenties en belang voor patiënt(e)
en familieleden
• Nieuwe ontwikkelingen
Wat is een erfelijke aanleg?
B47
B30
B65
B35
Wat is een erfelijke aanleg?
X
Mutatie in een gen
waardoor de persoon een
verhoogd risico heeft op
kanker.
Waarom is dat zo?
Hoe ontstaat kanker?
Wanneer denken aan
erfelijkheid?
• Kanker op jonge leeftijd
• Meerdere vormen van kanker bij een persoon
• Meerdere personen in een familie met
geassocieerde tumoren (3-2-1)
B57
O63
B56
B47
Bekende erfelijke
tumorsyndromen
Erfelijke borst-/eierstokkanker
BRCA1/2
Erfelijke dikkedarmkanker
(Lynch syndroom)
MLH1, PMS2, MSH6, MSH2
Erfelijke melanomen
CDKN2A, CDK4
Hoe verloopt
erfelijkheidsonderzoek
• Verwijzing
• Beoordelen door klinisch geneticus op basis van
patiëntgegevens en familiegegevens
• Voorbereiding spreekuur: invoeren
stamboomgegevens, opvragen familiegegevens
Eerste gesprek
•
•
•
•
•
Bespreken familiegegevens
Uitleg erfelijkheidsonderzoek
Consequenties familie
Psychosociale begeleiding
Verzekeringen
B47
B30
B65
B35
DNA-diagnostiek
DNA-lab:
Gericht onderzoek gevraagde genen
Uitslag wel/geen mutatie
B30
B65
B47
Spreekuur klinisch geneticus:
Klinisch geneticus communiceert uitslag met
adviesvrager
Screeningsadviezen patiënt
B35 en familieleden
Uitslag DNA-onderzoek
• na 4-8 weken
• BRCA1-mutatie
B47
B30
B65
B35
Consequenties voor
familieleden
B47
B30
B65
B35
Erfelijkheidsonderzoek
anno 2015, ontwikkelingen
• Van oudsher: met name voor risico-inschatting
op (andere vormen van) kanker bij patiënt(e) en
familieleden
• Tegenwoordig: veelal ook vanwege mogelijke
consequenties voor de behandeling
Consequenties behandeling
• Chirurgisch
• Medicamenteus
Chirurgisch behandelplan
B57
O63
B56
B47
Oncoline: ‘Reden voor spoeddiagnostiek als
de patiënte consequenties wil verbinden aan
de uitslag’
Medicamenteuze behandeling
‘Bij dragerschap
erfelijke aanleg
behandeling met
PARP-remmers’
Ontwikkelingen II
DNA-diagnostiek
• Sanger sequencen
– basepaarvolgorde van een gen wordt onderzocht
– duur 6 maanden  4 weken
• Next Generation Sequencing
– verzamelnaam voor reeks nieuwe technieken die
het mogelijk maken om snel, goedkoop en
betrouwbaar de basevolgorde van heel veel DNA
tegelijk te bepalen
NGS maakt mogelijk
• targeted genpanels: bijv 200 oncologie genen,
(cardiomyopathie, doofheid, spierziekten…)
• whole exome sequencen: hele exoom (~20.000
genen)
• whole genome sequencen: hele genoom
sequencen (3 biljoen bp)
NGS in de praktijk..
DNA-lab
Panel met 15 ‘borstkankergenen’
Panel met 100 ‘kankergenen’?
Hele exoom?
B47
B30
SpreekuurB65
klinisch geneticus
Interpretatie, risico-inschatting, consequenties
familieleden?
Omgaan met ‘toevalsbevindingen’
B35
Consequenties NGS voor de
oncogenetica
• Mogelijkheid diagnostisch meerdere genen tegelijk te
onderzoeken
• Uitslagtermijn wordt korter
• Research: onderzoek naar nieuwe genen
• Betekenis nieuwe genen?
• Omgaan met ‘toevalsbevindingen’?
‘Toevalsbevindingen’
• DNA-mutaties die niet met het ziektebeeld te maken
hebben
• Niet echt toeval
• Verschillende uitkomsten: welke bevindingen aan de
patiënt vertellen, at wil de patiënt weten?
• Uitgebreid en trapsgewijs informed consent
Casus toevalsbevinding
O63
Erfelijke aanleg voor maagkanker
(CDH1-mutatie) aangetoond
Conclusies
• Erfelijkheidsonderzoek heeft als doel het stellen van een
genetische diagnose
• Belangen zijn groot voor patiënten en familieleden:
risico-inschatting, behandelopties- en keuzes
• Nieuwe ontwikkelingen waardoor sneller en goedkoper
diagnostiek mogelijk is, interpretatie nieuwe bevindingen
is uitdaging
• Van belang om patiënten te verwijzen naar een
polikliniek klinische genetica zodat zij zelf een
geïnformeerde keuze kunnen maken
Manier van overerving
• Meestal ‘autosomaal dominante overerving’:
– Mannen en vrouwen kunnen drager zijn
– Ieder kind van iemand die de aanleg draagt
heeft 50% kans op dragerschap
X