Het nut van dissociatie Jaap Hollander

Het nut van dissociatie
Jaap Hollander
De future pace als mentale oefening In de vorige NLP-tip had ik het over een nieuw
soort future pace, die ik was gaan uitproberen naar aanleiding van een wetenschappelijk
artikel ('What psychotherapists can begin to learn from neuroscience)’. Eén van de
bevindingen die hierin werden beschreven, was dat de hersenen dezelfde centra
gebruiken voor een ‘echte’ ervaring als voor een ‘voorgestelde’ ervaring. Met andere
woorden: voor de hersenen maakt het niet uit of het echt gebeurt. Ervaring is ervaring. Ik
vroeg mij toen af: wat betekent dit voor het NLP-gesprek? Bij de future pace vragen we
de cliënt om zich voor te stellen hoe hij het geleerde in praktijk brengt. Dat is een vorm
van ‘voorgestelde’ ervaring of anders gezegd: een vorm van mentale oefening. We doen
die future pace vaak meer om te controleren of de verandering ecologisch verantwoord
is en om de nieuwe hulpbronnen af te stemmen op de situatie waarin ze worden ingezet.
Maar als het aspect van mentale oefening neurologisch gezien zo belangrijk is, vroeg ik
mij af, is het dan niet logischer om meerdere verschillende situaties te ‘future pacen’?
Op die manier oefent de cliënt de nieuw vrijgemaakte hulpbronnen immers vaker? Dit
begon ik toe te passen, met herhaaldelijk een prachtig resultaat, m.n. een betere
integratie van de gewenste verandering. Soms leidde pas een tweede of een derde
future pace tot een echt goede, overtuigende beleving. Een mooie uitbreiding van het
NLP-gesprek dus, omdat het de effectiviteit van NLP verhoogt, maar weinig tijd kost.
Uiteraard deed ik deze meervoudige future pace – zonder daar verder bij na te denken –
geassocieerd. Ik liet de cliënt in een toekomstige situatie stappen en vroeg hem om die
situatie in geuren en kleuren te beleven. Want ik ging er van uit dat associatie een
intensere beleving oproept (meer betrokkenheid van het zenuwstelsel) dan een
gedissocieerde beleving. En dat dat een intensievere mentale oefening oplevert, die op
zijn beurt weer zal resulteren in een betere toepassing in de praktijk.
Meer effect met dissociatie! Meerdere mensen stuurden mij naar aanleiding van de
vorige NLP-tip wetenschappelijke artikelen of verwijzingen naar sites. Waarvoor dank.
Jacqueline Scherpenzeel, een deelneemster aan de provocatieve opleiding die ook een
NLP-opleiding heeft gedaan, gaf me een kort berichtje uit het maandblad Intermediair,
waarin een onderzoek1 van de Ohio State University werd beschreven. Men had
onderzocht wat voor effect geassocieerde en gedissocieerde voorstellingen hebben op
het later uitvoeren van een gewenst gedrag. Om een lang verhaal kort te maken: de
gedissocieerde voorstellingen bleken beter te werken dan de geassocieerde
voorstellingen. ‘Huh?!?’ zul je nu waarschijnlijk denken. En dat is precies wat ik ook
dacht. Wat had men precies gedaan? Bij de presidentsverkiezingen van 2004 had men
146 studenten gevraagd om te visualiseren dat ze gingen stemmen. De ene helft kreeg
de opdracht om dit geassocieerd te doen (in het onderzoek werd dit het ‘eigen, eerstepersoons perspectief’ genoemd). De andere helft kreeg opdracht om het gedissocieerd
te visualiseren (wat men het ‘observator derde-persoons perspectief’ noemde). Van de
1
1
Picture Yourself at the Polls. Visual Perspective in Mental Imagery Affects Self-Perception and Behavior
Lisa K. Libby,1 Eric M. Shaeffer,1 Richard P. Eibach,2 and Jonathan A. Slemmer1
1The Ohio State University and 2Williams College
Psychological Science, 2006, Vol. 18, p. 203
proefpersonen met de gedissocieerde voorstelling, gingen er meer stemmen (90%) dan
van de proefpersonen met de geassocieerde voorstelling (72%). Toch een behoorlijk
overtuigende meting. Dus dit onderzoek had meteen mijn volle aandacht….
Hoe kan dat nou? Hier werd ik dus geconfronteerd met een overtuigend stukje
wetenschappelijk onderzoek dat rechtstreeks in strijd leek met een oud en vertrouwd
onderdeel van het NLP-gesprek. Of beter gezegd: met de manier waarop we dat
onderdeel standaard uitvoeren (geassocieerd ‘future pacen’).
Om te beginnen heb ik dit artikel eerst maar eens opgespoord en gelezen. Wat mij
meteen opviel, was dat wetenschappers het over het volgende al helemaal eens
schijnen te zijn: - Je voorstellen dat je iets doet, verhoogt de kans dat je het ook
inderdaad gaat doen.
- Visualisatie is ‘een cruciale component van doelvoorstellingen’. Op de eerste pagina
dus meteen al een bemoedigend stukje wetenschappelijke ondersteuning voor NLP. Het
toepassen van een future pace in het NLP-gesprek is wetenschappelijk prima
verantwoord.
Veel onderzoek naar associatie en dissociatie Verder blijkt uit dit artikel dat er al heel
wat onderzoek is gedaan naar het verschil tussen visualiseren vanuit de ‘eigen’ positie
(wij zouden zeggen: geassocieerd visualiseren) of vanuit de ‘buitenstaander’-positie (wij
zouden zeggen: gedissocieerd visualiseren). Onderzoekers hebben bijvoorbeeld
gevonden dat dit verschil maakt met betrekking tot:
- De cognitieve ontwikkeling
- Het zelfbewustzijn
- Het zelfbeeld
- De zelfcontrole
- Psychische afwijkingen
- Overtuigingsverandering
- Sociaal begrip
- Empathie
Uit deze indrukwekkende lijst mogen we afleiden dat het belang dat in NLP wordt
gehecht aan het verschil tussen geassocieerd en gedissocieerd beleven ook een
degelijke wetenschappelijke ondersteuning heeft. Het zou de moeite waard zij om al
deze onderzoeken eens uit te pluizen en te kijken wat wij hier nog meer aan kunnen
ontlenen qua rechtvaardiging c.q. verbetering van onze NLP-praktijk. Een idee voor een
scriptie? Wat is de oorzaak van je gedrag: je eigenschappen of de
omstandigheden?
Maar hoe kan het nu dat een gedissocieerde weergave als future pace beter werkt dan
een geassocieerde weergave? Want daar was ik immers naar op zoek. Een eindje
verderop vond ik de oplossing van dit raadsel. Het schijnt een geaccepteerd gegeven te
zijn in de sociale psychologie, dat het soort perspectief beïnvloedt wat je als oorzaak
van het gedrag ziet. Een observator (gedissocieerd visualiserend dus) heeft de neiging
om de eigenschappen van de persoon te zien als de oorzaak van diens handelingen.
Terwijl iemand vanuit de zelf-positie (geassocieerd dus) eerder de omstandigheden ziet
als de oorzaak van zijn eigen gedrag. Waarom? Dit schijnt simpelweg samen te hangen
met de focus van het beeld. Voor de observator staat de persoon, de ander, centraal in
het beeld. Terwijl voor de persoon zelf – die zichzelf uiteraard niet ziet – de
omstandigheden centraal staan. En mensen zijn nu eenmaal geneigd om wat ze zien
ook als oorzaak te zien. Als je het eenmaal weet is het zo logisch als wat… In termen
van logische niveaus zou je kunnen zeggen dat mensen bij dissociatie hun gedrag
eerder toeschrijven aan hun vermogens, hun overtuigingen en hun identiteit,
terwijl ze bij associatie hun gedrag eerder toeschrijven aan de omgeving. Dit
effect heeft men overigens ook gevonden bij herinneringen. Als mensen zich iets
gedissocieerd herinneren, zien ze hun gedrag meer als een gevolg van hun
eigenschappen dan wanneer ze het zich geassocieerd herinneren (dan zien ze het
meer als een uitvloeisel van de omstandigheden). Wat interessante implicaties heeft
voor NLP-technieken als change personal history en reimprinting.
Op de methodiek van het onderzoek viel weinig af te dingen. De
instructies voor de geassocieerde en de gedissocieerde voorstellingen waren zeer
summier, maar er is geen reden om aan te nemen dat er met een betere instructie
minder verschil zou zijn geweest. Bovendien had men ook nog gemeten dat de
gedissocieerde proefpersonen een sterkere ‘pro-voting attitude’ ontwikkelden dan de
geassocieerde proefpersonen, wat geheel in overeenstemming is met de theorie. En het
stemmen in de verkiezingen is een zeer concreet en meetbaar gedrag.
Het is natuurlijk nog wel de vraag of dit effect nu geldt voor ieder gedrag (het is tenslotte
alleen voor het stemmen onderzocht). En zoals vrijwel altijd bij wetenschappelijk
onderzoek, is het de vraag in hoeverre de doelgroep representatief is voor alle mensen.
Dit geldt studenten in een plattelandsstaat in Amerika (Ohio), maar geldt het dan ook
voor mijnwerkers in Manilla of voor huisvrouwen in Hamburg? Maar afgezien van deze
kanttekeningen denk ik dat we er - tot het tegendeel blijkt - beter van uit kunnen gaan
dat deze uitkomsten een goede richtlijn zijn. Al met al vind ik zowel de effecten (de
gedragsmeting) als de achterliggende theorie intuïtief heel overtuigend.
Een volgende stap naar de ideale future pace
Dus wat betekent dat dan voor het NLP-gesprek? Laten we dan eerst eens kijken naar
het begin van het NLP-geprek (de doelstelling, het contrasteren en het bepalen van
hindernis en hulpbron). Daar wordt al wordt gewerkt met associatie en dissociatie op
een manier die prima aansluit bij de stelling dat associatie gedrag verbindt met de
omgeving en dissociatie gedrag verbindt met vermogens, overtuigingen en identiteit.
Want je vraagt de cliënt om eerst een gedissocieerd beeld te maken van zichzelf in de
doetoestand, om hem er dan in te laten associëren. Dat eerste gedissocieerde beeld zal
hem dus helpen om het bereiken van het doel te zien als een resultaat van zijn
eigenschappen. Ook bij het bepalen van de hulpbron gebeurt iets soortgelijks.
Gedissocieerd van zowel de huidige al de gewenste toestand bepaalt de cliënt wat hij
nodig heeft. Bovendien zorgen de vormvoorwaarden ervoor (ment name de voorwaarde
dat het doel binnen eigen controle moet liggen) dat er gezocht wordt naar
eigenschappen in plaats van omstandigheden. Misschien is het wel een idee om de
huidige toestand voorla geassocieerd te laten beleven, zodat die meer aan
omstandigheden wordt toegeschreven.
Wat de future pace betreft is mijn conclusie dat het van belang om geassocieerd te
future pacen maar daarnaast ook om het nog eens gedissocieerd over te doen. Waarbij
je zou kunnen zeggen dat de geassocieerde future pace belangrijk is voor:
1. Controle van de ecologie
2. Afstemmen op de situatie
3. Mentale oefening (waar we het in de vorige NLP-tip over hadden)
En dat de gedissocieerde future pace belangrijk is voor:
4. Het idee dat je gedrag voortvloeit uit jouw persoonlijke eigenschappen (i.p.v.
de omstandigheden).
De NLP-tip van deze maand is dus een rechtstreekse uitbreiding van de tip van vorige
keer (de uitbreiding staat cursief geprint). Dit is dus een omschrijving van mijn ideale
future pace. Ook nu heb ik het weer over een doel i.p.v. een future pace na een NLPgesprek. Anders zou je eerst een heel NLP-gesprek met jezelf moeten doen om deze tip
te kunnen gebruiken. Overigens bracht dat mij ook op de gedachte dat de inzichten die
ik hierboven heb beschreven een breder belang hebben dan alleen de future pace.
Waarschijnlijk spelen ze mee in al je denken over wat je wilt in je leven, dat wil zeggen
bij het stellen van doelen in het algemeen. Enfin, hier is de tip.
De tip
1. Formuleer een doel: “Wat ik graag wil is dat ik …..”
2. Bepaal voor jezelf
a. Enkele situaties waarin je het bereikt hebben van dit doel wilt ervaren.
b. Enkele mensen bij wie je wilt ervaren dat je dit doel hebt bereikt.
c. Enkele handelingen waarbij je kunt ervaren dat je het doel hebt bereikt.
3. Maak hiervan steeds eerst een geassocieerde voorstelling.
4. Maak er dan een gedissocieerde voorstelling van.
5. En zie dan hoe jouw nieuwe gedrag een logisch uitvloeisel is van bepaalde
eigenschappen die jij bezit. Welke vermogens (vaardigheden en competenties) en welke
overtuigingen (zienswijzen) hebben er voor gezorgd dat jij dit kon doen? En hoe is je
gedrag een uitvloeisel van wie jij bent als persoon?
6. Doe er eentje per dag, of doe ze allemaal achter elkaar.
7. Uiteraard het doel bijstellen als blijkt dat er gedeelten zijn die het er niet mee
eens zijn.
That’s it.
Veel succes!