Om burgers meer bij de politiek te betrekken

Masterthesis: Susan Brand (1000497)
25-08-2016
‘Nieuw beleid’ of ‘gewoon een gezellige dag?’: Een
onderzoek naar participatieve democratie en zingeving
Naam :
Susan Brand
Studentnr:
1000497
Vak
Masterthesis
Scriptiebegeleider
Margo Trappenburg
Scriptiecoördinator
Wander van der Vaart
Tweede lezer
Fernando Suarez Muller
24246 woorden
1
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Dankwoord
Met het voltooien van deze scriptie sluit ik zes inspireerde jaren af aan de Universiteit voor
Humanistiek. Ik ben dankbaar voor het feit dat ik mij hier als student en als persoon jarenlang
heb kunnen ontwikkelen. De lesstof, maar zeker ook het contact met studenten, docenten en
medewerkers hebben mij veel inspiratie gegeven. Wat betreft dit onderzoek wil ik hierbij ook
de vele raadsleden en burgers bedanken die mij te woord wilden staan. Hun visies en
verhalen hebben mij nieuwe inzichten gegeven voor het onderzoek. Tot slot wens ik u allen
veel plezier met het lezen van het onderzoek.
2
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Abstract
Om burgers meer bij de politiek te betrekken experimenteren Nederlandse gemeenten in
toenemende mate met participatieve democratie. Naast het feit dat deze participatieve
projecten het doel hebben om zoveel mogelijk burgers te betrekken leggen zij de nadruk op
het realiseren van ‘deliberatie’ tussen burgers. Door het feit dat burgers vaker participeren
veranderen de verhoudingen tussen burgers en raadsleden. Burgers kunnen vaker hun mening
uiten terwijl raadsleden vaker naar de burger moeten luisteren. In dit onderzoek is gekeken
naar de invloed die participatieve democratie heeft op de zinervaringen van burgers en
raadsleden. Deze zinervaringen zijn geordend via het model van Paul Wong (2012). Vanuit
de republikeinse filosofie en uit de interviews met burgers komen er diverse vormende en
verbindende elementen van participatieve democratie naar voren. Een geslaagd participatief
project heeft de potentie om de betrokkenheid van burgers met anderen en met de
samenleving te vergroten. Hiertegenover staat de opvatting van een deel van de respondenten
dat burgerparticipatie alleen zinvol is op het moment dat deze leidt tot concrete resultaten.
3
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Inhoudsopgave
Dankwoord ........................................................................................................................................ 2
Abstract.............................................................................................................................................. 3
Inleiding ................................................................................................................................................. 6
1.
Probleemstelling ............................................................................................................................ 7
1.1 Aanleiding .................................................................................................................................... 7
1.2 Probleemstelling .......................................................................................................................... 9
1.3 Doelstelling................................................................................................................................. 13
1.4 Vraagstelling.............................................................................................................................. 13
1.5 Relevantie................................................................................................................................... 13
2.
Theoretisch kader ....................................................................................................................... 15
2.1
Inleiding ............................................................................................................................... 15
2.2
Empirische literatuur ......................................................................................................... 15
2.2.1 De rol van de participerende burger ................................................................................ 15
2.2.2 De rol van de volksvertegenwoordiger ............................................................................. 18
2.2.3 Conclusie ............................................................................................................................. 20
2.3
Thematische studie van de republikeinse filosofische literatuur .................................... 22
2.3.1 Historische context ............................................................................................................. 22
2.3.2 Begrip .................................................................................................................................. 23
2.3.3 Rechtvaardig handelen ...................................................................................................... 28
2.3.4 Evaluatie ............................................................................................................................. 30
2.4 Conclusie .................................................................................................................................... 31
3.
Methode ....................................................................................................................................... 34
3.1 Onderzoeksbenadering ............................................................................................................. 34
3.2 Interviews................................................................................................................................... 34
3.3 Betrouwbaarheid en validiteit.................................................................................................. 39
4. Deelvraag 2 ...................................................................................................................................... 41
4.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 41
4.2 Motivatie van burgers............................................................................................................... 41
4.3 Visies op participatie................................................................................................................. 42
4.4 Visie op de vorm van de G1000................................................................................................ 44
4.5 Zingeving ................................................................................................................................... 45
4.6 Conclusie .................................................................................................................................... 47
5. Deelvraag 3 ...................................................................................................................................... 50
5.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 50
4
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
5.2 Zingevende elementen van het raadslidmaatschap ................................................................ 50
5.3 Negatieve kanten van het raadslidmaatschap ........................................................................ 53
5.4 Visie op burgerparticipatie ...................................................................................................... 55
5.5 Ervaringen met participatieve democratie ............................................................................. 56
5.6 De invloed van participatie op het functioneren van raadsleden.......................................... 59
5.7 Visie op de toekomst ................................................................................................................. 61
5.8 Conclusie .................................................................................................................................... 63
6.Conclusie ........................................................................................................................................... 66
7. Discussie ........................................................................................................................................... 70
7.1 Validiteit..................................................................................................................................... 70
7.2 Nieuwe inzichten ....................................................................................................................... 71
7.3 Beperkingen ............................................................................................................................... 72
8.
Aanbevelingen ............................................................................................................................. 73
9.
Literatuurlijst .............................................................................................................................. 75
10. Bijlagen......................................................................................................................................... 80
Bijlage 1: Interviewguide ............................................................................................................... 80
Bijlage 2: Codeerschema interviews.............................................................................................. 83
Bijlage 3: Tabel met resultaten: Zingeving volgens vier dimensies ............................................ 89
5
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Inleiding
Een veel gehoorde kritiek in onze samenleving is dat burgers steeds individualistischer zijn
geworden en dat zij nauwelijks betrokken zijn bij de politiek. Zo is het aantal burgers dat lid
is van een politieke partij de laatste jaren sterk teruggelopen. Dit roept de vraag op of ons
huidige politieke stelsel nog wel democratisch genoeg is en of dit stelsel niet toe is aan
vernieuwing. Participatieve democratie is een vorm van democratie die de potentie heeft om
burgers meer bij de politiek te betrekken. Dit is gunstig voor de democratie maar biedt ook
andere voordelen. Een onderbelichte kant van burgerparticipatie is dat deze kan bijdragen aan
het ervaren van een zinvol leven. In dit onderzoek ligt de nadruk daarom juist op de betekenis
die burgerparticipatie kan geven aan het leven van burgers en raadsleden. Met dit onderzoek
wil ik een brug slaan tussen mijn master humanistiek en mijn interesse voor politiek. Ik wil
laten zien dat het thema zingeving niet alleen een privékwestie is maar ook samenhangt met
burgerschap.
6
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
1. Probleemstelling
1.1Aanleiding
Nederland krijgt in de ‘Freedom-index’ van Freedom House (2015) de maximale score als
het gaat om vrijheid, burgerrechten en politieke rechten en in de ‘Democracy Index’ van de
Economist (2016) staat Nederland op plaats tien in de lijst van de meest democratische landen
ter wereld.
Toch staat het functioneren van de democratie in Nederland onder druk. Uit onderzoek blijkt
dat de kloof tussen burgers en politici in Nederland groter is geworden en dat een deel van de
burgers niet gemotiveerd is om in de politiek te participeren (SCP, 2014; SCP, 2015). Dit is
problematisch omdat de democratie haar legitimiteit baseert op de instemming van een
meerderheid van burgers. Op het moment dat burgers onvoldoende participeren ontstaan er
democratische tekorten. Sanford Levinson stelt dat er sprake is van een democratisch tekort
op het moment dat ogenschijnlijk democratische organisaties of instellingen de beginselen
van de democratie onvoldoende respecteren (2007, p.859).
Om democratische tekorten terug te dringen en de kloof tussen politici en burgers te
verkleinen is er de afgelopen jaren door overheden steeds vaker geëxperimenteerd met
vormen van participatieve democratie. Politicoloog Monique Leyenaar schrijft dat
participatieve democratie wordt gekenmerkt door het feit dat zoveel mogelijk burgers
deelnemen en dat besluitvorming tot stand komt door middel van onderlinge discussie
waarbij het draait om het bereiken van consensus (2007, p.7). Dit verschilt van
representatieve democratie waar de focus ligt op het articuleren van de wensen van burgers
via de door hen zelf gekozen volksvertegenwoordigers (2007, p.6) en directe democratie waar
de besluitvorming in de handen ligt van de burger zelf (2007, p.7). In dit onderzoek wordt de
definitie van participatieve democratie gehanteerd die door Leyenaar wordt gebruikt. Er is
voor deze definitie gekozen omdat deze aansluit bij het feit dat de focus in dit onderzoek ligt
bij participatieve projecten waar het ‘met elkaar in gesprek gaan’ centraal staat.
Het realiseren van een daadwerkelijk gesprek wordt door politici steeds vaker geïnitieerd
door middel van volksraadplegingen. Diverse auteurs (o.a. Michael, Caprini, Cook & Jacobs,
2004) gebruiken hiervoor de term ‘deliberatieve democratie’ waarbij het communicatieve
proces van meningsvorming tussen burgers en de overheid centraal staat. Het
maatschappelijke proces waarin ‘deliberatieve democratie’ tot stand komt en waar het
7
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
vergaren van informatie, overleg en de uitwisseling van argumenten centraal staan wordt
door de filosoof John Rawls (1971) en de socioloog Jürgen Habermas (1962) beschreven als
‘publieke deliberatie’. Debruyne & VandeWiele stellen dat door middel van deze
‘procesgerichte’ samenwerking tussen burgers en de overheid de afstand tussen beide
groepen kan worden verkleind (2009, p.16).
Lokale politiek
Op dit moment wordt er in de samenleving volop geëxperimenteerd met allerlei vormen van
participatieve democratie1, zo ook in de lokale politiek. Zeker nu gemeenten sinds de
invoering van de nieuwe WMO-wet verplicht zijn om burgers bij de lokale politiek te
betrekken experimenteren zij meer met participatieve democratievormen (Verwey Jonker
Instituut, 20142). Hoewel participatieve democratievormen nieuwe mogelijkheden creëren
voor burgers om met lokale politici in gesprek te gaan zorgen zij ook voor nieuwe
uitdagingen. Zo schrijft Evelien Tonkens in het boek Montessori-democratie dat de beweging
naar participatieve democratie en ‘doe-democratie’ kan zorgen voor spanningen met de
klassieke representatieve democratie (Tonkens et al., 2015, p.99). De verhouding tussen
burgers en politici verschuift en het is nog onduidelijk hoe de rolverdeling tussen beiden
idealiter zou moeten liggen.
Op dit moment wordt input van burgers door gemeenten vrijwel uitsluitend ter advisering
gebruikt in plaats van ter instemming. Geerten Boogaard en Ank Michels stellen dat dit
kenmerkend is voor zogenaamde deliberatieve fora waar er meer aandacht is voor
meningsvorming en uitwisseling van argumenten dan voor besluitvorming (2016, p.10). De
nadruk ligt hier vooral bij het zoeken naar consensus. Andere kenmerken van deze fora zijn
dat de nadruk ligt op het proces en het volgen van procedures en dat er bij de selectie van de
deelnemers wordt geprobeerd om de diversiteit van de groep te waarborgen (idem). De
communicatie vanuit de gemeente naar burgers toe over wat gemeenten hebben gedaan met
de uitkomsten van participatieve democratie is echter nog vaak nog gebrekkig. Diverse
auteurs beschrijven dit als een gebrek aan responsiviteit (Ebbers, 2013; Schalk, 2010; SCP,
2015).
1
Participatieve democratie overstijgt het politieke domein en kan ook betrekking hebben op participatieve
inbreng binnen organisaties en bedrijven. Dit onderzoek beperkt zich tot de politieke betekenis van het
concept.
2
De WMO verplicht gemeenten om lokale invulling te geven aan burgerparticipatie.
8
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
1.2 Probleemstelling
Het is duidelijk dat door de inzet van vormen van participatieve democratie de verhouding
tussen burgers en politici verandert en dat beide groepen een nieuwe positie krijgen. De
burger krijgt meer mogelijkheden voor inspraak en de politicus moet op sommige momenten
een stap terug doen en de burger aan het woord laten. Dit roept de vraag op wat dit voor
invloed heeft op gemeenteraadsleden die via verkiezingen zijn verkozen door de burger.
Vinden ze het een goede ontwikkeling dat burgers meer macht krijgen of voelen ze zich
gepasseerd en overbodig? En anderzijds bestaat er de vraag wat het doet met burgers dat zij
vaker hun stem kunnen laten horen.
Politieke participatie en zingeving
Vanuit de sociaal wetenschappelijke literatuur worden er veel positieve effecten
toegeschreven aan het feit dat burgers politiek participeren. Zo stellen Owen, Videras &
Willemsen (2008) dat in landen waar burgers meer mogelijkheden hebben om te participeren
in het politieke proces hun gevoel van welzijn groter is (Owen, Videras & Willemsen, 2008)3.
Naast het feit dat politieke participatie het welzijn van burgers ten goede komt heeft ze ook
invloed op de manier waarop mensen betekenis geven aan hun leven (zingeving).
Om het begrip zingeving te kunnen begrijpen is het behulpzaam om het onderscheid te
benoemen dat Aristoteles maakt tussen ‘hedonism’ en ‘eudaimonia’ (King, Eells, & Burton,
2004). Hedonistisch welzijn heeft betrekking op het subjectieve welzijn van een persoon.
Eudaimonia of zingeving daarentegen gaat over de mate waarin het leven van individu wordt
gekenmerkt door deugden of waarden, betekenisvolle doelen of een authentieke expressie van
het ‘zelf’ (Waterman, 1993). In het onderzoek wordt de volgende definitie van zingeving
gehanteerd: ‘A life is meaningful when it is understood by the person living it to matter in
some larger sense. Lives may be experienced as meaningful when they are felt to have
significance beyond the trivial or momentary, to have purpose, or to have a coherence that
transcends chaos’ (King et al, 2006, p.180).
Aan het concept zingeving worden door auteurs verschillende betekenissen gegeven. Veel
auteurs gaan uit van een benadering die sterk is gericht op het individu. Een voorbeeld
hiervan is de psycholoog Roy Baumeister (1991, p.29) die zingeving benadert als een
subjectieve ervaring van individuen. Hij benadrukt dat het ervaren van zin afhangt van vier
3
In hoofdstuk twee wordt er uitgebreider ingegaan op het verband tussen politieke participatie en welzijn.
9
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
belangrijke factoren: het hebben van een doel, het moreel kunnen rechtvaardigen van het
eigen leven, het hebben van eigenwaarde en het ervaren van controle over het leven.
Vanuit de theorie van Baumeister wordt het begrip zingeving echter vooral gekoppeld aan het
individu en diens privéleven en nauwelijks aan het feit dat burgers onderdeel zijn van een
gemeenschap of groter geheel. Peter Derkx (2011) en Harry Kunneman (2005) bekritiseren
de theorie van Baumeister dan ook omdat deze eenzijdig op ‘het zelf’ en op controle is
gericht en te weinig op verbondenheid. Zingeving heeft immers niet alleen betrekking op
persoonlijke ervaringen maar overstijgt deze juist door de aanwezigheid van zingevende
structuren in de samenleving op het sociale en filosofische niveau (Wong, 2012, p.3). Het
belang van sociale structuren voor het kunnen ervaren van zin komt ook in diverse
empirische studies naar voren. Zo blijkt bijvoorbeeld dat het hebben van een sterk sociaal
netwerk een belangrijke vereiste is voor het ervaren van zin (Baumeister, 1991; Baumeister &
Leary, 1995; Ryan & Deci, 2001; Mikulincer, Florian, & Hirschberger, 2004). Ook het
aanhangen van een religie blijkt sterk samen te hangen met het ervaren van zin (George
Ellison, & Larson, 2002; Hicks & King, 2007; Paloutzian, 1981; Steger & Frazier, 2005).
Concept zingeving
Sommige auteurs vinden een psychologische definitie van het concept zingeving te beperkt
en kiezen voor een meer holistische benadering. Zo stelt Paul Wong (2012, p.3) dat het
begrip zingeving (meaning of life) zo complex is door het feit dat het aan alle aspecten van
het menszijn raakt, zowel biologisch, psychosociaal, sociaal en spiritueel. Alleen een
holistische benadering van het concept kan volgens Wong een samenhangend beeld van een
zinvol leven scheppen. Een tweede complicerende factor van het concept zingeving is
volgens Wong dat ieder mens zijn eigen ideeën heeft over wanneer een leven zinvol is en dat
dit niet voor iedereen gelijk is.
In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van het ‘PURE’ model beschreven door Paul Wong
(2012). Er is voor dit model gekozen omdat het een brede holistische opvatting van het
concept zingeving hanteert. Bovendien richt het zich specifiek op zinervaringen die
voortkomen uit activiteiten, wat het concept geschikt maakt om onderzoek te doen naar
politieke participatie. In dit onderzoek wordt enerzijds gekeken naar de zinervaringen van
burgers die ontstaan door politieke participatie en anderzijds naar de zinervaringen van
raadsleden die ontstaan door het feit dat zij burgers vertegenwoordigen. Het PURE model
bestaat uit vier componenten die zingeving definiëren: Purpose (doel), Understanding
10
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
(begrip), Responsible Action (verantwoordelijk handelen) en Evaluation (evaluatie). Het
belangrijkste onderdeel van zingeving volgens het model is het hebben een doel, richting en
waarden in het leven, ook wel de motiverende component. Een tweede aspect is ‘begrip’, ook
wel de cognitieve component. Het hebben van begrip omvat cognitieve activiteiten, het
ervaren van coherentie, betekenis geven aan situaties, de eigen identiteit en die van anderen
begrijpen, effectief communiceren en relaties opbouwen. Het verantwoordelijk handelen
heeft betrekking op de gedragscomponent. Hierbij draait het om de juiste reacties en het
juiste morele handelen. Tot slot is er de evaluatie: ook wel emotionele of evaluatieve
component die bestaat uit de mate van tevredenheid die door de activiteit wordt gerealiseerd
en zowel betrekking kan hebben op een bepaalde situatie als op het leven als geheel.
Samenhangend met het ‘PURE’-model beschrijft Wong (2012, p.18) de ‘Meaning-Mindset’hypothese waar alle aspecten van het ‘PURE’-model terugkomen en waar de overkoepelende
wereldbeelden en motivaties van iemand centraal staan. Volgens deze theorie zorgen iemands
waarden, geloof en toewijding voor het realiseren voor een gevoel van zin, los van het feit of
deze idealen ook daadwerkelijk worden gerealiseerd.
Zingeving en individualisering in de samenleving
Het feit dat het concept zingeving vaak wordt gekoppeld aan het individu heeft ook te maken
met ontwikkelingen in de samenleving. Zo stelt Baumeister (1991) dat zingeving vooral een
individuele bezigheid is geworden door het feit dat de westerse samenleving steeds
individualistischer is geworden. De zinvolheid van het leven is volgens hem afhankelijk
geworden van de ontwikkeling van een waardevol ‘uniek zelf’, een persoonlijke identiteit als
uiteindelijke waarde die geen verdere rechtvaardiging behoeft. Ook Anthony Giddens
beschrijft dat zingeving een individuele zaak is geworden doordat de mens sinds de
laatmoderne tijd zijn ‘project of the self’ moest gaan vorm geven (1991, p.201). Hiermee
bedoelt hij dat het leven van burgers niet langer meer wordt bepaald door tradities en de
gemeenschap waartoe men behoort, maar dat mensen hun eigen keuzes moesten gaan maken.
De toegenomen keuzemogelijkheden in onze samenleving bieden het individu daarbij allerlei
kansen maar geven hem ook de verantwoordelijkheid om goede keuzes te maken. Giddens
(idem) beschrijft dat juist door de vele keuzemogelijkheden die burgers hebben zij last
kunnen krijgen van gevoelens van onzekerheid en machteloosheid. De hedendaagse
samenleving die zich richt op ‘calculerend’ gedrag biedt mensen weinig handvaten om te
leren omgaan met die onzekerheid en biedt dan ook weinig ruimte voor zingeving. Giddens
(idem, p.9) meent dat hierdoor het gevoel van ‘personal meaninglessness’: het gevoel dat het
11
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
leven niets waardevols te brengen heeft, een kenmerkend probleem is geworden in de
laatmoderne tijd.
Terwijl deze auteurs stellen dat zingeving in onze cultuur een individuele zaak is geworden
benadrukken een aantal andere auteurs juist dat deze tendens aan het kantelen is en dat er op
maatschappelijk vlak weer meer ruimte komt voor zingeving. Wong (2012, p.12) spreekt
zelfs over het feit dat de 21e eeuw juist een ‘century of meaning’ kan worden genoemd door
het feit dat mensen opnieuw zoekende zijn naar zingeving te midden van een wereld die
geconfronteerd wordt met terrorisme en de globale financiële crisis. Ook Rachman (2011)
stelt dat de hedendaagse samenleving een tijdperk is waarin mensen geconfronteerd worden
met deze existentiële angsten (anxiety). Hij benadrukt dat mensen hun angst moeten erkennen
als een mogelijkheid voor een existentiële zoektocht die zij kunnen ombuigen naar zingeving.
De creatie van een nieuwe wereldorde en een meer coöperatieve en humane samenleving
heeft volgens Wong (2012, p.12) een ‘grassroots’- beweging nodig die mensen wijst op het
belang van het kiezen voor een verantwoordelijk en zinvol leven. Juist de maatschappelijke
en sociale betrokkenheid van burgers daarbij kan op die manier bijdragen aan een zinvol
leven.
Politieke participatie en zingeving
Een onderdeel van maatschappelijke betrokkenheid is politieke participatie. Het feit dat
mensen zich inzetten voor- en/ of zich onderdeel voelen van een politieke gemeenschap kan
invloed hebben op hun zinervaringen. Over politieke participatie en zingeving zijn geen
specifieke empirische studies gedaan. Wel komen in empirische studies naar politieke
participatie diverse aspecten van zingeving uit het ‘PURE’-model naar voren zoals het
ervaren van een doel (purpose) en het ervaren van betrokkenheid bij anderen (understanding)
(Verba, Schlozman, & Brady, 1995; Putnam, 2000; Peterson, 1999, Frey & Stutzer, 2000;
Seligman et all, 2005). Anders dan in sociale studies is er vanuit de politieke filosofie door
republikeins georiënteerde auteurs expliciet geschreven over de relatie tussen politieke
participatie en zingeving. Bovendien wordt er binnen de republikeinse traditie al honderden
jaren geschreven over burgerparticipatie. Zo stelt Ido de Haan dat het republikeins
gedachtegoed de basis is geweest voor het ontstaan van een ‘publiek-deliberatief’-denken aan
het eind van de 18e eeuw (1993, p.4). Vanwege de koppeling die in dit onderzoek wordt
gemaakt met de actuele debatten over participatieve democratie is er voor gekozen om de
meer recente republikeinse werken van na de Tweede Wereldoorlog te bestuderen. De
hernieuwde interesse voor het republicanisme ontwikkelde zich vanaf de jaren zestig bij
12
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
denkers als Hannah Arendt (1958; 1963), Benjamin Barber (1974) en Michael Sandel (1996)
en bij Nederlandse denkers als Herman van Gunsteren (2006) en Ido de Haan (1993). Ook
wordt in dit onderzoek een aantal keer teruggegrepen naar klassiek republikeinse denkers als
Machiavelli (1976) en Rousseau (2013) wier ideeën van invloed zijn geweest op de meer
recente republikeinse denkers.
1.3 Doelstelling
In dit onderzoek staat de vraag centraal wat de veranderende verhoudingen tussen burgers en
politici; door de inzet van participatieve democratievormen doen met de zinervaringen van
burgers en politici. Het onderzoek heeft het kennisdoel om de invloed van politieke
participatie op persoonlijke zinervaringen te onderzoeken.
1.4 Vraagstelling
Hoofdvraag: Welke betekenis heeft participatieve democratie in de lokale politiek voor de
zinervaringen van burgers en politici in Nederland?
Deelvragen:
1. Wat is er bekend over de relatie tussen politieke participatie en vormen van zinervaring?
(theoretisch)
2. Hoe ervaren burgers het feit dat aan hen via vormen van participatieve democratie om
hun mening wordt gevraagd? (empirisch)
3. Hoe ervaren gemeenteraadsleden het feit dat burgers door middel van participatieve
democratie invloed kunnen uitoefenen op het beleid? (empirisch)
1.5 Relevantie
Wetenschappelijke relevantie
De wetenschappelijke relevantie van het onderzoek betreft het vergaren van kennis over de
invloed van politieke participatie op persoonlijke zinervaringen. Het concept zingeving wordt
in empirische studies vooral gebruikt in de context van het privéleven van mensen en wordt
nauwelijks gerelateerd aan maatschappelijke en politieke participatie. Terwijl er veel
onderzoek is gedaan naar de relatie tussen politieke participatie en het welzijn van burgers is
de relatie naar persoonlijke zinervaringen door politieke participatie nooit expliciet
onderzocht. Ook Carpini, Cook & Jacobs (2004) stellen dat er weinig empirisch bewijs is
voor de daadwerkelijke impact van participatie van burgers. Ondanks het feit dat er in sociale
studies naar politieke participatie diverse aspecten van zingeving uit het ‘PURE’-model’ naar
13
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
voren komen (zie paragraaf 1.2, p.20) wordt de relatie nooit expliciet gemaakt. Ook over de
zinervaringen van politici die ontstaan door het feit dat zij burgers vertegenwoordigen is nog
niets bekend in de empirische literatuur.
Vanuit de filosofische traditie van het republicanisme is er wel geschreven over de betekenis
van politieke participatie op de zinervaringen van burgers. Deze literatuur is echter vaak
geschreven in een andere tijdsgeest en maatschappelijke context. Het is relevant om te
onderzoeken of en hoe deze theoretische filosofische kennis over politieke participatie
betekenisvol kan zijn in de huidige maatschappij. Het is interessant om te kijken of politieke
participatie van invloed is op de zinervaringen van burgers. Van een aantal andere factoren is
al bekend dat zij de zinervaringen van burgers positief beïnvloeden. Zo blijkt uit onderzoek
dat onder andere het aanhangen van een religie en het hebben van een sterk sociaal netwerk
kunnen zorgen voor het ervaren van zin (zie p.10)
Maatschappelijke relevantie
De experimenten die gemeenten doen met participatieve democratie bevinden zich in een
beginnend stadium. Voor gemeenten is het interessant om te weten welke betekenis burgers
en politici geven aan politieke participatie in de context van de lokale politiek. Door inzicht te
krijgen in de betekenissen die zij geven aan deze participatie kunnen gemeenten rekening
houden met de wensen en behoeften van burgers en politici en daar op inspelen. Zo kan de
gemeente met behulp van deze kennis kiezen voor specifieke participatievormen die ruimte
scheppen voor zinervaringen. Het feit dat burgers participatie als zinvol ervaren kan er
bovendien voor zorgen dat zij gemotiveerder raken om deel te nemen aan participatieve
projecten en dat hun vertrouwen in de politiek toeneemt. De verhoogde betrokkenheid en
participatie van burgers kan er op die manier voor zorgen dat de ‘kloof’ tussen burgers en
politici kleiner wordt en dat democratische tekorten afnemen.
14
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2. Theoretisch kader
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal de relatie tussen zingeving en politieke participatie theoretisch worden
uiteengezet. Dit zal worden gedaan door zowel empirische- als republikeins filosofische
literatuur te behandelen over dit onderwerp. Als eerste zal een overzicht worden gegeven van
de empirische literatuur die bekend is over het verband tussen zingeving en politieke
participatie. Hierna volgt een uitgebreide thematische studie van de republikeins filosofische
literatuur. Aan het einde van dit hoofdstuk zal de eerste deelvraag worden beantwoord.
De literatuur is bestudeerd aan de hand van het ‘PURE’-model van Paul Wong (2012) dat
onderscheid maakt tussen vier componenten van zingeving: ‘doel’, ‘begrip’,
‘verantwoordelijk handelen’ en ‘evaluatie’. De afzonderlijke thema’s zijn in paragraaf 1.2
uitgelegd (zie p.11). In de theoretische analyse zijn de thema’s aan de hand van dit model
geordend in categorieën. Omdat het in dit onderzoek gaat over de veranderende verhoudingen
tussen raadsleden en burgers is in de literatuur ook gekeken naar de zinervaringen die
samenhangen met het representeren van burgers door middel van het raadslidmaatschap.
2.2 Empirische literatuur
In deze paragraaf komen zowel de zinervaringen van burgers aan bod die zij ervaren door
politieke participatie als de zinervaringen van politici die zij ervaren in hun rol als
volksvertegenwoordiger. In de empirische literatuur is er geen expliciet onderzoek gedaan
naar deze thematiek. Wel komen in een aantal studies aspecten van zingeving naar voren die
te relateren zijn aan het zogenaamde ‘PURE’-model (Wong, 2012). In deze paragraaf zullen
de zinervaringen uit de literatuur worden geordend aan de hand van de vier componenten van
dit model. Zowel de zinervaringen van burgers als die van politici worden in deze paragraaf
aan de hand van dit model besproken.
2.2.1 De rol van de participerende burger
In verschillende studies komen zinervaringen naar voren die bij burgers ontstaan door
politieke participatie.
Doel
Het feit dat het burgers een doel geeft dat zij politiek participeren is volgens het model van
Wong (2012) een belangrijke zingevende component. Dit komt terug in de literatuur waar uit
blijkt dat de politieke ‘participerende handeling’ in zichzelf (los van de uitkomst van het
15
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
beleid), bijdraagt aan het vergroten van het gevoel bij mensen om een doel te hebben (Verba,
Schlozman, & Brady, 1995; Putnam, 2000; Peterson, 1999, Frey & Stutzer, 2000; Seligman
et all, 2005). Via de politieke participatie hebben burgers bovendien contact met andere
burgers wat hun gevoel om een (gezamenlijk) doel te hebben kan versterken. Hoewel uit
diverse onderzoeken blijkt dat de politieke participatie van burgers een positieve invloed
heeft op het feit dat zij een doel ervaren blijft het onduidelijk wat het hebben van een doel
concreet voor burgers betekent. Dit kan samenhangen met het feit dat de gevonden resultaten
zijn verkregen doormiddel van voornamelijk kwantitatieve survey-onderzoeken, naar de
relatie tussen politieke participatie en welzijn (Frey & Stutzer, 2000; Owen, Videras,
Willemsen, 2008). Wat de gevonden verbanden voor burgers betekenen blijft op die manier
buiten beschouwing.
Begrip
Een andere zingevende factor is het feit dat men ‘begrip’ ervaart voor andere mensen en
standpunten. Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat door politieke participatie de
sociale betrokkenheid naar andere mensen toe wordt vergroot (Verba, Schlozman, & Brady,
1995; Putnam, 2000; Peterson, 1999, Frey & Stutzer, 2000; Seligman et all, 2005). Ook zorgt
het aangaan van het gesprek tussen overheid en burgers volgens Carpini, Cook & Jacobs
(2004) voor empathie tegenover anderen en het feit dat de kennis van burgers over
verschillende standpunten wordt verbreed. Verder zorgt het realiseren van een daadwerkelijk
gesprek tussen burgers en politici er ook voor dat dat burgers toleranter worden voor
tegengestelde standpunten. (Guttman & Thompson, 1996). Naast het begrip voor anderen
benadrukken diverse auteurs (Chambers 1996; Gutmann & Thompson, 1996) dat burgers
door politieke participatie ook meer inzicht zullen krijgen in hun eigen voorkeuren.
Verantwoordelijk handelen
Politieke participatie kan ook zingevend zijn door het feit dat het burgers stimuleert om
verantwoordelijk te handelen. Uit een aantal studies komt deze activerende component naar
voren. Zo stellen Cole en Stewart (1996, p.138) dat maatschappelijke en politieke participatie
van mensen op jonge leeftijd kan bijdragen aan een gevoel voor commitment en agency.
Door politieke participatie krijgen mensen het gevoel dat zij in staat zijn om zelf invloed te
hebben op hun omgeving en dit stimuleert hen om over te gaan tot actie in plaats van zich
passief op stellen. Ook Fendrich (1993) beargumenteert dat politieke participatie een
activerende component heeft. Hij benadrukt dat juist door collectieve politieke ervaringen via
16
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
participatie de politieke identiteiten en het politiek commitment van burgers worden
gevormd.
Evaluatie
Verder kan politieke participatie zingevend zijn door het feit dat het burgers voldoening
geeft. Diverse auteurs stellen dat politieke participatie een positief effect heeft op het welzijn
van burgers (Verba & Schlozman, and Brady, 1995). Zo stellen Owen, Videras & Willemsen
(2008) dat in landen waar burgers meer mogelijkheden hebben om te participeren in het
politieke proces hun gevoel van welzijn groter is. Ook blijkt uit een onderzoek van Frey en
Stutzer (2002) naar verschillende participerende democratie-vormen in de Zwitserse kantons
dat de hoeveelheid participatievormen in het lokale politieke systeem positief samenhangt
met individueel geluk. Verder stelt Fishkin (1995) dat burgers door politieke participatie
meer vertrouwen in de democratie krijgen en het gevoel krijgen dat burgers door de overheid
worden gehoord. Deze positieve evaluatie zorgt voor een gevoel van zingeving.
17
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2.2.2 De rol van de volksvertegenwoordiger
Omdat in dit onderzoek naast de zinervaringen van burgers ook de zinervaringen van
raadsleden centraal staan is het relevant om te kijken welke zinervaringen zij hebben in hun
rol als volksvertegenwoordiger. In de empirische literatuur is echter nog niets geschreven
over de relatie tussen het werken als volksvertegenwoordiger en zingeving. Wel komen er uit
de empirische literatuur over het werk van politici diverse zingevende componenten uit het
‘PURE’-model terug.
Doel
Het werken als raadslid kan als zingevend worden ervaren door het feit dat het
raadslidmaatschap mensen een doel geeft. Dit doel dat door Wong (2012) ook wel de
‘motiverende component’ wordt genoemd komt in diverse empirische studies naar de
motivaties van politici naar voren. Het feit dat het raadslidmaatschap mensen een doel geeft
zorgt voor zinervaringen, ongeacht welk doel zij met hun functie nastreven.
Uit de literatuur komen diverse motivaties van politici naar voren om hun werk te doen. In de
literatuur wordt uitgegaan van twee argumentatielijnen. Klassieke theoretici die uitgaan van
de ‘rational choice theory’ stellen dat politici puur worden gedreven door eigen belang en dat
zij hun positie gebruiken om hun eigen welvaart te vergroten (Ritz, 2015). Zeger van der Wal
(2013) stelt dat er jarenlang werd uitgegaan van negatieve clichés waarbij politici werden
neergezet als ‘Machiavellistisch’, conservatief en technocratisch gericht op het verwerven
van macht en status (Niskanen 1971; Schlesinger 1966; Tullock 1976). Vanuit deze theorie
wordt er vanuit gegaan dat politici vooral worden gedreven door een extrinsieke motivatie.
Bolino (1999) stelt dat echter dat motieven van politici om hun werk te doen vaak een
combinatie van verschillende voorkeuren zijn en dat de ‘rational choice theory’ te kort door
de bocht is. De laatste jaren zien we juist een tegenbeweging die stelt dat zowel veel politici
als werknemers in de publieke sector altruïstisch zijn en het verlangen hebben om iets te doen
voor het algemeen belang (Perry, Hondeghem & Wise, 2010). Wel blijkt uit het onderzoek
van Zeger van der Wal dat macht en status belangrijk worden gevonden maar dat deze door
politici op een andere manier belangrijk wordt gevonden dan door werknemers uit de
publieke sector (2013, p.757). Volgens hem worden politieke elites gemotiveerd door macht
terwijl de elites uit de publieke sector worden gemotiveerd door het feit dat zij zich dicht bij
de macht begeven (close to power). Tegelijkertijd blijkt ook dat naast dit streven naar macht
de intrinsieke motivatie en idealen van politici eveneens een belangrijke rol spelen. Deze
18
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
meer altruïstische motivaties zijn volgens de auteurs ten onrechte jarenlang onderbelicht
gebleven.
Zeger van der Wal heeft onderzoek gedaan naar de motivatie van onder andere Nederlandse
politici (2013, p.754). Uit zijn onderzoek komt naar voren dat politici vaak kiezen voor hun
beroep vanwege het feit dat zij willen bijdragen aan- of het verbeteren van de samenleving.
Ook de inhoud van het werk, carrièremogelijkheden, politieke idealen en persoonlijke
achtergronden zijn belangrijke motivators voor politici om hun werk te doen. Van der Wal
(idem) stelt ook dat politici graag impact willen hebben op actuele veranderingen in de
samenleving en zichzelf capabel vinden om deze veranderingen te realiseren. Verder blijkt
dat politici worden gemotiveerd door macht en het feit dat zij via hun werk in de
schijnwerpers staan. Een ander meer altruïstisch motief dat door politici wordt genoemd om
te kiezen voor hun werk is dat zij de kloof tussen burgers en politici willen verkleinen (idem).
Deze studies zijn echter niet toegespitst op de lokale volksvertegenwoordiging maar op de
landelijke en Europese politiek. Adrian Ritz (2015) heeft onderzoek gedaan naar de motivatie
van lokale politici in kleine Zwitserse gemeenschappen. Net als bij gemeenteraadsleden gaat
het hier om parttime politieke functies. Uit deze studie komt naar voren dat politici ook op
lokaal niveau vaak een combinatie van motieven hebben om hun werk te doen, zowel
egoïstische als meer altruïstische motieven worden door hen uitgedragen.
Overige componenten van zingeving
Het werken als volksvertegenwoordiger kan voor raadsleden ook zingevend zijn door het feit
dat zij zich inzetten voor een andere component uit het ‘PURE’-model, namelijk het
rechtvaardige handelen. Diverse motiverende factoren die door politici worden benoemd
gaan namelijk over het feit dat zij via hun werk moreel willen handelen en zich in willen
zetten voor een rechtvaardige samenleving. Uit onderzoek van Perry, Hondeghem & Wise,
(2010) blijkt dat politici zich vanuit een altruïstische houding willen inzetten voor het
verbeteren van de samenleving. Ook Zeger van de Wal (2013) benoemt diverse altruïstische
motieven, zoals het na willen streven van idealen en het willen verkleinen van de kloof tussen
burgers en politici. Op het moment dat politici vanuit ideële motieven handelen lijkt
bovendien de ‘Meaning-Mindset’-Hypothese (Wong, 2012) van toepassing. Deze hypothese
stelt dat het streven naar het realiseren van een bepaald ideaal voor politici zingevend is, los
van het feit of het hen lukt om dit ideaal daadwerkelijk te realiseren.
19
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
De overige componenten van het ‘PURE-model’, ‘begrip’ en ‘evaluatie’ komen in de
literatuur niet duidelijk naar voren. Het blijft daarmee onduidelijk of deze componenten van
zingeving bij het vertegenwoordigen van burgers niet aan worden gesproken of dat dit
simpelweg nooit in de empirie is onderzocht.
2.2.3 Conclusie
Sociaal- empirische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
Participatieve handeling geeft mensen een doel
Begrip/ tolerantie voor andere mensen/standpunten
Inzicht eigen politieke voorkeuren
Participatie als activerend mechanisme
Stimuleren gevoel ‘agency’
Ontwikkelen politieke identiteit/ commitment
Ervaren welzijn/ geluk
Vertrouwen in de overheid/ democratie
Het representeren van burgers en zinervaringen
door politici
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
Egoïstische doelstellingen (persoonlijk)
X
Altruïstische doelstellingen
Streven naar realiseren van ideaal
X
Uit de empirische literatuur komt naar voren dat de zinervaringen die burgers ervaren bij
politieke participatie sterk verschillen van de zinervaringen die politici ervaren bij het
representeren van burgers. Bij de politieke participatie komen alle componenten van
zingeving uit het ‘PURE’-model naar voren. Politieke participatie heeft dan ook de potentie
om een breed scala aan zinervaringen te realiseren. Wat deze zinervaringen voor burgers
concreet betekenen blijft in de empirische studies vaak onduidelijk. Door het feit dat de
onderzoeksresultaten vaak zijn gebaseerd op kwantitatieve survey-onderzoek blijven zij
inhoudelijk wat meer aan de oppervlakte. Het is verder opvallend dat er veel onderzoek is
gedaan naar de relatie tussen politieke participatie en welzijn maar dat er geen onderzoek is
gedaan naar de relatie tussen politieke participatie en zingeving. Welzijn mag dan wel een
inherente component zijn van zingeving, het is volgens Wong (2012) nog geen voldoende
voorwaarde om zin te ervaren.
20
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Het vertegenwoordigen van burgers kan juist zorgen voor zinervaringen door het feit dat dit
politici een doel geeft. Dit doel kan zowel egoïstisch als altruïstisch van aard zijn. Op het
moment dat dit doel betrekking heeft op het realiseren van een bepaald politiek ideaal en een
rechtvaardige samenleving komt ook de component van het ‘rechtvaardig handelen’ uit het
‘PURE’-model en de ‘Meaning-Mindset’-Hypothese terug. De empirische literatuur spreekt
voornamelijk over landelijke politici. Het onderzoek van Ritz (2015) lijkt er echter op te
duiden dat de motivaties van lokale en landelijke politici weinig van elkaar verschillen. De
bestudeerde onderzoeken naar de motivaties van politici zijn wel voornamelijk gebaseerd op
enquêtes en de resultaten blijven daarmee beperkt tot wat meer algemene categorieën. In dit
onderzoek wordt in tegenstelling tot de bestudeerde empirische studies juist een kwalitatieve
benadering gehanteerd waarbij de nadruk ligt op betekenisgeving.
21
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2.3 Thematische studie van de republikeinse filosofische literatuur
In deze paragraaf zal een overzicht worden gegeven van diverse zinervaringen gerelateerd
aan politieke participatie die naar voren komen in de republikeinse filosofische literatuur. De
zinervaringen uit de literatuur hebben hoofdzakelijk betrekking op burgers. De zinervaringen
van politici komen in de republikeinse literatuur niet nadrukkelijk aan bod.
Deze paragraaf begint met een schets van de historische context van de republikeinse traditie.
Op die manier wordt de literatuur in perspectief geplaatst en kunnen de ideeën uit de
republikeinse literatuur worden vergeleken met de context van de recente participatieve
projecten waar in Nederland mee wordt geëxperimenteerd. Vervolgens zullen de
verschillende zinervaringen worden gerelateerd aan de componenten van het ‘PURE’ model
(Wong, 2012). De ‘educatieve functie’ van participatie, het thema ‘eigen identiteit en zelf
bewustzijn' en het thema ‘gemeenschap’ zijn te linken aan het component ‘begrip’. Het
‘activerende aspect’ van participatie en het thema ‘algemeen belang’ passen bij het
component ‘verantwoordelijk handelen’. Tot slot past het thema ‘vertrouwen’ bij het
component ‘evaluatie’. Er moet wel worden gezegd dat sommige thema’s overlap vertonen
met andere componenten.
2.3.1 Historische context
Het republikanisme wordt door Ido de Haan (1993, p.13) beschreven als gedachtegoed dat
een voortzetting is van de republikeinse traditie die vanaf de 13e eeuw opkomt in de
Italiaanse stadsstaten. Bij deze traditie ligt de nadruk bij ‘res publica’; de publieke zaak, zoals
dit onder andere door de Italiaanse filosoof Nicollo Machiavelli (1976) wordt beschreven. De
politieke orde zou volgens het republikeinse denken altijd de publieke zaak moeten dienen.
Het oude republicanisme is vervolgens weer een voedingsbodems geweest voor het ontstaan
van de revoluties aan het eind van de 18e eeuw met als belangrijke denker Rousseau (De
Haan, p.176). Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er hernieuwde interesse in het
republikeinse gedachtegoed. Er kwam steeds meer kritiek op het feit dat politiek een zaak
was geworden van de elite en dat de burger apathisch en consumentistisch was geworden.
Ook in Nederland werd er vanaf haverwege de jaren 60 gepleit voor institutionele
vernieuwing en meer inspraakmogelijkheden van burgers (De Haan, p.103). Hoewel de
mogelijkheden voor burgerparticipatie de afgelopen jaren zijn toegenomen is de discussie
over het thema nog steeds actueel.
22
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2.3.2 Begrip
Een aantal zinervaringen uit de republikeinse literatuur hebben betrekking op het feit dat zij
zorgen voor meer ‘begrip’. Dit ‘begrip’ kan betrekking hebben op het verkrijgen van meer
kennis en vaardigheden op het gebied van democratie (‘educatieve functie’). Ook kunnen
burgers zich door politieke participatie bewust worden van hun eigen identiteit en eigen
standpunten. Tot slot kan politieke participatie er voor zorgen dat burgers meer contact en
begrip krijgen voor anderen en zich meer onderdeel gaan voelen van de samenleving.
Educatieve functie: scholing in burgerschap en democratie
De belangrijkste denker uit de republikeinse traditie die de educatieve functie van politieke
participatie centraal stelt is Jean-Jacques Rousseau (Rousseau, 2013). Volgens hem is het
uiteindelijke resultaat van politieke participatie niet het belangrijkste maar draait het er vooral
om dat burgers via politieke participatie leren over burgerschap (Pateman, 1970, p.26). Dit
sluit aan bij het voorbeeld dat Barber geeft over vroegere Zwitserse lokale gemeenschappen
waar het feit dat er open met elkaar werd gesproken over conflicten belangrijker werd
gevonden dan het komen tot een effectieve oplossing (1974, p.182). Ongeacht de uitkomst
van de participatie ziet Rousseau de grootste winst in het feit dat burgers zich door politieke
participatie educatief ontwikkelen in de zin dat zij kennis en vaardigheden opdoen op het
gebied van democratisch burgerschap.
Bovendien stelt Rousseau dat participatie een instrument is om de in zijn ogen ‘ware’
gemeenschap te ontwikkelen. Door politieke participatie krijgen burgers ervaring met het
afwegen van belangen en het nemen van complexe beslissingen die gevolgen hebben voor
zowel het individu als voor het politieke systeem. Dit zorgt ervoor dat burgers zich bewuster
worden van wat er speelt in de samenleving en verschillende standpunten tot zich leren
nemen. Mill voegt aan de theorie van Rousseau toe dat juist participatie van burgers op lokaal
niveau van groot belang is (Pateman, 1970, p.43). Op het moment dat burgers via participatie
leren over democratie in hun eigen omgeving krijgen zij de handvatten en vaardigheden om
zich in de toekomst in te kunnen zetten voor de politiek op een hoger niveau in de
samenleving. Democratie is volgens Mill in die zin iets wat je als burger kunt leren door het
opdoen van de juiste kennis en vaardigheden.
Mill benadrukt dat door het politieke proces er bij burgers meer draagvlak zal ontstaan. Hij
stelt dat door participatie burgers gemakkelijker beslissingen kunnen accepteren (Pateman,
1970, p.43). Ook Cole stelt dat participatie een integratief effect heeft en helpt met het
23
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
accepteren van collectieve beslissingen (Pateman, 1970, p.29). Hij benadrukt ook dat door het
feit dat burgers participeren politieke systemen op den duur verder zullen democratiseren en
socialiseren (idem). Door participatie wordt de burger volgens Cole immers geschoold in het
leren van de praktijk van democratische vaardigheden en procedures. Hierdoor zullen burgers
meer waarde gaan hechten aan het democratische systeem en zullen zij meer geneigd zijn om
zich in te zetten om het politieke systeem verder te democratiseren.
Eigen identiteit en zelfbewustzijn
Naast het feit dat participatie burgers kan scholen op het gebied van burgerschapsvorming en
democratie kunnen burgers zich door participatie ook bewust worden van hun eigen identiteit
en hun mogelijkheid tot inspraak. Het feit dat zij kunnen deelnemen, kan hun gevoel van
eigenwaarde vergroten en bijdragen aan een gevoel van ‘agency’.
Zelfbewustzijn
Richard Sennett stelt dat zonder te participeren burgers het vertrouwen verliezen in het feit
dat zij in staat zijn om zelf beslissingen te maken in de politiek (1974, p.261). Politieke
participatie is volgens hem juist een belangrijke voorwaarde om er voor te zorgen dat burgers
vertrouwen houden in het feit dat zij invloed kunnen uitoefenen in de samenleving. Michael
Sandel (1996) beschrijft dit effect van participatie als ‘empowerment’. Hij stelt ook dat het
ontbreken van mogelijkheden voor politieke participatie in het huidige politieke systeem in
de Verenigde Staten zorgt voor gevoelens van ‘disempowerment’ bij burgers (Sandel, 1996,
p.202). Ook Cole benoemt dat burgers door politieke participatie beter psychologisch zijn
voorbereid op in de toekomst politiek te participeren (Pateman, 1970, p.45). Een ander effect
dat Carole Pateman beschrijft is het feit dat het gevoel om controle te hebben over het leven
van een burger door politieke participatie kan toenemen (idem, p.45). Rousseau schrijft dat
participatie van waarde is voor de vrijheid van het individu door het feit dat het hem in staat
stelt eigen meester te zijn over zijn leven (idem, p.26). Participatie kan op die manier een
positief effect hebben op het gevoel van eigenwaarde van de burger en hem vertrouwen
geven dat hij invloed kan uitoefenen in de samenleving.
Naast een gevoel van invloed kan participatie burgers ook bewust maken van hun eigen
positie. Zo stelt Benjamin Barber dat politieke participatie kan bijdragen aan het ontwikkelen
van de eigen identiteit van het individu, zowel individueel als collectief (1974, p.187). Door
het participeren in de gemeenschap kan een burger zich namelijk bewust worden van zijn
eigen plek in de samenleving en de manier waarop hij zich als individu tot deze samenleving
24
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
verhoudt. Barber stelt ook dat politieke participatie mensen een persoonlijk doel kan geven
(idem, p.265). Hij verwijst hier naar vroegere lokale gemeenschappen in Zwitserland. Binnen
deze gemeenschap stemden de inwoners hun eigen doelen af op het belang van hun
gemeenschap waarbij het belang van hun gemeenschap prioriteit kreeg boven hun eigen
belang en privacy.
Erkenning als burger
Voor Hannah Arendt (1958) is politieke participatie belangrijk omdat burgers zich door zich
uit te kunnen spreken en zich gehoord te voelen door anderen erkend voelen als burger. Om
zingeving te kunnen ervaren is het volgens Arendt noodzakelijk dat een burger in staat is om
te spreken en zich verstaanbaar kan maken tegenover zichzelf en tegenover anderen (1958,
p.12). Voor Arendt is het feit dat mensen ‘gehoord’ en ‘gezien’ worden door andere mensen
dan ook fundamenteel voor het menselijk bestaan. Het feit dat mensen de mogelijkheid wordt
gegeven om politiek of maatschappelijk te participeren betekent dan ook dat mensen zich
erkend zullen voelen als ‘burger’. Arendt gebruikt de term vita actica waarmee zij de
fundamentele menselijke activiteiten arbeiden, werken en handelen wil aanduiden (idem,
p.15). Juist in de activiteit van het handelen komen mensen in aanraking met anderen en komt
de ‘pluraliteit’ van het mens zijn tot uiting.
Arendt refereert aan de Griekse polis en beschrijft deze polis als een organisatie van het volk
die gegroeid is uit het gemeenschappelijk handelen en spreken van burgers (idem, p.182). Zij
heeft de overtuiging dat handelen en spreken tussen de deelnemers van de polis ‘een ruimte’
kan scheppen. Deze ruimte beschrijft Arendt onder andere als de plaats van ontmoeting in de
ruimste zin van het woord: ‘als een platform waar ik verschijn aan anderen zoals anderen aan
mij verschijnen’ (idem, p.182). In het concept van het ‘verschijnen aan anderen’ komt naar
voren dat mensen niet louter bestaan als andere levenloze wezens of levenloze dingen maar
dat zij in de werkelijkheid van de wereld bestaan in de aanwezigheid van anderen. Als deze
‘ruimte’ aan mensen wordt ontzegd wordt aan hen ook de werkelijkheid ontzegd, aldus
Arendt. Hierbij bedoelt Arendt dat het feit dat burgers ‘worden gezien’ en ‘worden gehoord’
in de publieke ruimte fundamenteel is voor de erkenning van het mens zijn. Net als Arendt
meent ook Herman van Gunsteren dat participatieve democratie bijdraagt aan de waardigheid
van elk individueel mens (2006, p.12).
25
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Gemeenschapszin
Gevoel van gemeenschap
Diverse denkers benadrukken dat politieke participatie kan bijdragen aan een gevoel van
gemeenschap en verbondenheid met je omgeving. Zo stellen Mill en Cole dat burgers zich
door participatie onderdeel voelen van een groter geheel en zich verenigd voelen met anderen
(Pateman, 1970, p.36).
Ook Sandel (1996) stelt dat er zonder politieke participatie van burgers geen gevoel van
gemeenschap en burgerschap kan ontstaan. Het gesprek tussen burgers (deliberatie) over de
betekenis die zij geven aan politiek en aan hun gemeenschap is volgens Sandel cruciaal voor
het laten ontstaan van een gevoel van gemeenschap: ‘Political community depends on the
narratives by which people make sense of their contribution and interpret the common life
they share; at its best, political deliberation is not only about competing policies but also
about competing interpretations of the character of a community, of its purposes and ends’
(Sandel, 1996, p.236).
Ido de Haan (1993) benadrukt dat op het moment dat burgers meer verantwoordelijkheden
zouden krijgen van de overheid dit goed zou zijn voor de gemeenschapszin. Op het moment
dat burgers zich verantwoordelijk voelen voor publieke goederen zullen zij zich meer
betrokken voelen bij de gemeenschap (1993, p.204). De Haan benadrukt dat pas wanneer
daadwerkelijk meningen en argumenten worden uitgewisseld tussen betrokkenen te
verwachten valt dat burgers hun mening herzien, punten van overeenstemming vinden of een
gemeenschappelijk vocabulaire kiezen. Deliberatie leidt op die manier tot begrip voor
anderen.
Besef van interafhankelijkheid
Barber (1974) stelt dat politieke participatie burgers bewust maakt van hun
interafhankelijkheid van elkaar en het besef dat individuen elkaar nodig hebben in een
gemeenschap. Barber verwijst hierbij naar de geschiedenis van de onafhankelijke republiek
Raetia, tegenwoordig bekend als het Zwitsterse kanton Graubünden, waar gemeenschappen
van direct zelfbestuur al 1500 jaar bestaan (1974, p.7). Hij verwijst naar het opvallende feit
dat het concept vrijheid in dit kanton wordt gezien als een ‘collectief recht’ (idem, p.11).
Vrijheid betekent voor deze Zwitserse burgers ‘interafhankelijkheid’, vrij zijn en zich
tegelijkertijd onderdeel voelen van de gemeenschap (idem, p.140). Burgerparticipatie wordt
26
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
vanuit deze traditie gezien als een publieke deugd en een collectieve verantwoordelijkheid.
De ervaringen met democratie worden in Graubünden gezien als onscheidbaar van de
gemeenschap (idem, p.15). Dit is in tegenstelling tot representatieve, pluralistische
democratieën waar vrijheid wordt geassocieerd met privérechten van individuele burgers. Uit
het voorbeeld van Graubünden kan men stellen dat vrijheid niet onverenigbaar is met
gemeenschaps-collectivisme. Autonomie voor het individu kan juist worden gerealiseerd
door politieke participatie in zelf-organiserende gemeenschappen (idem, p. 273). Ook
Rousseau benadrukt dat het participatieve proces de afhankelijkheid tussen mensen toont,
iedere burger is afhankelijk van het collectief (Pateman, 1970, p.27). Juist door de
confrontatie met deze afhankelijkheid wordt het voor burgers gemakkelijker om collectieve
beslissingen te accepteren.
Collectieve identiteit door contact met vreemden
Ook Sennett stelt dat het contact met anderen (vreemden) in de publieke ruimte kan zorgen
voor een gevoel van verbondenheid en gemeenschap. Dit is de ruimte waar vreemden elkaar
ontmoeten en met elkaar interacteren (1974, p.17). Sennett benadrukt dat hoe meer interactie
er plaatsvindt tussen mensen hoe afhankelijker zij van elkaar zullen worden en hoe meer
verbondenheid er tussen hen zal ontstaan (idem, p.117). Juist de contacten die mensen hebben
met ‘vreemden’ in de publieke sfeer en hun gedeelde ‘acties’ zorgen voor het ontstaan van
een collectieve identiteit.
De burger is volgens Sennett in de moderne samenleving een passieve, stille toeschouwer
geworden die zijn wensen niet uitspreekt in de publieke ruimte (1974, p.261). De
hedendaagse mens ziet zingeving als iets wat alleen behoort tot het privédomein dat
betrekking heeft op vrienden en familie. Burgers hebben volgens Sennett het vertrouwen
verloren om daadwerkelijk invloed te kunnen uitoefenen. Het probleem hiermee is dat de
verbondenheid in de samenleving hierdoor afneemt. Juist actieve deelname aan de
samenleving zorgt er namelijk voor dat mensen zich verbonden voelen met elkaar. Op het
moment dat we intiemere relaties met vrienden en familie belangrijker vinden dan relaties in
de publieke sfeer sluiten we relaties met minder verschillende mensen en worden
buitenstaanders (vreemden) uitgesloten (idem, p.266). De nadruk op intieme relaties in onze
samenleving maakt ons dan ook minder sociaal naar buitenstaanders en zorgt dat we ons
minder verbonden met elkaar voelen (idem, p.266).
27
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2.3.3 Rechtvaardig handelen
Politieke participatie kan ook tot zinervaringen leiden door het feit dat het burgers stimuleert
om moreel te handelen. Door het feit dat politieke participatie een ‘activerende component’
heeft kan zij burgers stimuleren om zich actief in te zetten voor hun idealen. Ook komt uit de
literatuur naar voren dat burgers door politieke participatie meer vanuit het ‘algemene belang’
gaan denken waardoor zij rechtvaardigere beslissen zullen nemen. Deze thema’s die
betrekking hebben op rechtvaardig handelen zullen worden uiteengezet.
Participatie als activerend mechanisme
Diverse auteurs beschrijven het feit dat politieke participatie voor burgers een activerende
werking heeft en dat burgers door participatie worden aangespoord tot handelen. Volgens
Herman van Gunsteren is het beschermen van mensen via representatie onvoldoende om
menselijke waardigheid te kunnen garanderen, hiervoor is actieve participatie nodig en een
gesprek tussen burgers over hoe men moet samenleven (2006, p.12). Dit sluit aan bij Ido de
Haan die refereert aan Hannah Arendt die stelt dat burgers alleen de status van vrije en
gelijke burgers kunnen verkrijgen door daadwerkelijk in het openbaar te kunnen oordelen (De
Haan, 1993, p.163). Arendt wantrouwt om die reden de representatieve democratie en geeft
de voorkeur aan directe democratie. Ook Barber verwijst naar het feit dat op het moment dat
burgers zich alleen kunnen uiten door te stemmen ze geen mogelijkheden hebben om eigen
ideeën aan te dragen zoals dat wel kan bij participatieve democratievormen waar deliberatie
centraal staat (1974, p.192). Dit zorgt ervoor dat de rol van burgers binnen de representatieve
democratie passief blijft.
Het feit dat pressiegroepen en lobbygroepen burgers kunnen vertegenwoordigen in de
politiek vindt Arendt niet genoeg. Het nadeel hiervan vindt Arendt namelijk dat de kiezer op
die manier alleen vanuit zijn eigen belangen en eigen welzijn blijft denken (De Haan, 1993,
p.273). De burger wordt op het moment dat hij vertegenwoordigd wordt namelijk gedwongen
om in de gehoorzame slachtofferrol te blijven zitten in plaats van doormiddel van participatie
zelf te handelen en met anderen in gesprek te gaan. Juist in de deliberatieve handeling, het
gesprek op zichzelf zit volgens Arendt de fundatie van vrijheid (idem, p.219). Arendt
beschrijft belangen en meningen als totaal verschillende politieke fenomenen (1963, p.229).
Belangen zijn relevant voor belangengroepen en het is belangrijk dat deze genoeg
gerepresenteerd zijn en dat ze beschermd worden tegen de meerderheid. Meningen zijn
volgens Arendt daarentegen nooit toe te schrijven aan groepen maar behoren exclusief tot
28
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
individuen (idem, p.229). Meningsvorming wordt gestimuleerd op het moment dat mensen
vrij met elkaar kunnen communiceren. Vrijheid wordt volgens Arendt pas gerealiseerd op het
moment dat een burger recht heeft om deelnemer te zijn aan het bestuur. Het feit dat burgers
in het Zwitserse kanton Graubünden (Barber, 1974) direct het resultaat zagen van hun
politieke participatie sluit dan ook aan bij de opvatting van Hannah Arendt ‘to be free and to
act are the same’ waar Barber naar verwijst (1974, p.177). Arendt is van opvatting dat de
vrijheid van het individu pas verschijnt door ‘ervaring’ en actieve participatie in de politiek.
Ook Ido de Haan verwijst naar Mill die stelt dat deliberatief republikanisme door zijn nadruk
op participatie bijdraagt aan de zelfstandigheid van burgers (1993, p.45). Dit is tegengesteld
aan de alleenheerschappij en oligarchie waarin burgers juist passief blijven. Al is het volgens
Mill wel belangrijk dat burgers die meedoen voldoen aan de kwalificaties die het burgerschap
vereist. Ook Sandel uit kritiek op het feit dat het liberalisme geen aandacht heeft voor
burgerschap, inspraakmogelijkheden en zelfbestuur (1996, p.6). Het feit dat burgers niet
actief participeren in de politiek zorgt volgens hem voor een gevoel van disempowerment.
Burgers hebben niet het gevoel dat ze daadwerkelijk invloed hebben op de politiek.
Algemeen belang
Diverse auteurs stellen dat participatie ervoor zorgt dat burgers meer vanuit het algemene
belang zullen gaan denken en hierdoor ook eerder ‘rechtvaardige’ beslissingen zullen nemen.
Denken vanuit het algemene belang
Ook Hannah Arendt stelt dat door het feit dat burgers vaker politiek participeren zij eerder
geneigd zullen zijn om vanuit het algemene belang te redeneren in plaats van uit het
privébelang (De Haan, 1993, p.162). Arendt benadrukt dat politieke oordelen ‘betrokken’ zijn
op bestaande interpersoonlijke relaties maar dat deze oordelen deze relaties tegelijkertijd ook
veranderen. Zij beschrijft het feit dat in het oordelen voortdurend een ‘nieuwe wereld’
ontstaat (idem). Dit vermogen om tot een nieuw begin te komen omschrijft Arendt als
‘nataliteit’. Het politieke leidt volgens Arendt tot zelftransformatie waarin een persoon
verandert van een privaat persoon in een publiek persoon. De persoon denkt niet langer
vanuit het eigen belang maar vanuit het gemeenschappelijke goed. Volgens Rousseau worden
op het moment dat burgers redeneren vanuit het algemene belang de rechten van ‘alle
burgers’ het beste beschermd. Hij stelt dat het recht van ieder individu om die reden altijd
ondergeschikt zou moeten zijn aan het recht van de gemeenschap als geheel (idem, p.13).
29
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Ook Mill en De Haan betogen dat individuen door participatie worden gedwongen om hun
horizon te verbreden en het publieke belang mee te nemen (idem, p.29).
2.3.4. Evaluatie
Uit de republikeinse literatuur komt naar voren dat politieke participatie kan zorgen voor
zinervaringen doordat burgers door participatie meer vertrouwen krijgen in de overheid en in
de democratie. Dit gevoel van vertrouwen is goed voor het welbevinden van mensen en de
manier hoe zij naar hun leven kijken.
Relatie tussen overheid en burger
Door politieke participatie kan het vertrouwen van burgers in de overheid toenemen. Zo stelt
Barber dat op het moment dat burgers het gevoel hebben gehoord te worden hun vertrouwen
in de overheid en in de democratie zal groeien (1974, p.155). Opvallend is het feit dat Barber
stelt dat de burgers in het Zwitserse Graubünden nauwelijks behoefte hebben aan
objectiviteit, onpartijdigheid en checks en balances in het politieke systeem. Barber schrijft
dit toe aan het feit dat burgers zich door hun politieke participatie kunnen identificeren met
de overheid en vertrouwen hebben in de politiek (idem, p.154). Er is daar dan ook sprake van
integratie tussen de overheid en het individu. (Politieke) participatie is voor de burgers
natuurlijk en onbewuste expressie van fysieke en sociale behoeften in de gemeenschap (idem,
p.116). Met de komst van het Anglo-Amerikaanse systeem beschrijft Barber dat de burgers in
Graubünden de overheid zijn gaan wantrouwen. Hij beschrijft dat op het moment dat burgers
niet meer actief konden participeren in de politieke gemeenschap zij zich niet meer konden
identificeren met de overheid en dat dit hen van hun overheid heeft vervreemd (idem, p.155).
Hannah Arendt stelt op haar beurt weer dat door participatie de overheid minder vervreemd
zal raken van haar burgers omdat de overheid beter weet wat er onder burgers leeft. Op het
moment dat burgers in een representatief politiek systeem stemmen blijft participatie passief
(idem, p.177). De burger ziet dan geen direct resultaat van zijn stem en zal volgens Arendt
daarom van de overheid vervreemden.
30
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2.4 Conclusie
Sociaal- empirische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
Participatieve handeling geeft mensen een doel
Begrip/ tolerantie voor andere mensen/standpunten
Inzicht eigen politieke voorkeuren
Participatie als activerend mechanisme
Stimuleren gevoel ‘agency’
Ontwikkelen politieke identiteit/ commitment
Ervaren welzijn/ geluk
Vertrouwen in de overheid/ democratie
Republikeins filosofische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
X
Kennis en vaardigheden over democratie, burgerschap
en politiek
Begrip/ bewustzijn eigen identiteit en eigen
standpunten.
Begrip/ kennis van andere standpunten en ideeën
Zich erkend voelen als burger
Ervaren van verbondenheid, interafhankelijkheid en
gemeenschap
Participatie als activerend mechanisme
Denken vanuit het algemene belang
Vertrouwen in de overheid
Sociaal-empirische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Het representeren van burgers en zingeving
(politici)
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
Egoïstische doelstellingen (persoonlijk)
X
Altruïstische doelstellingen
Streven naar realiseren van ideaal
X
31
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Wat is er bekend over de relatie tussen politieke participatie en vormen van
zinervaring?
Uit het onderzoek komt naar voren dat zowel in de empirische studies als republikeinse
literatuur over politieke participatie vrijwel alle zingevende componenten uit het ‘PURE’model van Wong (2012) terugkomen. Er is wel een verschil in het feit dat het component
‘motivatie’ in de republikeinse literatuur niet duidelijk naar voren komt terwijl dit wel het
geval is bij de empirische studies. Een opvallende conclusie is ook dat veruit de meeste
zinervaringen in de republikeinse literatuur samenhangen met het component ‘begrip’.
Hieruit valt af te leiden dat in het republikeinse gedachtegoed juist zin wordt gehaald uit het
‘proces’ van participatieve democratie waarin de ontmoeting en het contact met anderen
centraal staan. Ook komt naar voren dat in de republikeinse literatuur educatie en vorming
van burgers door middel van burgerschap belangrijk worden gevonden. Deze vorming kan op
zich al een belangrijk doel zijn van participatieve democratie. Ook het feit dat mensen zich
erkend voelen als ‘burger’ en dat zij zich door participatie meer verbonden voelen met
anderen wordt in het republikeinse denken als een zinvol resultaat gezien. De nadruk binnen
het republikeinse denken op de ‘procesgerichte’ kant van participatie sluit aan bij het
gedachtegoed van Hannah Arendt (1958) die stelt dat mensen alleen zin kunnen halen door
de activiteit van het ‘handelen’ (action), waarbij mensen daadwerkelijk contact met elkaar
maken.
Het zingevende component ‘begrip’ komt in de empirische studies ook naar voren, maar de
zinervaringen van burgers blijven in de voornamelijk kwantitatieve onderzoeken wat meer
aan de oppervlakte. Ook is er minder aandacht voor het feit dat burgers zich door politieke
participatie kunnen ontwikkelen. Wel komen in deze studies, net als in de republikeinse
literatuur, duidelijk het activerende aspect van zingeving en het feit dat burgerparticipatie het
vertrouwen in de overheid vergroot terug. Verder is het opvallend dat in de empirische
studies sterk de nadruk ligt op het ‘welzijn’ en ‘geluk’ dat politieke participatie voortbrengt
terwijl dit aspect in de republikeinse literatuur geen aandacht krijgt.
Uit het onderzoek blijkt dat het vertegenwoordigen van burgers zorgt voor zin door het feit
dat dit politici een doel geeft aan hun leven en dat zij via hun functie de mogelijkheid krijgen
om rechtvaardig te handelen en hun idealen te kunnen realiseren. De ‘Meaning-Mindset’hypothese stelt bovendien dat het nastreven van deze idealen op zich al zingevend is, los van
32
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
het feit of hun idealen daadwerkelijk gerealiseerd zullen worden. De resultaten lijken te
suggereren dat politieke participatie en het representeren van burgers zorgen voor
verschillende zinervaringen. Politici halen voornamelijk zin uit het feit dat hun functie hen
een ‘doel’ geeft. Burgers halen daarentegen juist vooral zin uit ‘begrip’, het feit dat zij door
participatie contact hebben met andere mensen.
33
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
3. Methode
In dit hoofdstuk zal worden uitgelegd welke methoden er in het empirisch onderzoek zijn
gebruikt. Voorafgaand aan het empirisch onderzoek is een literatuurstudie gedaan waarvan de
uitkomsten zijn opgenomen in het theoretisch hoofdstuk van dit onderzoek (zie hoofdstuk 2).
De thema’s die in het theoretische deel naar voren kwamen zijn als ‘sensitizing concepts’
meegenomen bij het doen en analyseren van de interviews. Deze thema’s gaven het
onderzoek al enige richting in de zin dat zij verschillende zinervaringen uit de theorie
inzichtelijk maakten. Patton (2002) stelt dat deze ‘sensitizing concepts’ ons bewust maken
van het feit dat de onderzoeker nooit compleet ‘blanco’ het onderzoeksveld ingaat maar altijd
bepaalde ideeën heeft over concepten.
3.1 Onderzoeksbenadering
In dit onderzoek is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksbenadering. Patton (2002, p.14)
stelt dat kwalitatief onderzoek geschikt is om rijke en gedetailleerde informatie over een
kleinere hoeveelheid casussen te genereren. Bij het thema zingeving staat de diepgaandere
betekenis centraal die raadsleden en burgers geven aan het concept politieke participatie. De
interne validiteit van de resultaten zal groter zijn op het moment dat de verzamelde data
‘rijker’ zijn en de diepte ingaan. Een kwalitatieve benadering leent zich daarom het beste om
de betekenis van politieke participatie uit te diepen. De bestaande empirische onderzoeken
naar politieke participatie zijn voornamelijk gebaseerd op kwantitatief onderzoek. Wat
zingeving daadwerkelijk voor mensen betekent blijft hier nog aan de oppervlakte. Dit
onderzoek biedt daarentegen juist de mogelijkheid om de betekenissen die burgers en politici
geven aan zinervaringen uit te diepen.
3.2 Interviews
In dit onderzoek is er voor gekozen om 14 langere interviews met politici (gemiddeld 0,75-1
uur) en 14 korte interviews met burgers (gemiddeld 5 minuten) te doen.
Gemeenteraadsleden
In dit onderzoek zijn er gemeenteraadsleden geïnterviewd uit de gemeentes Amersfoort,
Uden en Wageningen. Dit zijn gemeenten die allemaal recent één of meerdere grootschalige
projecten rondom participatieve democratie hebben georganiseerd. In de gemeente
Wageningen betrof dit het project SamenWageningen en in Amersfoort en Uden was dit de
G1000. Beide projecten zijn voorbeelden van zogenaamde deliberatieve fora (‘Mini-publics’)
waar meningsvorming en de uitwisseling van ideeën centraal stonden (Boogaard en Michels
(2016, p.10). Kenmerkend voor deze projecten is dat zij het doel hebben om zoveel mogelijk
34
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
burgers bij politieke participatie te betrekken en dat de nadruk sterk ligt op het proces en het
volgen van procedures. Het uitwisselen van argumenten en meningsvorming zijn daarbij
belangrijker dan de besluitvorming (2016, p.10). Bij zowel SamenWageningen als de G1000
zijn er deelnemers per brief uitgenodigd om deel te nemen aan de betreffende projecten.
Gemeenten deden dit met het doel om niet alleen de usual suspects (burgers die altijd
meedoen) te betrekken bij de politieke participatie maar ook de gewone man. De G1000 en
SamenWageningen verschillen wel van elkaar door het gegeven dat de G1000 een
burgerinitiatief is en door burgers zelf wordt aangestuurd terwijl SamenWageningen is
geïnitieerd door de gemeente. Dit verschil is geen probleem in dit onderzoek waar de
betekenis van politieke participatie centraal staat in plaats van de evaluatie van specifieke
participatieve projecten.
G1000
Het van oorsprong Belgische initiatief van de G1000 is gebaseerd op het gedachtegoed van
David van Reybrouck (2015) die in zijn boek Verkiezingen stelt dat burgers hun geloof in
verkiezingen en politici hebben verloren en dat om die reden de democratie zou moeten
worden hervormd naar een systeem waar meer ruimte is voor burgerparticipatie. Inmiddels
heeft de G1000 als deliberatieve burgertop al in verschillende Nederlandse gemeenten
plaatsgevonden. Kenmerkend voor het project is dat burgers het initiatief nemen voor de
organisatie voor de G1000 en dat de agenda van de dag niet vooraf is bepaald (Boogaard &
Michels, 2016). Het gesprek tussen deelnemers vindt plaats door middel van een dialoog
waar de mening van elke burger als even waardevol wordt gezien. Door het feit dat er
gewerkt wordt met loting heeft iedereen bovendien een gelijke kans om mee te doen. Het
initiatief van de G1000 is recent door Geerten Boogaard en Ank Michels geëvalueerd (2016).
Hieruit komt naar voren dat de processen die aan een G1000 ten grondslag liggen een goede
basis bieden om te kloof tussen burgers en bestuur aan te pakken (2016, p.107). Tegelijkertijd
blijkt dat het lastig is om door loting een representatieve en diverse groep burgers te bereiken
en dat usual suspects oververtegenwoordigd zijn. Ook blijkt dat burgers het nog niet zo
eenvoudig vinden om met de resultaten van de G1000 aan de slag te gaan. Vaak blijft het
onduidelijk of de resultaten van de G1000 bedoeld zijn voor de burgers die zelf aan de slag
moeten of voor de lokale politiek die de burgers moeten ondersteunen (2016, p.104).
35
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
SamenWageningen
De Gemeente Wageningen heeft het project SamenWageningen in het leven geroepen om
burgers meer te betrekken bij de besluitvorming over het sociale beleid. De gemeente is met
behulp van het bedrijf eStadslab in 2015 gestart met SamenWageningen met als doel om
samen met burgers het sociale beleid vorm te geven (Gemeente Wageningen, 2016, p.8). Van
oktober 2015 tot maart 2016 konden burgers die in Wageningen wonen en werken een
online-enquête met ‘multiple-choice’- vragen invullen. Thematiek waarvan de gemeente de
burger om haar mening heeft gevraagd zijn onder andere gezondheid, jeugd, ouderen,
leefbaarheid, vrijwilligerswerk, armoede, mensen met een beperking, vluchtelingen en
mantelzorg. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken heeft de gemeente ervoor gezorgd dat
de enquête in tientallen talen beschikbaar was en dat bijvoorbeeld ook mensen met een
verstandelijke beperking via een versimpelde enquête de kans kregen om hun mening te
geven (idem, p.72). De enquête is door ruim 3000 mensen ingevuld (idem, p.72). Vervolgens
heeft de gemeente een aantal inspraakbijeenkomsten georganiseerd om met burgers over de
enquêteresultaten in gesprek te gaan. Tijdens deze bijeenkomsten waren zowel burgers,
maatschappelijke partners als werkgevers op het gebied van het sociale domein aanwezig
(idem, p.8). Per bijeenkomst zijn hier zo’n 100 burgers op af gekomen (idem). Het project
SamenWageningen is tot nu toe niet geëvalueerd. De gemeente geeft aan dat nog niet
vaststaat hoe de ideeën van burgers uit het project SamenWageningen zullen worden
doorgevoerd in het nieuwe sociale beleid dat per 1 januari 2018 zal worden ingevoerd in de
gemeente Wageningen (Gemeente Wageningen, 2016, p.9).
Selectie van respondenten
Het selectiecriterium van de gemeenteraadsleden was dat zij bij voorkeur hadden
deelgenomen en/of betrokken waren geweest bij één van deze participatieve projecten. De
geïnterviewde respondenten zijn hierna grotendeels geselecteerd met behulp van de
sneeuwbalmethode. Bernard (2006, p.193) beschrijft dit als een methode waar
sleutelinformanten uit een populatie worden gebruikt om andere respondenten te benaderen.
Dit is in dit onderzoek gedaan door aan raadsleden te vragen welke andere
gemeenteraadsleden uit hun gemeente betrokken zijn (geweest) bij het betreffende
participatieve project. Bij de selectie van respondenten is geprobeerd om een groep
raadsleden samen te stellen met verschillende politieke voorkeuren. Binnen iedere gemeente
zijn minimaal drie raadsleden van minimaal drie verschillende politieke partijen
geïnterviewd. Uiteindelijk was het vinden van voldoende raadsleden belangrijker dan het
36
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
realiseren van een ideale representatieve groep respondenten. In de gemeente Wageningen
zijn naast raadsleden ook twee steunfractieleden geïnterviewd die geen formele bevoegdheid
hebben als raadslid. Vanwege het feit dat deze steunfractieleden wel actief participeren
binnen hun lokale fractie hebben zij net zo goed te maken met de participatie van burgers en
zijn hun interviews ook meegenomen in het onderzoek. In de onderstaande tabel wordt een
overzicht gegeven van de verschillende raadsleden die voor het onderzoek zijn geïnterviewd.
Om te anonimiteit van raadsleden te waarborgen wordt in de tabel niet vermeld als de
raadsleden fractievoorzitter zijn.
Tabel 1: Interviews met raadsleden
Raadsleden Gemeente
Politieke
voorkeur
Raadslid 1
Amersfoort
CDA
Raadslid 2
Amersfoort
D66
Raadslid 3
Amersfoort
Christen
Unie
Raadslid 4
Amersfoort
PvdA
Raadslid 5
Amersfoort
Lokale
partij
Raadslid 6
Wageningen GroenLinks
Raadslid 7
Wageningen VVD
Raadslid 8
Wageningen PvdA
Raadslid 9
Uden
D66
Raadslid 10 Uden
CDA
Raadslid 11 Uden
VVD
Raadslid 12 Wageningen PvdA
Raadslid 13 Wageningen D66
Raadslid 14 Wageningen D66
Functie
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Raadslid
Steunfractielid
Raadslid
Steunfractielid
Burgers
De burgers zijn geïnterviewd tijdens de G1000 die begin juni werd georganiseerd in de
gemeente Gemert-Bakel. Vanwege de privacy van burgers was het lastig om de
contactgegevens van burgers te krijgen en hen op die manier te benaderen voor een interview.
Daarom is er voor gekozen om de interviews met burgers tijdens de G1000 in Gemert-Bakel
te houden. Alle interviews zijn gedurende de lunchpauze, middag of na afloop van de G1000
uitgevoerd. Op het moment dat burgers werden geïnterviewd hadden zij al een halve dag
ervaring met het project waardoor zij inhoudelijker op de vragen konden reageren. Vanwege
het strakke tijdschema van de G1000 en de geringe hoeveelheid pauze was het alleen
mogelijk om burgers kort (gemiddeld 5 minuten) te interviewen. Ter plekke is gepoogd om
37
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
een zo divers mogelijke groep respondenten te interviewen met verschillende leeftijden en
met een gelijke man-vrouw verdeling. Ook is geprobeerd om zowel mensen te interviewen
die waren uitgenodigd door de gemeente als mensen die op eigen initiatief op de G1000
waren afgekomen. Bij de willekeurige selectie van burgers bleek uiteindelijk dat zo’n 75%
van de deelnemers een uitnodiging had gekregen om naar de G1000 te komen. De
onderstaande tabel geeft een overzicht van de respondenten.
Tabel 2: Interviews met burgers
Burgers
Geslacht
Leeftijd *
Uitnodiging
Burger 1
Man
Middelbare
Nee
Burger 3
Man
Middelbare
Ja
Burger 4
Man
Oud
Ja
Burger 5
Man
Middelbare
Ja
Burger 6
Vrouw
Middelbare
Nee
Burger 7
Man
Middelbare
Ja
Burger 8
Man
Middelbare
Ja
Burger 9
Vrouw
Jong
Ja
Burger 10
Vrouw
Oud
?
Burger 11
Man
Oud
Ja
Burger 12
Man
Jong
Ja
Burger 13
Vrouw
Middelbare
Nee
Burger 14
Vrouw
Oud
Ja
Burger 16
Vrouw
Middelbare
?
*De interviews met burger 2 en burger 15 zijn niet meegenomen in het onderzoeken omdat
deze burgers niet alleen aanwezig waren op de G1000 vanuit hun rol als burger (maar bijv.
ook beleidsmaker waren bij de gemeente)
*Jong= Onder de 40, Middelbare= 40-65, Oud= 65+
Interviews
De respondenten zijn geïnterviewd met behulp van het ‘boommodel’. Janine Evers beschrijft
dit als een model waar verschillende hoofdvragen allemaal ongeveer hetzelfde gewicht
krijgen binnen het interview (2007, p.60). Bij deze interviewstijl staan hoofd- en doorvragen
centraal bij de interviewer. Dit model was relevant omdat er gedurende de interviews aantal
hoofdthema’s in ieder geval aan bod moest komen. De interviewvragen zijn opgenomen in
een interviewguide die is bijgevoegd in de bijlage (zie bijlage 1).
Analyse
Alle interviews zijn opgenomen, getranscribeerd en vervolgens gecodeerd met het
computerprogramma Atlas-ti. Er is gebruikt gemaakt van axiaal coderen waarbij concepten
uit de literatuur richtinggevend waren. Bij de analyse van de interviews is het ‘PURE’-model
38
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
(Wong, 2012) op leidend geweest. Het codeschema is opgenomen in de bijlage (zie bijlage
2).
3.3 Betrouwbaarheid en validiteit
In de literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen validiteit en betrouwbaarheid. Bij
betrouwbaarheid gaat het om het feit dat men bij een herhaalde meting dezelfde resultaten
krijgt (Bernard, 2006, p.54). Volgens Patton (2002, p.552) hangt de betrouwbaarheid bij
kwalitatief onderzoek af van drie elementen: de methode, de vaardigheden van de
onderzoeker en de filosofische opvattingen van de onderzoeker over onderzoek. De
betrouwbaarheid van dit onderzoek is gewaarborgd door het feit dat er een aantal
kwaliteitsmaatregelen zijn genomen. Zo heeft de onderzoeker tijdens de interviews er voor
gekozen in haar persoonlijke mening over het onderwerp zoveel mogelijk op de achtergrond
gehouden. Op die manier werden de respondenten zo min mogelijk beïnvloed door de mening
van de onderzoeker. Deze houding van de onderzoeker heeft ook de interne validiteit van het
onderzoek gunstig beïnvloed. Verder is de betrouwbaarheid van het onderzoek vergroot door
het feit dat er tijdens het interviewen gebruik is gemaakt van een gestandaardiseerde
interviewguide waardoor alle geïnterviewde respondenten dezelfde vragen kregen gedurende
de interviews. De interviews zijn bovendien allemaal opgenomen, getranscribeerd en
gecodeerd met het computerprogramma Atlas-Ti, zodat de data systematisch konden worden
geanalyseerd. Ook is er in het onderzoek gekozen voor een voldoende grote groep
interviewrespondenten (14 raadsleden en 14 burgers). Een voldoende grote steekproef kan
voorkomen dat één afwijkende mening veel invloed heeft op het eindresultaat van het
onderzoek.
Bij validiteit staat volgens Boeije (2005, p.145) juist de vraag centraal of de onderzoeker met
zijn onderzoek daadwerkelijk meet wat hij wil weten. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt
tussen de interne en de externe validiteit. Omdat in dit onderzoek de nadruk ligt op
betekenisgeving is de geldigheid (interne validiteit) van de resultaten belangrijker dan de
generaliseerbaarheid (externe validiteit). Tegelijkertijd is wel gekozen voor een voldoende
grote groep interviewrespondenten om te zorgen dat de kans op theoretische verzadiging
wordt vergroot wat weer goed is voor de interne validiteit. Ook is gekozen voor een diverse
groep respondenten waardoor de kans op theoretisch verzadiging eveneens toeneemt. Om die
reden zijn raadsleden geïnterviewd uit verschillende gemeenten met verschillende politieke
39
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
achtergronden. Ook bij de selectie van burgers is geprobeerd om een diversiteit aan mensen
te selecteren (verschillende leeftijden, geslacht en burgers met of zonder uitnodiging).
In het gehele onderzoek zijn de validiteit en betrouwbaarheid eveneens gewaarborgd door het
feit dat er bij het analyseren van de data gebruik wordt gemaakt van één theoretisch model
over zingeving. Dit model (Wong, 2012) genereert vier componenten van zingeving waar de
verschillende data mee kunnen worden getoetst. Door duidelijke criteria te hebben over wat
er wel en niet valt onder het concept zingeving zijn de resultaten van het onderzoek meer
valide. Bovendien zorgt een helder concept voor een preciezere, meer gestandaardiseerde
methode van dataverzameling wat de betrouwbaarheid van de waarnemingen ten goede komt.
Ook maakt een duidelijk concept het gemakkelijker om data uit de literatuur en de empirie
met elkaar te vergelijken. De interne validiteit in het onderzoek wordt ook gewaarborgd door
het gebruik van ‘theoretische triangulatie’. Patton verstaat onder ‘theoretische triangulatie’
dat er in een onderzoek vanuit verschillende theoretische perspectieven naar dezelfde data
wordt gekeken (2002, p.563). Dit kan behulpzaam zijn bij het inzichtelijk maken van het feit
hoe verschillende veronderstellingen bevindingen interpretaties beïnvloeden. In dit onderzoek
wordt er gebruik gemaakt van verschillende intellectuele en disciplinaire tradities: zowel de
sociaal-empirische literatuur als de filosofische theorie over zingeving en politieke
participatie worden met elkaar vergeleken.
40
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
4. Deelvraag 2
Hoe ervaren burgers het feit dat aan hen via vormen van participatieve democratie om
hun mening wordt gevraagd?
4.1 Inleiding
In dit hoofdstuk komen de zinervaringen van burgers aan bod die ontstaan door politieke
participatie. De zinervaringen zijn geordend aan de hand van de componenten van het model
van Wong (2012). Voorafgaand aan het beschrijven van de zinervaringen zal worden
ingegaan op de motivatie van burgers om politiek te participeren, hun visie op participatie en
hun visie op het door hen ervaren format van participatieve democratie (de G1000). Al deze
factoren kunnen van invloed zijn geweest op het feit of en hoe burgers politieke participatieve
democratie als zinvol ervaren. Aan het eind van het hoofdstuk zal de tweede deelvraag
worden beantwoord.
4.2 Motivatie van burgers
Burgers geven aan dat zij verschillende motieven hadden om deel te nemen aan de G1000.
De meerderheid van de geïnterviewde burgers (9 respondenten) is gekozen door loting en
heeft een uitnodigingsbrief gekregen van de gemeente. Drie andere burgers hebben zichzelf
aangemeld voor de bijeenkomst en bij twee burgers is niet bekend of zij een uitnodiging voor
de bijeenkomst hebben ontvangen. De burgers die zichzelf hebben aangemeld voor de dag
geven grotendeels dezelfde redenen aan voor hun komst als de burgers die door loting zijn
verkozen. Wel geven de deelnemers die zichzelf hebben opgegeven vaker aan een duidelijk
doel te hebben met hun aanwezigheid.
De meest genoemde motivatie van burgers om te komen is nieuwsgierigheid (bij 7 burgers).
Zo beschrijft burger 8 over zijn motivatie: ‘De interesse om te kijken wat nou zo’n dag
inhoudt. Ik had niet direct een doel voor ogen’. Ook zijn burgers benieuwd wat er in hun
directe omgeving speelt. Zo vertelt burger 14: ‘Nou, omdat ik bijna 80 ben en ik ben zo
benieuwd daar wat er leeft in het Gemertse’.
Twee burgers gaven aan een specifiek onderwerp of doel te hebben om naar de bijeenkomst
te komen. Zo stelt burger 9:’Nou het voetgangersgedeelte op het trottoir in het dorp.. Daar
kun je gewoon. Zeker met een rolstoel. Ik loop er niet mee maar mijn man heeft een hele poos
in een rolstoel gezeten en dat vond ik heel hinderlijk’. Twee andere burgers stellen juist dat
zij niets specifieks wilden inbrengen: ‘Nee.. Ik was eerst een beetje bang dat ik nergens per
se een mening over had. Maar ik dacht, ik ga er gewoon naar toe’ (burger 9).
41
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Drie burgers geven aan dat het ontmoeten van andere burgers voor hen een reden is geweest
om naar de G1000 te komen. Zo stelt burger 6: ‘Ik ga gewoon eens kijken, mensen ontmoeten,
eens horen wat er zo leeft.’
Voor drie burgers vormde de binding met hun gemeente een reden om naar de dag te komen.
Zo vertelt burger 9 dat zij zich aangesproken voelde als inwoner van de gemeente Gemert: ‘Ik
heb een uitnodiging gekregen. Dat vond ik wel leuk. Ik woon eigenlijk al mijn hele leven in
Gemert en ik dacht, ja waarom niet’. Ook het feit dat burgers zich actief willen inzetten voor
hun gemeente en de gemeenschap vormde voor drie burgers een reden om naar de
bijeenkomst te komen. Zo vertelt burger 13: ‘Ehh.. Als burger zijnde voel ik mij gewoon
verantwoordelijk en daar ben ik zelf een stukje verantwoordelijk in. Vandaar dat ik zelf het
initiatief heb genomen om me hiervoor aan te melden. Dat vind ik het allerbelangrijkste. En
vooral.. zodat we gezamenlijk iets kunnen betekenen voor de gemeenschap’.
Eén burger beschrijft het feit dat hij naar de bijeenkomst is gekomen omdat hij de ervaringen
die hij in zijn werk heeft opgedaan belangrijk vindt om in te brengen bij het evenement: ‘Ik
werk als dorpsondersteuner in een wijk in Gemert en dan kom ik dagelijks in aanraking met
allerlei vragen die burgers hebben. Dus vanuit dat oogpunt vind ik het wel zo zinvol om hier
vandaag aanwezig te zijn en mee te praten en mee te denken’ (burger 5).
Ook werden er door burgers nog een aantal andere redenen gegeven om naar de bijeenkomst
te komen. Zo benadrukken twee burgers dat hun persoonlijke betrokkenheid een belangrijke
reden was om te komen. Een andere burger gaf aan te zijn komen omdat hij hier de
gelegenheid kreeg om over onderwerpen te praten die hem als burger aangingen. Nog een
aantal anderen gaven aan dat zij waren gekomen omdat zij vonden dat burgers vaker moeten
worden betrokken bij de besluitvorming en het feit dat zij vonden dat het hun gemeente aan
een visie ontbrak.
4.3 Visies op participatie
In de interviews komen verschillende visies op participatie naar voren. Opvallend is het feit
dat burgers verschillende meningen hebben over wat het doel van participatie zou moeten
zijn. Voor burgers zelf is dit doel vaak vanzelfsprekend terwijl andere burgers daar een
andere visie op hebben. In de interviews zijn vijf verschillende visies naar voren gekomen ten
aanzien van participatie: resultaatgericht, kennisgericht, ontmoetingsgericht, gericht op
inclusiviteit en gericht op draagvlak.
42
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Ontmoetingsgericht
De meest voorkomende visie op participatie van burgers is de ontmoetingsgerichte visie.
Hiermee wordt bedoeld dat in de burgerparticipatie de ontmoeting en het gesprek met andere
mensen belangrijk worden gevonden. Ontmoeting en het met elkaar in gesprek gaan zijn
daarbij een doel op zich. De nadruk ligt bij deze visie meer op de vorm en minder op het
resultaat. Burger 10 benadrukt dit als volgt: ‘Dus wat betreft wat er uitkomt qua resultaten
dat weten we niet, dat moeten we maar zien. We hebben sowieso een dag gehad met
gesprekken met elkaar, dat we weten wat er speelt is al heel belangrijk’ (burger 10). Ook
burger 13 benadrukt dat het uitwisselen van meningen juist zo belangrijk is: ‘Ja, het levend
houden en het met elkaar in stand houden. Dat je ook de mening mag tonen is heel fijn. Dat is
het belangrijkst’ (burger 13).
Resultaatgericht
Tegelijkertijd vinden zes burgers uitwisseling niet genoeg en vinden zij juist
resultaatgerichtheid belangrijk. Het gaat er bij deze burgers vooral om dat er iets wordt
gedaan met de uitkomsten van participatie. Ook al vinden sommigen het gesprek met elkaar
belangrijk, zij menen ook dat er dingen daadwerkelijk moeten worden uitgevoerd: ‘Want je
kunt eindeloos blijven discussiëren of praten met elkaar. Maar als daar geen gevolg aan
wordt gegeven..’ (burger 7). Niet alle burgers hebben er vertrouwen in dat dit daadwerkelijk
gaat gebeuren. Zo stelt burger 4: ‘Ik ben benieuwd of het ook uitgevoerd wordt. Of het
uitvoerbaar is. Of er gehoor aan gegeven wordt. Het is interessant maar je moet nog maar
zien of er ook iets van terecht komt’.
Gericht op inclusiviteit
Vier burgers geven ook aan inclusiviteit belangrijk te vinden als het aankomt op participatie.
Onder inclusiviteit wordt verstaan dat alle burgers in de samenleving de mogelijkheid krijgen
om te participeren. Een aantal burgers benadrukken dat het goed is dat iedereen zijn mening
kan geven: ‘Ja, ik vind dit leuker want hier kan iedereen zijn zegje doen. En in de politiek is
dat voor mensen altijd een beetje een afstand..’ (burger 10). En burger 3: ‘Maar niet iedereen
kent de juiste wegen en de juist mensen en daar is dit goed om ook eens andere mensen dan
de grachtengordel. Die zul je hier ook vast wel hebben’. Tegelijkertijd benadrukken sommige
respondenten dat dit ideaal van inclusiviteit niet tot stand is gekomen. Zo stelt burger 11 dat
de deelnemers van de G1000 voor het grootse gedeelte bestaat uit betrokken burgers, terwijl
het bij een burgertop als de G1000 juist zou moeten draaien om de input van ‘alle’ burgers:
‘De mensen die hier waren wisten ervan en willen het al. De mensen die er niet zijn.. Het is
43
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
geen burgertop. Het is een top van sociale mensen die betrokken zijn, niet de burgertop, wat
de bedoeling is’ (burger 11).
Kennisgericht
Drie burgers benadrukken dat een belangrijk doel van participatie kennis is. Door de inspraak
van burgers komt er nieuwe deskundigheid op tafel. Zo benadrukt burger 3 dat deze kennis
goed bruikbaar is: ‘Bij dit soort dingen komt er naar boven wat belangrijk is voor de burger.
En burgers die hebben heel veel deskundigheid en die zijn ervaringsdeskundigen. Kennis
moet je gebruiken, je kunt daardoor.. Je kunt daardoor meer mobiliseren’.
Gericht op draagvlak
Tot slot noemen twee burgers draagvlak als doel van participatie. Zij benadrukken dat op het
moment dat burgers inspraak hebben er minder gauw weerstand zal ontstaan onder burgers:
‘Ik vind vooral als dingen van onderaf komen en niet van boven opgelegd worden, dan is de
bereidheid om mee te werken en mee te denken bij mensen ook groter’ (burger 1).
4.4 Visie op de vorm van de G1000
Los van hoe de deelnemers denken over participatie in het algemeen hebben zij ook een
mening over het gebruikte format van de G1000 waaraan zij hebben deelgenomen. Hun eigen
ervaringen met de G1000 kunnen hun kijk op participatieve democratie beïnvloed hebben.
Negen deelnemers zijn positief over het gehanteerde format van de G1000. Burgers spreken
zich onder andere uit over de goede organisatie van de G1000: ‘Nou op de eerste plaats
hebben ze heel goed georganiseerd. Mensen van de organisatie. Zo goed en strak naast
elkaar’ (burger 13). Ook zijn sommige deelnemers positief over de manier waarop burgers
met elkaar in gesprek gaan: Het idee dat je niet in discussie gaat maar meningen kunt
ventileren. En he, het is geen waar of niet waar ding het is een.. Je vertelt je mening en je
hoeft niemand te overtuigen of wat dan ook. (burger 7). Andere burgers vinden het moeilijk
om uit te leggen waarom ze de G1000 een goed initiatief vinden. Zo benadrukt burger 12 dat
hij het een goed initiatief vindt. Als er vervolgens wordt gevraagd waarom antwoordt de
respondent: ‘Dat weet ik nog niet. Dit is de eerste keer’. De positieve reacties op de G1000
lijken voor de meeste respondenten vooral te maken te hebben met de algemene sfeer van die
dag. Burgers komen met opmerkingen als: ‘Wel leuk, goed opgezet en er zit een goede
opbouw in en stelling van de vragen. Ik denk wel dat er iets uit kan komen’ (burger 9).
Twee deelnemers zijn negatief over het format als geheel. Zo stelt burger 11 dat een
burgertop alleen maar zin heeft als het echt mensen erbij haalt die nooit meedoen. In zijn
44
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
ogen was dit nu niet het geval: ‘Dus het was leuk maar het werkt niet dus.. Dus het is goed
om het hierbij te laten’. Ook meent burger 11 dat het evenement te duur is. Over de
organisatoren zegt hij het volgende: ‘Die worden waarschijnlijk goed betaald ook. Die gaan
de volgende keer gaan ze naar Friesland of Groningen en worden ze ook weer goed betaald.
Dat is een mooie werkverschaffing ’. Ook burger 1 ziet nadelen. Hij benadrukt dat het
gedurende de dag gaat over grote, abstracte thema’s terwijl hij het graag wat kleinschaliger
en concreter zou willen zien.
Drie deelnemers zien zowel positieve als minder positieve kanten. Zo vindt burger 4 het
belangrijk dat dit georganiseerd wordt: ‘Jawel, het is altijd de moeite waard om het te
proberen’ maar vraagt hij zich tegelijkertijd af of de plannen echt uitgevoerd zullen worden.
Burger 6 vindt het niet gemakkelijk door de diversiteit van onderwerpen en vindt het nog niet
concreet genoeg: ‘Dan zou je wel graag willen dat het concreet wordt. Dat is waarschijnlijk
het doel van het evenement’. Burger 5 vindt de bijeenkomst belangrijk maar zou het bij
voorkeur kleinschaliger aanpakken: ‘Maar je zou met burgerparticipatie.. Je zou het
kleinschaliger kunnen doen. Bijvoorbeeld voor bepaalde doelen binnen een kern. Als een
soort dorpsoverleg’.
4.5 Zingeving
Het feit dat burgers participeren kan betekenis geven aan hun leven. In deze paragraaf zullen
de zinervaringen van burgers worden geordend naar het ‘PURE’-model van Wong (2012).
Uit de interviews komen duidelijk de elementen ‘begrip’, ‘verantwoordelijk handelen’ en
‘evaluatie’ als zingevende elementen naar voren. Het zingevende component motivatie komt
helemaal niet terug in de interviews.
Begrip
Politieke participatie kan zorgen voor zinervaringen door het feit dat burgers meer begrip
krijgen voor anderen en zich meer verbonden zullen voelen met deze anderen. Zes burgers
beschrijven dat zij door hun deelname aan de G1000 een gevoel van verbondenheid,
gemeenschap of saamhorigheid ervaren. Vaak heeft dit te maken met het feit dat zij iets
gemeenschappelijks ervaren met mensen die in hun ogen anders zijn dan zij zelf zijn. Zo
beschrijft burger 16 het volgende: ‘Deels zeg ik je, ik kom dus mensen tegen die ik normaal
niet tegen kom. Maar tegelijkertijd zijn er dus veel dingen die je ook gemeen hebt. Heel veel..
Heel veel.. Het is wel anders maar als je met mensen in gesprek gaat dan willen ze eigenlijk
allemaal ongeveer hetzelfde’. Burger 6 benadrukt bovendien dat burgers door participatie
minder individualistisch worden en meer gaan ‘wij-denken’: ‘De maatschappij is steeds meer
45
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
aan het ‘ik-denken’ en ik zou heel graag zien dat ‘wij-denken’ wat meer naar voren gaat
komen. Dus als je.. Probeert burgers te betrekken. Dat helpt als burger om er over te gaan
nadenken’. Ook benadrukken vijf burgers dat zij door hun participatie meer begrip hebben
gekregen voor andere mensen en andere ideeën. Zo maken zij bijvoorbeeld kennis met zaken
waar zij zelf weinig ervaring mee hebben. Burger 3 schrijft bijvoorbeeld het volgende: ‘Ik zat
met een mevrouw, die had het heel erg erover dat drugsgebruik van kinderen.. Die ander zei:
dat speelt in mijn wereld helemaal niet. Dan kun je ook wat meer begrip krijgen’. Participatie
kan er in die zin voor zorgen dat mensen meer begrip krijgen voor elkaar.
Anderzijds kan participatie ook zorgen voor het begrip dat burgers nieuwe kennis en ideeën
opdoen en dat zij door participatie ook zichzelf beter leren kennen. Zes burgers noemen ook
het feit dat participatie nieuwe kennis en ideeën kan opleveren. Burger 5 benadrukt dat je met
een groep willekeurige mensen die je bij elkaar zet goede ideeën kunnen bedenken: ‘Dus
eigenlijk dat je gewoon een leeg vel papier pakt. Daar zet je willekeurige mensen bij. En
uiteindelijk komt toch iets op papier te staan. Dus het werkt. Om mensen bij elkaar te zetten
en hen iets te vragen’ (burger 5). Ook geven burgers aan dat het interessant is om andere
meningen te horen en nieuwe informatie te horen over zaken die er binnen de gemeente
spelen. Bovendien benadrukken sommige respondenten dat juist het feit dat burgers vanuit
hun ervaringen spreken waardevolle kennis oplevert: ‘En burgers die hebben heel veel meer
deskundigheid en die zijn ook ervaringsdeskundigen. Kennis moet je gebruiken, je kunt
daardoor. Je kunt daardoor meer mobiliseren’ (burger 9). Een andere burger noemt nog een
andere betekenis op. Zo stelt burger 6 dat zij door participatie zich meer bewust is geworden
van haar eigen identiteit en zelfbeeld. Doordat ze participeert denkt ze meer na over haar
eigen relatie met haar omgeving. Ze beschrijft dit als volgt: ‘Denk na over de dingen die je
doet en wat het betekent wat je doet voor mensen in je omgeving.. Wat betekent het voor mij
wat ik doe’ (burger 6).
Verantwoordelijk handelen
Politieke participatie kan voor burgers ook zingevend zijn door het feit dat zij door
participatie worden aangespoord tot handelen en het feit dat zij door participatie het gevoel
krijgen daadwerkelijk invloed te kunnen uitoefenen. Zo noemen zes burgers het feit dat zij
door participatie worden aangespoord tot handelen om zich in te zetten voor hun omgeving
en de gemeenschap. Veel burgers geven aan dat zij wel iets willen doen voor hun omgeving
maar dat het er tot nu toe nog niet van gekomen is. Hun deelname aan de bijeenkomst
stimuleert hen hierin: ‘Ik zie dat we daar mee beginnen. Dat een aantal mensen zeggen, ik ga
46
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
iets meer doen, ik ga hier iets mee doen. Een soort buurtschap ontstaat, dat je mensen,
olievlekwerking, dat je mensen stimuleert om wat meer te gaan doen’ (burger 3). Ook
noemen zes burgers dat zij zich door participatie gehoord voelen en het gevoel krijgen dat zij
daadwerkelijk invloed hebben. Zo formuleert burger 7: ‘Hier heb je de gelegenheid om je
persoonlijke mening en ideeën, gedachten te formuleren en kenbaar te maken’ en burger 16:
‘Maar burgers willen gehoord worden en naar elkaar gaan luisteren’. De burgers geven aan
dat het prettig is om te praten over dingen die zij als belangrijk zien.
Evaluatie
De component ‘evaluatie’ komt terug in de interviews door het feit dat een aantal burgers
aangeven dat zij positief terugkijken op hun deelname aan de G1000. Uit de interviews blijkt
dat vooral burgers met een ‘ontmoetingsgerichte visie’ en een visie gericht op ‘inclusiviteit’
en in mindere mate een ‘kennisgerichte visie’ en een visie gericht op ‘draagvlak’
benadrukken dat de G1000 de moeite waard was. Zij vonden de bijeenkomst op zich al de
moeite waard los van de eventuele resultaten die er uit zouden komen. Voor een aantal
burgers met een ‘resultaatgerichte visie’ op participatie daarentegen kan de bijeenkomst pas
als bevredigend en zinvol worden gezien als er in de toekomst concrete plannen gerealiseerd
worden.
4.6 Conclusie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
X
Ervaren van verbondenheid en gemeenschap
Begrip/ kennis standpunten van anderen en/ of nieuwe
ideeën
Begrip/ bewustzijn eigen identiteit en eigen standpunten
Participatie als activerend mechanisme
Stimuleren gevoel ‘agency’
Welzijn
Voldoening
Uit de interviews met burgers komen net als in de republikeinse literatuur drie van de vier
componenten van zingeving uit het model van Wong (2012) naar voren, namelijk ‘begrip’,
‘verantwoordelijk handelen’ en ‘evaluatie’. In de interviews ontbreekt echter het zingevende
component ‘doel’, wat betekent dat politieke participatie burgers niet direct een doel geeft
aan hun leven. Opvallend is het feit dat sommige burgers wel aan geven met een bepaald doel
47
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
naar de G1000 te zijn gekomen, maar dat in het onderzoek niet naar voren komt dat het
politiek participeren deze burgers een doel geeft. Het ervaren van een doel lijkt daarmee voor
burgers geen belangrijk aspect te zijn van participatie.
Net als in de republikeinse literatuur komt uit de interviews naar voren dat burgers
voornamelijk zin halen uit participatie door het zingevende component ‘begrip’. Door
politiek te participeren maken burgers kennis met andere mensen en ideeën, voelen zij zich
meer verbonden met anderen en worden ze zich bewuster van hun eigen opvattingen.
Politieke participatie kan ook zorgen voor zingeving door het feit dat burgers hierdoor
‘verantwoordelijk gaan handelen’. In de interviews komt dit terug door het feit dat burgers
door politieke participatie een gevoel van ‘agency’ krijgen en gaan inzien dat zij zelf
daadwerkelijk dingen kunnen veranderen. Door het ontstaan van dit besef en het ontmoeten
van anderen met dit zelfde besef worden zij aangespoord tot handelen. Ook komt uit de
interviews naar voren dat veel burgers aangeven dat zij de G1000 als een fijne dag te hebben
ervaren (evaluatie). Het feit dat zij deze dag leuk vonden maakte deze dag in hun ogen al
geslaagd. In die zin lijken burgers juist de ‘procesmatige’ kant van de G1000 te waarderen.
Net als in de theorie van Arendt (1958) blijkt het ‘handelen’ (action) te zorgen voor
zinervaringen. De ontmoeting die via een participatief project als de G1000 wordt
gerealiseerd is daarbij al een voldoende resultaat. Zowel de ‘ontmoetingsgerichte’,
‘kennisgerichte’, ‘de visie gericht op draagvlak’ en de ‘visie gericht op inclusiviteit’ sluiten
hierbij aan.
Tegelijkertijd heeft ongeveer de helft van de respondenten een ‘resultaatgerichte’ visie op
participatie waardoor zij participatie pas geslaagd vinden op het moment dat de plannen van
de G1000 ook daadwerkelijk worden gerealiseerd. Op het moment dat burgers deze visie
hebben op participatie vinden zij het proces van participatie en de daarbij horende
zinervaringen niet belangrijk indien dit niet tot concrete resultaten leidt. Deze burgers
prefereren daarbij het aspect dat Hannah Arendt (1958) zou beschrijven als ‘werk’ (work),
waar de productie van goederen centraal staat, boven het aspect van het ‘handelen’ (action).
Ook volgens het model van Wong (2012) kan het bereiken van concrete resultaten van
participatie niet direct worden gekoppeld aan het ervaren van zin. Wel kan het welzijn
(evaluatie) dat burgers ervaren door het bereiken van het resultaat als zingevend worden
ervaren.
48
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Opvallend is het feit dat een aantal burgers met een ‘resultaatgerichte’ kijk op participatie
aangeven weinig vertrouwen te hebben in de uitvoering van de plannen van de G1000.
Desondanks nemen deze burgers zelf geen initiatief wat betreft de uitvoering van de plannen.
Het idee van een burgerinitiatief als de G1000 is juist dat burgers zelf het initiatief nemen met
hoogstens wat ondersteuning vanuit de gemeente. Een aantal burgers lijken voor de
uitvoering van de plannen echter te wijzen naar de gemeente. Deze verwarring bij burgers
komt ook terug in het onderzoek van Boogaard en Michels, die stellen dat na afloop van een
G1000 het vaak onduidelijk is voor wie de resultaten bedoeld zijn, voor de burgers of voor de
lokale politiek (2016, p. 104). Het blijft onduidelijk wie er verantwoordelijk is voor de
uitvoering van ideeën.
49
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
5. Deelvraag 3
Hoe ervaren gemeenteraadsleden het feit dat burgers door middel van participatieve
democratie invloed kunnen uitoefenen op het beleid?
5.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de zinervaringen van raadsleden. Deze zinervaringen zijn
geordend aan de hand van de componenten van het model van Wong (2012). Aan het einde
van dit hoofdstuk zal worden uiteengezet welke invloed participatieve democratie en de
daarbij verschuivende verhoudingen tussen burgers en raadsleden heeft op hun zinervaringen.
Voorafgaand hiervan zal worden ingegaan op een aantal andere thema’s die in de interviews
met raadsleden naar voren zijn gekomen. Aan het einde van het hoofdstuk zal de derde
deelvraag worden beantwoord.
5.2 Zingevende elementen van het raadslidmaatschap
In de interviews met raadsleden komen een aantal zingevende componenten naar voren die
gerelateerd zijn aan het raadslidmaatschap. Door te praten over de motivaties van raadsleden
om te kiezen voor hun functie en in gesprek te gaan over de positieve kanten van het
raadslidmaatschap kwamen deze componenten naar voren. In deze paragraaf zijn deze
zinervaringen met betrekking op ‘motivatie’ en de ‘positieve aspecten van het
raadslidmaatschap’ geordend aan de hand van het ‘PURE’-model van Wong (2012). Het
element ‘evaluatie’ komt in de interviews niet naar voren.
Motivatie
Doel en verantwoordelijk handelen
Uit de interviews komt naar voren dat een belangrijke zingevende component van het
vertegenwoordigen van burgers is dat het raadsleden een ‘doel’ geeft. Net als uit de literatuur
van Ritz (2015) en Van der Wal (2013) komt in de interviews naar voren dat dit doel zowel
altruïstisch als meer egoïstisch van aard kan zijn. Een voorbeeld van een meer egoïstisch doel
wat door drie politici wordt aangegeven is dat het hebben van macht hen motiveert om hun
functie uit te oefenen. Ook een fascinatie voor politiek is een voorbeeld van een meer
egoïstisch doel wat een aantal raadsleden ervaren. Zo stelt raadslid 9: je zit gewoon midden in
een krachtenveld, in een spanningsveld, in een dynamiek van de politiek’. ‘Eén van de
respondenten noemt de fascinatie voor politiek zelfs een verslaving.
50
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Een voorbeeld van een meer altruïstische motivatie die drie raadsleden aangeven is dat zij
raadslid zijn geworden met als doel om hun eigen kennis en vaardigheden te willen mee
geven aan de politiek om iets te betekenen voor de samenleving.
Een aantal ‘doelen’ die raadsleden nastreven hebben ook betrekking op het zingevende
component ‘verantwoordelijk handelen’. Dit komt bijvoorbeeld terug bij twee raadsleden
voor wie hun motivatie om hun werk te doen samenhangt met het feit dat zij mensen in de
samenleving willen helpen en willen opkomen voor kwetsbaren. Zo vertelt raadslid 8: ‘Het
gaat mij om een stem te geven aan mensen die zichzelf niet laten horen. Dat is voor mij heel
belangrijk’. Ook geven maar liefst zeven raadsleden aan dat zij via hun raadslidmaatschap
iets willen betekenen of veranderen in de samenleving. Zo stelt raadslid 7: ‘Ik ben ooit eens
met emeritaat (pensioen van een hoogleraar) gegaan.. En toen dacht ik, ik moest ook iets voor
de samenleving doen’. Ook geven vier raadsleden aan dat ze graag iets willen doen voor hun
gemeente en lokale gemeenschap. Zo stelt raadslid 6: ‘Nou de betrokkenheid, dat je als
burger van de stad zegt dat je de verantwoordelijkheid wilt oppakken om de samenleving
verder vorm te geven’. Voor raadslid 5 was dit zelfs een reden om een lokale politieke partij
op te richten die het belang van de gemeente op de voorgrond stelde. Ook het hebben van een
bepaalde ideologie vormde voor acht raadsleden een motivatie om te kiezen voor hun functie.
Zo gaven raadsleden aan invloed te willen hebben op de voor hen belangrijke thema’s zoals
de zorg (raadsleden 1, 6 en 12), studentenhuisvesting (raadslid 13) of duurzaamheid
(raadsleden 2, 13 en 14). Een andere reden die twee politici noemen is het feit dat zij een
stabiel bestuur of een stabiele democratie willen realiseren en dat hen dit motiveerde om te
kiezen voor hun functie (raadsleden 4 en 5).
Begrip
Eén raadslid geeft aan dat zij voor het raadslidmaatschap heeft gekozen omdat dit haar
binding kon geven met de plek waar zij woonde (raadslid 8). Na jarenlang in een
ontwikkelingsland te hebben gewoond wilde deze respondent zich door het
raadslidmaatschap binden aan haar woonplaats in Nederland. De wens van dit raadslid om
zich te ‘wortelen’ in Nederland past bij het zingevende component ‘begrip’ in de zin dat zij
zoekt naar verbinding en contact met anderen in haar omgeving.
51
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Positieve kanten van raadswerk
Doel
Het raadswerk kan als zingevend worden ervaren door het feit dat het raadsleden een ‘doel’
geeft. Zo willen zes raadsleden graag iets betekenen voor de samenleving en zich inzetten om
de samenleving te verbeteren. Raadslid 6 stelt dit als volgt: ‘dat je midden in de samenleving
staat en dat je ook een gevoel van verantwoordelijkheid hebt en krijgt van mensen’. Ook
vinden drie raadsvinden het mooi aan hun functie dat ze iets kunnen betekenen voor mensen
en/ of andere mensen kunnen helpen. Verder vinden twee raadsleden hun bijdrage aan een
stabiele organisatie, een stabiel partijbestuur of het realiseren van een stabiele democratie een
mooie kant van het werk. Zo stelt raadslid 4: ‘Voor mij is het belangrijkste, even los van de
inhoud, dat je een stabiel bestuur hebt’.
Verantwoordelijk handelen
Het raadswerk kan ook zingevend zijn door het feit dat raadsleden vanuit hun functie
daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen op zaken die zij belangrijk vinden. Zo wordt het
kunnen verwezenlijken van idealen door vijf raadsleden als een belangrijk aspect van hun
functie genoemd. Voorbeelden die door raadsleden worden genoemd zijn bijvoorbeeld het
realiseren van duurzaamheid of het hoog houden van het liberale gedachtegoed binnen de
gemeente. Voor acht raadsleden is een andere mooie kant van het werk dat zij invloed kunnen
uitoefenen op de samenleving. Zo stelt raadslid 2 dat hij het mooist aan zijn vak vindt dat hij
alles weet wat er speelt en dat hij overal invloed op kan hebben. En stelt raadslid 12: ‘Als een
besluit uiteindelijk goed uitpakt en dat ook zichtbaar goed uitpakt in de stad. Dat je er ook
trots op kan zijn dat jij daar wel besloten hebt’.
Begrip
Het feit dat raadsleden via hun werk door contacten met anderen begrip en verbondenheid
ervaren kan eveneens een aspect zijn van zingeving. Zo geven zes raadsleden aan dat zij het
een mooie kant van hun vak vinden dat ze contacten hebben met andere mensen in de politiek
en met burgers in de gemeente. Zo stelt raadslid 5: ‘Nou.. Het leukste vind ik het contact met
de bewoners over allerlei vraagstukken’. Veel raadsleden zijn actief in hun gemeente om dit
contact op te zoeken. Zo doen sommigen vrijwilligerswerk bij de voedselbank en de
daklozenopvang of zijn ze bestuurslid bij de lokale voetbalvereniging. Ook organiseren
diverse raadsleden wijkbezoeken, huiskamerlezingen en gaan zij de straat op. Twee
raadsleden benoemen dat zij het vooral fijn vinden om van burgers waardering te krijgen voor
werk. Zo vertelt raadslid 3 over haar inzet voor het lokale asielzoekerscentrum: ‘Maar ik haal
52
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
er ook uit, dat deze mensen mij waarderen voor het werk wat ik doe. Ik heb natuurlijk
allemaal lieve WhatsAppjes die ik terug krijg. Ik word overladen met dankbaarheid en
liefde’. Drie raadsleden vinden het bovendien mooi aan hun werk dat zij hierdoor ook meer
binding voelen met hun gemeente.
5.3 Negatieve kanten van het raadslidmaatschap
De negatieve kanten van het raadslidmaatschap kunnen de zinervaringen die raadsleden
ervaren in hun werk negatief beïnvloeden. Op het moment dat zij hun functie als minder
bevredigend ervaren (evaluatieve component) kunnen zij dit werk ook als minder zinvol
beschouwen. In deze paragraaf worden zowel de negatieve kanten van het werk omschreven
aan de hand van het persoonlijk vlak en het politieke systeem waarbinnen zij functioneren.
Persoonlijk
Een negatieve kant van hun functie die door vijf raadsleden wordt genoemd is dat het
raadslidmaatschap veel tijd in beslag neemt: ‘Als je wilt kun je gewoon 24 uur per dag, of
acht uur per dag met je raadlidmaatschap bezig zijn’ (raadslid 11). Dit zorgt voor sommigen
voor een druk op hun privéleven. Ook worstelen acht van de raadsleden regelmatig met het
feit dat zij lastige beslissingen moeten nemen in situaties waar mensen tegenstrijdige
belangen hebben. Zo stelt raadslid 1: ‘Wat is moeilijk vind is dat je soms besluiten moet
nemen die je neemt voor de hele stad, waarvan je het gevoel hebt dat je niet de belangen van
iedereen goed hebt kunnen behartigen’. Verder speelt het voor raadslid 10 mee dat de
belangen van zijn werk als raadslid soms verweven lijken te worden met z’n professionele
baan, al probeert hij dit professioneel te scheiden.
Ook vinden acht raadsleden het lastig dat zij soms veel kritiek moeten incasseren van
burgers. Op het moment dat politici een andere beslissing nemen worden burgers soms boos
omdat zij zich niet gehoord voelen. Sommige burgers worden erg persoonlijk in hun manier
van beschuldigen. Zo vertelt raadslid 13: ‘Ja, je krijgt een hoop over je heen.. Het is wel eens
dat ik op een bijeenkomst ben dat iemand tierend tegenover me stond en scheldend’. Een
aantal raadsleden heeft bijvoorbeeld ook ervaring met ingezonden brieven van burgers. Zo
ook raadslid 8: ‘Wat ik echt heel moeilijk vind is dat er mensen zijn die mijn mailbox vol doen
lopen met hele lange verhalen.. Met als je ze uitprint twintig bladzijden beslaan over het
onrecht wat hen is aangedaan’. Anderen krijgen zelfs te maken met boze burgers die op de
stoep van hun huis staan: ‘En ja, we hebben soms ook vervelende besluiten moeten nemen.
Dat mensen zelf bij mij thuis zijn gekomen’ (respondent 1). Een aantal raadsleden verwijst
naar het feit dat sommige raadsleden tegenwoordig dreigmails krijgen. Zelf hebben de
53
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
raadsleden hier niet mee te maken gehad maar enkelen noemen wel dat het feit dat dit zich
voordoet dit slecht is voor de democratie. Ook het feit dat je als raadslid beslissingen aan de
burger moet uitleggen benoemen vier raadsleden als iets lastigs. Zo stelt raadslid 6: ‘Je kunt
niet iedereen tevreden houden, iedereen heeft recht op kritiek. En je moet kunnen uitleggen
waarom je gedaan hebt wat je hebt gedaan’. Het feit dat je als raadslid niet altijd kan zeggen
wat je vindt vanwege partijbelangen wordt door één raadslid ook genoemd als iets lastigs.
Een ander raadslid vindt het soms jammer dat niet alle raadsleden een academische
achtergrond hebben en dat het niveau van de inhoudelijke discussie laag blijft.
Het systeem
Ook het politieke systeem waar binnen de raadsleden functioneren is volgens sommigen een
negatieve kant van het werk. Zo wordt onder andere bureaucratie genoemd als een nadeel: ‘Ik
kan iets lokaal proberen te veranderen maar dan kan het weer niet vanwege de regels op
andere niveaus’ (raadslid 3). Een ander nadeel is volgens zes raadsleden dat door
coalitieakkoorden alle besluiten al vast liggen en dat hierdoor geen discussie meer mogelijk
is. Sommige raadsleden menen daarom dat het beter zou zijn om het hele coalitie-oppositie
systeem af te schaffen en voortaan te stemmen op thema. Ook de huidige verhoudingen
tussen het college, ambtenaren en raadsleden zorgen er volgens sommige raadsleden voor dat
het systeem slecht functioneert. Zo stelt raadslid 12 dat de raad zelf wel initiatiefvoorstellen
mag doen maar dat ze hiervoor momenteel te zwak georganiseerd is ten opzichte van de
coalitie. Een andere kritiek luidt dat de wethouder te veel wordt beschermd: ‘Dus je ziet dat
gemeenteraadsleden vaak toch nog ondanks het dualisme veel te loyaal zijn aan hun
wethouders, veel te loyaal zijn aan hun coalitiepartijen maar soms helemaal niet weten waar
het stuk nou werkelijk over gaat’ (raadslid 10).
Sommige raadsleden zien het als een probleem dat het bij verkiezingen te weinig draait om
de inhoud: ‘Nou je merkt wel met de verkiezingen dat er ontzettend veel gestemd wordt op
beeldvorming en op iemand kennen’. (raadslid 9). Ook de taligheid vinden sommigen
problematisch. De politieke taal die wordt gebruikt is ontoegankelijk voor sommige burgers
en sluit groepen aan de onderkant van de samenleving uit. Zo stelt raadslid 8: ‘Kijk naar je
omgeving, de één debatteert goed, die krijgt altijd zijn zin maar anderen voelen zich daar
heel gefrustreerd door'. Ook voor politici zelf kost het tijd om de politieke taal onder de knie
te krijgen.
54
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Andere problemen met het systeem die worden genoemd zijn weinig transparantie en het feit
dat burgers te weinig gehoord worden. Raadslid 5 stelt: ‘De oppositie heeft de mond vol.
Maar op het moment dat het er echt toe doet dan houden ze de discussie af’. Dit heeft het
effect dat burgers gefrustreerd raken. Ook benadrukt raadslid 12 dat een
‘vertechnocratisering’ van het debat is ontstaan waarbij er alleen nog wordt gepraat over
hoofdlijnen waardoor een diepgaander debat ontbreekt. Tot slot wordt door een aantal
raadsleden opgemerkt dat steeds minder burgers lid zijn van een politieke partij wat slecht is
voor de democratie.
5.4 Visie op burgerparticipatie
Hoewel vrijwel alle raadsleden positief staan tegenover het idee van burgerparticipatie zijn zij
vaak kritisch op de manier waarop participatieve democratie vorm krijgt. Of raadsleden
burgerparticipatie als zinvol ervaren heeft sterk te maken met wat in hun ogen het doel van
burgerparticipatie zou moeten zijn. Opvallend is het feit dat net als bij burgers ook raadsleden
het doel van participatie vaak als vanzelfsprekend beschouwen terwijl zij hier onderling vaak
sterk van mening over verschillen. In deze paragraaf worden de verschillende doelen
uiteengezet: resultaatgericht, kennisgericht, ontmoetingsgericht, gericht op inclusiviteit en
gericht op draagvlak.
Inclusiviteit
Voor zeven raadsleden is inclusiviteit een belangrijk doel van participatie. Hiermee wordt
bedoeld dat zo veel mogelijk burgers de kans krijgen om hun stem te laten horen.
Tegelijkertijd stellen raadsleden dat dit doel lastig is om te realiseren: ‘Daar moet je heel veel
aandacht aan besteden om er voor te zorgen dat er dat soort vertegenwoordigers aanwezig
zijn en het is ook heel moeilijk om ze te houden’ (respondent 3). Soms wordt er bij een
participatieproject specifiek moeite gedaan om bepaalde groepen burgers te bereiken. Zo stelt
raadslid 6 over de enquête van SamenWageningen: ‘Er was een versie voor gewone mensen
die het allemaal wel aankunnen, maar er was ook een eenvoudige versie voor de mensen die
het moeilijk vinden om al die teksten te snappen’.
Kennisgericht
Een ander doel van participatie dat door negen raadsleden wordt genoemd is kennis. Een
aantal raadsleden benadrukt dat participatie goede plannen kan opleveren: ‘kennis en
ervaring waarmee je je voordeel mee kan doen waardoor het beleid beter in elkaar zit en met
name de uitvoering van het beleid beter in elkaar zit’ (raadslid 12). Sommige raadsleden
benadrukken dat burgers over kennis beschikken die de gemeenteraad zelf niet heeft. Zo stelt
55
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
raadslid 7: ‘En daar is het zinvol om met burgers te praten. Die kunnen met ideeën komen,
die komen met oplossingen waar ik niet zo snel aan denk’. Juist het feit dat burgers zelf
ervaring hebben met thema’s wordt genoemd als waardevolle kennis.
Ontmoetingsgericht
Voor zes raadsleden is ontmoeting een belangrijk thema. Voor sommigen is dit zelfs
belangrijker dat het resultaat: ‘Beetje onze partij, D66 in Wageningen vinden wij het proces
altijd heel belangrijk. Dat dat goed is doorlopen of niet. Dan telt het uiteindelijke resultaat
wat minder’ (raadslid 13). Het praten op zich werd door veel raadsleden belangrijk gevonden:
‘Mensen waren allemaal tevreden toen ze naar huis gingen. En dat was eigenlijk omdat ze op
een hele normale manier met elkaar gepraat hebben over dingen die hun eigenlijk aangaan’
(raadslid 10).
Gericht op draagvlak
Ook draagvlak is voor drie raadsleden een belangrijk punt. Raadslid 12 beschrijft het
volgende: ‘Draagvlak, dus dat burgers zich in ieder geval niet, acties gaan ondernemen om
het via juridische procedures te gaan blokkeren’.
Resultaatgericht
Anderen vinden dat ontmoeting nooit een voldoende doel op zich kan zijn en dit burgers voor
de gek houdt. Zij vinden het resultaat van participatie een belangrijk doel. Zo stelt raadslid
12: ‘Ik wil niet in een theaterstuk meedoen. Ik wil het gevoel hebben op het moment dat ik een
mening ventileer dat er iets mee gedaan wordt’. En raadslid 4: ‘Koffie drinken kunnen we
altijd jongen, maar gaat het leiden tot nieuw beleid’. Sommige raadsleden geven bovendien
aan dat burgers het vertrouwen in de politiek kunnen verliezen op het moment dat er niets
met hun stem wordt gedaan: ‘Zoals zij vol verwachting hebben ingevuld hopende op, of
wetende dat hun antwoord serieus wordt genomen en dat er ook echt iets mee wordt gedaan
dan zou het ook kunnen dat ze toch op het eind daar eigenlijk daar helemaal niets van
terugvinden’ (respondent 8). Andere raadsleden geven voorbeelden van initiatieven die
daadwerkelijk zijn uitgevoerd na het participatieve project zoals het lokale repair-café.
5.5 Ervaringen met participatieve democratie
Los van het feit welke visie raadsleden hebben op participatieve democratie kunnen positieve
en negatieve ervaringen met deze projecten (evaluatieve component) er voor zorgen dat men
de inspraak van burgers als zinvol of juist als minder zinvol gaat beschouwen en dat het
vertrouwen in participatieve democratie stijgt of juist daalt. In deze paragraaf zal een
56
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
overzicht worden gegeven van ervaringen van raadsleden die hun kijk op participatieve
democratie kunnen beïnvloeden.
Negatieve ervaringen
Raadsleden noemen een aantal problemen die er bestaan met het gebruik van participatieve
democratie. Een probleem dat één raadslid noemt is dat burgers te veel naar hun eigen belang
kijken in plaats van naar algemene belang. Zo stelt raadslid 8: ‘In ieder geval zijn ze daar niet
neergezet omdat ze Wageningen vertegenwoordigen, ze zijn daar neergezet omdat ze zelf hun
eigen vrije tijd daarin steken. Ze zitten daar voor zichzelf’. Ook stelt ze dat een buurtinitiatief
als een moestuin soms slechts in het belang is van enkele inwoners in plaats van heel de
buurt: ‘Opeens wordt het een tuin waar steeds mensen enthousiast aan de slag gaan en de
rest mag er niet in’. Raadslid 8 stelt dat zij als raadslid het algemeen belang wel goed in de
gaten houdt: ‘Ik zit voor het belang van Wageningen. En daar ben ik mij ook heel goed
bewust van’.
Een ander probleem dat door twee raadsleden wordt benoemd is het feit dat aan burgers vaak
om hun mening wordt gevraagd over een onderwerp waar zij zelf geen ervaring mee hebben.
Raadslid 11 stelt: ‘Dat is toch onzin dan moet iemand uit Uden-Noord te gaan praten als er
in Uden-Zuid een AZC komt’. Raadslid 12 is van mening dat de mening van burgers
effectiever vertegenwoordigd kan worden door belangengroepen. Die organisaties kunnen de
problemen signaleren en op het landelijk niveau brengen. Bovendien stellen drie raadsleden
dat sommige onderwerpen voor burgers sowieso te complex zijn: ‘Er zijn onderwerpen waar
de burger niet over gaat, te specialistisch, te complex, te veelomvattend’ (raadslid 11).
Ook benoemen twee raadsleden het probleem dat participatie tot weinig inhoudelijk
(vernieuwende) ideeën leidt. Zo stelt raadslid 7: ‘Er komen dingen uit die je van te voren ook
wel had kunnen verzinnen’. Ook benoemt een raadslid de hoge kosten van participatieve
projecten. Een ander raadslid vindt het een probleem dat het sentiment van de burgers de
discussie bij burgers over kan nemen. Ook wordt benoemd dat participatieve democratie veel
tijd kost.
Een ander punt is de uitvoering van de ideeën van burgers; er is vaak geen garantie dat
plannen uitgevoerd worden: ‘Als er niets mee wordt gedaan of ze worden niet serieus
beantwoord, dan gaat het vertrouwen in de coalitie alleen maar naar beneden’ (raadslid 13).
Een ander probleem wat vier respondenten noemen is de responsiviteit. Er wordt aan de
burger vaak niet teruggekoppeld wat er met zijn inspraak is gedaan. Dit kan leiden tot
57
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
teleurstelling en wantrouwen bij de burger: ‘Het probleem dat je iets voorspiegelt wat
gewoon niet te realiseren is, dan kun je ook frustraties krijgen en daarbij ook weer onvrede’
(raadslid 9). Raadslid 14 stelt: ‘Ook als ze er niets mee doen. Dat ze terugkoppelen aan de
burger hoe ze de afweging hebben gemaakt’.
Een veelgenoemd probleem (door 5 raadsleden) is bovendien dat participatieve democratie
voornamelijk de zogenaamde usual suspects trekt, die toch al actief en politiek betrokken
zijn: ‘Al die ‘ususal suspects’ zie ik daar dan ook. Die wel betrokken zijn bij het wel en wee.
Maar die hele grote groep zie je nooit’ (raadslid 9). Ook geeft raadslid 11 aan dat burgers
lang niet altijd komen opdagen bij participatieve bijeenkomsten: ‘Wat ik zei met die
bezuinigingsbijeenkomst, komen er van de 40.000 inwoners 17 opdraven om te vertellen wat
ze vinden’. Ook geeft raadslid 4 aan dat de inspraak van burgers veel geld en tijd kan kosten.
Ervaringen met politieke participatie in relatie tot democratie
Of raadsleden menen dat de participatie van burgers goed is voor de democratie hangt
eveneens sterk af van hun eigen ervaringen. Positieve ervaringen met de inspraak van burgers
(evaluatieve component) kunnen er juist voor zorgen dat men participatieve democratie als
bevredigend en zinvol ervaart. Negatieve ervaringen hiermee kunnen ervoor zorgen dat
raadsleden menen dat participatieve democratie negatief is voor de democratie.
Positieve en negatieve ervaringen
Twee raadsleden benadrukken vooral de goede kanten van de inspraak van burgers. Zo vindt
raadslid 14 het goed dat er daadwerkelijk meer burgers participeren omdat dit de kloof tussen
burgers en politici kan verkleinen.
Vier raadsleden noemen specifiek negatieve effecten die participatie kan hebben voor de
democratie. Zo benadrukt raadslid 12 dat burgers door participatie alleen de illusie krijgen dat
er iets daadwerkelijk met hun stem gedaan wordt. Er is op dit moment echter geen enkele
garantie dat dit werkelijk gebeurt, wat het systeem juist ondoorzichtig en ondemocratisch
maakt. Raadslid 8 benadrukt bovendien dat een ambtenaar in Wageningen de bruikbaarheid
van de inbreng van burgers beoordeelt. Zij benadrukt dat op deze manier de burger niet de
macht heeft maar de ambtenaar. Kiezers in het representatieve systeem hebben volgens
raadslid 8 in ieder geval meer duidelijkheid over wat er met hun stem zal gebeuren. Ook
ontbreekt volgens raadslid 7 een daadwerkelijk democratisch gesprek tussen partijen en weet
een groot deel van de burgers niet waar ze het over hebben in de discussie. De heftige reacties
58
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
van burgers kunnen er zelfs voor zorgen dat raadsleden zich bedreigd voelen, wat het
democratisch systeem onder druk zet (raadslid 13).
5.6 De invloed van participatie op het functioneren van raadsleden
Het feit dat burgers de mogelijkheid krijgen om politiek te participeren kan de zinervaringen
van raadsleden die zij via hun functie ervaren beïnvloeden. Op het moment dat er gebruik
wordt gemaakt van participatieve democratie kan de verhouding tussen raadsleden en burgers
verschuiven. Raadsleden kunnen dit als een bevredigende en zinvolle ontwikkeling zien
(evaluatieve component) die een positieve invloed heeft op hun functioneren. Het is echter
ook mogelijk dat raadsleden deze ontwikkeling onbevredigend en/of zelfs bedreigend
ervaren. Uit de interviews komen drie verschillende visies naar voren over wat de invloed is
van participatieve democratie op het raadslidmaatschap.
Geen verschil
Een aanzienlijk deel van zeven raadsleden geeft aan dat ze in hun eigen werk niet merken dat
er binnen hun gemeente steeds vaker gebruik wordt gemaakt van participatieve
democratievormen. De projecten die er zijn hebben geen invloed hebben op hun functioneren.
Er vinden wel allerlei participatieprojecten plaats maar deze worden vaak door burgers
opgepakt zonder dat raadsleden hier iets mee van doen hebben. Zo stelt raadslid 10: ‘De
gemeenteraad zit op eilandje en de inwoners lopen op een eilandje, de raadsleden hebben
geen last van de burger’. Het valt op dat deze raadsleden vaak wel een uitgesproken mening
hebben over burgerparticipatie en hun positieve en negatieve ervaringen daarmee maar dat
hun eigen rol daar geheel niet door beïnvloed wordt.
Positief
Vijf raadsleden geven aan dat door de participatie van burgers hun rol als raadslid verandert
en dat zij dit als een positieve en zinvolle ontwikkeling zien. Een genoemde verandering is
bijvoorbeeld dat raadsleden door participatieve projecten vaker met burgers in gesprek gaan
en dat zij meer met elkaar gaan samenwerken: ‘Je hoeft niet te wachten tot de burger klaar is.
Je kan ook mee gaan luisteren of mee gaan praten.. En dan zie je het eindresultaat en denk ik
prima’ (raadslid 6). Door het feit dat er op deze manier meer tussen burgers en politici wordt
gecommuniceerd wordt ook de mogelijkheid gecreëerd voor het ontstaan van meer ‘begrip’
voor elkaar.
Twee raadsleden geven aan dat zij het prima zouden vinden als het raadslidmaatschap in de
toekomst overbodig wordt. Zo vindt raadslid 3 het prima om het raadslidmaatschap af te
59
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
schaffen als er niet meer voldoende draagvlak voor is in de samenleving. Raadslid 14
benadrukt dat hij het niet erg vindt als raadsleden minder inspraak hebben op het moment dat
hij als burger meer inspraak krijgt. Deze groep raadsleden vindt de participatie van burgers
dan ook niet bedreigend maar juist een goede aanvulling op hun eigen rol, zelfs als hun rol in
de toekomst kleiner en/of zelfs overbodig zal worden. Deze raadsleden halen juist zin uit het
feit dat burgers participeren om dat dit aansluit bij de doelstellingen die zij hebben met het
raadslidmaatschap. Zo probeert raadslid 14 andere raadsleden juist te overtuigen van het
belang van participatieve democratie. Ook raadslid 10 geeft aan dat het feit dat hij zich als
raadslid kon inzetten voor de organisatie van de G1000 voor hem juist stimulerend was. Via
de organisatie van een participatief project wilde hij het huidige politieke systeem waar hij
kritiek op had juist verbeteren. Het feit dat hij zich in ging zetten voor meer participatieve
democratie gaf hem een duidelijk doel aan zijn politieke functie. Opvallend is het feit dat de
respondenten die positief staan tegenover hun veranderende rol als raadslid verschillende
doelstellingen hebben met hun raadslidmaatschap. Een positieve blik hangt niet automatisch
samen met een specifieke motivatie om te kiezen voor het raadslidmaatschap.
Negatief
Hoewel veel raadsleden behoorlijke kritiek uiten op diverse participatieve projecten ervaren
maar twee raadsleden dat hun eigen positie door de toenemende inspraak van burgers
daadwerkelijk wordt bedreigd. Dit kan er ook mee te maken dat de raadsleden in de ene
gemeente veel meer ervaring hebben met participatieve democratie dan in een andere
gemeente. Raadslid 8 stelt dat haar eigen rol door participatieve democratie wordt
ondermijnd en dat dit slecht is voor de democratie: ‘Mijn rol vind ik dus niet belangrijk, maar
wat ik belangrijk vind is dat het de democratie bedreigt’. Ook raadslid 12 benadrukt dat
raadsleden door participatieve democratie in een lastige positie terecht komen. Het feit dat er
gebruik wordt gemaakt van participatieve democratie garandeert volgens hem nog niet dat de
stem van de burger daadwerkelijk wordt gehoord. De burger krijgt wel invloed maar de
uiteindelijke macht ligt volgens hem bij de gemeenteraad. Het politieke systeem wordt op die
manier ondoorzichtig en dat is niet goed voor de democratie. Raadslid 12 benadrukt dat de
belangen van specifieke groepen burgers beter kunnen worden beschermd via
belangengroepen dan door burgerparticipatie. Belangengroepen hebben namelijk een
duidelijkere positie in het politieke systeem dan dat dit het geval is bij burgers die deelnamen
aan burgerparticipatie. Er is volgens raadslid 12 op dit moment geen enkele garantie dat er
daadwerkelijk iets met de stem van de burger gebeurt.
60
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Het feit dat burgers inspraak krijgen zorgt er voor dat deze twee raadsleden zich in een
onbevredigende positie voelen gezet en dat zij de doelen die zij met hun functie nastreven
minder goed kunnen bewerkstelligen. Zo geeft raadslid 8 aan dat een belangrijke taak van het
raadslidmaatschap voor haar is dat zij een stem kan geven aan groepen burgers die niet goed
voor zichzelf kunnen opkomen in de politiek. Zij benadrukt dat aan participatieve projecten
vooral mondige burgers deelnemen maar dat dit weinig oplevert voor de meer kwetsbare
groepen in de samenleving. Het raadslid wijst erop dat er bij burgerparticipatie er
onvoldoende wordt rekening gehouden met de minder mondige buurtbewoners. Zij stelt dat
zijzelf als raadslid anders dan de burger het algemeen belang wel goed in de gaten kan
houden en kan opkomen voor alle burgers.
Veranderende taken
Een aantal veranderingen die raadsleden ervaren door participatieve democratie worden door
hen niet expliciet positief of negatief gezien. Zo stellen sommige raadsleden dat zij door
participatieve democratie meer tijd kwijt zijn aan hun werk als raadslid: ‘Ik zit in een kleine
stad, dat valt nog mee. Maar als je het goed wilt doen dan ben je meer tijd kwijt en dan ben je
meer in gesprek’ (respondent 13). Een ander effect is dat raadsleden meer samen gaan
werken met burgers. Verschillende raadsleden geven aan dat hun werk bovendien verandert
door het feit dat zij meer ruimte en middelen moeten geven aan de burger: ‘Als je vertrouwen
hebt dat burgers het decentraal kunnen regelen, geef ze dan geld en verantwoordelijkheden,
begeleid het proces om er zeker van te zijn dat er rechtvaardig mee wordt omgegaan’
(respondent 3). Raadslid 15 benadrukt dat dit in het ‘oude politieke’ systeem nog niet
helemaal mogelijk is om burgers daadwerkelijk die ruimte te geven. Ook benoemen drie
raadsleden het punt dat zij moeten wennen aan meer inspraak door burgers door het oude
systeem los te laten en de nieuwe situatie te accepteren: ‘Dan moet je denken, ook al ben ik
door jullie gekozen. Als jullie het zo willen hebben is het ook goed. Ik laat het los’
(respondent 1).
5.7 Visie op de toekomst
De houding van raadsleden tegenover participatieve democratie bepaalt ook hoe zij het
toekomstige politieke systeem en het raadslidmaatschap het liefst zouden willen zien. Op het
moment dat raadsleden positief denken over participatieve democratie en dit als zinvol
beschouwen staan zij er meer voor open om het politieke stelstel te veranderen. Andere
raadsleden pleiten er juist voor om het huidige politieke systeem en de rol die raadsleden
daarin hebben te behouden.
61
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Verandering
Twee raadsleden willen het liefst een geheel nieuw politiek systeem hebben omdat het oude
systeem niet langer functioneert. Zo stelt raadslid 14: ‘Ik zie eigenlijk niet meer in wat voor
toekomst dat stelsel heeft’. En raadslid 5: ‘We zullen echt het stelsel moeten veranderen. Dat
is natuurlijk een operatie van hier tot gunder’. Beide raadsleden willen toewerken naar een
systeem waar participatieve democratie zo veel mogelijk centraal staat. Twee raadsleden
benadrukken dat we in de toekomst ook prima zonder raadsleden zouden kunnen.
Middenpositie
Zeven raadsleden verwachten dat het politieke systeem in de toekomst zal evolueren.
Sommigen raadsleden speculeren over de weg waar het heen zal gaat. Zo stelt raadslid 1:
‘Het zal in de toekomst iets anders worden. Misschien gaat het naar twee grote partijen,
mensen die heel sociaal en mensen die heel individualistisch zijn. Dat zal misschien twee
kanten opgaan. We hebben nu al zoveel partijen’. Een ander raadslid verwijst naar de situatie
in Duitsland dat helemaal geen wethouders heeft en een gekozen burgermeester (raadslid 9).
Dit zou mogelijk ook voor Nederland een optie kunnen zijn. Een aantal politici geven aan dat
burgers in de toekomst steeds meer bij besluitvorming zullen worden betrokken. Veel politici
geloven echter niet dat het systeem geheel zal worden omgegooid. Zo beschrijft raadslid 9:
‘Want hoe ik het al zeg, nieuwe vormen van participatieve democratie moeten wel ingebracht
worden maar een idealistisch beeld van participatieve democratie zal nooit bereikt worden is
mijn opinie’.
Behoudend
Wat betreft het huidige politieke systeem in de lokale politiek zijn vier raadsleden er
voorstander van om het huidige representatieve systeem te behouden. Een meer participatief
stelsel zien zij niet zitten. Zo stelt raadslid 7 het volgende: ‘Ja, wij als VVD zijn altijd voor
het representatieve systeem geweest omdat we altijd het idee hebben dat je bij directe
democratie, ja dat leidt tot stilstand. In een echte directe democratie is het heel moeilijk om
echt moeilijke besluiten te nemen, die worden ook echt zelden genomen’.
Vijf raadseden menen dat raadsleden in de toekomst nog steeds nodig zullen blijven. Raadslid
12 stelt dat je zonder raadsleden een ongecontroleerde overheid zal krijgen en dat de
tegenmacht tegen het college zal ontbreken. Verschillende raadsleden menen dat hierdoor de
democratie onder druk zal komen te staan. Andere raadsleden benadrukken dat raadsleden
62
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
nodig zijn om kaders te stellen. Zo stelt raadslid 5: ‘Je kan niet zeggen, je mag onbeperkt geld
uitgeven. Je zult moeten kaderen’. Volgens raadslid 10 blijven raadsleden bovendien nodig
als schakel tussen de inwoners en het gemeentehuis. Raadslid 11 stelt bovendien dat
raadsleden nodig zijn voor het nemen van autonome beslissingen, zoals over de komst van
een AZC. Dat soort beslissingen kun je niet helemaal aan de burger overlaten.
5.8 Conclusie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Het representeren van burgers en zingeving
(politici)
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
Egoïstische doelstellingen (persoonlijk)
Contacten met burgers
Verbondenheid en ervaringen van gemeenschap
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
X
Betekenis van verschuiving naar meer participatieve
democratie voor raadsleden
Positief: Sluit aan bij persoonlijke doelstellingen van
raadslid
Negatief: Staat de persoonlijke doelstellingen van een
raadslid in de weg
Positief: Meer contact en samenwerking tussen burgers
en raadsleden zorgt voor ontstaan begrip en
verbondenheid
Positief: Op moment dat het streven naar participatieve
democratie aansluit bij persoonlijke doelstellingen
raadslidmaatschap
Negatief: Op het moment dat participatieve democratie
de persoonlijke doelstellingen van raadsleden in de weg
staan
Positief: Bevredigende ervaringen door participatieve
democratie
Negatief: Onbevredigende ervaringen door
participatieve democratie
Uit de interviews met raadsleden komen net als in de empirische studies de twee
componenten van zingeving ‘doel’ en ‘verantwoordelijk handelen’ naar voren uit het model
van Wong (2012). Dit betekent dat het representeren van burgers raadsleden een doel geeft en
hen de mogelijkheid biedt om ‘verantwoordelijk’ te handelen. Indien dit doel ideëel van aard
is zou volgens de ‘Meaning-Mindset’-hypothese van Wong (2012) alleen al het nastreven van
dit doel moeten zorgen voor een gevoel van zingeving, los van het feit of dit doel ook
63
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
daadwerkelijk wordt bereikt. Hiernaast komt uit de interviews, anders dan in de literatuur, het
component ‘begrip’ naar voren. Raadsleden geven aan dat zij het contact dat zij door hun
functie met burgers hebben waarderen en dat zij zich door hun functie ook meer verbonden
voelen met andere mensen en hun gemeente. Opvallend is het feit dat de zingevende
component ‘evaluatie’ net als in de literatuur niet naar voren komt. Het feit dat het raadswerk
kan zorgen voor ervaringen van ‘plezier’ of ‘welzijn’ komt in de interviews nooit
uitdrukkelijk aan bod. Dit wil niet zeggen dat de raadsleden hun werk niet leuk vinden maar
zegt wel iets over het feit dat zij andere dingen aan hun functie belangrijker vinden.
Hoe raadsleden kijken naar het feit dat burgers doormiddel van participatieve democratie
invloed kunnen uitoefenen op het beleid is sterk afhankelijk van hun persoonlijke visie op
participatie. Net als bij de geïnterviewde burgers heeft de helft van de geïnterviewde
raadsleden een ‘resultaatgerichte’ kijk op participatie en beschouwen zij deze pas als zinvol
op het moment als er door participatieve democratie concrete plannen worden gerealiseerd.
Net als bij de helft van de burgers ligt de nadruk van participatieve democratie volgens hen
op de productie (labour), in plaats van op van het handelen (action) (Arendt, 1958). De
andere helft van de burgers stelt echter de visies op participatie centraal die samenhangen met
het zingevende component ‘begrip’, waaronder de ‘ontmoetingsgerichte visie’, de
‘kennisgerichte visie’, de ‘visie gericht op draaglak’ en de ‘visie gericht op inclusiviteit’. Bij
deze visies staat juist wel het gegeven dat burgers handelen (action) centraal.
Of raadsleden positief of negatief staan tegenover participatieve democratie is sterk
afhankelijk van hun eigen ervaringen hiermee, los van de visie die zij op participatieve
democratie hebben. Uit het onderzoek blijkt dat vrijwel alle raadsleden positief staan
tegenover het idee van participatieve democratie maar dat hun ervaringen met participatieve
projecten lang niet altijd positief zijn. De oververtegenwoordiging van usual suspects en het
feit dat ideeën van burgers uiteindelijk niet uitgevoerd worden vormen daarbij de
belangrijkste kritiekpunten. Ook het feit dat de overheid nauwelijks over de resultaten van
participatie naar de burger communiceert (gebrek aan responsiviteit) wordt gezien als een
knelpunt. Participatieve projecten die het doel voor ogen hadden om aspecten van het
zingevende component ‘begrip’ te realiseren slaagden er daarbij niet altijd in om Hannah
Arends ideaal van het handelen (action) te realiseren.
Sommige raadsleden menen daarom dat lobbygroepen beter de stem van burgers kunnen
vertegenwoordigen dan participatieve democratieprojecten. Hannah Arendt stelt echter juist
64
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
dat echte vrijheid alleen kan worden gerealiseerd als iedere burger een stem heeft en dat een
burger zijn individualiteit verliest in een collectieve belangengroep (1963 p.229). Volgens
Arendt is het juist zingevend voor de burger als deze door politieke participatie gestimuleerd
wordt om verantwoordelijk te handelen. Maar dit druist weer in tegen de realiteit die een
aantal raadsleden beschrijven waarin de stem van de minder mondige burger vaak verloren
gaat. Op het moment dat er bij burgerparticipatie geen ‘ruimte’ voor de burger wordt
gecreëerd om daadwerkelijk gehoord te worden en ‘erkend te worden als burger’ slaagt dit
handelen niet (Arendt, 1958, p182).
Uiteindelijk bepalen zowel de visie van raadsleden op burgerparticipatie als hun eerdere
ervaringen met participatieve projecten hoe zij naar hun eigen positie als raadslid kijken. Het
feit dat burgers meer inspraak krijgen door middel van participatieve democratie verandert in
de ogen van ongeveer de helft van de raadsleden weinig aan hun werkzaamheden en aan hun
zinervaringen. Dit is opvallend omdat zij vaak wel een uitgesproken positieve of negatieve
mening hebben over diverse participatieve projecten. Andere raadsleden stellen dat hun
raadswerk door burgerparticipatie wel wordt beïnvloed. Diverse raadsleden ervaren
burgerparticipatie als zinvol. Op het moment dat raadsleden positief staan tegenover
participatie benadrukken zij juist dat de participatie van burgers hun eigen werk zinvoller
maakt en het politieke systeem democratischer. De inspraak van burgers zien zij als een
positief gegeven, ook als hun eigen rol hierdoor verandert of zelfs overbodig wordt. Het
betrekken van burgers sluit bij deze raadsleden aan bij de doelstellingen die zij hebben met
hun functie. Al zijn deze doelstellingen van raadsleden op zich weer heel verschillend. Wel
staan zij er vrijwel allemaal voor open om het politieke systeem te veranderen.
Op het moment dat raadsleden minder positief staan tegenover vormen van participatieve
democratie zien zij deze ontwikkeling vaker als een bedreiging, zowel voor hun eigen positie
als voor de democratie. Deze raadsleden vinden dat burgers in het representatieve stelsel en
door middel van belangengroepen vaak beter worden vertegenwoordigd dan via
participatieve democratie. Ook al erkennen zij de hiaten in het politieke systeem op dit
moment, participatie zal het systeem niet beter of zelfs slechter maken dan hoe het nu is. De
doelen die deze raadsleden hebben met hun werk worden door burgerparticipatie juist
ondermijnd.
65
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
6. Conclusie
Hoofdvraag: Welke betekenis heeft participatieve democratie in de lokale politiek voor
de zinervaringen van burgers en politici in Nederland?
Begrip
Uit het onderzoek komt naar voren dat volgens republikeinse denkers en de helft van de
geïnterviewde burgers participatieve democratie voornamelijk zorgt voor zinervaringen door
het feit dat burgers hierdoor meer ‘begrip’ ervaren (De Haan, 1993). Burgers worden zich
door participatie bewuster van hun eigen standpunten en krijgen ook meer begrip voor de
standpunten van andere mensen. Door dit begrip en contact met anderen voelen zij zich meer
verbonden met andere burgers en voelen zij zich onderdeel van een gemeenschap (Barber,
1974; De Haan, 1993; Sandel, 1996; Sennett, 1974). De ‘zin’ die burgers ervaren zit hem in
die zin voornamelijk in de ‘procesmatige’-kant van participatieve democratie waarbij het feit
dat burgers via een participatief project met elkaar delibereren al als een resultaat op zich kan
worden gezien. Een aantal visies over participatieve democratie die door burgers en
raadsleden worden benoemd sluiten aan bij het zingevende component ‘begrip’. Hieronder
vallen de ‘ontmoetingsgerichte visie’, de ‘kennisgerichte visie’, de ‘visie gericht op
draagvlak’ en de ‘visie gericht op inclusiviteit’. Bij deze visies staat het door Hannah Arendt
(1958) beschreven aspect van het handelen (action) centraal, waarbij burgers met elkaar
‘delibereren’ in de publieke ruimte. Opvallend is dat een aantal burgers benadrukken dat het
feit dat zij een ‘leuke dag’ hebben gehad via hun deelname aan een participatief project voor
hen al een voldoende resultaat is. Net als in het republikeinse gedachtegoed ervaren deze
burgers juist de procesmatige kant van participatie als zinvol.
Resultaatgericht
De helft van respondenten (raadsleden en burgers) hebben een resultaatgerichte visie op
participatieve democratie en zijn van mening dat participatieve democratie alleen zinvol kan
zijn op het moment dat deze leidt tot de uitvoering van concrete plannen. In plaats van de
nadruk op handelen (action) staat bij deze groep het door Hannah Arendt (1958) beschreven
aspect van de productie van goederen (labour) centraal. Arendt waarschuwt voor het feit dat
in onze huidige maatschappij consumptie en productie steeds meer een doel op zich zijn
geworden en dat burgers hierdoor steeds minder mogelijkheden hebben om daadwerkelijk te
‘handelen’. Dit is problematisch omdat burgers volgens haar alleen door te ‘handelen' en het
contact dat zij hierdoor met andere burgers hebben zin kunnen ervaren (idem, p.285).
66
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Opvallend is het feit dat de resultaatgerichte kijk op burgerparticipatie geheel ontbreekt in de
republikeinse literatuur. Het eenzijdig gericht zijn op resultaat biedt vanuit het republikeinse
denken geen mogelijkheden voor zingeving. Het feit dat burgers het resultaat van
participatieve democratie als bevredigend ervaren kan volgens de theorie van Wong (2012)
wel zorgen voor het ervaren van de zingevende component ‘evaluatie’ vanwege het feit dat
dit hun welzijn positief kan beïnvloeden. Dit welzijn is echter wel een noodzakelijke maar
geen voldoende voorwaarde voor het ervaren van zingeving.
Ontwikkeling
Het is opvallend dat raadsleden zich nauwelijks uitspreken over de vormende taken van
participatieve democratie. Zowel uit de republikeinse literatuur als uit de interviews met
burgers komt naar voren dat participatie een vormende en activerende werking heeft op
burgers. Dit vormende element past bij de visie van Rousseau (2013) die juist het educatieve
doel van participatie centraal stelt. Democratische vaardigheden zijn in zijn ogen iets wat
burgers moeten ‘leren’ en waarin zij moeten worden gestimuleerd. Een deel van de
raadsleden meent echter juist dat het gedrag van burgers ‘statisch’ is, in de zin dat zij
verwachten dat hun gedrag hetzelfde blijft. Zo heeft een aantal raadsleden de opvatting dat
burgers bij participatie vooral aan hun eigen belang zullen blijven denken in plaats van dat zij
het gemeenschappelijke belang centraal stellen. Rousseau zou dit tegenspreken door het feit
dat hij er van uitgaat dat burgers zich door participatie zullen ontwikkelen en meer vanuit het
publieke belang zullen gaan denken. Ook Arendt stelt dat burgers door hun vermogen tot
‘nataliteit’ (mogelijkheid tot zelftransformatie), bij participatie meer zullen gaan redeneren
vanuit het publieke belang (Pateman, 1993, p.162). Verder wordt er door raadsleden en
burgers vaak gesproken over de usual supects die altijd participeren tegenover een grote
groep burgers die passief blijft. Vanuit de republikeinse literatuur zou men alle burgers echter
kunnen benaderen als ‘potentieel betrokken’ burgers die zich kunnen ontwikkelen en de
potentie hebben om zich actief in te zetten. Ook uit de interviews met burgers komt juist naar
voren dat burgers door hun deelname aan een participatief project gemotiveerd zijn geraakt
om zich actiever te gaan inzetten voor hun gemeenschap.
Uit de interviews met burgers met een ‘resultaatgerichte’ visie op participatie blijkt dat deze
er vaak vanuit gaan dat anderen de ideeën van de G1000 moeten oppakken en
verantwoordelijk zijn voor het resultaat. Deze conclusie kwam eveneens naar voren in het
onderzoek van Boogaard en Michels (2016). Burgers en politici voelen bij participatieve
67
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
projecten nog niet goed aan wie de verantwoordelijkheid draagt voor de uitvoering van
ideeën. Vanuit het gedachtegoed van Rousseau (2013) zal de burger door het feit dat hij meer
ervaring opdoet met participatie gestimuleerd worden om vaker zelf initiatieven op te pakken
indien de gemeente hem hiervoor de ruimte geeft.
De publieke ruimte
Participatieve democratie heeft dan wel de potentie om zinervaringen bij burgers te
bewerkstelligen, het is nog geen garantie dat deze ook daadwerkelijk zullen worden
gerealiseerd. Hannah Arendt stelt dat zingeving pas mogelijk is op het moment dat burgers de
ruimte krijgen om daadwerkelijk ‘gehoord’ te worden (1958, p.12). Op het moment dat de
mening van burgers door anderen (raadsleden of belangengroepen) vertegenwoordigd wordt
kan dit er volgens Arendt (1963), De Haan (1993) en Van Gunsteren (2006) nooit voor
zorgen dat hun mening daadwerkelijk wordt gehoord. Maar ook in een participatief project
dat de ‘deliberatie’ van burgers in de publieke ruimte centraal stelt is het ervaren van zin niet
vanzelfsprekend. ‘Gehoord worden’ betekent niet dat alle ideeën van burgers automatisch
moeten worden uitgevoerd maar wel dat er een gesprek plaats vindt tussen burgers plaats
waar men daadwerkelijk naar elkaar luistert en waar achteraf aan burgers wordt
teruggekoppeld hoe er is omgegaan met de stem van de burger. Uit de interviews met
raadsleden blijkt dat participatieve projecten er in de praktijk lang niet altijd in te slagen om
deze republikeinse idealen te realiseren.
Raadsleden
Hoewel raadsleden in principe positief staan tegenover het idee van participatieve democratie
zijn hun eerdere ervaringen hiermee niet altijd positief. Deze ervaringen en hun visie op
participatieve democratie bepalen uiteindelijk welke betekenis zij geven aan participatieve
democratie. Zo kan het feit dat raadsleden hiervan verkeerde of te hoge verwachtingen
hebben tot teleurstellingen leiden. Echter, op het moment dat participatieve democratie
aansluit bij de persoonlijke doelstellingen die raadsleden hebben met het raadslidmaatschap
zorgt dit juist voor zinervaringen. Vooral door het feit dat raadsleden door participatieve
democratie steeds vaker moeten samenwerken en vaker in gesprek gaan met burgers wordt
een beroep gedaan op het zingevende component ‘begrip’. Op het moment dat
burgerparticipatie echter de persoonlijke doelstellingen van raadsleden in de weg staat, kan
dit ervoor zorgen dat zij juist minder zin ervaren in hun functie en ervaren dat zowel hun
68
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
functie als de democratie worden bedreigd. Tegelijkertijd stelt de helft van de raadsleden dat
hun functie door burgerparticipatie nauwelijks wordt beïnvloed.
69
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
7. Discussie
In dit hoofdstuk zullen de resultaten van het onderzoek worden besproken. Eerst zal worden
ingegaan op de validiteit van het onderzoek, waarna vervolgens de toegevoegde waarde van
de onderzoek en de beperkingen hiervan aan bod komen.
7.1 Validiteit
In het onderzoek waren een aantal concepten gevoelig voor misinterpretaties. Zo kwam
gedurende het onderzoek naar voren dat raadsleden verschillende betekenissen gaven aan het
concept participatieve democratie. Opvallend hierbij was dat raadsleden hun eigen visie vaak
als vanzelfsprekend beschouwden. Aan de ene kant is dit verschil van mening ook meteen
een interessant onderzoeksresultaat. Aan de andere kant betekende dit dat raadsleden het niet
altijd over ‘hetzelfde’ hadden als zij spraken over participatieve democratie. Dit maakte het
lastiger om verschillende resultaten met elkaar te vergelijken, wat de interne validiteit van het
onderzoek negatief kan hebben beïnvloed.
Ook het concept zingeving is op verschillende manieren interpreteerbaar. Door de heldere
afbakening van het concept zingeving via de theorie van Wong (2012) bleef de
betrouwbaarheid van het onderzoek gewaarborgd. Ondanks deze methodologische keuze
blijft het lastig om ervaringen van personen te interpreteren als zingevend op het moment dat
zij deze woorden zelf niet in de mond nemen. Het werd in het onderzoek bovendien duidelijk
dat het gebruik van de term zingeving in de filosofische literatuur geregeld voor komt maar
veel zeldzamer is in meer bestuurskundige of sociale studies. Ook politici zijn in hun
taalgebruik nauwelijks gewend om over een concept als zingeving te speken. Daarom is er in
dit onderzoek voor gekozen om te spreken over de aanwezigheid van ‘zingevende elementen’
en ‘zinervaringen’ in plaats van te spreken over het feit dat iets zingevend is voor een
persoon. Een ‘zingevend element’ is namelijk beter concreet meetbaar dan het concept
zingeving, wat de resultaten betrouwbaarder maakt. Met behulp van het concept van Wong
(2012) is dit onderzoek er op die manier in geslaagd om ‘zinervaringen’ van respondenten te
onderzoeken zonder dat zij zelf spraken over zingeving.
Raadsleden
Ook het feit dat raadsleden ervaringen hebben met participatieve projecten die onderling nog
sterk van elkaar verschillen kan de interne validiteit van het onderzoek nadelig hebben
beïnvloed. Terwijl er in het onderzoek vooraf rekening mee was gehouden dat
SamenWageningen verschilde van de G1000-projecten bleken de G1000-projecten in de
70
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
praktijk ook behoorlijk te verschillen. Zo was de G1000 als participatieve vorm in
Amersfoort geïnitieerd door de burgers zelf maar lag het initiatief voor de organisatie van de
G1000 in Uden bij de gemeente. Hierdoor lagen de machtsverhoudingen tussen burgers en de
gemeenteraad verschillend wat ook de ervaringen van raadsleden kan hebben gekleurd
Verder is het opvallend dat dat de raadsleden in de interviews voornamelijk altruïstische
redenen opnoemden om te kiezen voor hun functie. Uit de literatuur blijkt echter dat juist het
kunnen uitoefenen van macht en invloed een belangrijke reden is voor politici om voor hun
werk te kiezen en dat dit ook voor lokale politici geldt. Een mogelijke verklaring hiervoor is
dat raadsleden zich idealistischer voor doen dan zij zijn en geneigd zijn om sociaal wenselijke
antwoorden geven. Het feit dat de antwoorden van raadsleden mogelijk niet altijd
corresponderen met de werkelijkheid kan de interne validiteit van het onderzoek negatief
beïnvloed hebben.
Tot slot kan ook het feit dat er vanwege de gebrekkige tijd niet voor is gekozen om de
interviews te laten checken door een ‘member-check’ de interne validiteit van het onderzoek
negatief hebben beïnvloed.
7.2 Nieuwe inzichten
Dit onderzoek heeft ook een aantal interessante inzichten opgeleverd. Het vernieuwende
hieraan is dat dit het in onze cultuur voor velen vanzelfsprekend geworden ‘resultaatgerichte’
denken over participatieve democratie in twijfel trekt. Terwijl het resultaatgerichte denken
door veel respondenten als vanzelfsprekend wordt beschouwd is dit voor republikeinse
denkers niet het geval. Ook een deel van de burgers vindt het resultaatgerichte denken niet
belangrijk maar waardeert aan een participatief project juist de ‘ontmoeting’ die met andere
burgers wordt gerealiseerd. Het onderzoek biedt ons in die zin stof om de doelen van
participatieve democratie opnieuw te overdenken. Vanuit de republikeinse literatuur zouden
we de vormende en verbindende elementen van participatieve democratie ook als een
resultaat van participatie kunnen beschouwen.
Terwijl denkers als Baumeister (1991), Giddens (1991) en Sennett (1974) stellen dat
zingeving in de (laat)moderne tijd een individuele kwestie is geworden, bewijst dit onderzoek
naar participatieve democratie juist de mogelijkheid om het ervaren van zin te verbinden met
het contact wat burgers hebben met anderen. Het ervaren van zin is vanuit het republikeinse
denken niet iets wat je alleen doet maar waar je andere burgers voor nodig hebt om te
‘handelen’ (action) (Arendt, 1958). Participatieve democratie kan in die zin functioneren als
71
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
een zingevend concept op maatschappelijk- en sociaal niveau. Deze benadering druist
daarmee in tegen de tendens van de samenleving om zingeving slechts te associëren met het
privéleven. Net als Arendt en Sennett (1974) zou men zingeving namelijk ook kunnen
benaderen vanuit de publieke rol die mensen hebben als burger.
Terwijl sociaal empirische studies vooral de relatie tussen burgerparticipatie en welzijn
aantonen blijft de vormende en verbindende kant van participatieve democratie hier
onderbelicht. In dit onderzoek komt naar voren dat participatieve democratie mogelijkheden
biedt om democratische tekorten tegen te gaan. Dit onderzoek toont namelijk aan dat zij de
potentie heeft om Nederlandse burgers die op dit moment weinig betrokken zijn bij de
politiek (SCP, 2014) te activeren en hun betrokkenheid bij andere burgers en met de
samenleving te vergroten. Door meer burgers bij de politiek te betrekken zal het democratisch
tekort mogelijk kleiner worden net als de kloof tussen burgers en politici.
7.3 Beperkingen
Dit onderzoek heeft ook een aantal beperkingen. Uit het theoretische onderzoek komt naar
voren dat participatie invloed heeft op het zelfbeeld en het zelfbewustzijn van burgers. Deze
invloed is echter moeilijk te onderzoeken door middel van korte interviews. Ook het feit dat
burgers slechts deelnemen aan één participatieve bijeenkomst lijkt te gering om conclusies te
kunnen te kunnen trekken over de effecten van participatie op hun zelfbeeld. Door burgers
langduriger te volgen en hen vaker te interviewen zou men dit beter kunnen onderzoeken.
Ook de vormende kanten van participatieve democratie en de theorie dat door participatie
burgers meer vertrouwen krijgen in de overheid zou men gedurende een langere tijdsperiode
moeten onderzoeken.
Verder zou het goed zijn om in de toekomst onderzoek te doen naar verschillende
participatieve projecten. Een beperking van dit onderzoek is dat de geïnterviewde burgers
specifieke ervaring hebben met één bepaalde vorm van participatieve democratie (de G1000).
Dit zal hun mening over participatieve democratie als concept direct beïnvloed hebben. Op
het moment dat er burgers over een ander participatief project zouden zijn geïnterviewd zou
dit tot andere resultaten kunnen leiden.
72
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
8. Aanbevelingen
Vervolgonderzoek
Vanuit de omschreven ‘beperkingen’ van het onderzoek wordt duidelijk dat het nuttig zou
zijn om burgers die deelnemen aan participatieve projecten gedurende een lange tijd te
volgen. Op die manier kan worden onderzocht of zij zich door participatieve democratie
daadwerkelijk ‘ontwikkelen’ in die zin dat zij vaardiger worden in ‘burgerschap’. Ook kan op
die manier worden gekeken welke invloed participatieve democratie heeft op het zelfbeeld en
het zelfbewustzijn van burgers en op hun vertrouwen in de overheid. De burgers gaven in dit
onderzoek ook aan dat zij door de G1000 enthousiast zijn geworden om zich in de toekomst
vaker in te zetten voor hun gemeenschap. Het zou interessant zijn om te kijken of en hoe
burgers zich na afloop van een participatief project ook daadwerkelijk actiever zijn gaan
inzetten voor hun omgeving. Daarbij is het ook de vraag of deze resultaten van de participatie
betrekking hebben op de korte termijn (periode vlak na de participatieve bijeenkomst) of voor
een langere periode.
In het onderzoek komt ook naar voren dat een groot deel van de respondenten een
resultaatgerichte kijk hebben op participatie. In een vervolgonderzoek is het interessant om te
onderzoeken waar deze focus op de resultaatgerichtheid vandaan komt en welke betekenis
‘resultaatgericht’ denken voor mensen heeft in onze huidige samenleving. Vanuit het
republikeinse denken is een resultaatgerichte visie op participatieve democratie niet
vanzelfsprekend. De focus op resultaat hangt op de één of andere manier samen met de
cultuur en de tijdgeest waarin wij leven. Het is interessant om te kijken in hoeverre deze
resultaatgerichtheid specifiek is voor Nederland en of deze in andere landen in dezelfde mate
aanwezig is.
Burgerparticipatie
Voor gemeentes die experimenteren met participatieve democratie is het belangrijk om
vooraf te bedenken wat het doel is van participatieve projecten. De ontevredenheid bij
burgers en raadsleden ontstaat vaak door verkeerde verwachtingen en onvoldoende
responsiviteit. Voor gemeenten en overheidsinstanties luidt daarom de aanbeveling om na te
denken over hoe zij realistische verwachtingen kunnen scheppen bij burgers en politici
waardoor teleurstellingen kunnen worden voorkomen. Een aanbeveling zou daarom kunnen
zijn om als gemeente bij de werving van burgers een minder resultaatgerichte visie uit te
73
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
dragen maar juist de nadruk te leggen op de vormende en verbindende kant van een
participatieve bijeenkomst. Het realiseren van ideeën van burgers mag daarbij wel een aspect
maar niet het belangrijkste doel zijn van de participatieve bijeenkomst.
74
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
9. Literatuurlijst
Arendt, H. (1958). De menselijke conditie. Amsterdam: Boom.
Arendt, H. (1963). On Revolution. London: Faber & Faber.
Barber, B. (1974). The Death of Communal Liberty: A History of Freedom in a Swiss
Mountain Canton. Princeton: Princeton University Press.
Baumeister, R.F. (1991). Meaning of Life. New York: Guilford Press.
Baumeister, R.F., & M.R. Leary (1995). The need to belong: Desire for interpersonal
attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin 117, p. 497-229.
Bernard, H.R. (2006). Research methods in anthropology. Qualitative and quantitative
approaches. Oxford: AltaMira Press.
Boeije, H. (2005). Analyseren in kwalitatief onderzoek. Amsterdam: Boomonderwijs.
Bolino, M.C. (1999). ‘Citizenship and Impression Management: Good Soldiers or Good
Actors?’, Academy of Management Review 24 (1), p. 82-98.
Boogaard, G. & A. Michels (2016). G1000. Ervaringen met burgertoppen. Den Haag: Boom
bestuurskunde.
Carpini, M, Cook, F, & L.R. Jacobs (2004). Public Deliberation, Discursive Participation,
and Citizen Engagement: A Review of the Empirical Literature. Annual Review Political
Science 7, p. 315- 344.
Chambers, S. (1996). Reasonable Democracy. Ithaca. NY: Cornell University Press.
Debruyne, P. & D, VandeWielde. (2009). Multi-level governance voor subregionale
duurzaamheid in Vlaanderen. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven
Derkx, P. (2011). Humanisme, zinvol leven en nooit meer ‘ouder worden’. Brussel:
VUBPRESS.
Ebbers, W. (2013). ‘De overheid moet luisteren, ook als het niet uitkomt’. Rotterdam: NRC
Handelsblad 31 augustus 2011.
The Economist (2016). Democracy Index 2015: Democracy in an age of anxiety. A report by
the Economist Unit Intelligence. London. Gevonden op 08-03-2016 op:
http://www.yabiladi.com/img/content/EIU-Democracy-Index-2015.pdf
75
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Evers, J. (2007). Kwalitatief interviewen: kunst én kunde. Den Haag: LEMMA
Fendrich, J.M. (1993). Ideal citizens: The legacy of the civil rights movement. Albany: State
University of New York Press.
Fishkin, J. (1995). The Voice of the People. New Haven, CT: Yale University Press.
Freedom house (2015). Freedom in the world: Netherlands. Gevonden op 08-03-2016 op:
https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2015/netherlands
Frey, B. & A. Stutzer. Happiness, Economy and Institutions. The Economic Journal 110
(466), p. 918-938.
Gemeente Wageningen (2016) Concept beleidskader SamenWageningen. Juli 2016.
George, L.K., Ellison, C.G., & D.B. Larson (2002). Explaining the relationships between
religious involvement and health. Psychological Inquiry 13, p. 190-200.
Giddens, A. (1991). Modernitiy and Self-Identity. Self and Society in the Late Modern Age.
Stanford: Stanford University Press.
Gunsteren, H. van. (2006). Vertrouwen in democratie. Zwolle: Drukwerk de Boekentuin.
Gutman, A. & D. Thompson (1996). Democracy and Disagreement. Cambridge, MA:
Harvard University Press.
Haan, I. de (1993). Zelfbestuur en staatsbeheer. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Habermas, J. (1962). The Structural Transformation of the Public Sphere. Camebridge:
Polity Press
Hicks, J.A., & King, L.A. (2007). Meaning in life and seeing the big picture: Positive affect
and global focus. Cognition and Emotion 21, p.1577-1584.
King, L.A., J.A., Krull, & A. Del Gaiso (2006). Positive affect and the experience of meaning
in life. Journal of Personality and Social Psychology 90, p.179-196.
King, L.A., Eells, J.E., & C.M. Burton (2004). The good life, broadly defined. In A. Linley &
S. Joseph (Eds.), Positive Psychology in practice. (p. 35-52). Hoboken, NJ: Wiley.
Kunneman, H. (2005). Voorbij het dikke-ik: Bouwstenen voor een kritisch humanisme.
Amsterdam: Humanistics University Press.
76
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Levinson, S. (2007). How the United States Constitution Contributes to the Democratic
Deficit in America (55). Drake L. Rev. 859, 860.
Leyenaar, M. (2007). De last van Ruggespraak. Inaugurele reden. Nijmegen: Radbout
Universiteit.
Machiavelli, N. (1976). De heerser. Amsterdam: Atheneum.
Mikulincer, M., Florian, V., Hirschberger, G. (2004). The terror of death and the quest for
love- An existential perspective on close relationships. In J. Greenberg, S. L. Koole, & T.
Pyszczynnski (Eds.), Handbook of experimental existential psychology, p. 287-304. New
York: Guilford Press.
Niskanen, W.A. (1971). Bureaucracy and Respresentative Government. Chicago: AldineAtherton.
Owen, A., Videras, J. & C. Willemsen (2008). Democracy, Participation and Life
Satisfaction. Social Science Quaterly 89 (4). New York: Southwestern Social Science
Association.
Paloutzian, R.F. (1981). Purpose in life and value changes following conversion. Journal of
Personality and social Psychology 41, p. 1153-1160.
Pateman, C. (1970). Participation and democratic theory. Cambridge: Cambridge University
Press.
Patton, Q. (2002). Qualitative Research and Evaluation Methods. Londen: Sage Publications
Inc.
Perry, J.L., A. Hondeghem & L.R. Wise (2010). Revisiting the Motivational Bases of Public
Service: Twenty Years of Research and an Aenda for the Future. Public Administration
Review 70 (5), p. 681-690.
Peterson, C. (1999). Personal Control and Well-Being. In D. Kahneman, E. Dieer, and N.
Schwarz, eds., Well-Being: The Foundations of Hedonic Psychology. Russell Sage
Foundation. p. 288-301.
Putnam, R. D. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.
New York: Simon and Schuster.
77
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Rachman, G. (2011). Zero-sum future: American power in an age of anxiety. New York, NY:
Simon & Schuster.
Rawls, J. (1971). A Theory of Justice. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Ritz, A. (2015). Public Service Motivation And Politics: Behavioural Consequences Among
Local Councillors in Switzerland. Public Administration Vol. 93 (4), p. 1127-1137.
Reybrouck, D. van (2013). Tegen verkiezingen. Amsterdam: De Bezige Bij.
Rousseau, J. (2013). The Social Contract. USA: Maestro Publishing Group.
Ryan, R.M., & Deci, E.L. (2001). On happiness and human potentials: A review of research
on hedonic and eudaimonic well-being. In S. Fiske (Ed.), Annual review of psychology 52,
p.141-166. Palo Alto, CA: Annual Reviews.
Samen Wageningen (2016). Samen Wageningen: Denk mee. Gevonden op 05-03-2016 op:
http://samenwageningen.nl/
Sandel, J. (1996). Democracy’s discontent: America in search of a public philosophy.
London: The Belknap Press of Harvard University Press.
Schalk, J. (2010). Burgerparticipatie en vertrouwen. Onderzoekscentrum Drechtsteden.
Schlesinger, J.A. (1966). Ambition and Politics: Political Careers in the United States.
Chicago, IL: Rand McNally.
SCP, (2015). Meer democratie, minder politiek: Een studie van de publieke opinie in
Nederland. Den Haag: SCP.
SCP, (2014). Verschil in Nederland: Sociaal en Cultureel Rapport 2014. Den Haag: SCP.
Seligman, M.E.P., Steen, T., Park, N., & C. Peterson (2005). ‘Positive Psychology Progress;
Empirical Validation of Interventions.’ American Psychologist 60 (5), p. 421.
Sennett, R. (1974). The fall of public man. London: Penguin books.
Steger, M.F. & P. Frazier (2005). Meaning in life: once link in the chain from religion to
well-being. Journal of Counseling Psychology 52, p. 574-582.
Tonkens, E., Trappenburg, M., Hurenkamp, M. & J. Schmidt (2015). Montessori democratie:
Spanningen tussen burgerparticipatie en de lokale politiek. Amsterdam: Amsterdam
University Press.
78
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Tullock, G. (1967) The Vote Motive: An essay in the Economics of Politics, with Applications
to the British Economy. London: Institute of Economic Affairs.
Verba, S., Schlozman, K.L. & H.E. Brady (1995). Voice and Equality: Civic Voluntarism in
American Politics. Cambridge/ London: MIT Press.
Verwey Jonker Instituut, (2014). Lokaal betrokken: Onderzoek naar horizontalisering van
lokaal WMO beleid. Utrecht: Verweij Jonkers, Instituut.
Wal, Z. Van der. (2013). Mandarins versus Machiaellians? On Differences between Work
Motivations of Administrative and Political Elites. Public Administration Review 73 (5), p.
749-759.
Waterman, A.S. (1993). Two conceptions of happiness. Contrasts of personal expressiveness
(eudaimonia) and hedonic enjoyment. Journal of Personality and Social Psychology 64, p.
678-691.
Weber, M. (1978). Economy and Society. New York: University of California.
Wong, P.T.P. (2012). Toward a Dual-Systems Model of What Makes Life Worth Living. In
P.T.P. Wong, The Human Quest for Meaning. New York: Routledge. p. 3-23.
79
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
10.Bijlagen
Bijlage 1: Interviewguide
Voorstellen aan respondent
-
Voorstellen: Naam
-
Universiteit van Humanistiek: afstudeeronderzoek
-
Het onderwerp van het onderzoek
-
De ervaringen/ visie van gemeenteraadsleden/ burgers staan centraal
-
Geschatte tijdsduur aangeven, ongeveer een half uur tot een uur
-
Toestemming vragen voor opname met uitleg over het waarom van de opname
Introductie
Verschillende gemeentes experimenten momenteel met participatieve
democratievormen (zoals inspraakbijeenkomsten voor burgers). In dit onderzoek
wil ik onderzoeken wat burgerparticipatie betekent voor burgers en politici.
Instructie interviewer
-
De dikgedrukte vragen vormen de centrale vragen in de interviews. Deze worden
in ieder interview behandeld. De overige vragen kunnen aanvullend zijn.
-
In dit interview wordt er gebruik gemaakt van het riviermodel. Bij dit
interviewmodel stelt de onderzoeker een hoofdvraag en op grond van de
antwoorden van de respondent stelt de interviewer vervolgvragen (Evers, 2007).
Bij dit model ligt de nadruk op de diepte van het interview. Het onderwerp is in
dit onderzoek al behoorlijk afgekaderd. In het interview is het de bedoeling om de
diepte in te gaan.
80
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
1. Gemeenteraadsleden
Selectiecriteria:
-
Het gemeenteraadslid werkt in een gemeente die experimenteert/ ervaring heeft
met vormen van participatieve democratie
-
Bij voorkeur gemeenteraadsleden met verschillende politieke achtergronden.
Beginvraag
-
De gemeente experimenteert de afgelopen jaren met verschillende vormen
van participatieve democratie. Wat vindt u van het feit dat de gemeente
burgers steeds vaker om hun mening vraagt/ het feit dat burgers vaker direct
participeren in de lokale politiek? Moedigt u dit aan? Waarom wel/niet?
Eigen ervaringen
-
Wat is/was u motivatie om u verkiesbaar te stellen voor de
gemeenteraadsverkiezingen?
-
Welke ervaring/ kennis heeft u van de mogelijkheid voor participatie van burgers
binnen uw gemeente? Op welke manier krijgen burgers de mogelijkheid om te
participeren?
Taken gemeenteraadsleden
-
Wat is volgens u de belangrijkste taak van gemeenteraadsleden?
-
Veranderen de taken van gemeenteraadsleden door de inzet van
participatieve democratievormen? En zo ja. Wat verandert er zoal? Wat
vindt u van die ontwikkeling? Hoe ervaart u dit zelf?
-
Hoe vindt u dat de verhouding tussen participatieve- en representatieve
democratie idealiter zou moeten liggen in de lokale politiek?
-
Bij welke thematiek is het belangrijk dat de gemeente de burger om zijn mening
vraagt? En bij welke thematiek is dit juist minder belangrijk?
81
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
2. Participerende burger
Selectiecriteria:
-
De burger is deelnemer aan de G1000
-
Bij voorkeur zowel respondenten die op uitnodiging naar de G1000 zijn gekomen
als respondenten die op eigen initiatief zijn gekomen.
Beginvraag
-
U bent vandaag bij de G1000. Wat vindt u er van dat dat de gemeente
burgers steeds vaker direct om hun mening vraagt/ het feit dat burgers vaker
direct participeren in de lokale politiek? Vind u dit een goede ontwikkeling?
Waarom wel/niet?
Eigen ervaringen
-
Wat is/ was uw motivatie om deel te nemen aan een inspraakbijeenkomst?
-
Hebt u vaker deelgenomen aan een inspraakbijeenkomst?
-
Zou u in de toekomst vaker willen deelnemen aan een inspraakbijeenkomst?
Waarom wel/ niet?
Burger versus gemeente
-
Hoe vindt/ vond u het om uw stem te kunnen laten horen?
-
Hebt u het gevoel dat uw stem (voldoende) wordt gehoord?
-
Voelt u zich betrokken bij de gemeente en de zaken die daar spelen?
Participatieve democratie in algemeen
-
Over welke thematiek is het belangrijk dat de gemeente burgers om hun mening
vraagt? En over welke thematiek is dit minder belangrijk?
-
Wat zou de gemeente volgens u kunnen doen om burgers te motiveren om deel te
nemen aan inspraakbijeenkomsten.
82
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Bijlage 2: Codeerschema interviews
Interviews raadsleden
Motivatie
PMOTSAM (motivatie, iets willen betekenen/ veranderen voor de samenleving)
PMOTGEM (motivatie, iets willen doen/ betekenen voor gemeente/ lokaal)
PMOTSTEM (motivatie, mensen een stem willen geven/ opkomen voor kwetsbaren)
PMOTINT (motivatie, interesse/ fascinatie voor politiek)
PMOTIDE (motivatie, politieke ideologie, standpunten)
PMOTMA (motivatie om macht te willen uitoefenen)
PMOTST (motivatie om stabiel bestuur/ stabiele organisatie/ stabiele democratie te willen
realiseren)
PMOTKEN (motivatie eigen kennis/ vaardigheden willen inbrengen)
PMOTBIND (motivatie, meer binding willen met de stad/ gemeente)
PMOTAN (andere motivatie)
Mooist aan vak
PVAKSAM (Iets kunnen betekenen voor de samenleving (inzetten, verbeteren))
PVAKMEN (Iets kunnen betekenen voor mensen/ helpen van mensen
PVAKIDEA (verwezenlijken politieke idealen)
PVAKCON (contacten met andere mensen in politiek en/ of burgers gemeente)
PVAKSTA (binding/ contact met de gemeente/ stad)
PVAKPOL (fascinatie voor politiek)
PVAKINV (invloed uit kunnen oefenen in de samenleving)
PVAKPAR (politieke partij opzetten/ ontwikkelen)
PVAKBES (stabiele organisatie, stabiel bestuur/ stabiele democratie kunnen realiseren)
PVAKWAA (waardering van burgers voor werk)
PVAKAN (andere reden)
83
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Negatieve kanten werk
Persoonlijk vlak
PNEITIJD (groot tijdbeslag/ druk op privéleven)
PNEIKRI (Kritiek van burgers, veel moeten incasseren)
PNEIBEL (Tegenstrijdige belangen, lastig om beslissingen te nemen)
PNEIRES (Beslissingen aan burger moet uitleggen is lastig, responsiviteit).
Systeem
PNESSYS (Politiek systeem functioneert slecht ALGEMEEN)
PNESVER (Verandering is moeilijk in systeem)
PNESCOA (Verhouding coalitie, oppositie bemoeilijkt systeem)
PNESGEM (Verhouding college, ambtenaren, raadsleden)
PNESTRA (Weinig transparantie)
PNESBUR (Bureaucratie)
PNESTAL (Politieke taal/ taligheid zorgt voor ontoegankelijkheid)
PNESKLO (Kloof tussen burger en politiek)
PNESUIT (Uitsluiting bepaalde groepen (groepen aan de onderkant van samenleving doen niet mee)
PNESPOP (Populisme, weinig inhoud)
Politieke kloof
KLOJA (Ja er is een kloof/ kloof wordt groter)
KLONEE (Geen kloof/ kloof wordt kleiner)
KLONEU (Neutraal tegenover kloof)
KLOPRO (Kloof zien als probleem)
KOGPRO (Kloof niet zien als probleem
84
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Wat doen de veranderende verhoudingen met politici
Houding tegenover burgerparticipatie
PPARPOS (positief tegenover concept burgerparticipatie)
PPARNEG (negatief tegenover concept burgerparticipatie)
PPARNEU (neutraal tegenover concept burgerparticipatie)
PPARTRES (resultaatgericht, uitkomst is belangrijk, wat wordt er mee gedaan)
PPARTKEN (kennisgericht, goede ideeën belangrijk)
PPARTONT (ontmoetingsgericht, gesprek op zich belangrijk)
PPARTINC (inclusiviteit is belangrijk, alle burgers doen mee)
BPARTDRA (gericht op draagvlak)
Wat levert participatie volgens politici op?
Zingeving
PBZINBET (Betrokkenheid)
PBZINGEM (Gevoel van verbondenheid, gemeenschap, saamhorigheid)
PBZINZELF (Zelfvertrouwen burger/ zelfbeeld/ eigenwaarde door participatie/ bewust eigen
identiteit)
PBZINHOR (Zich gehoord voelen/ gevoel invloed (agency))
PBZINHAN (Aangespoord worden tot handelen)
PBZINIDE (Nieuwe ideeën/ inhoud/ kennis)
PBZINBEG (Begrip voor andere mensen, andere ideeën)
PBZINVER (Vertrouwen in politiek/ samenleving)
PBZINGES (Gesprek als doel op zichzelf)
PBZINDRA (Draagvlak)
Problemen participatie
PPROUSU (Probleem Usual Suspects oververtegenwoordigd/ klein groepje burgers)
PPROEIG (Eigen belang i.p.v. algemeen belang)
PPROSEN (Sentiment van de burger, emoties nemen de overhand)
85
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
PPRODEM (Democratische tekorten)
PPROVOR (Problemen met participatievormen)
PPROTIJD (Participatieve democratie kost veel tijd)
PPROKOS (Hoge kosten)
PPRORES (Weinig responsiviteit)
PPROINH (Weinig inhoud, weinig nieuwe ideeën)
Wat vind je van specifieke vorm van participatie
PGPOS (Positief over G1000)
PGNEG (Negatief over G1000)
PGNEU (Neutraal over G1000)
PSWPOS (Positief over SamenWageningen)
PSWNEG (Negatief over SamenWageningen)
PSWNEU (Neutraal over SamenWageningen)
POPOS (Positief over overige participatieve vormen)
PONEG (Negatief over overige participatieve vormen)
PONEU (Neutraal over overige participatieve vormen)
Voorwaarden slagen participatieve democratie
PVOOKEN (Kennis)
PVOOKAD (Kaders)
PVOOBEG (Begeleiding, ondersteuning)
PVOORES (Responsiviteit)
PVOOAN (Anders)
Wat doet participatieve democratie met jou rol als raadslid?
PROLGEE (Geen verandering/ geen verschil)
PROLWEN (Wennen aan nieuwe situatie: loslaten, accepteren)
PROLRUIM (Ruimte en middelen geven aan burger)
PROLBED (Positie bedreigt)
PROLAND (Ander effect)
86
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Wat doet participatieve democratie met het democratisch systeem?
PSYSPOS (positief voor democratisch systeem)
PSYSNEG (negatief voor democratisch systeem)
PSYSNEU (neutraal voor democratisch systeem)
PSYSUIT (Participatieve en representatieve democratie sluiten elkaar uit)
PSYSAAN (Participatieve en representatieve democratie vullen elkaar aan)
Politiek systeem toekomst
PTOEBEH (Behouden oorspronkelijke politieke systeem prima)
PTOEEVO (Evolueren systeem, aanpassingen)
PTOENIE (Nieuw systeem nodig)
PTOEOVE (Raadsleden overbodig)
PTOENOD (Raadsleden nodig)
PTOEMON (Verhouding monisme/ dualisme)
PTOEBUR (Mondige burger, burgerinitiatieven)
PTOEVER (Verhoudingen participatieve en representatieve democratie)
87
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Interviews burgers
Motivatie burgers
BMONIE (Nieuwsgierigheid is motivatie)
BMOACT (Actief willen worden in gemeente/ activerend)
BMOBIN (Binding gemeente)
BMOONT (Andere burgers willen ontmoeten)
BMODOE (Concreet doel/ punt)
BMOBET (Betrokkenheid)
BMOAND (Andere motivatie)
Zingeving
BZINGEM (Gevoel van verbondenheid, gemeenschap, saamhorigheid)
BZINZELF (Zelfvertrouwen/ zelfbeeld/ eigenwaarde door participatie/ bewust eigen identiteit)
BZINHOR (Zich gehoord voelen/ gevoel invloed (agency))
BZINHAN (Aangespoord worden tot handelen)
BZINIDE (Nieuwe ideeën/ inhoud/ kennis)
BZINBEG (Begrip voor andere mensen, andere ideeën)
ZBINVER (Vertrouwen in politiek/ samenleving)
Visie op participatie
BPARTRES (resultaatgericht, uitkomst is belangrijk, wat wordt er mee gedaan)
BPARTKEN (kennisgericht, goede ideeën belangrijk)
BPARTONT (ontmoetingsgericht, gesprek op zich belangrijk)
BPARTINC (inclusiviteit is belangrijk, alle burgers doen mee)
BPARTDRA (gericht op draagvlak)
Visie op vorm
BVORPOS (Positief over format)
BVORNEG (Negatief over format)
BVORNEU (Neutraal over format)
88
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Bijlage 3: Tabel met resultaten: Zingeving volgens vier dimensies
Sociaal- empirische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
Participatieve handeling geeft mensen een doel
Begrip/ tolerantie voor andere mensen/standpunten
Inzicht eigen politieke voorkeuren
Participatie als activerend mechanisme
Stimuleren gevoel ‘agency’
Ontwikkelen politieke identiteit/ commitment
Ervaren welzijn/ geluk
Vertrouwen in de overheid/ democratie
Republikeins filosofische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
X
Kennis en vaardigheden over democratie, burgerschap
en politiek
Begrip/ bewustzijn eigen identiteit en eigen standpunten
Begrip/ kennis van andere standpunten en ideeën
Zich erkend voelen als burger
Ervaren van verbondenheid, interafhankelijkheid en
gemeenschap
Participatie als activerend mechanisme
Denken vanuit het algemene belang
Vertrouwen in de overheid
Empirie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Politieke participatie en zinervaringen van burgers
X
Begrip/ bewustzijn eigen identiteit en eigen standpunten
Begrip/ kennis van andere standpunten en ideeën
Ervaren van verbondenheid en gemeenschap
Participatie als activerend mechanisme
Stimuleren gevoel ‘agency’
Welzijn
Voldoening
89
Masterthesis: Susan Brand (1000497)
Raadsleden
Sociaal-empirische literatuur
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Het representeren van burgers en zingeving
(politici)
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
Egoïstische doelstellingen (persoonlijk)
X
Altruïstische doelstellingen
Streven naar realiseren van ideaal
X
Empirie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig handelen
4. Evaluatie
Het representeren van burgers en zingeving
(politici)
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
Egoïstische doelstellingen (persoonlijk)
Contacten met burgers
Verbondenheid en ervaringen van gemeenschap
Altruïstische doelstellingen (op samenleving gericht)
X
Verschuiving naar meer participatieve democratie
1. Doel
2. Begrip
3. Rechtvaardig
handelen
4. Evaluatie
Betekenis van verschuiving naar meer participatieve
democratie voor politici
Positief: Sluit aan bij persoonlijke doelstellingen van
raadslid
Negatief: Staat de persoonlijke doelstellingen van een
raadslid in de weg
Positief: Meer contact en samenwerking tussen burgers
en raadsleden zorgt voor ontstaan begrip en
verbondenheid
Positief: Op moment dat het streven naar participatieve
democratie aansluit bij persoonlijke doelstellingen
raadslidmaatschap
Negatief: Op het moment dat participatieve democratie
de persoonlijke doelstellingen van raadsleden in de weg
staan
Positief: Bevredigende ervaringen door participatieve
democratie
Negatief: Onbevredigende ervaringen door
participatieve democratie
90