Prof. em. André Van Steirteghem, Voorzitter Commissie Medische

Portret
in de serieuze wetenschappelijke medische
tijdschriften. Prof. André Van Steirteghem
kent de problematiek heel goed. “Door het
registratienummer kan men ook de status
en de resultaten opvragen van studies die
niet of nog niet gepubliceerd worden en
die kunnen natuurlijk ook zeer interessante
informatie opleveren”. Enkel de universitaire ethische commissies kunnen ook advies
geven over experimenten op menselijke
embryo’s aan de Federale Commissie voor
de Bescherming van het Menselijk Embryo
in Vitro, waarvan prof. Van Steirteghem
overigens de voorzitter is.
Prof. em.
André Van Steirteghem,
voorzitter Commissie
medische Ethiek
WAAKHOND?
“Een Ethische
Commissie speelt ook
de rol van waakhond.”
Als je prof. em. André Van
Steirteghem googelt, levert dat
31. 300 hits op. Niet te verwonderen voor iemand die mee aan de
wieg stond van de ontwikkeling
van de reproductieve geneeskunde. Sinds september vorig jaar
is hij voorzitter van de Commissie
Medische Ethiek van ons ziekenhuis en van de VUB. Ethiek, een
thema waar hij vertrouwd mee is.
En waar elke onderzoeker vertrouwd mee zou moeten zijn…
A
ls onderzoeker in een ziekenhuis doe
je niet zomaar wat. Naast het feit dat
je onderzoeksmethode wetenschappelijk
gefundeerd moet zijn, moeten ook een
aantal ethische zorgvuldigheidsregels worden gerespecteerd. Prof. Van Steirteghem:
“Het komt eigenlijk neer op het toepassen van de regels van de goede medische
12
UZEGT FEBRUARI 2014
praktijk. Dat je bijvoorbeeld geen schade
berokkent en dat je een positief resultaat
beoogt. Als je goede medische praktijk toepast, kan je stellen dat je ethisch werkt.”
EXPLICIETE TOESTEMMING
VAN DE PATIËNT
De wet op de ethische commissies
dateert van augustus 1987 en de zorgvuldigheidsregels liggen vast in de wet op
experimenten op de menselijke persoon
van 7 mei 2004. Op de toepassing ervan
wordt nauw toegezien. Immers, klinisch
onderzoek gebeurt vaak op mensen en wie
eraan deelneemt, krijgt bescherming. De
geschiedenis toonde pijnlijk de noodzaak
aan. Op het einde van WO2 bleek dat de
nazi’s medische experimenten hadden uitgevoerd op krijgsgevangenen. En ook dat
Amerikanen hadden geëxperimenteerd
met de effecten van radioactief materiaal.
In beide gevallen gebeurde dat zonder dat
de proefpersonen ervan op de hoogte waren. André Van Steirteghem: “Behalve de
ethische aspecten van de ziekenhuiszorg in
het algemeen, adviseert de Commissie bij
individuele gevallen inzake ethiek én bij alle
protocollen van experimenten op mensen.
Zo is het zogenaamde informed consent een
belangrijk aspect van de wetgeving van
2004”, zegt prof. Van Steirteghem. “Een
patiënt moet duidelijke mondelinge én
“Een patiënt moet duidelijke mondelinge
én schriftelijke informatie krijgen
over de klinische proef en de mogelijke
consequenties van het experiment.”
schriftelijke informatie krijgen over de klinische proef en de mogelijke consequenties
van het experiment. Als hij deelneemt, moet
hij dat doen in volle bewustzijn, hij moet letterlijk willen tekenen voor akkoord.”
Over muizen en
mensen
Overleg met en inspraak van de patiënt in
de zorg en bij klinische trials lijkt vandaag
evident, maar dat is het niet altijd geweest.
Het bewustzijn van de ethische aspecten van het fertiliteitsonderzoek in ons
ziekenhuis was echter al van bij de start
zeer groot. “Toen we begonnen met in
vitro fertilisatie hebben we alles eerst op
muizen uitgetest. Dat is de experimentele
fase en dat hebben we heel vaak zo gedaan
bij alles wat we deden in de reproductieve
geneeskunde. We zijn toen in 1982 naar de
ethische commissie gegaan omdat we het
wilden uittesten op mensen.
We zijn daarna nog dikwijls moeten teruggaan”, lacht André Van Steirteghem.
Elk ziekenhuis heeft (verplicht) een onafhankelijk ethisch comité, maar een universitair Ethische Commissie heeft natuurlijk
veel werk omdat er ook veel onderzoek
gebeurt. Er worden per jaar meer dan 400
nieuwe dossiers behandeld.
Elke onderzoeker moet formeel zijn onderzoek voorleggen en om de 14 dagen komen
de leden samen. Geregeld wordt meer
uitleg gevraagd aan de onderzoeker of
moet die aanpassingen doen aan bepaalde
aspecten van zijn of haar onderzoek. Als
het onderzoek wordt goedgekeurd, krijgt
het een registratienummer. Het registreren
van de klinische studie is verplicht en het
Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG),
dat de nummers finaal toekent, houdt een
overzicht bij. Het registratienummer is ook
een voorwaarde om te kunnen publiceren
Je kan ervan uitgaan dat de regels van de
‘goede medische praktijk’ in elk ziekenhuis
gelijk zijn. Die vertrekken immers allemaal
ook van de Verklaring van Helsinki uit 1964.
Daarin wordt vermeld dat de erkende
basisbeginselen voor de uitvoering van
klinische proeven met mensen berusten
op de bescherming van de rechten van de
mens en de menselijke waardigheid. Prof.
Van Steirteghem: “Maar ethiek is verbonden met waarden en normen en daarover
is een consensus onmogelijk. Een Ethische
Commissie speelt op die manier ook de rol
van waakhond. Je kan bijvoorbeeld geen
consensus krijgen over de ethiek rond
het menselijk embryo omdat het verband
houdt met je eigen filosofische overtuiging. Daardoor kan het dat ons ziekenhuis, dat het principe van vrij onderzoek
onderschrijft, onderzoek goedkeurt dat in
een universitair ziekenhuis met een andere
filosofische overtuiging niet zou worden
goedgekeurd.”
Waardoor ook onze hospitalo-facultaire
commissie Medische Ethiek een illustratie blijkt te zijn van ons niet-dogmatisch
denken.
Vragen over of voor de
Commissie Medische
Ethiek?
Bel naar binnennummer 55 84 of mail
naar [email protected].
Info ook op het intranet onder de
rubriek ‘Wetenschappelijk Onderzoek’.
13