Ethische aspecten van technologie in de zorg

Ethische aspecten van
technologie in de zorg
Dick Willems
Afd Huisartsgeneeskunde
AMC / UvA
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder (een beetje filosofie)?
(Medische) ethiek



Historisch: technologie-kritiek
Van den Berg 1969
‘technologische imperatief’
– Alles moet wat kan
– Aanzetten makkelijker dan uitzetten

De-humaniserende technologie
– Intensive-care
– Verpleeghuiszorg
Zorg versus techniek





‘Techniek maakt zorg onmogelijk’
‘Technisch denken versus zorgdenken’
‘Technische ethiek versus zorgethiek’
‘Technologie is ‘cool’, spectaculair,
nieuw, zorg is ‘warm’, saai, gewoon’
‘Technologie past in marktdenken,
zorg niet’
Techniekethiek en
zorgethiek




Niet-schaden
Autonomie
‘Ethics of strangers’
High-tech




Betrokkenheid
Afhankelijkheid
‘Ethics of friends’
High-touch
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder?
Ethische aspecten van
technologie bij…




Screening: darmkanker
Diagnostiek: genetische test
Behandeling: stamceltransplantatie
Begeleiding / palliatie: thuisbeademing
Screening: darmkanker





Aanbod, geen vraag
Niet op basis van klacht of risico
Darmkanker: simpele techniek: 1x/jaar
occult bloed
1000 mensen 10 jaar screenen om 1 † te
voorkomen
50% vd positieve uitslagen fout-positief >>
onnodige colonoscopie (vervelend, risico’s)
Ethische vragen






Schade fout-pos versus voordeel
Goede informed consent moeilijk
Medicalisering
Gevolgen van foutWie het krijgt is stom geweest
Leven met onzekerheid
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder?
Diagnostiek: genetische
test



Genetische indicator voor gevoeligheid
alcoholisme
Voorspelt kans
Patiënt: alcoholisme in familie, wil test
(dan weet ik of ik kan drinken)
Genetische tests
Ethische vragen




Valt kans-concept wel uit te leggen?
Individualisering (‘alcohol is slecht
voor mij’) versus solidariteit (‘alcohol is
slecht voor ons allen’)
‘vrijbrief’- effect bij goede uitslag
Maatschappelijke consequenties bij
slechte uitslag: verzekering, werk
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder?
Behandeling:
stamceltransplantatie



Pieter, 7, syndroom van Fanconi
(bloedafbraak)
Te genezen met stamceltransplantatie
uit navelstrengbloed
Ouders: IVF met terugplaatsing
geschikte donor
Ethische vragen



Instrumenteel gebruik kind?
Verhoogd risico mislukken IVF versus
weldoen Pieter
Voor God spelen?
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder (een beetje filosofie)?
Begeleiding / palliatie:
thuisbeademing
Thuisbeademing






Belangrijke aanwinst
Zowel ondersteuning als overname
ademhaling
Neurologische en longziekten
Enkele honderden in NL
Enkele tientallen kinderen
Vraagt veel van familie en
professionals
Vragen







Belasting en verantwoordelijkheid
mantelzorgers
Toegankelijkheid
Zuigkracht ‘thuis’
Onpersoonlijk
Kwaliteit van apparatuur en van zorg
Is ‘thuis’ nog ‘thuis’?
Morele status mens-machine combinatie
Technologie en
verantwoordelijkheid



Jonas: technologie
bedreigt de wereld
Haraway:
technologie is deel
van ons
Latour: techniek is
morele / politieke
actor



hoe gaan wij met
technologie om?
welke cyborgs
willen we wel en
welke niet?
hoe verdeelt
technologie taken,
plichten,
competenties?
Een ethische agenda voor
geavanceerde
thuiszorgtechnologie





Belang van goede thuiszorg
– Welke voorwaarden (woningen, professioneel
personeel)
Verantwoordelijkheid voor mantelzorgers
– Welk type, welke mate
Toegankelijkheid
– Welke professionele ondersteuning
‘Nee’ kunnen en mogen zeggen
– Welke alternatieven
Veiligheid en kwaliteit
– Welke waarborgen
Ethische aspecten van
technologie in de zorg







Medische ethiek
Domeinen van zorgtechnologie
Screening
Diagnostiek
Behandeling
Begeleiding / palliatie
Hoe verder (een beetje filosofie)?
Techniekfilosofie -1

Gangbaar:
– Techniek als verlengde arm (Heidegger)
– Techniek vooral bedreigend (Jonas)
– Techniek als ‘ander’

Ethische vragen:
–
–
–
–
Morele gevolgen van techniek
Verantwoordelijkheid
Verlies van waardigheid
Hoe houden we techniek in de hand?
Techniekfilosofie -2

Nieuw:
–
–
–
–

Technologie als actor
‘Ingebouwde normen’ (Mol)
Scripts (Latour/Akrich)
Mens-machine combinaties (Haraway)
Ethische vragen:
– Morele ingrediënten van techniek
– Techniek als onderwerp van zorgethiek
– Hoe maken we techniek zo goed mogelijk?
Technology cares!