Uitvoeringsaspecten verkennen van maatregelen

1
PRODUCTEN BIJ HET VERKENNEN VAN MAATREGELEN
Het vullen en toetsen van beleidsvarianten met maatregelen is niet eenvoudig.
Kennis hiervoor is beschikbaar bij de verschillende organisaties
(waterbeheerders, terreinbeheerders, adviesbureaus) en instituten
(onderzoeksinstituten, GTI’s). Er zijn verschillende analyses uitgevoerd en
hulpmiddelen gemaakt. In dit document gaat het te ver om al deze producten op
te nemen, derhalve is gekozen op per onderwerp een overzicht op te stellen.
De hieronder genoemde producten zijn inmiddels dan wel op korte termijn
beschikbaar op de website www.kaderrichtlijnwater.nl onder de werkgroep
Afwegingskader. In 2006 zal daar nog een aantal producten bijkomen.
In het onderstaande figuur zijn de verschillende stappen weergegeven die
doorlopen moeten worden.
Per stap wordt aangegeven welke werkzaamheden uitgevoerd moeten worden.
doelstellingen
maatregelen
karakterisering
ingrepen
(inrichting, beheer)
ingrepen
(chemie)
toetsingskader
Referentie / MEP
alle maatregelen
(beleidsvariant Maximaal)
GET / GEP (norm oppervlaktewater)
GCT (norm grond- en oppervlaktewater)
GKT (norm grondwater)
maatregelenpakketten
in andere beleidsvarianten
regionale en landelijke afweging
beleidsdoelstellingen (2015)
maatregelenpakket (2009 – 2015)
-1-
Daar waar mogelijk is aangegeven hoe de landelijke analyses worden
uitgevoerd en welke producten nog gemaakt zullen worden en hoe gegevens
beschikbaar worden gesteld. Per stap is verder aangegeven welke producten,
rapporten of instrumenten, reeds beschikbaar zijn. Bij ieder product is kort de
inhoud aangegeven en kan het betreffende document worden gedownload of
een link naar een site van het instrument.
1.1
Karakterisering: Beschrijven huidige situatie
Het beschrijven van de huidige situatie heeft plaatsgevonden in 2004 en heeft
geleid tot de inmiddels vastgestelde artikel 5 rapportages. Daarnaast zijn de
volgende producten en instrumenten beschikbaar:
Artikel 5 rapportages van de verschillende (deel)stroomgebieden
Rapportages waarin de verschillende (deel)stroomgebieden in Nederland zijn
beschreven; waterlichamen, menselijke belasting, risico analyse.
Oppervlakte water: http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/documentensgds
Grondwater: http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/documenten-nl
Voor de verschillende stofgroep (prioritair en overige) is de beschikbare
informatie zoveel mogelijk gebundeld (dus niet per se volledig dekkend!) om
daarmee een eerste inschatting te kunnen geven over aard en omvang van
eventuele (beleids)problemen.
Emissiecijfers 2003
Middels de KRW-portal is het mogelijk om gegevens van de emissieregistratie
http://krw.ncgi.nl te downloaden. Ga naar het afgeschermde deel van het KRW
–portal. Indien u geen toegangscode heeft kunt u die aanvragen. Kies het
thema: Emissiegegevens NL 2003. De gegevens zijn tevens als produkt
opgenomen in het virtueel kantoor bij: nationaal, Cluster Milieu, werkgroep
afwegingskader.
-2-
1.2
Bepalen van ingrepen
1.2.1 Inrichting en beheer
Per waterlichaam moet een overzicht gemaakt worden van de ingrepen die
gedaan zijn en welk beheer gepleegd wordt en wat de effecten hiervan zijn.
Kennistabellen Ingreep-effect
Als onderdeel van de handreiking MEP/GEP is een eerste aanzet gegeven van
de effecten van de ingrepen op de verschillende kwaliteitselementen van de
KRW.
http://www.stowa.nl/index2.asp?mID=4909&rID=114
1.2.2 Chemie
Confrontatie van de huidige situatie (de karakterisering) met de doelen leidt tot
een opgave. Bij deze opgave worden ook zaken als de autonome ontwikkeling
en afwenteling in beeld gebracht. Met name voor het laatste aspecten zijn een
aantal studie uitgevoerd over de aanvoer vanuit het buitenland.
Quick scan analyse artikel 5 rapportage KRW voor de 4
deelstroomgebieden
In deze rapportages zijn prognoses en grensvrachten weergegeven voor 2015
op basis van bovenstroomse maatregelen en/of regelgeving. Met deze
gegevens kun je als beheerder bepalen wat er in 2015 vanuit het buitenland
waarschijnlijk wordt aangevoerd.
Als produkt zijn bijgevoegd: quickscan Maas, Rijn, Eems en Schelde.
Afwentelingskaart
Dit is een project dat inzichtelijk wil maken hoe je afwenteling kunt weergeven.
Het product zal eind 2005 worden opgeleverd.
Beschrijving CPB-scenario’s
Door het Centraal Planbureau zijn 4 scenario’s beschreven waarin de
economische ontwikkelingen beschreven staan voor Nederland. Als produkt
opgenomen.
Regionaliseren CPB-scenario
De huidige CPB-scenario’s gelden voor Nederland. Deze zullen verder
geregionaliseerd worden. Dit zal eind 2005 gereed zijn.
-3-
1.3
Beschrijven van de doelen: Goede Toestand Oppervlaktewater en
Grondwater)
1.3.1 Oppervlaktewater
De chemische doelen worden op EU-niveau bepaald voor de prioritaire stoffen
(GCT) en voor de overige stoffen bepaald op landelijk (INS) of internationaal
stroomgebiedsniveau (riviercommissies) als onderdeel van de ecologische
doelstelling.
Overzicht van de (voorlopige) normen of opgenomen van de verschillende
internationale afspraken
Opgenomen zijn de (voorlopige) normen voor de prioritaire stoffen, stoffen uit
76/464/EG richtlijnen (bijlage IX stoffen), Rijnrelevante stoffen en de ministeriële
regeling waterkwaliteitsnormen. Hierbij is tevens aangegeven welke
toetsingsmethoden toegepast worden. Produkt is bijgesloten.
Het beschrijven van de ecologische doelen voor zoet oppervlaktewater en kusten overgangswateren wordt momenteel vormgegeven in verschillende
werkgroepen in de regio. Afhankelijk van het watertype wordt in regionaal
verband met behulp van de landelijk vastgestelde handreiking op basis van
grondige analyse een GEP of een GET bepaald. Voor de rijkswateren worden
voor clusters van vergelijkbare watertypen de MEP en GEP’s bepaald.
Referenties en (concept) maatlatten natuurlijke wateren
Voor alle watertypen is er een (natuurlijke) referentie opgesteld met
bijbehorende maatlatten
http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/documenten-nl
Handreiking MEP/GEP (inclusief Defaults)
In de handreiking wordt beschreven hoe de waterbeheerder de MEP en de
GEP voor een waterlichaam moet afleiden. In de defaults wordt voor een aantal
situaties een uitwerking gegeven van het bepalen van de MEP/GEP
http://www.stowa.nl/index2.asp?mID=4909&rID=114
Pilotresultaten
In het kader van het aanwijzen van status en afleiden van doelen zijn 4 pilots
uitgevoerd; Haringvliet, Loosdrecht, Hagmolenbeek en Veluwerandmeren.
http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/documenten-nl
Eerste notitie ranges nutriënten-waarden uit project Boers
(http://www.stowa.nl/index2.asp?mID=4909&rID=142 ; login moet worden
aangevraagd)
-4-
1.3.2 Grondwater
Voor grondwater worden chemische en kwantitatieve doelen vastgesteld,
waarbij de interactie met aquatische en terrestrische ecosystemen, de benutting
van grondwater voor menselijke consumptie en het achtergrondgehalte een
grote rol spelen. Voor grondwater gelden de op EU-niveau vastgestelde
kwaliteitsnormen voor nitraat en bestrijdingsmiddelen. Daarnaast zal de
toekomstige Grondwaterrichtlijn de afleiding van drempelwaarden vereisen,
voor stoffen die óf in verhoogde concentratie voorkomen, óf gebiedsvreemd
zijn, óf bedreigend zijn voor aquatische en waterafhankelijke terrestrische
ecosystemen. Tenslotte vereist de KRW een nadere invulling van de
kwantitatieve doelen. Dit zal op regionale schaal plaatsvinden. De invulling
betreft het vaststellen van het vereiste grondwaterregiem behorende bij de nog
nader te bepalen instandhoudingsdoelen voor VHR-gebieden en de situatie
waarbij aan grondwaterwaterafhankelijke terrestrische ecosystemen geen
significante schade wordt toegebracht.
Scenariostudie KRW - grondwater (Alterra). Advies drempelwaarden
grondwater voor de nieuwe grondwaterrichtlijn. Produkt is bijgesloten.
1.4
Bepalen maatregelen en beleidsvarianten
De oorspronkelijke aanpak is gewijzigd als gevolg van ontwikkelingen binnen
Europa. Zeer recent is in een internationale bijeenkomst in Praag voorgesteld
niet langer uit te gaan van het theoretisch ecologisch streefbeeld op basis van
een natuurlijke referentie. In plaats daarvan wordt uitgegaan van de bestaande
situatie waarbij alle praktisch denkbare maatregelen worden getroffen. Dit levert
dan het MEP. Om de GEP, zijnde de KRW-doelstelling voor 2015, te bepalen
worden er een aantal, slechts beperkt effectieve maatregelen, afgehaald. Een
analyse op de haalbaarheid en betaalbaarheid van maatregelen is vervolgens
nodig om te bepalen welke doelstelling er echt nagestreefd gaat worden. Als we
het streefbeeld heel dicht kunnen benaderen, dan halen we het GEP. Als we er
verder vandaan blijven dan zijn fasering of doelverlaging aan de orde.
Dus de eerste stap is het in beeld brengen van alle praktisch denkbare
maatregelen om de knelpunten in het betreffende waterlichaam op te lossen, dit
is dan tevens de beleidsvariant “Maximaal”. Het verwachte eindresultaat wordt
dan de MEP. Voor het vertalen van de maatregelen naar doelstellingen kan de
Handreiking MEP/GEP gebruikt worden.
Handreiking MEP/GEP (inclusief Defaults)
In de handreiking wordt beschreven hoe de waterbeheerder de MEP en de
GEP voor een waterlichaam moet afleiden. In de defaults wordt voor een aantal
situaties een uitwerking gegeven van het bepalen van de MEP/GEP
http://www.stowa.nl/index2.asp?mID=4909&rID=114
-5-
Referenties en (concept) maatlatten natuurlijke wateren
Voor alle watertypen is er een (natuurlijke) referentie opgesteld met
bijbehorende maatlatten
http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/documenten-nl
Om de uiteindelijke opgave vast te stellen moeten (sets van) maatregelen
worden ontwikkeld op basis van kosteneffectiviteit. Deze maatregelen bestaan
uit zowel generieke als regionale maatregelen. Het betreft dan generieke
milieumaatregelen vanuit het rijk of de EU voor met name chemische
parameters. Verder zijn er met name regionale en/of lokale maatregelen te
ontwikkelen voor de ecologische kwaliteitselementen.
In de landelijke analyse worden de volgende varianten nader uitgewerkt:
‘status’
Verplichte
KRW basismaatregelen
Beleidsvariant /
Maatregelpakket
Referentievariant
‘Basis’variant
Aanvullend
tbv SGBP
Beperkt
Fors
Maximaal
Invulling
Vastgestelde geen-spijtmaatregelen tot 2009
in Huidig beleid (incl. geld geprogrammeerd
tbv uitvoering)
Nog uit te voeren maatregelen op grond van
vigerende EU-richtlijnen (pre-KRW)
Beperkte extra mate van invulling van
milieuopgave (onvermijdbaar geachte
inspanning)
Aanzienlijk extra maatregelen ter invulling van
milieuopgave (maximaal maatschappelijk
haalbaar geachte inspanning)
Alle doelen in 2015 volledig realiseren (100%
realisatie van maximale inspanning)
Voor de referentievariant zal gebruikt gemaakt worden van de analyse
uitgevoerd door RIZA. De hier gebruikt methodiek zal ook gebruikt worden voor
de andere varianten. De analyse zal dus op hoofdlijnen zijn.
In de landelijke analyse zal een overzicht gemaakt worden van generieke
maatregelen met hun effecten en kosten. Op basis van KE zullen de
maatregelen worden ingezet in de verschillende varianten. In onderstaande
matrix is een totaal overzicht opgesteld van relevante onderwerpen, benodigde
informatie en bij wie deze te halen is, welke acties ondernomen moeten worden
en welke resultaten nodig zijn.
-6-
Stap
1.
Probleemanalyse,
bronnen en emissie
Waar info
Rijk
Factsheets
Emissieregistratie
Regio
Art 5 rapportage
2. Inschatting
reductie of
inspanningen
Economische
scenario’s
Huidig beleid (rijk)
Huidig beleid (regio)
3. Opstellen
maatregel
Maatregelkennissysteem
Handleiding KEA
Maatregelkennissysteem
Handleiding KEA
Handleiding KEA
Regionale kennis
4. Bepalen
kosteneffectiviteit
5. Samenstellen KE
pakket van
maatregelen
Regionale kennis
Actie door regio
Resultaat
Analyse huidige
situatie, bijdrage
oorzaak aan probleem,
bijdrage bron aan
emissie
Inschatten 2015,
vergelijken met doelen,
bepalen
reducties/inspanningen
Bepaal relevante
maatregelen
Huidige emissie
Oorzaken
Bronnen
Bepaal effect en
kosten van
maatregelen
Samenstellen
kosteneffectief pakket
Lijst van
kosteneffectieve
maatregelen
Maatregelen en kosten
benodigd voor
doelbereik
Toestand 2015
Opgave
lijst van maatregelen
Instrumenten die hierbij gebruikt kunnen worden zijn:
Kennisdatabase Maatregelen
Met deze database wordt getracht een overzicht te maken van maatregelen die
een waterbeheerder kan treffen. Per maatregel wordt informatie gegeven over
o.a. effecten en kosten. Het is een dynamisch model waarbij waterbeheerder
zelf ook maatregelen kunnen toevoegen. Database is bereik baar via
http://www.paict.com
Een toelichting is als produkt beschikbaar.
Handboek kosteneffectiviteitanalyse
Dit handboek beschrijft de aanpak om te komen tot een lijst van mogelijk
relevante maatregelen en het kiezen van een kosteneffectief
maatregelenpakket. Als produkt zijn het handboek inclusief bijlagen
beschikbaar.
Uitgangspunten KEA
De werkgroep Afwegingskader heeft in een workshop gezamenlijk
uitgangspunten vastgesteld voor de uitvoering van de kosteneffectiviteitanalyse.
Dit produkt is toegevoegd.
Aantal relevante H&I-maatregelen
Voor een aantal (rijks) waterlichamen is gekeken naar de effecten van herstel
m& inrichtingsmaatregelen op het realiseren van de doelstellingen. Het RIZA
heeft een studie gedaan in een aantal gebieden, dit is als rapport bijgesloten.
RWZI-technieken (STOWA)
Onderzoek onder de titel: Kostenscenario's vergaande zuivering rwzi's en KRW.
Met deze bureaustudie (quick scan) wordt beoogd een landelijk beeld te
-7-
verkrijgen van de kosten en de emissiereductie van de extra vergaande
zuiveringsstappen op rwzi's die nodig zijn om bepaald kwaliteitsdoelen
(chemische kwaliteit KRW, EU drinkwater- en zwemwaterrichtlijn) te kunnen
realiseren. Hierbij wordt uitgegaan van de hypothese dat verbetering van de
kwaliteit van het rwzi-effluent uitsluitend mogelijk is door middel van vergaande
zuivering op rwzi's. De mogelijke maatregelen bij bronaanpak en
rioleringstechnische maatregelen blijven om deze reden in deze bureaustudie
buiten beschouwing maar zullen in de praktijk van zelfsprekend meegewogen
worden in de besluitvorming. STOWA nummer/projectcode: 432505.
Thema-fact sheets tbv Nota 2005
Ten behoove van de nota 2005 zijn voor verschillende problemen fact-sheet
opgesteld waarin kort weergegeven staat wat er speelt.
De factsheets zijn bijgesloten.
Fact sheets stoffen (onderdeel maatregelen en beleid)
Voor de prioritaire en overige stoffen in de KRW zijn fact-sheets opgesteld met
o.a. informatie over te treffen maatregelen en beleid ten aanzien van de
betreffende stof. De factsheets worden momenteel geactualiseerd, en zullen bij
publicaties worden opgenomen.
Diffuse bronnen
Het rapport geeft een overzicht hoe om te gaan met diffuse bronnen. Is als
produkt bijgesloten.
1.5
Toetsen en afwegen van beleidsvarianten
De (set van) maatregelen moet(en) vervolgens getoetst worden op het
doelbereik; in hoeverre wordt met de specifieke set van maatregelen de
milieudoelstellingen gehaald en tegen welke kosten. Vervolgens moeten de
overige effecten van de set van maatregelen worden bepaald. Wat zijn de
consequenties van deze maatregelen op sociaal-economisch vlak, tegen de
achtergrond van andere ontwikkelingen. Deze afweging is een vervolg op de
toetsing en betreft de aspecten “wat wordt er bereikt” (conform de toetsing),
“wat zijn de maatschappelijke consequenties” en “hoe wordt dit bereikt” (dit
betreft zaken als innovatie, duurzaamheid van de oplossingen).
Maatschappelijke consequenties zijn onder meer gevolgen voor economische
ontwikkeling, gevolgen voor de lastenverdeling, gevolgen voor specifieke
sectoren als landbouw en industrie, gevolgen voor de ruimtelijke ordening etc.
Deze effecten worden ‘objectief’ in beeld gebracht.
Analyse huidig beleid
In een studie van het RIZA is een inschatting gemaakt van de effectiviteit van
het huidig Nederlands waterbeleid voor het jaar 2015. (A. DriesprongZoeteman, RIZA werkdocument 2005.087X). Is als produkt bijgesloten.
-8-
Kostenraming Nota 2005
In de nota 2005 is een globale kosten inschatting opgenomen die kan dienen
als uitgangspunt.
Handboek Kosteneffectiviteitanalyse
Dit handboek beschrijft de aanpak om te komen tot een lijst van mogelijk
relevante maatregelen en het kiezen van een kosteneffectief
maatregelenpakket.
Aanpak landelijke MKBA
Koploperonderzoek Rijn-Oost
In dit onderzoek is een complete kosteneffectiviteitsanalyse uitgevoerd voor
bestaande en mogelijke aanvullende maatregelen die in het deelstroomgebied
Rijn-Oost dienen te worden getroffen om bestaande
waterkwaliteitsdoelstellingen te bereiken voor de stoffen N, P, Cu, Zn en Ni. Is
als produkt bijgesloten.
Een Verkenner voor de Kaderrichtlijn Water
De KRW-Verkenner is een eenvoudig hulpmiddel waarmee beschikbare
ecologische kennis wordt geïntegreerd en ontsloten voor beleidsmakers en
bestuurders. De KRW-Verkenner is erop gericht de waterbeheerder inzicht te
geven in de samenhang tussen nagestreefde ecologische doelen, de
maatregelen die hiervoor kunnen / moeten worden getroffen en de effecten van
deze maatregelen (waaronder de kosten). De KRW-Verkenner gaat uit een
vereenvoudigde beschrijving van de hydrologie en waterkwaliteit van de
waterlichamen binnen het stroomgebied. Met behulp van de KRW-Verkenner
kunnen maatregelpakketten worden beoordeeld zonder gebruik te hoeven
maken van complexe modellen. De resultaten van fase 1 (afgerond in sept
2005): de ontwikkeling van het prototype, de resultaten voor de toepassing op
de Gelderse Vallei en Eemmeer (mix van inrichtings- en herstelmaatregelen,
emissie beperkende en biologische maatregelen), de beschrijving van het
instrument en de kennisregels zijn in rapportvorm beschikbaar op de website
(www.levenmetwater.nl/krw-verkenner).
In fase 2 zal (tot de zomer 2006) zal het prototype verbreed worden tot een
basisversie. Hierin moeten de meest voorkomende maatregelen en watertypen
voor Nederland verwerkt zijn zodat hij landsbreed toepasbaar is, zonder dat er
buitensporig veel voorbereidende inspanningen nodig zijn. De ontwikkeling
vindt plaats aan de hand van een aantal pilots te weten: ‘blauwe knooppunten
Amsterdam Rijn – en Noordzeekanaal’, ‘BEZEM’(vervolg Gelderse Vallei en
(Eem)meer), Volkerak Zoommeer, Burggravenstroom (Vlaanderen). Zonder
uitzondering gaat het hierbij om lopende regionale initiatieven die ondersteund
worden door de KRW-Verkenner. Op de website wordt een tabel bijgehouden
waarin te zien is welke maatregelen zijn uitgewerkt in rekenregels en welke
-9-
gepland zijn. Per watertype is te vinden wat al is geïmplementeerd en wat in de
planning zit.
Bijgevoegd zijn enkele relevante documenten van de KRW verkenner.
1.6
Maatregelenpakket 2009-2015; Aanpassen van doelen of faseren
van maatregelen
Of een en ander maatschappelijke aanvaardbaar is, is uiteindelijk een
bestuurlijke en politieke afweging. Deze afweging kan als resultaat opleveren
dat bepaalde maatregelen niet of gefaseerd worden ingezet vanwege
disproportionele kosten. Ook kan in bepaalde gevallen (bijv. technische
onhaalbaarheid) het verlagen van doelstellingen aan de orde zijn. In dat geval
worden er bijgestelde (meer realistische) doelen bepaald en zullen de (sets
van) maatregelen daarop worden afgestemd, getoetst en afgewogen. Dat
vraagt een transparante afweging en motivatie.
De Kaderrichtlijn Water geeft een heldere beschrijving, ondersteund door
guidance documenten, voor de eerste drie stappen in dit proces. Ook de
tijdstermijnen zijn eenduidig vastgelegd. Voor wat betreft de ontwikkeling van
maatregelen, het toetsen en het afwegen zijn er weliswaar een aantal
aanwijzingen en criteria gegeven (basismaatregelen, afwenteling,
kosteneffectiviteit, disproportionaliteit), maar ligt er de nodige vrijheid om dit op
een passende ‘eigen’ wijze concreet in te vullen. Transparantie in de
afwegingen is daarom zeer van belang.
Verkenning argumentatielijnen fasering en doelverlaging (derogaties)
Kaderrichtlijn Water
In de rapportage wordt ingegaan hoe omgegaan moet worden met fasering en
doelverlaging.
http://www.kaderrichtlijnwater.nl/publicaties/officiele-teksten
1.7
Aggregatieproces
In 2006 zal binnen het project “Verkennen van maatregelen” een landelijke
analyse uitgevoerd worden over de gevolgen van de verschillende
beleidsvarianten (o.a. met een MKBA).
Deze landelijke analyse zal gevoed worden door 2 lijnen: generieke en
regionale maatregelen.
De werkzaamheden voor het generieke maatregelen worden door “het rijk”
uitgevoerd. De regionale maatregelen zullen door de 7 deelregio’s worden
- 10 -
opgesteld. Om deze componenten samen te kunnen voegen is het van belang
dat zoveel mogelijk op dezelfde manier wordt aangeleverd (zie spoorboekje)
Hieronder is een eerste aanzet gegeven welke info minimaal noodzakelijk is om
de landelijke afweging van de beleidsvarianten te kunnen uitvoeren:
●
●
●
●
●
●
Omschrijving van de maatregel
Omvang van de maatregel (hoeveel wordt er uitgevoerd op welk
schaalniveau)
Effect (zowel positief als negatief) van de maatregelen op de
kwaliteitselementen (ecologie en/of chemie)
Bijdrage maatregelen aan realiseren doel(en)
Kosten van de maatregel (investeringskosten en jaarlijkse kosten)
Baten, anders dan doelrealisatie
De reden van deze korte lijst is dat de regio’s grote vrijheid hebben bij de
invulling van de maatregelenpakketten, het uitgangspunt moet zijn dat de regio
de minimaal benodigde info ter beschikking stelt. Op dit moment worden in de
verschillende regio;s gewerkt aan uitwerking. Zo is door het stroomgebied Maas
reeds een format opgesteld, de zogenaamde “Maas-tabel”. Binnen de landelijke
werkgroep zullen de ontwikkelingen gevolgd worden en zal middels een proces
getracht worden de verschillende aanpakken zoveel mogelijk op elkaar af te
stemmen.
- 11 -