Een ontdekking

J.P. van de Sande
Sociale psychologie
inhoud
Algemeenheden
Wat is binding?
Wat is een relatie?
Wat is angst?
Approach Avoidance
Modern leven
Individualisering & Narcisme
Moderne ziekten
Symptoom & Communicatie
Algemeenheden
Basis Gedragspatronen
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Erbij horen (Kudde, School, Familie, Stam, Groep)
Status (Territorium, Dominantiehierarchie, Sociale vergelijking)
Voortplanting (Hofmaken, Paring, Paarvorming, Polygamie, Stalking)
Kinderzorg (Ouderschap, Temperatuur, Voedsel, Veiligheid)
Fourageren (Zoeken, Eten, Delen, Herkauwen, Cantine)
Voorraad maken (Eikeltjes, Hamsteren, Keukengerei)
Territorium maken (gebied, gebouw, persoonlijke ruimte)
Bouwen (Hol, Nest, Val, Dam, Kantoor, Stadion)
Agressie (Bluffen, Dreigen, Vecht/vlucht, Jagen, Doden)
Verkennen (Omgeving, Sociale netwerk, Wacht houden, Internet, TV)
Communicatie (Signaalsystemen, Taal, Media, GSM)
Lichaamsverzorging (Gladstrijken, Wassen, Vlooien, Shampoo, Gel)
Afwachten (Pauzeren,Wachten op, Uitrusten, Zonnen)
Migratie (Trek, Nomadisme, Autos, Vacantie, Emigratie)
Spel (Sociaal, Vecht/vlucht, Prooi, Status, Paring, Poppen, etc.etc.)
C
O
N
T
R
O
L
E
M
E
C
H
A
N
I
S
M
E
N
Kant’s idee over de psychologie
Der Inhalt der großen Wißenschaft des Frauenzimmers ist vielmehr
der Mensch, und unter den Menschen ins besondere der Mann.
Ihre Weltweisheit is nicht vernünfteln, sondern empfinden
Immanuel Kant, Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen, 1764
• Wat betekent dit voor BA?
• De psychologie is kennelijk een vrouwelijke wetenschap
• BA is een psychologisch begrip, een construct, zoals
Intelligentie, Agressie, Extraversie of het Onderbewuste
• BA zou dus een psychologisch construct kunnen zijn, dat
speciaal door vrouwen in het leven is geroepen na een
grondig onderzoek van het favoriete onderwerp
• Er zijn er zo meer, bijvoorbeeld Schattigheid, ME, het
glazen plafond, sexistisch taalgebruik
Wat is binding?
binding
• construct attachment in jaren 50 ‘uitgevonden’ door
Bowlby en Harlow
• Attachment is (permanente) affectieve band tussen moeder en kind
• Bij secure attachment: Aanwezigheid van object van attachment lijkt
gevoel van veiligheid te bevorderen, afwezigheid geeft angst,
hereniging vreugde
• Bij avoidant attachment: Aan of afwezig maakt weinig uit
• Attachment gedrag door kind lijkt effect te hebben op gedrag moeder:
secure lokt bescherming en vriendelijkheid uit, avoidant
onverschilligheid
Harlow
• Aapjes met een draadmoeder bleken eenmaal
volwassen niet meer tot normaal sociaal en sexueel
gedrag in staat
• Ze werden of apathisch, of erg agressief
• Je zou hier kunnen spreken van bindingsonmacht
• De vraag rijst nu: is de moderne mens door een
draadmoeder grootgebracht?
• Het tegendeel lijkt waar
• Wellicht dus is er geen bindingsonmacht, maar juist
een overdreven bindingswens
BA of Bindingsonmacht?
• De vraag kan gesteld worden waardoor
bindingsonmacht veroorzaakt wordt, en angst is dan
een makkelijke en voor de hand liggende kandidaat.
• Dit zou echter inhouden dat men wel tot binding in
staat is, maar het niet wil, er voor vlucht.
• Ongetwijfeld is dat omdat binding
afschrikwekkende eigenschappen heeft, zoals ook
het plein, de muis en het sociale leven bij fobici,
ze kunnen wel, maar ze willen niet
• Bij bindingsonmacht kan men niet, maar wil het wel
• Dit laatste zal in vele gevallen een betere, want
spaarzamer verklaring leveren dan BA
Wat is een relatie?
relaties
• Relaties zijn culturele transformaties van de neiging
tot voortplanting
• Hiervoor is het geheel niet nodig dat er werkelijk
voortgeplant wordt
• Elke cultuur heeft dus zijn eigen prototype van een
relatie, of zelfs meerdere
• Door zich in dat prototype te schikken toont men dat
men er bij hoort
• Alle culturen vertonen vormen van paarrelaties
• Kennelijk zit het wel in de aard van het beestje
Man-vrouw verschillen
•
•
•
•
Maar: er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen
Mannen komen zoals bekend van Mars
Vrouwen van Venus
Mannen zijn jagers, scoorders, presteerders en
statuszoekers
• Vrouwen daarentegen zijn verzorgers, netwerkers,
regelvolgers en zoekers naar relaties met status
• Gek genoeg is het omgekeerde ook wel waar
• Toch: in al die vooroordelen moet wel wat zitten.
Palinurus: man valt ergens tussen 50 & 60 overboord.
Evolutionaire psychologie: verschillende functies
Quasi-stationnaire evenwichten (Lewin, 1952)
© 2006 JP van de Sande RuG
Begin toestand:
Verhoog druk in gewenste richting:
Verlaag kracht in ongewenste richting
DUWEN
© 2006 JP van de Sande RuG
Dom duwen: de stroomstok
© 2006 JP van de Sande RuG
Slim duwen: gebruik van vluchtinstinct
© 2006 JP van de Sande RuG
TREKKEN
© 2006 JP van de Sande RuG
Wat is angst?
angst
• Angst is een instinctief fenomeen, een emotie, en
daarmee een mechanisme om functioneel gedrag
voor te bereiden
• Angst is dus een voorbijgaande toestand
• Sommige mensen zijn sneller angstig dan anderen
• Angst kan disfunctionele vormen aannemen, zoals
pleinvrees, muizenvrees of sociale angst
• Angst is een begeleider van controleverlies
• Volgens Freud komt angst voor de verslindende
vrouw bij mannen vaak voor:
• La belle dame sans merci, De fatale vrouw
Approach Avoidance
Fight-flight mechanisme
•
•
•
•
Beide neigingen zijn steeds tegelijk aanwezig
Er is dus een voortdurend conflict tussen de twee
De sterkste bepaalt het gedrag, de ander wordt latent
Beide neigingen kunnen variëren
AVOIDANCE
♂
APPROACH
WEGLOPERS
BLIJVERTJES
♀
Approach-Avoidance
• Fundamenteel en universeel gedragsmechanisme
• Als afstand groter wordt, worden beide neigingen zwakker
– Approach: Uit het oog uit het hart
– Avoidance: Heimwee, verlangen na scheiding
• Beide relevant voor BA
– Zwakke Approach neiging: Bijv. relatie beëindigen wegens beter
alternatief
– Sterke Avoidance neiging: relatie beëindigen wegens
onverdragelijkheid
• Vroeger: De Vrijgezel
– Approach: wordt in voorzien door huishoudster of professional
– Avoidance: schrikt terug voor jagende vrouwen
Modern leven
DE SAMENLEVING: Tönnies
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
GEMEINSCHAFT
Gemeenschappelijke wil
Groepsdoelen
Noodzaak
Natuurlijk
Traditie
Religie, magie
Familie, stam
Erbij horen, eer
Competitie tussen groepen
Conservatisme als ideaal
Stabiel
Authentiek, Waarden belangrijk
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
GESELLSCHAFT
Individuele wil
Persoonlijke doelen
Vrije keuze
Rationeel
Publieke opinie
Politiek, techniek
Groepering, organisatie
Vrijheid, geld
Competitie binnen groepen
Vooruitgang als ideaal
Constante schijnverandering
Doen alsof, Imago belangrijk
De mens reist langs twee sporen
© 2006 JP van de Sande RuG
NATUUR
Niets dierlijks is ons
vreemd
‘Instincten’
Gedragsmechanismen
Specifieke reacties op crisis
IMPROVISATIE
Fight-Flight
Arousal
Cohesie
CULTUUR
Ratio beïnvloedt gedrag
Normen & Waarden
Kosten-Baten analyse
Specifieke reacties op
crisis
PLANNING
Prioriteiten stellen
Professionaliteit
Organisatie
Samenleving: Gemeinschaft
Samenleving: Gesellschaft
Behoefte aan erbij horen
Groepsdoelen
Behoefte aan vrijheid
Individualistische doelen
Zijn
Worden
Individualisering & Narcisme
narcisme
• Gezonde mensen richten hun libido op elkaar. Het
resultaat is een identificatie: liefde genaamd
• Een narcist richt zijn libido op zichzelf. Omdat dat
een lastige partner is, heeft hij hulp nodig
Moderne ziekten
Moderne ziekten
• De moderne ziekten danken we aan Freud
• Hij begon geestesgesteldheden als ziekten aan te duiden
• Vb. Neurosen, complexen, fixaties, hysterie, narcisme,
fobieën,
• Dit bleek zeer succesvol, vooral wanneer er een fysieke
component bij bedacht werd
• Dus kennen we nu bijv.: ADHD, Anorexia, Autisme,
Bindingsangst, Boulemie, Chronische voedselweigering,
Depersonalisatie, Dyslexie, Hechtingsstoornis, ME, ODD,
Munchausen by proxy, Restless legs, RSI, Slaap Apneu,
Voedselallergie, Whiplash.
Symptoom & Communicatie
Pragmatics of human communication
Watzlawick e.a.(1962)
• Een symptoom is een middel om niet te hoeven
communiceren, men is geëxcuseerd doordat het een
ziekte betreft
• Als BA een ziekte is, is het bijbehorende gedrag een
symptoom
• Dat is makkelijk voor degene die steeds maar weer
tot communiceren geprest wordt, hij, of zij, kan zich
achter de ziekte verbergen