AnimalSpirits

Eigenaardigheden van de menselijke
soort
jongDNB
9 december 2010
WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL
Kracht & Specialisatie
Van de pijl leren we: Hoe kleiner het aanrakingspunt, hoe
groter de slagkracht
Een klein aanrakingspunt is analoog aan een specialisme
Specialisme kan dus diep doordringen
Dat kan grote voordelen opleveren
Maar het verbetert niets aan het geheel, het maakt er een gat in
Moderne jonge topmanagers zijn ontzettend scherp
En ontzettend eenzijdig geïnteresseerd
Iets anders dan het target lijkt in het werk niet interessant
De natuur leert ons:
Specialisatie is alleen houdbaar in een onveranderlijke wereld
Denk aan de uitstervende diersoorten: Niche weg?Beest dood!
Als de jonge manager zich niet verbreedt zal hij uitsterven als
ons oerwoud gekapt wordt
Hoe werkt de ‘natuur’ eigenlijk?
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bouwt ons DNA kant en klare gedragingen in?
– Dat gebeurt zelden, meestal is het een soort basispatroon, dat door spelen,
oefenen en modelling (cultuur dus) verder ontwikkeld moet worden
• Wat wordt dan wel ingebouwd?
– Plezier in spelen, oefenen en modelling
– Bovendien een beleving van genot als het lukt en van pijn, verdriet o.i.d. als
het niet lukt. We noemen dat: emoties.
– Bovendien een goed geheugen voor ervaringen, zodat men bij succes het
steeds weer probeert en na mislukking het vermijdt
– Het voordeel hiervan is dat het flexibeler is dan het inbouwen van gedrag
• Hoe werkte dat dan in de evolutie?
– Dieren die niet van eten/paren/kinderen/ruilen hielden (of van een van de andere
basisconcerns), kregen minder nageslacht, dus wij allen stammen af van
voorouders die er wel van hielden en dat dan miljoenen jaren lang
• Dus door de beleving van “leuk” zijn we geworden wat we zijn?
– Ja, leuk he?
De mens reist langs twee sporen
© 2006 JP van de Sande RuG
NATUUR
Voortplanting
Kinderzorg
Erbij horen
Verkennen
Status
Agressie
Communicatie
Eten/Drinken
Voorraad maken
Territorium maken
Jagen
Bouwen
Ruilen
Lichaamsverzorging
Uitrusten
Migratie
Spel
CULTUUR
RELATIES EN OPVOEDING
MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv.
Organisatietypen of Stad vs platteland)
IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN
HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES
REGERING, POLITIEK SYSTEEM,
RECHTSPRAAK
REGELS, NORMEN, GEWOONTES,
FOLKLORE
WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE
OORLOGVOERING, VESTINGBOUW
TAAL, POËZIE, ROMANS
ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS
TECHNIEK, GENEESMIDDELEN,
APPARATEN, WAPENS
KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN
HANDEL, BANKWEZEN
KLEDING, COSMETICA, BADEN
VERHOUDINGEN MET ANDERE
GROEPEN MENSEN, VACANTIE
SPELLETJES,SCHAKEN, GAMING, SPORT
De samenleving kent ook twee sporen
© 2006 JP van de Sande RuG
NATUUR
CULTUUR
Niets dierlijks is ons vreemd
Instincten en emoties
Hedonisme
Langzame ontwikkeling
Natuurlijke verbanden
Samenleving: Gemeinschaft
Behoefte aan erbij horen
Groepsdoelen
Plicht; Eer; Traditie
Conservatief; Stabiliteit
Religie; Magie
Strong ties
Ratio beïnvloedt gedrag
Normen & Waarden
Kosten-Baten analyse
Snelle planning
Georganiseerde verbanden
Samenleving: Gesellschaft
Behoefte aan vrijheid
Individualistische doelen
Vrijheid; Geld; Vernieuwing
Progressief; (schijn)verandering
Ideologie; Techniek
Weak ties
Specifieke reacties op crisis
Sociale steun zoeken/geven
Toename cohesie
KT:Strijd zoeken met vijand
LT:Acceptatie van lot
Specifieke reacties op crisis
Steun professional zoeken
Toename isolement
KT:Zoeken rationele oplossing
LT:Verzet tegen lot
Het leven als amusement
© 2006 JP van de Sande RuG
• Waar we echt van kunnen genieten, wat ons emotioneert, is
bepaald in de loop van de evolutie. Bij ons is dat niet anders
dan bij de overige dieren
• Als onze natuur er voor zorgt dat we bij het doen van het
juiste genotsprikkels krijgen, dan zou veel in ons leven
eigenlijk amusement moeten zijn
• Het door selectie verkregen programma is erg globaal en
niet goed op de moderne wereld afgestemd, maar vormt er
wel het fundament van: Natura artis magistra
• Iets beters is tot nu toe niet bedacht
• Wat houdt dat fundament in?
• U gaat dat nu voor de kiezen krijgen: 16 factoren!!
Voortplanting
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: nest bouwen, territorium afperken, hofmaken, paring
• Bij mensen: verliefdheid, kasteelromans, sparen voor uitzet, jalouzie,
cafebezoek, festivals bezoeken, gedichten, popmuziek, cadeaus geven,
je leuk aankleden, axe gebruiken, stalking, pornografie, prostitutie,
Borstvergroting, versieren, n….n, een sexy baan
• In spelvorm: doktertje spelen, vader en moeder spelen, pastoor en
leerling, hopman en padvinder, kinky seks, SM spelletjes.
• Maatschappelijk gevolg: huwelijk, chantage, sexindustrie, seks in
reclame, seks op de buis, seks in de film, seks in de popindustrie, seks
als beloning (corruptie)
• Regulering door cultuur: zeer sterk
Kinderzorg
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: temperatuur, voedsel, veiligheid, dingen voordoen
• Bij mensen: nutricia, billys, oilily, olvarit, nickelodeon, creches,
adoptie, donald duck, woonerf, kinder -zitjes, -cosmetica, -wagens,
-verzorgingsproducten, scholen, clubs, sesam straat, dat is mijn kindje
• In spelvorm: poppenspel, schooltje spelen
• Maatschappelijk gevolg: kinderindustrie, scholen, kinderwetten,
pedofilie, oppas-omas, erfenissen, sparen
• Regulering door cultuur: sterk
Erbij horen
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Kudde, School, Zwerm, Pak, Roedel, Vlucht
• Bij mensen: Familie, Stam, Clan, Kaste, Bende, Team, Vereniging,
Projectgroep, Legioen, Identificatie, Jeugdgroep, Fangroepen,
Chauvinisme, Conformiteit, Partij, Club, Sociëteit, Subcultuur,
Bedrijfscultuur, Elftal, ClubMed, Communities, Hyves etc., geneste
groeperingen
• In spelvorm: Rovertje, Oorlogje, Vader en moedertje, Padvinderij,
Clubs, Verenigingen, Teamsport
• Maatschappelijk gevolg: Nationalisme, Trouw, Racisme,
Verenigingsleven, Zoektocht naar nieuwe vormen in
individualistische maatschappij (communities), geneste loyaliteit
• Regulering door cultuur: sterk
Verkennen
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Fysieke en geografische omgeving, social network,
Wachthouden
• Bij mensen: Roddelen, Geruchten, Bespreken, Atlassen, Kranten,
Radio, TV, Internet, Detectives, Burgerwacht, CCTV , Social media,
Of/Of denken
• In spelvorm: Scouting, Droppings, Google, Quizzen, Fotograferen,
Google Earth
• Maatschappelijk gevolg: Nieuwsindustrie, Privacywetgeving,
Spionnage, Consultancy, Research
• Regulering door cultuur: Niet al te sterk
Status
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Dominantiehiërarchie
• Bij mensen: Ambitie, Competitie, Respect, Gehoorzaamheid,
Mercedes, Armani, Gucci, Aristocratie, Overtref de buren, Pesten,
Machtsstrijd, Arrogantie
• In spelvorm: Alle competities: voetbal, hockey, bridge, golfen,
Alpinisme, Hiërarchieën, Politiek,
• Maatschappelijk gevolg: Hiërarchieën, Monarchie, Ratrace,
Competitiemaatschappij, Statusindustrie, Sport, Top 10/50/100 etc,
Rijtjes
• Regulering door cultuur: Informeel: nauwelijks, Formeel: sterk
Agressie
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Dreigen, Bluffen, Vecht/vlucht, Jagen, Doden
• Bij mensen: Kwaad worden, Vechten, Mishandeling, Wapens,
Schelden, Macho-uiterlijk, Rellen, Zinloos geweld, Boksen,
Geweldsmonopolie, Oorlog
• In spelvorm: Schaken, Voetbal, Vechtsporten, Tai Chi, Handje
drukken, Spreekkoren,
• Maatschappelijk gevolg: Vechtindustrie, Wapenindustrie, Angst
voor agressie, Trainingen, Geweldsmonopolie, Agressieve
beeldspraak
• Regulering door cultuur: Zeer sterk
Communicatie
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Signaalsystemen, Vlooien, Grommen,
• Bij mensen: Taal, Gesprekken, Brieven, Gedichten, NV gedrag,
Speeches, Toneel, Sociale Media, SMS, GSM, Email, Twitter
• In spelvorm: Conversatie, Toneelspel, Verhalen vertellen,
Spreekkoren,
• Maatschappelijk gevolg: Communicatie industrie, Dwangmatig
communiceren, Vervlakking van boodschappen
• Regulering door cultuur: Niet erg
Eten/Drinken
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Zoeken, Eten, Voeren, Delen, Herkauwen
• Bij mensen: Snacken, Gastronomie, Gezinsmaaltijden, Cantine,
Restaurants, Catering, Vegetarisme, Supermarkt, McDonalds,
Obesitas, Anorexia,
• In spelvorm: Gourmetten etc., Kookclubs,
• Maatschappelijk gevolg: Foodindustrie, Gezondheidsproblemen,
Consumentisme
• Regulering door cultuur: Sterk
Voorraad maken
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Honing, Eikeltjes, Hamsteren
Leve de DNB !!!!!!
• Bij mensen: Verzamelen, Hamsteren, Boeken, CD’s, Kleding en
schoenen, Sieraden, Diepvries, Uitzet, Geld, Aandelen, Vrekkenkrant,
Conspicious consumption
• In spelvorm: Verzamelen: Speldjes, Vlaggetjes, Kaartjes, Popjes
• Maatschappelijk gevolg: Premiesystemen, Financiële industrie,
Hamsteren, Sparen
• Regulering door cultuur: deels
Territorium maken
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Gebied, Geurvlag, Gezang
• Bij mensen: Kamer, Home is castle, Persoonlijke ruimte, Eigen plek,
Grafitti, Bende territoria, Plaats reserveren, Tuinhekjes, Surveillance,
Straffen overtreders, Privacy, Dominantie in eigen territorium
• In spelvorm: Kinderspelen (Landjepik, Buut-spelen), Sommige
sporten
• Maatschappelijk gevolg: Woonindustrie, Bewakingsindustrie, No
Go areas
• Regulering door cultuur: Redelijk sterk
Jagen
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Speuren, Achtervolgen, Buitmaken
• Bij mensen: Hazen, Paddestoelen, Nieuws, Schatten, Stalking,
Koopjes, Bonussen, Vrouwen, Research, Detective werk
• In spelvorm: Jacht, Fotograferen, Winkelen
• Maatschappelijk gevolg: Koopjesjachten, Research industrie,
Paparazzi,
• Regulering door cultuur: Nauwelijks
Bouwen
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Hol, Nest, Val, Dam
• Bij mensen: Huizen, Torens, Kantoren, Stadions, Follies, Reputaties,
Competenties, Wegen en kunstwerken, Natuur
• In spelvorm: Blokkendozen, Lego, Hutjes, Tentenkamp,
Miniatuurtreintjes, Modelvliegtuigjes, Bouwplaten, Hartvormig bos
• Maatschappelijk gevolg: Bouwindustrie, Steden, Structuren, DNB
gebouw
• Regulering door cultuur: redelijk sterk
Ruilen
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Steunverlening, Altruisme, I scratch your back, Quid pro
quo, sociale vergelijking
• Bij mensen: Kopen, Billijkheid, Geschenken, Ruilhandel,
Commodity trading, Swaps, Liefdadigheid, Liefde, Vriendschap,
Attent zijn
• In spelvorm: Winkeltje spelen, Dubbelen ruilen
• Maatschappelijk gevolg: Handel, Goede manieren, Verhoging
betrokkenheid, Ruzie, Bonus systemen, Extrinsieke motivatie
• Regulering door cultuur: Ja, normen voor billijkheid zijn vast
verankerd. Wel wordt hogere beloning voor hoge status geaccepteerd
Lichaamsverzorging
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Baden, Gladstrijken, Likken, Wassen, Vlooien
• Bij mensen: Wassen, Tandenpoetsen, Sauna, Douche, Make up, Axe,
Scheren, Haarknippen, Tatoeages, Cosmetische chirurgie, Mode en
Kleding,
• In spelvorm: Bodypainting, Total Makeover, Verkleden, Maskers,
Badderen
• Maatschappelijk gevolg: Cosmetica en mode industrie, Saunas en
Bruinwinkels, Obsessie door uiterlijk, Enorm waterverbruik
• Regulering door cultuur: Zeer modeonderhevig
Uitrusten
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Slapen, Pauzeren, Wachten, Uitrusten, Zonnen
• Bij mensen: Slapen, Soezen, Lekker luieren, Terraszitten, Kurorte,
Zonnebank, Luie stoel, Hangmat, Strand, Procrastinatie
• In spelvorm: Dolce far niente, doen alsof je slaapt(?)
• Maatschappelijk gevolg: Gemaksindustrie, Bedden, Stoelen,
Zonnebanken, Strandtenten, Loungen
• Regulering door cultuur: Werk v.s. Vrijetijd, Werkeloos=negatief
Migratie
© 2006 JP van de Sande RuG
• Bij dieren: Trek, Nomadisme
• Bij mensen: Reizen, Emigreren, Uitgaan, Auto's, Fietstochten,
Wandelen, Backpacking, Schiphol, Jet Set, Vacanties, Uitstapjes
• In spelvorm: Liftwedstrijden, Motorsport
• Maatschappelijk gevolg: Vacantieindustrie, Reisorganisaties,
Mensenhandel, Wereld van Peter Stuyvesant, Globalisering
• Regulering door cultuur: Heel sterk door techniek bepaald
SLECHTS ENKELE CONCLUSIES
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Onze wereld lijkt soms behoorlijk in de war
We lossen dat op door specialisatie, dus: geen overzicht
Vele oorzaken: snelle groei, veel techniek, competitie
Mens reist langs twee sporen: natuur en cultuur
Natuur levert drijfkracht, cultuur de sturing
Samenleving is sterk veranderd
Nostalgie naar Gemeinschaft is nogal irreëel
Als sturing misgaat hebben we crisis: erop of eronder
Crisis confronteert ons weer met de bottom line: Natuur
Is die ondergrond stevig: Wankelend overleven
Is die ondergrond zwak: Omvallen
Voor oplossing is eenduidige richting nodig: Leiderschap
HELAAS
IS DE TIJD WAT KORT
maar
MEER INFORMATIE VINDT U OP
www.vandesandeinlezingen.nl
en hierna in enkele behartenswaardige sheets,
die vooral over leiderschap gaan
War of all against all
•
•
•
•
•
•
•
Hobbes waarschuwde hiervoor, maar dan voor de oorlog van
individu tegen individu
Leviathan (de staat) heeft dat opgelost
Toen kwam de oorlog van de staat tegen de staat
•
•
Politiek en economisch
Militair
Leviathans VN en EU hebben dit redelijk opgelost
Toen kwam de oorlog van organisatie tegen organisatie
•
•
•
•
•
•
•
Ministerie tegen ministerie
Politieke partij tegen Politieke partij
Belangengroep tegen Belangengroep
Onderneming tegen Onderneming
Bank tegen Bank
Opleiding tegen Opleiding
Ziektekostenverzekeraar tegen Ziektekostenverzekeraar
Toch wordt concurrentie nog steeds aangemoedigd, onder luide
toejuichingen van een immer groeiend legioen van advocaten
Aanmoedigen tot oorlog van allen tegen allen! Nogal dom dus
De alpha
•
•
•
•
•
•
Als het over macht gaat zijn we snel verblind:
Door grootte
Door mooie kleuren
Door indrukwekkende displays
Door angstaanjagendheid
Door opvallendheid
De onderdanen
• De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het
dagelijks leven en zelfs in de wetenschap
• Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten
kijken, want:
MACHT WORDT GEGEVEN
•
•
•
•
•
Macht berust op coalities
Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid
Minder mensen hebben talent voor leidinggeven
Veel mensen vinden verantwoording griezelig
Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige
(charismatisch leiderschap)
Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921)
• Basisidee
– Mens heeft ingeboren sociale mechanismen
– Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde”
– Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde
• Uitgangseisen
–
–
–
–
Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee
Leider heeft Narcistische persoonlijkheid
Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling
Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken
• Ontwikkeling
–
–
–
–
–
–
Op grond van zijn competenties en ideeën verwerft leider crediet
Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging
Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze
Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt
Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider
Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder
• Gevolgen:
– Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld
– Leider wordt steeds sterker
– Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider
Enige charismatici in contact met zichzelf.
Sarko pakt dat toch anders aan
MANAGERIALISM
(Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen
Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden
Efficiency en groei zijn de toverwoorden
Nadruk op korte termijn -output en -resultaten
Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten
Nadruk op de voordelen van concurrentie
Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams
De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM)
Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk)
Marketingdenken: het gaat om subjectieve beleving
Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale uniforme
dienstverstrekking
• Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak
Twee manieren van denken
© 2006 JP van de Sande RuG