Lesbrief T. rex ontwerpen

Lesbrief T. rex ontwerpen
Doelgroep: Groep 4 t/m 8
Lesduur: ± 30 minuten
Leerstofgebied: Wereldoriëntatie
Werkvorm: Zelfstandig, deels klassikaal
Doel van de opdracht:
• Het realiseren dat niemand zeker weet hoe dinosauriërs er uit zagen
• Het leren waar onderzoekers hun aannames over het uiterlijk van dinosauriërs op baseren
• Het stapsgewijs leren tekenen van een T. rex
• Het zelf ontwerpen van een T. rex op basis van informatie en eigen inzicht
• Het leren wat reptielen en vogels zijn
• Het leren over de functie van kleuren bij dieren
Vereiste voorkennis: Leerlingen weten wat een T. rex is
Materiaal:
• Grijs potlood
• Kleurpotloden of verfmateriaal
• Wit papier (A4 of A3)
• Downloads: PowerPoint, Werkblad,
Les in het kort
Al sinds de ontdekking van de eerste T. rex botten breken onderzoekers zich het hoofd over zijn
uiterlijk. Welke kleur was T. rex? Had hij veren, schubben of allebei? Waar baseren onderzoekers
hun aannames op? Leerlingen leren over de functie van kleuren. Ze ontwerpen zelf een T. rex door
hem te vergelijken met voorouders en recente familie: reptielen en vogels van nu.
Voorbereiding les
• Vraag vooraf of kinderen plaatjes, speelgoed of boekjes van T. rex mee willen nemen.
• Print voor elke leerling een werkblad uit.
• Zorg voor voldoende teken-, kleur- of verfmateriaal voor de leerlingen.
Introductie
Vertel de klas dat jullie het gaan hebben over hoe de T. rex en andere dinosauriërs er uit gezien
hebben.
Vragen om te stellen:
•
•
•
Wie weet welke kleur een T. rex had?
En wie weet welke kleur een langnek (Diplodocus, Camerasaurus, Brachiosaurus) had?
Zouden iemand dat zeker weten? (Nee, niemand weet hoe dinosauriërs er precies uit zagen,
maar er zijn wel een hoop aanwijzingen. Daar gaan we het nu over hebben.)
Opdracht
Leerlingen ontwerpen zelf een T. rex. Bekijk daarvoor eerst samen de PowerPoint met instructies.
Zo zien leerlingen op basis waarvan onderzoekers aannames doen over het uiterlijk van
dinosauriërs. Tekst bij de PowerPoint is te vinden in de bijlage van deze lesbrief en in de
PowerPoint zelf.
Voor het maken van het ontwerp gelden de volgende regels:
• Alles mag, als je het maar kunt uitleggen.
• Voor het maken van de vorm mag je het werkblad gebruiken.
Afsluiting
Bekijk elkaars tekeningen en bespreek ze na. Zijn veel tekeningen hetzelfde? Welke verschillen zijn
er? Denken leerlingen er nu anders over dan voor de opdracht?
Hang de tekeningen op in de klas. Veel plezier ermee!!
Bijlagen
Tekst bij de PowerPoint
Pagina 4
Op oudere tekeningen zie je T. rex in een rechtopstaande houding. Deze tekening is
van de Tsjechische kunstenaar Zdeněk Burian uit de jaren '50. Op nog oudere
tekeningen zie je T. rex zelfs leunen op zijn staart, zoals een kangoeroe doet als hij
rust.
Inmiddels hebben wetenschappers meer onderzoek gedaan naar de houding en de
verdeling van de krachten op de verschillende delen van het lichaam. Ze weten nu
beter: T. rex stond niet rechtop maar meer horizontaal, zoals een schaatser. In deze
houding zijn de kop en de romp perfect in balans met de staart. Het is een houding
die ook beter past bij de moderne opvatting dat T. rex een snel en actief jagend dier
is geweest.
Het gekke is dat als je mensen vraagt om een T. rex te tekenen, je nog steeds vooral
rechtopstaande dieren krijgt. Waarschijnlijk komt dat omdat de dinokoning nog zo
vaak verticaal optreedt in boeken en films.
Pagina 5
Op de afbeelding zie je een stuk fossiel van de huid van een hadrosaurus, geen T. rex!
Dinohuid wordt bijna nooit fossiel. De kleur van de huid weten we al helemaal niet.
De paar fossielen die we hebben van dinosauriërhuid zijn afdrukken die de kleur van
het gesteente hebben. Toch kunnen we wel íets zeggen over de kleur van dino's.
Je hoeft alleen maar te kijken naar de vogels en reptielen van vandaag (en dat zijn
verwanten van de dino's) om je voor te stellen wat voor kleur de dino's ooit gehad
kunnen hebben.
Sommige dieren hebben een saaie camouflagekleur, andere dieren trekken met hun
felle kleuren juist graag de aandacht. Bij dino's was dat natuurlijk precies hetzelfde.
Pagina 6
Sommige dino's hebben heel opvallende kammen op hun kop, of stekels op hun rug.
Dat soort dino's wilde graag opvallen, om vrouwtjes te lokken of om te laten zien wie
er de baas is: 'Kijk mij eens!' Goeie kans dat dat soort dino's met kammen ook fel
gekleurd was.
Pagina 7
Andere dino's, die misschien wel helemaal niet wilden opvallen, zullen meer een
camouflagekleur gehad hebben. Bij dino's die in kuddes leefden, kun je dan denken
aan onopvallend saaie strepen of vlekken, want daarmee breng je als kudde de
vleeseters in de war. De hele grote dino's zullen niet erg opvallend gekleurd geweest
zijn. Kijk maar naar hele grote dieren die vandaag leven, zoals olifanten of
neushoorns. Die dragen allemaal een saai, grijs, effen pak.
Pagina 9
In bijna elke groep dieren zie je verschil tussen het mannetje en het vrouwtje. Het kan
gaan om grootte, om vorm, om kleur. Bij vogels draait het vooral om kleur, bij
zoogdieren om een iets groter lichaam in combinatie met langere slagtanden, een
gewei of iets anders op de kop.
Hij is meestal groter dan zij. Maar dit gaat niet altijd op. Bij veel vissen, schildpadden,
slangen en enkele groepen zoogdieren (baleinwalvissen en hyena’s) zijn de vrouwtjes
juist groter dan de mannetjes. Dit blijkt ook bij T. rex het geval te zijn geweest! Dat
het vrouwtje wat groter en robuuster was dan het mannetje is ook bij het door
Naturalis opgegraven skelet te zien. Het is een enorm exemplaar, een zij dus. Ze heeft
ook een wat breder bekken, waarschijnlijk om gemakkelijker eieren te kunnen leggen.
Pagina 10
Van T. rex zijn nog geen fossiele veren gevonden. In China is echter een nauwe
verwant van T. rex gevonden: Yutyrannus (zie afbeelding), en die laat al iets van een
verenkleed zien. Geen echte veren zoals vogels hebben, maar primitieve veren die
bestaan uit een schacht en wat pluisjes. Een soort donsveren dus. Als die maar dicht
genoeg op elkaar staan krijg je een verenkleed waar je als dino wat mee kunt. Vliegen
natuurlijk niet, maar de veren kunnen wel helpen om het lichaam warm te houden.
Vooral jonge T. rexjes zullen baat gehad hebben bij de isolerende werking van veren.
Hun kleine lichaam koelde immers snel af, in tegenstelling tot het grote lichaam van
hun volgroeide soortgenoten. Misschien verloren de dieren een deel van hun
verenkleed naarmate ze volwassen werden. Maar evengoed kan ook een volwassen
T. rex rijkelijk bevederd zijn geweest. We weten het gewoon niet.
Pagina 11
Op veel moderne reconstructies zie je vooral veren op de kop. Die zijn vaak fel
gekleurd. Want een ding is zeker: als T. rex veren heeft gehad, heeft hij ze vooral
gebruikt om op te vallen. Niet voor niets benutten vogels hun veren (behalve om te
vliegen) om te pronken, te verleiden, of gewoon om te laten zien wie wie is.
Pagina 12
Reptielen van nu zijn koudbloedige dieren. Reptielen van nu zijn slangen, hagedissen,
schildpadden en krokodillen. Ze hebben allemaal een huid met schubben en ze
leggen eieren met een harde schaal.
Bij koudbloedige dieren verandert de temperatuur van het lichaam mee met de
omgeving.
Vogels zijn warmbloedige dieren net als wij. Dat betekent dat de temperatuur van
hun lichaam ongeveer hetzelfde blijft ongeacht hun omgeving. Verder is een
belangrijk kenmerk van vogels dat ze veren hebben. Ook leggen ze eieren met een
harde schaal.
T. rex was een dinosaurus. Dinosauriërs zijn reptielen. Toch denken onderzoekers dat
ze net als vogels warmbloedig waren!
Aansluiting kerndoelen
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek
40 Leerlingen leren in de omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en
benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving.
41 Leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie
van hun onderdelen.
Links naar interessante websites
www.naturalis.nl