Lesbrief T. rex expeditie

Lesbrief T. rex expeditie
Doelgroep: Groep 4 t/m 8
Lesduur: ± 45 minuten
Leerstofgebied: Wereldoriëntatie
Werkvorm: Zelfstandig, Klassikaal
Doel van de opdracht:
• Het leren over de ontdekking een zeldzaam T. rex fossiel
• Het begrijpen wat een T. rex is en wat een fossiel is
• Het ontdekken wat fossielen vertellen over het leven van vroeger
• Het spelenderwijs kennis maken met de botten van het T. rex skelet
• Het ontdekken dat het skelet van de T. rex lijkt op dat van ons
Vereiste voorkennis: Geen
Materiaal:
• Potlood of pen
• Schrijfpapier
• Smartboard
• Downloads: Werkblad, T. rex bottenbingo
• Websites: www.naturalis.nl, www.youtube.nl
Les in het kort
Onderzoekers van Naturalis en het Black Hills Institute hebben in Montana, Amerika een prachtig
skelet van een Tyrannosaurus rex opgegraven. Het skelet verbergt een schat aan informatie over
het leven van 66 miljoen jaar geleden. In deze eerste les over T. rex leer je wat een fossiel is en wat
we deze oeroude botten ons te vertellen hebben.
Voorbereiding les
• Vraag leerlingen hun speelgoed T. rex – als ze die hebben - mee naar school te nemen.
• Print voor iedere leerling een werkblad uit.
Introductie
Vertel de klas dat onderzoekers van Naturalis in Leiden een prachtig skelet van een dinosaurus
hebben opgegraven. Het is een Tyrannosaurus rex! Start met een kort kringgesprekje.
Vragen om te stellen:
• Wie weet wat dinosauriërs zijn? (Reptielen die 225 tot 66 miljoen jaar geleden leefden. Ze
leefden op het land. Anders dan hagedissen en krokodillen hadden ze hun poten onder het
lichaam staan in plaats van opzij. Ze hadden schubben en legden eieren. Er zijn al
honderden soorten dinosauriërs ontdekt.)
• Wie weet wat een T. rex is? (Een Tyrannosaurus rex. Dat is een van de grootste vleesetende
dinosauriërs die ooit ontdekt is. ‘Rex’ betekent koning. Omdat hij zo groot en sterk was,
wordt hij ook wel de ‘Koning der dinosauriërs’ genoemd.)
• Wanneer leefde de T. rex? (Heel lang geleden! Om precies te zijn: aan het einde van het
Krijt 66 en 67 miljoen jaar geleden. Hij is nu uitgestorven.)
• Denk je dat het bijzonder is om een skelet van een T. rex te vinden? (Heel erg bijzonder! Er
zijn er maar een paar gevonden, allemaal in Amerika.)
Bekijk samen het filmpje (1:34 min) op Youtube over de opgraving met als titel:
‘Naturalis in Leiden vindt Tyrannosaurus rex in Amerika’.
http://www.youtube.com/watch?v=Le1-H5HaMxc
Vragen om na het filmpje te stellen:
• Wat vind je er van dat er een T. rex naar Nederland komt?
• Wie heeft gehoord hoe groot de kop van de T. rex was? (anderhalve meter groot. T. rex zelf
was waarschijnlijk wel 14 meter!)
• Welke botten zijn nog meer gevonden? (Naast de schedel noemt Anne ook scheenbeen,
kuitbeen, schoudergordel, heup, ribben, staart. NB: Dit komt in het volgende filmpje terug.
Leerlingen hoeven niet alles noemen.)
• Heb jij die botten zelf ook? Welke wel (scheenbeen, kuitbeen, schouderbladen, heup,
ribben) en welke niet? (staart)
Bekijk nu samen het filmpje ‘Trotse Anne Schulp toont vondsten T.rex’ (2:19 min) waarin
Paleontoloog Anne Schulp de gevonden botten van Tyrannosaurus rex laat zien:
http://www.youtube.com/watch?v=7Ws-SqCeiwE
•
•
•
Wat wil Anne nog vinden? (de voeten en “ik wil zo graag een armpje”)
Wanneer leefde de T. rex in Amerika? (67 miljoen jaar geleden)
Is het een mannetje of een vrouwtje? (een vrouwtje)
Opdracht
Nu maken leerlingen het werkblad. Afhankelijk van het groepsniveau kan dit zelfstandig of
klassikaal. Bespreek het werkblad na als iedereen klaar is. Antwoorden en tips voor de
nabespreking zijn te vinden in de bijlage van deze lesbrief.
Daarna is het tijd voor een spelletje T. rex bottenbingo! Dit spel is speciaal ontworpen om
spelenderwijs meer over de bouw van een skelet te leren. De spelregels voor T. rex bottenbingo en
de bingokaarten zijn te downloaden via een link op deze website. Veel spelplezier!
Afsluiting
Leerlingen hebben nu een idee van hoe het T. rex skelet in elkaar zit. Maar wat zou een
onderzoeker als Anne Schulp te weten komen als hij het skelet bestudeert?
Bekijk het filmpje ‘Wat kunnen botten ons vertellen?’ (4.33 min) waarin Anne uitlegt welke
informatie hij uit het T. rex skelet kan halen. Laat leerlingen met steekwoorden opschrijven welke
dingen Anne noemt en uitlegt (denk aan ‘leeftijd’, ‘man of vrouw’ enzovoort). Het opschrijven helpt
bij het nabespreken. Soms gebruikt Anne een moeilijk woord, zoals ‘isotopen’. De moeilijke
woorden en antwoorden voor de nabespreking zijn te vinden in de bijlage van deze lesbrief. Succes
ermee!
http://www.youtube.com/watch?v=16ThRmxHhiM
Vraag voor na het filmpje:
• Wat kan Anne allemaal ontdekken? Wat hebben jullie opgeschreven?
Bijlagen
Antwoorden Werkblad
Vraag 1:
Vraag 2:
Eigen inzicht
×
×
Voetsporen
Poep: Een versteende drol heet een coproliet. Aan de resten van planten en
dieren in een coproliet kan je zien wat een dier at.
× Afdrukken van de huidvorm
o Afdrukken van de huidskleur: Een kleur blijft nooit bewaard in steen.
× Afdrukken in het gesteente van organen (zoals maag, hart, tong) en spieren
× Tanden
× Afdrukken van de maaginhoud: In een maagafdruk vinden wetenschappers
afdrukken voedsel en van stuifmeelkorrels van planten uit de omgeving.
× Eieren
Vraag 3:
Poep, tanden, afdrukken van de maaginhoud, afdrukken van sommige organen
Vraag 4:
Voetsporen
Vraag 5:
Als een dier dood gaat is de kans klein dat er iets van hem overblijft. Doorgaans
worden de zachte delen snel opgeruimd door vlees- en aaseters. Binnen enkele
weken zijn er alleen nog botten over. Als deze niet door modder of zand worden
bedekt, worden ze opgeruimd door aaseters, schimmels en bacteriën. Het vlees rot
weg of wordt opgegeten door aaseters.
Vraag 6:
Er zijn vele mogelijkheden, zoals:
• Deze botten lagen niet onder het sediment bedekt. Ze zijn niet gefossiliseerd,
maar weggerot.
• De botten zijn wel gefossiliseerd, maar kwamen eerder aan de oppervlakte en
zijn weg geërodeerd.
• De botten liggen nog ergens in de grond of op een andere plek. De grond of
modder is verschoven tijdens het fossilisatieproces.
Vraag 7:
Alle antwoorden zijn goed. Het belangrijkste is dat Naturalis graag een compleet
verhaal wil vertellen over de biodiversiteit van dinosauriërs. Daarom wil Naturalis
behalve planteneters ook een vleeseter in de collectie. Een T. rex is heel zeldzaam!
Dit wordt het eerste echte skelet van T. rex dat buiten Noord-Amerika te zien zal zijn.
Nabespreking Wat kunnen botten ons vertellen?
Anne kan het volgende uit de botten opmaken:
•
•
•
•
•
Groeilijnen: Hoe oud was hij?
Beschadigingen: botbreuken, beschadigingen, ziektes. Had hij een woeste levensstijl?
Isotopen in de tanden: Wat stond er op het menu?
Verschil man/vrouw: Het idee is dat er bij een vrouwtje een wat korter uitsteeksel aan de
eerste staartwervel zit.
Veren of schubben : We kennen steeds meer fossielen waar afdrukken van de haartjes of
pluisjes bewaard zijn gebleven.
Groeilijnen = Lijnen in het botweefsel waar je aan kunt zien hoe oud een dier is.
Isotopen = Atomen met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend aantal neutronen. De
samenstelling van isotopen in het lichaam zegt iets over het voedsel en de leefomgeving.
Aansluiting kerndoelen
Oriëntatie op jezelf en de wereld > Natuur en techniek
40 Leerlingen leren in de omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en
benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving.
41 Leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie
van hun onderdelen.
Links naar interessante websites
www.naturalis.nl
www.natuurinformatie.nl
www.hetklokhuis.nl
www.fossiel.net