Macht is een geschenk - doe er iets moois mee

BOEKSAMENVATTING
Macht is een geschenk - doe er iets
moois mee
Dacher Keltner, De machtsparadox - Een radicaal nieuwe visie op leiderschap, Spectrum, 222 blz., ISBN 978 90 00 31697 7.
Dacher Keltner, hoogleraar sociale psychologie aan de University of
California, wil de dominante wijze waarop mensen denken over macht
en ongelijkheid veranderen. Het machiavellistische credo ‘het is beter
gevreesd te zijn dan geliefd’ is hét grote struikelblok.
ciaalpsychologische laboratoriumstudies die
hij heeft uitgevoerd waarover hij in het boek
vertelt. Ze tonen de heilzame gevolgen van
macht die vrijwillig aan anderen wordt gegéven,
wat we duurzame macht kunnen noemen.
Het nieuwe machtsgevoel:
dienstbaarheid
Duurzame macht
Macht heeft weinig van doen met het doorzetten van de eigen wil, heersen of ‘in control’
zijn. In De machtsparadox - een radicaal nieuwe visie op leiderschap pleit Dacher Keltner
voor een geheel nieuwe opvatting: macht is
het vermogen een betekenisvolle rol in de
wereld te kunnen vervullen en zo het algemeen welzijn te bevorderen. Met andere
woorden: macht = dienstbaarheid. In de
twintig jaar dat de sociaalpsycholoog uit Berkeley, Californië experimenteel onderzoek
deed naar macht en machtsmisbruik viel hem
een verontrustend patroon op, dat hij de
machtsparadox noemde. Het houdt in dat zodra mensen een machtspositie bereiken door
de belangen van anderen te dienen met samenwerking, dialoog en betrokkenheid, deze
positieve hoedanigheden vaak na verloop
van tijd naar de achtergrond verdwijnen.
Door de ervaring van macht beginnen ze zich
impulsief, egoïstisch en onbeheersbaar te gedragen, wat kan leiden tot machtshonger.
We mogen niet in deze valkuil stappen, waarschuwt Keltner. ‘Sociale intelligentie, empathie
en gulheid werken beter dan brute kracht, bedrog, hardheid of andere machiavellistische
tactieken’, schreef The Times naar aanleiding
van The Power Paradox - How We Gain and Lose
Influence. Een tegengif voor de machtsparadox is dan ook macht te zien als gebaseerd op
de mate waarin we anderen kunnen steunen.
We steunen anderen door hun werk te erkennen en ons voor hen in te zetten, door waarderend oogcontact te maken, of door hen verantwoordelijkheid en kansen te geven.
Vergeet Machiavelli (de Florentijn uit de 16e
eeuw, auteur van Il Principe, in het Nederlands
vertaald als De heerser, grondlegger van de
moderne politieke wetenschappen) en probeer daadwerkelijk het verschil te maken door
anderen te stimuleren tot (zelf)verbetering.
Deze visie op macht ziet Keltner bevestigd in
de uitkomsten van de vele experimentele so-
Wat duurzame macht betekent, zien we in
onderstaande tabel waarin Keltner diverse
uitkomsten verwerkte van zijn experimenten
met groepen deelnemers. Uit deze laboratoriumstudies blijkt dat veel macht wordt gegeven aan degenen die zich openstellen voor
anderen, samenwerken en waardering uiten,
die heldere doelen en plannen van aanpak
formuleren, die kalmte uitstralen (in tijden
van stress wijzen op hoopvolle perspectieven) en die open zijn en met empathie luisteren. De mensen aan wie macht wordt gegeven hebben vanwege de aard van hun
‘sociale-tendensacties’ een ‘hoge algemeenbelangscore’. Weinig macht en dus ook een
Sociale tendens
Acties met een hoger algemeen- Acties met een lage algemeenbelangscore
belangscore
Enthousiasme
Openstellen voor anderen
Sociaal contact vermijden
Vriendelijkheid
Samenwerken, delen, geven
Anderen gebruiken voor eigen
voordeel
Aandacht
Aandacht voor gezamenlijke doe- Negeren van gezamenlijke doelen,
len, regels
regels
Kalmte
Kalm blijven, perspectief bieden
Openheid
Openstaan voor ideeën en gevoe- Geen oog hebben voor ideeën van
lens van anderen
anderen
Klagen, heftig reageren
De Grote Vijf: vijf sociale tendensen en hun bijdrage aan het algemeen belang
MANAGEMENT EXECUTIVE JANUARI/FEBRUARI 2017 WWW.MANAGEMENTEXECUTIVE.NL
39
lage score, krijgen klagers, opportunisten en
andere ondermijners van het groepsbelang
(zie tabel) .
Machtsprincipes
Keltner formuleert twintig zogeheten
machts-principes als uitkomsten van experimentele psychologische studies met proefpersonen in een laboratoriumsetting.
Die experimenten gaan over de door experimentele stimuli ontstane machtsdynamiek
van persoon tot persoon in interacties met
anderen. Die dynamiek vertaalt zich in statushiërarchieën en gezagsverhoudingen.
(Keltner gebruikt ook beeldmateriaal m.b.t.
lichaamshouding en gezichtsuitdrukking).
De principes zijn onder te verdelen in:
1. principes over macht zoals: macht wordt gegeven – niet gepakt, en duurzame macht
komt voort uit aandacht voor anderen;
2. principes over misbruik van macht zoals:
machtsmisbruik leidt tot gebrek aan respect, machtsmisbruik leidt tot verhalen
over buitengewone kwaliteiten, en
3. principes over de nadelige gevolgen van
machteloosheid zoals: machteloosheid ondermijnt het vermogen bij te dragen aan
de samenleving; stress is bepalend voor de
ervaring van machteloosheid.
Machtsmisbruik
Misbruik van macht – tot uiting komend in
zelfzuchtige impulsiviteit – vormt de kern van
de machtsparadox. Gelukkig zijn er signalen
die ons kunnen waarschuwen. Als we niet
meer aanvoelen wat anderen denken, grenzen overschrijden in het uiten van onze impulsen, anderen grof behandelen of vernederende verhalen (vileine roddel) vertellen,
ondermijnen we onze mogelijkheden een betekenisvolle rol te vervullen in de wereld. Dat
is de valkuil: macht corrumpeert, absolute
macht corrumpeert absoluut. Dan bezorgen
we anderen stress, angstgevoelens en schaamte: allemaal tekenen van machteloosheid.
Keltner vertelt dat hij voor de eerste keer kennismaakte met het fenomeen machteloosheid op 9-jarige leeftijd toen hij verhuisde
van een gegoede buurt in Los Angeles naar
40
Kayo Drive. In dit door armoede geteisterde
stadje in de uitlopers van de Sierra Nevada
zag hij voor het eerst wat machteloosheid
mensen kan aandoen. Het waren ervaringen
die later voor hem het ‘oermateriaal’ zouden
vormen voor hypothese- en theorievorming
over de rol van machtsverhoudingen bij het
ontstaan van maatschappelijke ongelijkheid.
Hij merkte op dat de armen in Kayo Drive
kampen met dreigingen in allerlei vormen,
vaak veroorzaakt door mensen in een positie
van macht. Door deze dreigingen gingen ze
zich van minder waarde voelen. Hij zag dat
dit leidde tot slechtere prestaties, relatiespanningen, emotionele stoornissen, slechtere gezondheid en ongewone ziekten. Toen hij zag
welke rol deze factoren speelden in het leven
van zijn buurtgenoten en veel anderen, zette dat hem ertoe aan om onderzoek te doen
naar wat hij later benoemde als de paradox
van macht. Macht die andere mensen machteloos maakt, ziet Keltner als de grootste bedreiging voor het vermogen van die mensen
tot het leveren van een bijdrage aan de samenleving en ook voor hun gezondheid en
welzijn.
Machiavelli voorbij
Hoe voorkom je dat als je eenmaal macht en
aanzien hebt verworven je op je slechtste
momenten kunt gaan gedragen als een impulsieve, op eigenbelang gerichte sociopaat?
De richting van de vijf paden naar duurzame
macht ziet er zo uit:
1. Wees je bewust van je gevoelens van macht
Zo kun je een antwoord vinden op een van de
belangrijkste vragen in het leven: wat is je doel
in het leven? Dan laat je je niet meer verstrikken in de mythe dat alles bij macht draait om
geld, roem, sociale klasse of een fraaie titel.
2. Blijf bescheiden
Macht is een geschenk, een kans in de wereld
van betekenis te zijn. Mensen die die kans
grijpen en dat op bescheiden wijze invullen,
hebben meer duurzame macht. Blijf kritisch
staan tegenover je eigen werk. Staan anderen er sceptisch tegenover, sta daar dan voor
open en moedig het aan.
3. Houd aandacht voor anderen en geef
Geef middelen, geld, tijd en macht aan anderen. Leidende figuren op het werk die een
sfeer van mondigheid creëren, bouwen organisaties die productiever en gelukkiger zijn.
Daden van vrijgevigheid zijn belangrijk voor
sterke gemeenschappen.
4. Toon respect
Door anderen respect te tonen, geven we ze
een gevoel van eigenwaarde. Er is geen beloning die mensen meer waarderen dan achting en respect.
5. Verander de psychologische context van
machteloosheid
Voor het probleem van de maatschappelijke
ongelijkheid zijn economische en politieke
oplossingen. De vier genoemde paden betekenen dat er ook psychologische oplossingen zijn voor situaties van machteloosheid.
Streef naar verandering door mogelijkheden
te creëren.
Volgens Machiavelli dien je macht af te pakken van anderen. Maar het denken over
macht alsof het allemaal draait om meedogenloosheid en onderdrukking, maakt ons
blind voor de alomtegenwoordigheid van
macht in ons dagelijks leven. We zien dan niet
dat macht een rol speelt bij elke interactie, of
het nu is tussen ouders en kinderen of tussen
collega’s op het werk. Macht, zo tonen de studies van Keltner en anderen aan, kan je ook
door anderen worden gegéven. Of ze scheppen de voorwaarden daartoe, bijvoorbeeld
doordat ze een gunstige reputatie van jou
opbouwen of je op andere manieren belonen
omdat je je voor hen inzet. Of dat je laat zien
dat je hun leven probeert te verbeteren, eropuit bent te verbinden, en open, respectvol
en empathisch bent. Dit verleent je nog meer
toegang tot dienstbaarheid. Zo ben je de
machtsparadox te slim af.
Zie ook Dacher Keltner, ‘Don’t Let Power Corrupt You’,
Harvard Business Review, nr. 10, 2016.
Samenvatting: Paul D. Barneveld
MANAGEMENT EXECUTIVE JANUARI/FEBRUARI 2017 WWW.MANAGEMENTEXECUTIVE.NL