Hoofdstuk 10, Urbanization

Hoofdstuk 10, Urbanization
Urban Geography and Urbanization
De bevolking in de kerngebieden is bijna geheel geürbaniseerd en het urbanisatiecijfer van de
(semi)periferie groeit snel. Enkele fundamentele aspecten van de rol die steden in
economische en sociale organisaties spelen zijn:
 “The mobilizing function of urban settlement.” Ondernemers kunnen zich makkelijk
vestigen door de goede infrastructuur en bevolking, en steden bieden een efficiënte en
effectieve omgeving aan voor arbeid, kapitaal, ruwe materialen en voor de distributie
van eindprodukten.
 “The decision-making capacity of urban settlement.” In de steden zijn algemene en
particuliere instituties beide aanwezig.
 “The generative functions of urban settlement.” Door de concentratie van de
bevolking ontstaan een grotere interactie en competitie, waardoor vernieuwingen,
kennis en informatie naar boven komen.
 “The transformative capacity of urban settlement.” Door de grootte, de dichtheid en de
verscheidenheid van de urbane bevolking, krijgen de mensen een bevrijdend gevoel.
Om de urbanisatie te onderzoeken moet gekeken worden economie en maatschappij van de
steden. Er zijn vier veranderingen die optreden bij urbanisatie:
 Urban system (de verandering van de onderling afhankelijke urbane nederzettingen
binnen een bep. gebied).
 Urban form (de verandering van de natuurlijke structuur en organisatie van een stad).
 Urban ecology (sociale en demografische veranderingen van steden en buurten).
 De verandering in houding en gedrag van de mens
Urbanism (de manier van leven, houding, waarden en patronen van gedrag gekoesterd door
urbane nederzettingen.)
Urban Origins
De eerste vorm van urbanisatie kwam voor in de hearth areas in de tijd van de 1e agrarische
revolutie en de 1e onafhankelijke urbanisatie vond plaats rond 3500 v.C in de “fertile
Crescent.”(midden oosten en de vallei van de Tigris) Het midden Oosten vormde wereldrijken
als het Griekse en Romeinse Rijk. Het klassieke beeld van het ontstaan van urbane gebieden
zou voort moeten komen uit de grote agrarische overschotten die het voor de mens mogelijk
maakt om gespecialiseerde niet-agrarische activiteiten te ondernemen. Anderen zeggen dat het
door de druk van de bevolkingsgroei komt, waardoor mensen zich gaan vestigen in gebieden
met vruchtbare grond, een goede economie en handelsmogelijkheden. Het onstaan van een
urbane nederzetting vond in ieder geval plaats door veranderingen in sociale organisatie,
waarbij de elite belasting ging heffen en de arbeidsbewegingen ging controleren.
De geürbaniseerde economieën van de wereldrijken gingen alleen ten onder als gevolg van
oorlogen en epidemieën, waardoor er te weinig mensen en macht was om deze staande te
houden.
In europa, waar het urbanisme werd geintroduceerd door de grieken en door de romeinen
verder werd opgezet, viel deze in elkaar tijdens de dark ages of Early Medieval Europe (4761000 n.C.) Europa was in die tijd hoofdzakelijk agrarische zelfvoorziening in de vorm van
een leenstelsel. Er waren enkele gebieden die enkele kleine steden hadden en die hun bestaan
te danken hadden aan hun rol als:
 Kerkelijke of universitaire centra
 Defensieve vestigingen
 Administratieve centra voor de bovenste rang van de feodale hiërarchie
Door de stabiele groei van de bevolking, de bescheiden technologische verbeteringen en het
tekort aan ontgint land ging het slecht met het leenstelsel, evenals de economie en politiek.
Door de verhoogde belastingen van de leenheer werd het noodzaak om meer produkten op de
markt te brengen, waardoor een extensieve geld en handels economie ontstond, waardoor
steden in grootte en vitaliteit begonnen te groeien. De regionale specialisaties en
handelspatronen leidden tot een nieuwe fase van urbanisatie gebaseerd op
koopmanskapitalisme, waardoor een handelssysteem van immense grootte ontstond van
Bergen tot Athene en van Lissabon tot Vienna. In de 15e en 17e eeuw traden er veranderingen
op in grootte en verfijning van het koopmanskapitalisme, evenals dat kolonialisme Europa als
leiders maakte en urbanisatie in de periferie introduceerde. De steden in Latijns Amerika
hadden een puur militaire en administratieve functie voor exploitatie door de Spanjaarden van
de nieuwe wereld. Portugezen stichten kolonies meer voor commerciële doeleinden, vooral
voor de export van produkten. Hierbij was de ligging van europa bij de Noordzee en
Atlantische oceaan gunstig waardoor de aanliggende steden sterk in omvang groeide. Een
belangrijk ascpect in die tijd voor de urbanisatie was het ontstaan van de Gateway cities
(steden die een link hebben tussen twee verschillende gebieden dankzij hun natuurlijke
situatie). Veelal waren dit havens met als functie handels- en koloniale netwerken, die later
werden uitgebreid tot mondiale handelspoorten. Hierdoor konden de koloniën meer gaat
exporteren en werden de Europese haven nog belangrijker.
De industrialisatie had gezorgd voor grote onderling afhankelijke concentraties van mensen.
Industrialisatie was alleen mogelijk met veel arbeidskrachten, grote infrastructuur en allerlei
gebouwen voor opslag en produktie. Hier komt nog eens bij dat in de 19e eeuw het g.c. steeg
en het s.c. daalde. The Shock city (stad die wordt gezien als de verrassende aanstichter van
verontrustende veranderingen in economische, sociale en culturele leven) van Europa was
Manchester, van de Wereld Metropolis, N-Amerika Chicago. Deze geïndustrialiseerde steden
hadden niet langer de functie als leger, politiek, geestelijk of handel, maar werden gebruikt
voor de fabricage, assemblage en distributie van fabrieksgoederen. Doordat de urbane
gebieden kernen waren van bedrijvigheid groeide de bevolking en waardoor economie,
cultuur en politiek in de problemen raakte. In de 19e eeuw werden Colonial cities (steden in
kolonien opgezet voor administratieve of commerciele centra) opgezet, waarvan 2 soorten
bestaan:
 De 1e soort is een urbane nederzetting op een plaats waar voorheen nog niets had
gestaan en had als doel het uitoefenen van koloniale functies (administratief).
 De 2e soort is het in beslag nemen van een bestaande nederzetting met de aanwezige
voorzieningen voor het gebruik van woonruimte voor de rijke mensen.
Veel stedenbouw werd ontworpen voor het Europese klimaat en paste niet bij het klimaat in
de koloniën.
World Urbanization Today
Urbanisatie is een relatief fenomeen, welk moeilijk in te schatten is, omdat elk gebied een
eigen minimum aantal inwoners telt voor een stad. Noord Amerika is het meest
geürbaniseerd. De wereldurbanisatie was in 1800 8%, 1950 16% en 2010 35 %.
Regionale trends en projecties. In 1950 was het merendeel van de urbane nederzettingen in de
kerngebieden, maar in 1980 was dit compleet omgedraaid. Azie was een van de ergste in 2020
bijna de helft van de bevolking urbaan. China heeft lang tegengehouden, maar komt nu ook.
In de kern gebieden veel mensen geürbaniseerd, maar lage urbanisatiegraad. In de periferie
hoge urbanisatiegraad en toch veel mensen geürbaniseerd. Grootste oorzaak is de groeiende
bevolking in de rurale gebieden en groeiende landbouwproblemen.
Urbane systemen.
Steden kregen een functie als central places (vestiging waarin produkten en diensten
toegankelijk zijn voor consumenten). Walter Christaller vond de Central place theory
(onderzoekt de relatieve grootte en ruimte van steden als functie van menselijk winkel gedrag)
uit. Kleine steden met weinig assortiment lagen dicht bij elkaar, terwijl grote steden met groot
assortiment minder voorkwamen en verder uit elkaar lagen. Christaller noemde deze steden
central place functions. Om dit te begrijpen bedacht Christaller een aantal termen:
 Range (maximale afstand die een consument aflegt voor een produkt of dienst)
 The threshold (minimale grootte van de afzetmarkt om een produkt winstgevend te
maken)
Walter Christaller ging uit van een hiërarchie met een grote centrale plaats, welk een grote
verscheidenheid aan produkten en diensten had. Daaromheen kleinere plaatsen met kleiner
verscheidenheid aan produkten en diensten. Grote en middelgrote steden hebben vaak
gespecialiseerde economische functies waardoor ze een kenmerkend karakter ontwikkelen.
De Steden zouden opgebouwd moeten zijn volgens de rank size rule (een statistische
regulariteit in stadsgrootte) dus grootste plaats 5 inw. 5 na grootste plaats 1 inw. Dit systeem
werkt goed voor de U.S. Veel steden hebben na de grootste plaats als 2e en 3e plaats een stad
die wel 10 keer zo klein is. Dit noemt men Primacy. Steden zoals Londen en Buenos Aires
worden “primate cities” genoemd. Primate cities in de periferie is vaak de oorzaak van de
vroegere rol van belangrijke poort. In kerngebieden komt het door de rol van imperialistische
centra van administratie, politiek, en handel voor een groter systeem dan hun eigen. Centrality
(wanneer de economische, politieke en culturele functies groter zijn in verhouding tot de
bevolking) komt vaak voor bij primate cities.
Het ontstaan van het wereldsysteem heeft ook het ontstaan van enkele wereld steden met zich
meegebracht, welke een belangrijke rol speelden op nationaal niveau. Vb. 17e eeuw: London,
Amsterdam, Antwerpen Genua, Lissabon en Venetië. 19e eeuw kwamen Berlijn Chicago,
Manchester en New York daarbij. De vroegere functies van deze wereld steden als
ontwikkelen van macht en handel, zijn nu vervangen door centra van informatie, culturele
produkten en financien gericht op het ondersteunen van de economie en cultuur van de
wereld. Wereldsteden bevatten een wisselwerking tussen nationale en internationale
betrekkingen. Ze bevatten enkele karakteristieke functies:
 Ze zijn kenmerkend voor de internationale markt voor handelsprodukten, geinvesteerd
kapitaal, buitenlandse uitwisseling, rechtspraak en bonden
 Ze zijn de locatie voor gespecialiseerde hoogwaardige arbeidsdiensten, vooral de
internationale
 De locatie voor gezamenlijke hoofdkantoren, zowel nationale firma’s als buitenlandse
firma’s
 Nationale en internationale hoofdkantoren van handel en professionele verenigingen
 Concentraties van niet-overheids organisaties en van overheidsorganisaties die
mondiaal bestaan.
 Bezitten de meest machtige en internationale invloedrijke media organisaties.
Agglomeraties zijn clusters van functioneel gerelateerde activiteiten. Alle wereld steden
bezitten verschillende accenten in functies, maar werken binnen een wereld stad nauw met
elkaar samen. Tegenwoordig bestaan er drie wereldsteden wiens invloed mondiaal zijn:
London, New York en Tokyo (bovenste rang). De 2e rang bestaat uit steden als brussel,
Frankfurt, Los Angeles, Parijs etc. welke grote invloed hebben over regio’s in het
wereldsysteem. De 3e rang bevat steden met een meer gelimiteerde en gespecialiseerde
internationale functies. De 4e rang bestaat uit steden met een nationale functie.
Naast wereldsteden bestaan er ook nog de Megacities (grote steden met zowel primacy als
centrality binnen zijn nationale economie), zoals London en Tokyo. Megacities hebben meer
van doen met elkaar dan met het gebied waarin ze leven. Ze proberen locale en provinciale
economieën te verbinden met de mondiale economie, evenals de traditionele en moderne, en
formele en informele economische sector (een grote variëteit aan economische activiteiten
gekenmerkt doordat ze plaatsvinden naast formele winstgevende systemen.
Urban Growth Processes
Door de urbanisatie kwam er meer landbouwgrond vrij welke samen met de mechanisatie en
de vernieuwde technieken (door urbanisatie) leidt tot een toenemende agrarische
productiviteit. De urbane bevolking had werk in fabrieken voor machines, kunstmest etc. en
de rurale bevolking had werk in de fabrieksindustrie.
De grootte van een stad hang af van de economische basis (geheel van fabrieken, processen,
handel en diensten die in dienst van de markten naast de stad zelf staan). Hierin
onderscheiden we twee functies: basic (verdiensten door export buiten de stad) en nonbasic
(economische activiteiten die in het belang van de eigen stad staan). De grootte,
werkgelegenheid en inkomen van een stad hangt af van de basic activiteiten welk op hun
buurt zorgen voor een groei van werkgelegenheid in nonbasic activiteiten. De inkomsten door
deze activiteiten gaan naar overheidsdoeleinden als scholen etc. Door de deïndustrialisatie en
urbane afname evenals het ontstaan van een verbeterde infrastructuur ontstond een
verplaatsing van woon en werk naar de omliggende gebieden evenals overzeese gebieden
(goedkopere arbeidskrachten en aantrekkelijker werkgebied), versterkt door de negatieve
effecten van de stad (geluidsoverlast, stank, files, hoge prijzen etc). Counter urbanisation (trek
van bevolking van stad naar kleinere gemeentes en rurale gebieden) wordt veroorzaakt door
deïndustrialisatie, negatieve effecten, en de verbeterde toegankelijkheid van kleiner
gemeentes. Dit gebeurde in veel ontwikkelde gebieden in de jaren 70 en 80. Zowel de
gebieden rondom de metropolen als de gebieden ver weg van de metropolen groeiden. De
grote metropolen namen af en de kleine groeiden minder snel. De counterurbanisatie bleek
van tijdelijke aard te zijn, omdat nu de grote urbane steden weer aan het groeien zijn.
De urbanisatie in de periferie is niet zoals in de kern ontstaan door zelfvolhoudende urbane
groei, maar door de rurale bevolkingsgroei die vooraf is gegaan aan de economische
ontwikkeling. Door bev. Groei in rurale gebieden moest met naar steden trekken voor werk en
betere voorzieningen. De natuurlijke bev. Groei in de urbane gebieden van de periferie is nog
groter als de migratie, zodat er overurbanisatie (stad groeit sneller dan werk en
huizenvoorraad) ontstaat, waardoor verwaarlozing van de stad optreed (sloppewijken, slechte
bestrating etc). Zo ontstaan er squatter settlements (woongebieden waar mensen wonen die er
niet de eigenaar zijn, vaak sloppenwijken).
Naast de urbanisatie van metropolen bestaat ook de commerciële urbanisatie. Dit is een vorm
waarbij dorpen/steden worden gevormd rondom commerciële werkgelegenheid (bv
exploitatie). De braziliaanse overheid heeft deze grensurbanisatie gestimuleerd door
infrastructuur projecten, vrije handelsroutes, waardoor ook andere bedrijven en diensten hun
kans zagen zich daar te vestigen. Deze grensurbanisatie is vooral voor de arme bevolking die
daar vooral informele diensten vervulde en zodoende er steden ontstonden met dezelfde
problemen als de rest van de periferie