Wat een democratie is, ontgaat de meeste Egyptenaren

Wat een democratie is,
ontgaat de meeste Egyptenaren
Onder de meeste Egyptenaren is
geen besef van wat een democratie
echt inhoudt. Morsi heeft nog veel
steun en het leger zal de
herwonnen macht niet afstaan,
vindt J a n J u s t Wi t ka m .
Foto Reuters
H
et huwelijk tussen Egypte en de democratie is al
na een jaar gestrand. Het
waren ook onwaarschijnlijke partners. Wat democratie
werkelijk is, ontgaat de meeste Egyptenaren. Als ik er in mijn directe kennissenkring in Caïro naar vroeg,
kwam daar nooit een zinnig antwoord op. Dat het democratische gehalte van een samenleving blijkt uit
het vermogen van het parlement om
de regering naar huis te sturen, was
opmerkelijk nieuws. Dat het Europese parlement de Commissie niet weg
kan sturen, is in dit verband overigens ook veelzeggend.
De behandeling van minderheden
is nog zo’n politieke lakmoestest.
Het antwoord dat ik van mijn Egyptische vrienden kreeg op mijn vraag
naar het wezen van de democratie
was, kort samengevat, dat men onder
een democratisch bewind krijgt wat
men hebben wil. En krijgt men dat
niet, dan is de de zittende partij ondemocratisch, en daarom vogelvrij.
In iets meer dan een half jaar is
Egypte nu toe aan zijn derde grondwet, en de vierde is in zicht. Na de revolutie van 25 januari 2011 kondigde
de Opperste Raad van de Krijgsmacht (SCAF) een constitutie af, een
lijst met grondrechten en politieke
spelregels van 63 artikelen. Eind december 2012 werd de nieuwe, democratisch vastgestelde, grondwet van
de Moslimbroederregering van
kracht, 236 artikelen lang. Op 6 juli
2013 kwam de door Egyptische legerleiding geïnstalleerde interimpresident met een nieuwe lijst constitutionele regels, nu slechts 33 artikelen.
Het eerste artikel van deze drie
constituties zegt dat Egypte een democratie is, overigens zonder dat de
term ‘democratie’ nader wordt gepreciseerd. Het woord democratie in
de grondwet bepaalt niet automatisch het democratische gehalte van
een staat – de Nederlandse grondwet
bevat het woord niet eens. De laatste
drie Egyptische grondwetten erkennen dat de islamitische wet, de in Nederland veel verguisde sharia, de materiële bron is van de nationale wetgeving. Alleen de grondwet van de
moslimbroeders, die vorige week
door het leger buiten werking is gesteld, kende ook nog een artikel
waarbij Egyptische christenen en joden het recht hadden hun persoonlijk statuut naar eigen wetgeving te
regelen. De Egyptische joden zijn bij-
Democratie is:
men krijgt wat
men wil hebben
na allemaal geëmigreerd, niet naar
Israël, maar naar aangenamer streken, zoals Libanon, Frankrijk en
Noord-Amerika. De miljoenen christenen in Egypte worden met of zonder grondwet toch wel veracht.
Egyptische moslims spreken gewoonlijk niet van een ‘Kopt’, maar
van een ‘vuile Kopt’. De echte haat in
Egypte geldt echter niet joden en
christenen, maar de shi’a, een wat
omvang betreft volstrekt onbetekenende groepering, die in de populaire verbeelding diabolische proporties heeft aangenomen. ‘Zij breken
de lijn’, zo is de uitdrukking, waarmee wordt bedoeld de lijn van de gelovigen tijdens het gebed in de moskee.
Een andere constante in de drie
constituties van het laatste jaar is dat
het volk soeverein is. Ook de betekenis daarvan ontgaat de meeste Egyptenaren. Toegepast op het dagelijks
leven betekent dit dat lawaaierige
groeperingen pleinen vullen, de zogenaamde milyoniyya’s, een nieuw
woord. De uitzinnige menigte op het
Tahrir-plein die op de dag van de gevangenneming van president Morsi
zijn politieke zelfmoord vierde met
ketelmuziek, vuurwerk en laserlicht
is er een voorbeeld van. De aantallen
zijn dan de boodschap pro of contra
het regime.
Het burgerinitiatief Tamarod, rebellie, dat met een petitie tegen pre-
sident Morsi kwam, had vijftien miljoen ondertekenaars. Op straathoeken en bij stoplichten stonden de ophalers van de handtekeningen, maar
er was geen enkele garantie dat er
niet dubbel of nog vaker getekend
werd. Het getal van vijftien miljoen
betekent dus niets en iedereen weet
het.
De roadmap van de militairen
zegt: binnen vier maanden zal een referendum over een nieuwe, vierde,
grondwet gehouden worden, twee
weken later zijn er nieuwe parlementsverkiezingen en in de eerste
zittingsweek van dat parlement worden nieuwe presidentsverkiezingen
uitgeschreven. Met een beetje doorwerken is het voor het einde van 2013
allemaal rond. En inderdaad, alleen
nieuwe verkiezingen kunnen de
Egyptische democratie herstellen.
Maar het spel om de macht is nu al
begonnen en dat gaat nog niet eenvoudig.
De Moslimbroederschap is te
groot om buiten spel te worden gezet. De gedachte dat salafisten en li-
Vijftien miljoen
handtekeningen
betekenen niets
beralen, allebei minderheden in het
Egyptische politieke leven, nu samen
een nieuw Egypte kunnen bouwen,
is een illusie. Hun standpunten liggen te ver uiteen en het wederzijdse
wantrouwen is te groot. Hun haat tegen de broederschap hebben zij gemeen, maar die is gebaseerd op elkaar uitsluitende argumenten.
De tweede illusie van de militairen
is dat de moslimbroeders hun democratisch gekozen president zullen afvallen en nu zomaar aan het nieuwe
politieke proces zullen deelnemen.
Dat zal zeker niet gebeuren na de
jacht op hun kopstukken, de sluiting
van hun tv-stations en de bloedbaden die het leger de afgelopen dagen
onder hen heeft aangericht.
Men hoeft geen profeet te zijn om
een langdurige directe betrokkenheid van het leger te voorzien in het
Egyptische politieke leven, al was het
maar om de enorme zakelijke belangen die het leger gedurende zestig
jaar van dictatuur heeft opgebouwd
te beschermen. Alleen de vormen die
deze militaire betrokkenheid zal
krijgen, kunnen nog verbazing wekken. Voorlopig heeft de legerleiding
het echter te druk met alle burgerpolitici die om baantjes in het nieuwe
bestel komen bedelen.
Jan Just Witkam is emeritus hoogleraar ‘Handschriftenkunde van de islamitische wereld’.