opwarming broeikasteffect

Broeikaseffect - vriezen of smoren
16/9/2004
SAMENVATTING
Het klimaat verandert, daar zijn wetenschappers het wel over eens. Door het broeikaseffect stijgt de
temperatuur op aarde langzaam maar gestaag. Kan dat hier in Europa een vriesklimaat
veroorzaken?
Permanent ijs blijft smelten op Noordpool
Ondanks een ongewoon koude winter op de Noordpool blijft de oudste en dikste ijsmassa aldaar
verminderen, zo hebben functionarissen van de NASA vandaag bekendgemaakt op basis van de
recentste satellietmetingen.
Koudere winter
De winter was kouder dan normaal in het Arctisch gebied, wat leidde tot een veralgemeende
toename van het winterijs. Maar door de opwarming van de Aarde is de hoeveelheid "permanent" ijs
("perennial ice") dit jaar met 30 procent verminderd, tegen 40 procent vorig jaar, aldus het National
Snow and Ice Data Center.
Kwetsbaar
Het "permanente" ijs, dat blijft wanneer het door de winterkou veroorzaakte ijs in warmere maanden
afsmelt, maakt historisch 50 tot 60 procent uit van alle ijs op de Noordpool.
Het is echter kwetsbaarder geworden, smelt en verwijdert zich van de Noordpool, aldus
wetenschappers.
Het oudste ijs, dat minstens zes jaar blijft bestaan, maakte 6 procent uit van het totaal, tegen meer
dan 20 procent in de jaren tachtig.
(dpa/ka)
Gigantisch stuk ijs breekt af bij Antarctica
Bij Antarctica is een groot stuk gletsjerijs in relatief korte tijd in kleine stukken uiteengevallen.
De desintegratie van het 415 vierkante kilometer grote stuk ijs aan de rand van de Wilkins shelf in
het westen van Antarctica begon op 28 februari.
Onderzoekers ontdekten het proces dat gaande was op satellietopnamen en richtten onmiddellijk
satellietcamera's op het gebied om het te filmen. "Het is iets wat we niet vaak te zien krijgen.
Barsten vullen zich met water, waarna het ijs afbreekt en kantelt", aldus Ted Scambos van het
National Snow and Ice Data Center in Boulder, Colorado.
Grotere en dramatischere desintegraties hebben zich voorgedaan in 2002 en 1995. Geleerden
verwachten dat de rest van de Wilkins shelf over een jaar of vijftien zal afbreken.
(novum/ap/tdb)
Gigantisch stuk ijs breekt af op Antarctica Australië wil broeikasgas opslaan in oceaan Sneller
afsmelten ijskap Antarctica bevestigd
Oostenrijkse gletsjers krimpen 22 meter in een jaar
Weisssee Ferner
De gletsjers van de Oostenrijkse Alpen zijn in een jaar tijd 22 meter gekrompen, de grootste
achteruitgang van de gletsjers in vijf jaar tijd. Dat blijkt uit een rapport van de Oostenrijkse
Alpenclub OeAV.
Hittegolf
In de periode 2006-2007 is het ijs op alle gletsjers in Oostenrijk gesmolten, met een gemiddelde van
22,2 meter. Uit onderzoek blijkt dat hogere temperaturen dan normaal de oorzaak zijn. In de
periode 2002-2003 was er gemiddeld nog een sterkere achteruitgang van de gletsjers. Die bedroeg
toen gemiddeld 22,9 meter. Toen ging Europa gebukt onder een zware hittegolf.
Weisssee Ferner
Afgelopen jaar smolt het meeste ijs op de gletjser Weisssee Ferner, in het zuidwesten van het
Oostenrijk. Op twee zuidelijkere gletsjers smolt respectievelijk 87 en 84 meter van het ijs. Uit
onderzoek blijkt dat in het oosten van het land de gletsjers minder snel dan het nationale
gemiddelde smolten.
De Oostenrijkse Alpenclub bestudeert de gletsjers in het land al 115 jaar. In 2006-2007 bracht de
organisatie 93 gletsjers in kaart. (belga/bf)
Gletsjers smelten steeds sneller
16 maart 2008
ZÜRICH - De gletsjers in de wereld smelten angstaanjagend snel. Het tempo waarin ze
verdwijnen, lijkt de afgelopen jaren steeds sneller te gaan.
Dit beklemtoonde zondag de directeur van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP),
Achim Steiner. Hij drong aan op onmiddellijke tegenactie met name door vermindering van de
uitstoot van broeikasgassen. Anders smelten de alternatieven ook weg, waarschuwde hij.
Waterreservoirs "Miljoenen zo niet miljarden mensen zijn direct afhankelijk van deze natuurlijke
waterreservoirs voor drinkwater, de landbouw, de industrie en energiecentrales." aldus Steiner. Het
UNEP steunt de in de universiteit van Z체rich gevestigde Dienst Wereld-Gletsjermonitor (WGMS).
De snelheid waarmee gletsjers verdwijnen, neemt schrikbarend toe.
Klimaat De WGMS wijt dit aan de klimaatsveranderingen. De dienst bestudeert dertig gletsjers in
negen gebergten. In de periode 2004/05 en in 2005/06 verdubbelde de snelheid waarmee gletsjers
smelten. De WGMS beschouwde voorheen 1998 als een record met 0,7 meter minder gletsjer.
Maar dit smeltrecord is in drie van de afgelopen zes jaren gebroken. Sommige gletsjers vestigen
hun eigen smeltrecord. Het Noorse Breidalblikkbrea-gletsjer bijvoorbeeld smolt 0,3 meter weg in
2004/05 maar 3,1 meter in 2005/06.
'Meeste Oostenrijkse gletsjers eind deze eeuw verdwenen' 'Gletsjers Groenland krimpen al honderd
jaar' Europa's langste gletsjer krimpt 66 meter Gletsjers Zuidpool smelten sneller dan gedacht
(c) ANP
Argentijnse gletsjers smelten in sneltempo
Als de opwarming van de Aarde in dit tempo doorgaat, zal er aan het einde van deze eeuw niets
meer van de Argentijnse gletsjers over zijn. Daarvoor waarschuwen Argentijnse wetenschappers.
Sinds 1930 is de gigantische Viedna-gletsjer in Patagonie een kilometer korter geworden. De
gletsjers in Argentinië behoren in grootte tot het derde continentale ijsoppervlak ter wereld, direct na
Groenland en Antarctica.
Door het smelten van de gletsjers zal het zeeniveau gaan stijgen: bijna 60 centimeter aan het eind
van deze eeuw, maar als alle ijskappen wegsmelten, zal het niveau van het zeewater veel meer
stijgen.
(belga/bdr
Temperatuurstijging zorgt voor een kleine ijstijd. ?
Dat lijkt heel tegenstrijdig, maar is precies het soort gedrag wat je van het klimaat mag verwachten.
Onze leefomgeving is namelijk niet één simpel te voorspellen verschijnsel. Atmosfeer, land en zee
beïnvloeden elkaar op talloze manieren.
Een klimaatvoorspelling kan die interacties nooit allemaal meenemen. Dat levert meningsverschillen
tussen verschillende kampen van modellenbouwers, en nergens zie je dat zo mooi terug als in de
broeikasdiscussie.
Filmposter van
"the day after
tomorrow". In
deze film stopt
de Golfstroom
door
klimaatverande
ringen en
bevriest het
Noordelijk
halfrond in een
paar dagen.
Het
achterliggende
idee berust op
serieuze
wetenschappel
ijk inzichten,
maar is in deze
film wel
overdreven
opgeklopt.
bron: 20th Century Fox
Broeikas
Het broeikaseffect kennen we allemaal. Hoe zat het ook alweer? Sinds het begin van de Industriële
Revolutie heeft de mensheid fossiele brandstoffen gebruikt in haar machines. Bij de verbranding
van steenkool, olie en aardgas komt kooldioxide (CO2) vrij. Net als waterdamp en methaan is
kooldioxide een broeikasgas. Het absorbeert de warmte die de aarde als infraroodstraling uitzendt
en kaatst die deels terug naar het oppervlak. Zonder broeikaseffect zou de temperatuur op aarde
gemiddeld – 18 0C zijn, in plaats van de huidige +15 0C. De broeikasgassen werken als isolatie en
zorgen dat de aarde niet teveel warmte de ruimte instraalt. Ze zijn dus nodig, maar met mate.
Het
broeikaseffect.
Broeikasgassen
als waterdamp,
kooldioxide en
methaan laten
zichtbaar
zonlicht door,
dat daarna het
aardoppervlak
verwarmt. De
aarde straalt
een deel van
die warmte
weer uit als
infrarood licht,
maar de
broeikasgassen
laten dat licht
juist niet goed
door; een deel wordt teruggekaatst naar de aarde. Die raakt daardoor minder warmte kwijt aan de
ruimte dan zonder de broeikasgassen. bron: New Scientist.
De extra uitstoot van kooldioxide die de mens de laatste 200 jaar heeft verzorgt heeft volgens
deskundigen het temperatuursevenwicht op aarde verstoord. De extra CO2 zorgt voor een
toegenomen broeikaseffect, waarbij de gemiddelde temperatuur blijft stijgen tot een nieuw
evenwicht is bereikt. En bij dat nieuwe evenwicht horen allerlei neveneffecten.
Samenhang
Het leuke – maar soms ook frustrerende – aan klimaatonderzoek is, dat je zoveel processen hebt
om rekening mee te houden. Neem nou het effect van temperatuurstijging op verdamping. Hoe
warmer de aarde, hoe meer water er op zeeniveau verdampt en in de hoge, koudere atmosfeer
condenseert tot wolken. Die wolken kaatsen zonlicht terug de ruimte in, zodat dat het aardoppervlak
niet kan verwarmen. Resultaat: de temperatuurstijging wordt afgeremd. Dit is een voorbeeld van
negatieve terugkoppeling. Het originele verschijnsel (temperatuurstijging) wordt daardoor
tegengewerkt.
Of niet? Waterdamp is tenslotte een broeikasgas (en nog eens een stuk effectiever dan
kooldioxide). Bij een hoge temperatuur kan de lucht meer waterdamp bevatten dan bij lage
temperatuur. Vandaar dat waterdamp uit onze warme adem condenseert als kleine druppeltjes
wanneer we in de winter uitademen. Hoe hoger dus de temperatuur wordt, hoe meer waterdamp er
in de atmosfeer komt. Die extra waterdamp versterkt het broeikaseffect weer: positieve
terugkoppeling in actie.
"Het klimaat" wordt gevormd
door talloze interacties. Al
die processen beïnvloeden
elkaar en je kunt ze dus niet
in afzondering bekijken;
begrip van het klimaat komt
alleen door het netwerk van
samenhangende processen
te onderzoeken. Klik op de
afbeelding voor een grotere
versie.
Modellenwerk
Er is geen mens die uit alle
wisselwerkingen van land,
zee en atmosfeer kan
voorspellen hoe het klimaat
in de loop der tijd verandert.
Niet zonder hulp in ieder
geval: een computer heeft w챕l het engelengeduld om allerlei processen door te rekenen. Vandaar
dat klimaatonderzoek gepaard gaat met gigantische computermodellen. Daarin proberen
wetenschappers zoveel mogelijk aspecten van de echte wereld te vangen: temperatuur van aarde,
lucht en zee, verdampingsgraad, opname van stoffen door planten of zee-algen, wolkvorming...het
hoort er allemaal in.
Zelfs een supercomputer heeft dagen nodig om vanuit één beginsituatie het klimaat een aantal jaar
vooruit te voorspellen. Hoe gedetailleerder het model, hoe langer de berekeningen duren. En aan
één berekening heeft een klimatoloog weinig: de begintoestand van het model heeft soms grote
invloed op de ontwikkeling van het gesimuleerde klimaat. Daar komt nog eens bij dat niet alle
wisselwerkingen in de modellen even goed begrepen zijn.
Constantes in formules zijn niet altijd exact bekend: reactiesnelheden in de stratosfeer liggen
anders dan op zeeniveau, de hoeveelheid licht die een wolk terug de ruimte in kaatst moet geschat
worden...onzekerheden sluipen vanzelf een klimaatmodel in. Daarom is het nodig allerlei kleine
variaties van het model door te rekenen. Als een groot aantal simulaties hetzelfde klimaatgedrag
voorspelt, is dan waarschijnlijker dan een gebeurtenis – zoals een wereldwijde ijstijd – die maar in
één berekening de kop opsteekt.
In een klimaatsimulatie wordt de aarde
opgedeeld in een eindig aantal vakjes. Elk vakje
heeft één waarde voor bijvoorbeeld temperatuur,
chemische samenstelling en andere grootheden.
Je kunt ze vergelijken met de pixels op je
beeldscherm: dit zijn de kleinste delen in de
simulatie. Hoe kleiner de vakken, hoe
nauwkeuriger de simulatie kan werken...en hoe
langer het rekenwerk duurt.
bron: Tokyo University.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Ongewoon warm
Voor de goede orde: zelfs The Day after Tomorrow voorspelt geen ijslaag die de hele wereld
bedekt; alleen grote delen van het Noordelijk Halfrond worden in de film door een
klimaatverandering getroffen. Londen en Amsterdam krijgen ineens het ijzige klimaat dat Alaska
kenmerkt. Dat is eigenlijk niet zo'n vreemde situatie, want het zuiden van Alaska ligt maar een paar
graden noordelijker dan Amsterdam.
Waarom heeft Noord-Europa zo'n gematigd klimaat? Het antwoord op die vraag is de Golfstroom. In
de oceanen bevinden zich grootschalige stromingen. Eén daarvan vertrekt vanaf de zuidelijke
staten van de V.S. en trekt dan aan het wateroppervlak de Atlantische oceaan over, op weg naar
Groenland. Deze Golfstroom komt bij Amerika op gang door de grote windsystemen die daar
heersen. Die winden zijn de eerste motor van de Golfstroom, maar niet de enige.
Watercirculatie op aarde. Warm water wordt in de Atlantische oceaan naar het noorden gedreven
door de heersende winden. Daar verwarmt het onze kusten en koelt bij Groenland sterk af. De
Golfstroom is niet de enige grootschalige waterstroom op aarde!
bron: Stefan Rahmstorf, Nature
Op weg naar het noorden doet de Golfstroom Noord-Europa aan en verwarmt het water bij onze
kusten. In de buurt van Groenland koelt de Golfstroom eindelijk af door het koude omliggende water
en zinkt hij diep de oceaan in. Deze put 'trekt' het water naar Groenland toe. De afkoeling bij IJsland
vormt de tweede 'motor' van de cyclus. In de diepten onder de Golfstroom gaat een stroom koud
water terug naar Amerika, om daar weer op te warmen en te stijgen.
In The Day after Tomorrow blokkeert de Golfstroom. Noord-Europa krijgt geen aanvoer van warm
water meer en bevriest. Weerpatronen op het Noordelijk Halfrond raken verstoord en niet lang
daarna gaat de V.S. ten onder aan enorme hagelbuien, monstertornado's en vloedgolven. Kan dat
챕cht gebeuren?
Het slechte nieuws is, dat de Golfstroom inderdaad kan stoppen. Eén mogelijkheid om het proces te
remmen is overvloedige regenval. Regen is een stuk minder zout dan oceaanwater en hoe meer
regen, hoe sterker het zoute zeewater verdund wordt. Daardoor zinkt het na afkoeling bij Groenland
slechter de diepte in. De tweede motor achter de golfstroom levert bij extra regen dus minder
kracht.
Windkracht alleen is niet genoeg om de Golfstroom tot bij Europa te drijven. Onderweg komt de
stroom namelijk een onderzeese barrière tegen: IJsland en de Faroër-eilanden zijn de bovenste
tippen van een onderzeese bergketen. Zonder de extra kracht van het zinkende water bij Groenland
komt de Golfstroom daar niet overheen. Klimatologen noemen dat een Heinrich-gebeurtenis.
Links: Als de waterafzinking bij Groenland stopt, heeft de Golfstroom niet genoeg kracht meer om
warm water tot in Noord-Europa te brengen. Resultaat: de temperatuur in onze streken begint te
dalen.
Rechts: De golfstroom kan over de onderzeese bergrug in de buurt van IJsland heenkomen. De
'motor' van afzinkend koud water bij Groenland levert daar genoeg energie voor.
bron: Stefan Rahmstorf, Nature
Wanneer kan zo'n Heinrich-gebeurtenis plaatsvinden? Ten eerste door extra regenval – als er extra
regenwolken ontstaan dus. En dat gebeurt bijvoorbeeld als de gemiddelde temperatuur op aarde
stijgt. Daardoor zou meer oceaanwater verdampen en wolken vormen. Maar er is nog een andere
manier om de Golfstroom te onderbreken. Als de ijsmassa's op Groenland door temperatuurstijging
afsmelten, komen ze in het noordelijke deel van de Golfstroom terecht. Omdat het ijs minder zout is
dan het oceaanwater, gebeurt hetzelfde als bij overvloedige regenval: het oppervlaktewater zinkt
minder makkelijker naar de diepte en de Golfstroom-circulatie raakt belemmerd.
Golfstroom al eerder op slot
Een geblokkeerde Golfstroom klinkt als fictie, maar de auteurs van een Pentagon-studie naar
klimaatverandering denken dat het al eens is voorgekomen. Zo'n 8200 jaar geleden ondervond
Europa namelijk een korte periode van afkoeling in een periode van wereldwijde opwarming. Een
geremde of gestopte Golfstroom zou daar een goede verklaring voor zijn.
Klimaat in het verleden
Hoe kom je erachter of het vroeger kouder was en waar dat dan aan lag? Eén methode is opgraven
van ijskernen op de Noord- of Zuidpool. Als zich daar uit neergeslagen sneeuw ijs vormt, raken er
namelijk altijd kleine luchtbelletjes in gevangen. In de loop der tijd zakt oud ijs naar beneden; er
komen steeds nieuwere ijslagen bovenop te liggen. Aardwetenschappers graven met regelmaat
grote ijscilinders op om de gevangen lucht daarin te analyseren. Op die manier krijgen ze een goed
beeld van de hoeveelheid kooldioxide die vroeger in de atmosfeer zat. Er bestaan soortgelijke
manieren om uit de hoeveelheid fossielen die in een bepaald tijdperk zijn afgezet in de zeebodem
de watertemperatuur – en dus de temperatuur op aarde – te meten. Daaruit valt af te leiden dat de
Heinrich-gebeurtenis samenviel met een stijging in het kooldioxide-peil. Stijgende temperatuur
leidde toen dus tot een afkoeling in Europa.
IJskernen bevatten kleine belletjes
lucht. Hoe dieper het ijs zit, hoe
ouder die lucht is. Uit de
samenstelling ervan kunnen
wetenschappers afleiden hoe de
atmosfeer er miljoenen jaren
geleden uitzag. Deze foto is
genomen in Alaska.
bron: Arctic Alive.
Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
De wetenschappers die in opdracht van het Pentagon naar Heinrich-gebeurtenissen keken,
waarschuwen: in klimatologie is niets absoluut zeker. Er zijn zoveel samenwerkende factoren, dat
het niet is te voorspellen wat de toekomst in petto heeft. Sommige simulaties wijzen op een lichte
koeling in Europa, maar die staat zeker niet vast. De komende honderd jaar verwachten de
onderzoekers in ieder geval geen spectaculaire klimaatwisselingen. Op een jaarlijkse Elfstedentocht
hoeven we voorlopig dus niet te rekenen!
Meer weten over klimaatsverandering?
KNMI-rapport "De toestand van het klimaat in Nederland 2003"
Informatie over het veranderende wereldklimaat
Factsheets
Achtergronden van het klimaat
Broeikaseffect, klimaatverandering en het weer
Vierde klimaatrapport IPCC (Kennislinkartikel)
Broeikaseffect op school
Werkstuk over het broeikaseffect
Lessenserie over klimaatverandering (Engels)
Stop de golfstroom!
Strijd over de golfstroom (Kennislinkartikel)
Film-recensie: The Day after Tomorrow (Kennislinkartikel van het KNMI)
Global warming – will we freeze? (Engels)
What do climate experts really expect (Engels)
Opposite climate changes in Northern Europe (Engels)
Klimaat en de ruimte?
Sun and climate (Engels)
Elfstedentocht komt er echt wel
Global warming not man-made phenomenon (Engels)
High energy cosmic rays..and the atmosphere (Engels)
Cosmic rays, clouds and climate (Engels, PDF)
Zon en klimaat (Kennislinkartikel van prof. dr. Cees de Jager)
Ander geluid
Kan het broeikaseffect worden tegengegaan? (Engels)
Negative terugkoppeling (Engels)
Is CO2-uitstoot wel zo erg?
Wel vaker abrupte wijzigingen klimaat
Zachtere winters door klimaatveranderingen op grote hoogte (Kennislinkartikel)
Misschien nog sneller ... dan we al dachten.
In de onderste grafiek de samenhang tussen CO2
(boven) en temperatuurverandering (midden) die Scheffer, Brovkin en Cox vaststelden op basis van
gegevens van de ijstijden.
Woestijnen kunnen best mooi zijn, zoals hier in SaoudiArabi챘. Maar het wordt vervelend als de halve wereld er zo gaat uitzien.
Meer opwarming betekent ook een forsere stijging van
de zeespiegel. Een meter binnen een eeuw lijkt ineens niet meer zo onwaarschijnlijk.
Nog sneller warm
Domino-effect verergert broeikasramp
Dossiers

Klimaat
Links


Lees de bespreking van al Gore over zijn film op de site van de New York Times.
Lees ook: "Indianenverhalen - Wereld in de kou door massasterfte in Amerika?",
Noorderlicht nieuws, 9 mei 2006
Meer broeikasgas zorgt voor een stijging van de temperatuur van de atmosfeer. Tot
overmaat van ramp is het omgekeerde ook waar, betogen drie groepen onderzoekers deze
week: een hogere temperatuur leidt op zijn beurt tot meer broeikasgassen in de atmosfeer.
De aarde kan door dit domino-effect de komende eeuw n처g meer opwarmen dan nu al wordt
gevreesd.
De aarde zal de komende eeuw met anderhalve tot vierenhalve graad opwarmen, schatte het
Internationale Panel voor Klimaatverandering IPCC vijf jaar geleden. Dat op zich zou al een ramp
zijn. Maar inmiddels stapelen de bewijzen voor een n처g catastrofaler verloop zich op. Deze week
is het zelfs drie keer raak. Een artikel in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of
Sciences beschrijft hoe de oceanen op de aanstaande opwarming van de aarde zullen reageren. Ze
zullen veel minder koolstof vastleggen, zodat er meer CO2 in de atmosfeer achterblijft, met een nog
sterker broeikaseffect tot gevolg. In Geophysical Research Letters rekenen twee andere groepen
onderzoekers eveneens voor dat een temperatuurstijging zorgt voor n처g meer broeikasgas. Zij
baseren zich op heel andere feiten, maar komen tot dezelfde conclusie.
Eerst de oceanen. De Spaanse oceanografe Ángel López-Urrutia en haar collega's ontwikkelden
een model dat nabootst hoe de stofwisseling van plankton verandert als de temperatuur stijgt. Ze
baseerden dat op alle gegevens over de stofwisseling van oceaanorganismen die ze konden
vinden. Algen in de oceaan gaan bijvoorbeeld harder groeien als het warmer is. Daarbij leggen ze
meer CO2 vast.
Maar dat is niet het hele verhaal. De levensprocessen van andere organismen versnellen ook. Ze
gaan met een hoger tempo ademhalen, zodat er meer CO2 de lucht ingaat. En dat effect is helaas
sterker, berekenden de onderzoekers. Volgens hun model zullen de oceanen aan het eind van deze
eeuw jaarlijks vier miljard ton koolstof minder opnemen. Die hoeveelheid komt overeen met een
derde van de huidige wereldwijde CO2-emissies door de industrie. En dat verergert het
broeikasprobleem aanzienlijk.
De Wageningse hoogeraar aquatische ecologie Marten Scheffer wist niets van het Spaanse
onderzoek toen hij samen met klimatologen Victor Brovkin en Peter Cox werkte aan zijn artikel.
Scheffer: "Ik ben wiskundig bioloog. Ik bedacht me dat de rekenmethoden die ik in mijn vak gebruik,
ook toe te passen zijn in klimaatmodellen. In zulke modellen is het effect van broeikasgassen op de
temperatuur nu vrij goed begrepen, maar het omgekeerde nog niet, dus dat zit er daarom ook niet
in verwerkt. Ik hoopte daar iets aan te kunnen doen, om de voorspellingen realistischer te maken."
Scheffer ontwierp een wiskundig model dat gebaseerd is op de CO2-waarden uit het verleden,
zoals vastgelegd in luchtbelletjes in het Antarctisch ijs. Tussen ijstijden in stegen die, tijdens ijstijden
daalden ze. Ze bewogen dus in hetzelfde ritme als de wereldtemperatuur. Die temperatuurstijging
was oorzaak, het stijgen van de CO2-concentratie gevolg, zegt Scheffer. "We weten dat
temperatuurveranderingen toen niet veroorzaakt werden door het broeikasgas, zoals nu, maar door
veranderingen in de stand van de aarde ten opzichte van de zon. Op basis van die gegevens kun je
berekenen hoeveel extra CO2 er in de atmosfeer terechtkomt bij iedere graad temperatuurstijging."
Over de oorzaken van de verhoogde CO2-concentratie zegt dit model dus eigenlijk niets. Die zijn
voor een deel wel bekend, schrijven de auteurs: uit ecosystemen op het land ontwijkt bijvoorbeeld
meer CO2, methaan en N2O en in de oceaan wordt het water minder goed gemengd, waardoor
algen minder voedsel krijgen en dus minder goed kunnen groeien. Er zijn heel veel processen
bekend die de wereldtemperatuur be챦nvloeden, zegt Scheffer, zowel positief als negatief. "Het
probleem is alleen dat we er nog geen harde getallen aan kunnen verbinden. En daar voegt ons
onderzoek dus iets toe. Wij berekenen het effect van een hogere temperatuur op de CO2concentratie."
Hetzelfde effect dat tijdens de ijstijden optrad, speelde ook een rol in de late Middeleeuwen en de
eeuwen daarna, betogen Scheffer en zijn medeauteurs. Hun artikel concentreert zich vooral op die
periode, de Kleine IJstijd. Volgens sommigen was die koude periode het gevolg van de massale
vastlegging van koolstof door nieuwe bossen, die mogelijk werd doordat de wereldbevolking
plotseling kromp, maar deze onderzoekers stellen dat de temperatuurdaling er eerst was, en de
tijdelijke daling in CO2-concentratie het gevolg. Hoe zit dat?
Scheffer: "Ik kan me goed voorstellen dat massale sterfte aan infectieziekten een effect op de CO2huishouding van de aarde heeft gehad, maar er is ook hard bewijs voor een verminderde
zonneactiviteit tijdens de Kleine IJstijd. Wij gaan er net als de meeste wetenschappers van uit dat
dat de hoofdoorzaak was van de temperatuurdaling."
Omdat het Amerikaanse tweetal Margaret Torn en John Harte ongeveer tegelijk een artikel bij
Geophysical Research Letters indiende dat vrijwel hetzelfde berekende, komen de gegevens van
de periodes tussen de ijstijden nauwelijks aan bod in het artikel van Scheffer, Brovkin en Cox - dat
wordt overgelaten aan de Amerkanen. Scheffer: "Wij hebben dat ook berekend, maar daarvoor was
in dit artikel geen plaats. Niet erg, want zij komen met een iets ander model tot ongeveer dezelfde
resultaten."
En die liegen er niet om: het domino-effect van extra CO2 zal de opwarming van de aarde met 15
tot 78 procent versterken, voorspelt het model van Scheffer. Dat zou een opwarming tussen de 1,7
en 8,1 graden Celsius betekenen voor de komende eeuw - Torn en Harte hebben het over 1,6 tot
6,0 graden.
Meer metingen zullen de onzekerheidsmarge binnenkort verkleinen, verwacht Scheffer. "Zowel de
voorspelling van het IPCC deze nieuwe berekeningen zitten nog vol onzekerheden. Maar dat is
geen excuus om te zeggen dat het allemaal wel zal meevallen. Het kan net zo goed tegenvallen."
Elmar Veerman
Marten Scheffer, Vicrot Brovkin en Peter Cox: 'Positive feedback between global warming
and atmospheric CO2 concentration inferred from past climate Change', Geophysical
Research Letters, 26 mei 2006
Margaret S. Torn en John Harte: ' Missing feedbacks, asymmetric uncertainties, and the
underestimation of future warming', Geophysical Research Letters, 26 mei 2006
Ángel López-Urrutia, Elena San Martin, Roger P. Harris en Xabier Irigoien: 'Scaling the
metabolic balance of the oceans', PNAS Early Edition, 22 mei 2006
Klimaat-consensus ?
door Qabouter
Geplaatst op 16-10-2005 Het klimaat verandert.
Een maandje geleden geloof ik dat ik gelezen had dat de wetenschapsinstituten consensus hadden
bereikt over de klimaatverandering. Tevens was 'de wetenschap' het er over eens dat de noodzaak
bestaat om snel de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.
Want 'alle wetenschappers' zijn het er over eens dat de mens een grote rol speelt in de
klimaatverandering.
Dat zijn nogal stellige uitspraken. En dan vraag ik me af, als skeptisch wetenschapper, hoe men
aan die stellige uitspraken komt.
Maar goed, als men na gaat waar die consensus bereikt is, dan is dat tussen de universiteiten. En
welke afdelingen van die universiteiten zijn samen gekomen om dit te bespreken? Dat zullen de
milieu- en klimaat vakgroepen zijn. Vakgroepen die hun bestaansrecht halen uit gesubsisieerd
onderzoek naar het broeikaseffect, milieuvervuiling etc. Met de idée fixe dat de mens
verantwoordelijk is. Daar worden ook de subsidies vooral op uitgeschreven. Onderzoek naar de
rol van auto-rijden op het klimaat. Het effect van de industriële revolutie op de toename van
broeikasgassen.
De mensen die voor het milieu- en klimaat traject kiezen in de wetenschap zijn vooral de mensen
die overtuigd zijn van de menselijke rol in deze processen.
De skeptici hebben veelal geen zin deze vakgroepen te betreden en zich in dit veld te mengen. Dat
komt doordat geluiden anders dan 'Het is onze schuld en we moeten NU iets doen.' maar slecht
geaccepteerd worden binnen dit veld van wetenschap.
Dat is niet een erg wetenschappelijke houding. (A) Maarja, het onderzoekveld wordt betaald
door de vooraanname dat het milieu en het klimaat zwaar te lijden heeft onder het menselijk
bestaan. Onderzoek naar andere oorzaken voor klimaatverandering wordt amper
gefinancierd.
Het beetje geld voor dergelijk onderzoek komt van zwaar vervuilende industrie, G.W. Bush etc.
Dus de resultaten zullen toch niet geaccepteerd worden.
De betalende partij heeft een te groot belang bij een resultaat dat hen vrij pleit van elke
schuld.(B)
Wetenschappelijke consensus?
Dat denk ik niet( althas niet in 2005).
Er zou meer geld naar klimaat onderzoek moeten gaan.
Daar sta ik helemaal achter.
Neutraal geld wat naar neutraal onderzoek gaat.
Dus niet de standaard groepen die al jaren lang hun vooringenomen positie aan het bewijzen zijn.
Er moeten nieuwe onderzoeksgroepen zijn, die willen gaan onderzoeken hoe ons wereldje
nou echt werkt, welke factoren met elkaar balanceren en neutraal bepalen welke gevolgen
een verandering nou zal hebben.
Dat is een grote klus waar veel geld voor nodig is.
En dan zullen we uiteindelijk weten welke maatregelen we écht moeten nemen. Welke
maatregelen écht effectief zullen zijn.
Als we dan zo ver zijn, dan moet de wereld politiek haar verantwoordelijkheid ook wel nemen. De
nodige maatregelen zullen moeten volgen en de industrie zal verplicht moeten worden binnen korte
tijd over te schakelen op het nieuwe systeem. Een systeem waarmee duurzaam op onze planeet
geleefd kan worden.
Maar totdat we meer begrip hebben van hoe onze planeet werkt, kunnen we niet bepalen wat
duurzaam mogelijk is.
Dat is geblinddoekt een mijnenveld oversteken.
Niemand met enig gezond verstand doet zoiets, dus laten we dat met de toekomst van onze
planeet nou ook niet doen.
Het klimaat verandert = Dat doet het al miljoenen jaren in een semi-cyclische beweging.
Ik betwijfel echter of met stellige zekerheid te zeggen is dat de huidige opwarming abnormaal is
en door de mens veroorzaakt.
Ik betwijfel ook of we deze opwarming wel kunnen tegengaan. Ik ben ervan overtuigd dat we
een normale cyclus doormaken en het effect van menselijk handelen ligt meer in de snelheid
waarmee deze transitie plaatsvindt en wellicht de amplitude. Of die verschuiving in de cyclus
significant en desastreuzer is door menselijk gedrag, dat zou ik niet durven zeggen.
Wat ik slechts stel is dat ik in mijn omgeving zie dat onder de studenten natuurwetenschappen het
degene zijn die al fanatiek volger van Greenpeace en milieudefensie zijn en alle nuance overboord
hebben geschoven, die doorgaans afstuderen en gaan werken in het milieu-onderzoek. Deze groep
is bij begin van hun wetenschappelijk werk al niet meer in staat objectief te zijn.
Als er een onderzoek uitkomt waarin staat dat de mens weer eens iets fout heeft gedaan t.o.v. het
milieu haalt het de voorpagina.
Het bericht dat de oerwouden meer CO2 uitstoten dan we voorheen dachten (en waarop we de
broeikas rekenmodellen voor de wereld hebben gebaseerd) is een kolommetje van 3 zinnen op de
4e pagina van het zaterdagse wetenschapskatern.
De balans en proportie tussen de onderzoeken en berichtgeving inzake milieuwetenschappen is afwezig.
En ieder milieu rapport staat vol aannames en ongenuanceerde conclusies, die niet passen op
hetgeen waargenomen wordt. En daarin schuilt een gevaar. Namelijk dat we onze economie en
ontwikkeling gaan sturen in een richting, op basis van een verkeerd beeld van het systeem waarin
we leven op aarde. En krijgen we weer averechtse effecten. En ik weet al wie er verantwoordelijk
zullen worden gehouden voor de gebrekkige inzichten. Dat zijn de wetenschappers in het
algemeen, niet de selecte groep wetenschappers die voor het veld verantwoordelijk zijn.
Geplaatst op 11-01-2007
Vandaag op de Forum pagina van de Volkskrant een ingezonden brief van een aantal
wetenschappers over het klimaat.
Ze vechten de klimaat-consensus aan.
Een dapper besluit en wetenschappelijk gezien interessant.
Helaas is de redenering nogal knullig en zijn de CVs van de ondertekenende wetenschappers
nou niet echt indrukwekkend, kwa klimaatkennis.
Het betoog van deze wetenschappers stelt
ten eerste dat
de zogenoemde klimaat-consensus niet bestaat.
Er zou volgens de media en volgens Nature en Science een consensus onder
klimaatwetenschappers zijn dat
het klimaat verandert en
dat de mens de meest waarschijnlijke veroorzaker ervan was,
op basis van de kennis die we nu hebben.
De schrijvers van het Forum stuk, halen een enquète onder 470 wetenschappers met
klimatologische, geofysische of andere expertises die direct of zijdelings met klimaatverandering te
maken hebben, waarin grofweg
22% overtuigd was van de menselijke hoofdcomponent,
32% het absoluut oneens was met die conclusie
en de rest twijfelt.
Het volgende punt dat ze maken is meteen dat
zelfs als er al consensus was, dan nog betekent dat wetenschappelijk niets.
Er was ook ooit consensus over de platte aarde, en slechts enkele wetenschappers betoogden dat
dit onjuist was.
Deze minderheid bleek later gelijk te hebben.
Hoewel de schrijvers helemaal gelijk hebben dat consensus wetenschappelijk gezien niets
betekent.
Is het wel vreemd om eerst bijna te suggereren dat de consensus twijfel is, om daarna elke
consensus onderuit te halen door te beargumenteren dat wetenschappelijke feiten niet
middels consensus, maar experimenteel bewijs worden bepaald.
Vervolgens wordt er nog wat verteld over
hoe de correlatie CO2 en temperatuurveranderingen niet compleet is,
geen causaliteit bewijst en
dat alle klimaatmodellen nogal wat verschillende antwoorden geven, afhankelijke van hoe de data
gefilterd worden.
Daar hebben ze helemaal gelijk op zich.
Er zijn veel modellen en al die modellen zijn imperfect, doordat ze gebaseerd zijn op de beperkte
kennis die we nu hebben.
En dat de modellen niet passen op de gemeten werkelijkheid, is h챕t bewijs dat we nog lang niet
weten hoe onze aarde, en daarmee het aardse klimaat, te werk gaat.
De grote blunder die ze maken zit hem vooral in de staart.
Ze stellen dat het waarschijnlijker is dat
verschil in zonne-activiteit verantwoordelijk is voor de gemeten veranderingen in ons
klimaat, dan de CO2 uitstoot van de mens.
Laat dat nou recent gemeten zijn, en uit de resultaten van zonne-activiteit metingen kon géén
correlatie met de klimaatveranderingen getoond worden.
Dus zonne-activiteit is het in ieder geval niet.
Hoewel de schrijvers dus best wel wat verstandige kanttekeningen plaatsen bij de klimaat
consensus, presenteren ze het op zo'n manier dat ze zichzelf totaal ongeloofwaardig maken.
Het feit dat de helft werkzaam is of was in de zwaar vervuilende industrie, wekt nou ook niet
bepaald vertrouwen in de objectiviteit.
Er is wel iets met de zon en de aarde wat een heel goede verklaring kan zijn voor de
klimaatverandering, maar dat is niet de activiteit van de zon.
De baan van de aarde om de zon is namelijk niet stabiel.
De baan om de zon is een elips, wordt ons geleerd.
Dat is niet helemaal waar.
De baan van de aarde om de zon varieert van een elips naar een circel en terug.
Er zijn in deze variatie een aantal mechanismen met verschillende perioden.
De hoofdcomponent heeft een periode van ongeveer 400.000 jaar.
Twee andere componenten hebben een periodiek van iets minder dan 100.000 jaar en
130.000 jaar.
Tegelijk hebben we altijd geleerd dat de as van de aarde een beetje scheef staat, waardoor het
noordelijk halfrond in de zomer dichter bij de zon staat en in de winter verder.
Dat klopt wel, maar deze hoek is niet constant.
Hij varieert ook in de tijd van 22.1 tot 24.5 graden, met een periode van ongeveer 40.000 jaar.
Op dit moment staan we ongeveer halverwege met 23.44 graden.
Nog een variatie is de rotatie van de as.
De aarde is een soor zwabberende tol.
De aardas staat onder een hoek ten opzichte van het vlak van rotatie om de zon. Als je loodrecht op
dat vlak een as zou tekenen, de nul-as, dan zou je zien dat de werkelijke aardas rondom die nulas roteert, met een periode van ongeveer 20.000 jaar.
Deze rotatie maakt een verschil in of de halfronden in de zomer/winter dicht of ver van de
zon staan, danwel in herfst/lente. En dat maakt een verschil op hoe sterk het contrast is
tussen zomer en winter temperaturen.
(voor meer info over de rotatie van de aarde en verschillende effecten daarvan op klimaat, zoek op
'Milankovitch cyles', de onderliggende theorie. )
Al deze variaties vinden tegelijk plaats.
En allemaal hebben ze een effect op het klimaat.
Vari챘rend tussen opwarmend effect of afkoelend.
Dus elke cyclus die hierboven is genoemd (totaal 5 cycli) hebben een warmste en een koudste
toestand, simpel gezegd.
En allemaal hebben ze een andere periodiciteit en dus kunnen ze elkaar versterken en
afzwakken.
Deze samengang van cylci veroorzaakt volgens de geologen en astrofysici in ieder geval de
ijstijden, waarbij de grote ijstijden een periodiek van ongeveer 100.000 jaar hebben (maar niet
elke ijstijd is even dramatisch als het bevriezen van heel Europa) en kleine ijstijden hebben
een periodiek van ongeveer 40.000 jaar.
Als deze effecten zoiets dramatisch als een ijstijd kunnen veroorzaken, zou het mij niets verbazen
als het ook de huidige opwarming zou veroorzaken.
Correlatie tussen deze effecten en de temperatuur op aarde zou natuurlijk moeten worden
onderzocht.
Leg deze verschijnselen op een tijdlijn naast wat we weten van historische temperatuur gegevens.
Misschien komt er wel een perfect passende correlatie uit.
Ook dat bewijst geen oorzakelijk verband. Maar als er al geen goede correlatie is, kan je
causaliteit sowieso al vergeten.
In de tussentijd weten we nog altijd niet zeker of menselijke activiteit de oorzaak is van
klimaatverandering.
De wisselende opvattingen van wisselende wetenschappers maken er de zaak niet echt duidelijker
...
Overigens is de hoeveelheid atmosferische Co2 (1)gekoppeld aan de temperatuur over de laatste
650.000 jaar ( aangehaald in 'An Inconvenient Truth' ) behoorlijk overtuigend.___ (maar natuurlijk
niet te beoordelen door leken ) ...
Vanuit het principe ,'better safe than sorry' lijkt het mij nog altijd het verstandigste om uitstoot van
broeikasgassen te beperken.
De causaliteit is dan wel niet bewezen, maar stel dat die causaliteit er w챕l is, dan moeten we
niet wachten totdat het bewezen is, voordat we actie gaan ondernemen. Dan zijn we
misschien al te laat.
NOTEN
(A) Er is echter wel degelijk een bewezen trendverandering in het klimaat bezig ( na 2006 is
het onloochenbaar(?) geworden )
Zoiets kun je nooit aan de hand van casu챦stiek bewijzen of logenstraffen, zeg, aan de hand van
Katrina en Rita.
Ik verwacht van onze wetenschappelijke instituten, waar ook ze hun fondsen verwerven, dat ze
niets anders dan zo objectief mogelijk hun werk doen. En tot het tegendeel bewezen is ligt de
bewijslast aangaande hun eerlijkheid niet op hun schouders.
(B)Ik zou me ernstig zorgen gaan maken als de geldstromen door Shell, Ford, en de SUVfabrikanten in het algemeen aangeleverd werden.
Kijk - met name in Amerika is er een somtijds volstrekt hysterische anti-wetenschappelijke
beweging, die werkelijk niets nalaat om het lopende onderzoek verdacht te maken, met een tot in
het absurde doorgetrokken karikatuur van was Qabouter hier op mildere wijze betoogt. Elk rapport
dat vaststelt dat de 4-wheel-drives benzine slurpen en erg vervuilend zijn, en elk bericht dat
gletsjers simpelweg verdwijnen, wordt behandeld alsof de auteurs levensgevaarlijke
communistische bommengooiers zijn. Kwestie van: de boodschap staat je niet aan, dus vermoord je
de boodschapper. De achterliggende reden is dat de betrokken Amerikanen, overigens van zeer
rechtse snit, het rondsjezen in die protserige pseudo-jeeps en het kappen van eeuwenoude
Sequoia sempervirens-bomen ten koste van alles willen voortzetten. Als je van deze bezeten
agressievelingen wat meer wil weten, kijk dan maar eens op deze website: www.freerepublic.com.
(1) Co 2
is t niet de enige boosdoener
( methaan en H2S ( zwavelwaterstof ) liggen eveneens op de loer )
Het albedo ( ijskappen ) en het ozongat zijn trouwens ook factoren .....
Klimaatverandering laat vogels uitsterven
20 NOVEMBER 2006
Als de temperatuur meer dan twee graden Celsius warmer wordt ten opzichte van de
gemiddelde temperatuur voor de industriële revolutie, dreigt 38 procent van de Europese
vogels uit te sterven. Dit schrijft het WNF in een rapportage over de invloed van de
klimaatverandering op vogels.
foto: WNF
Voor het noordoosten van Australië is het toekomstbeeld nog somberder: het
uitstervingspercentage zou daar kunnen oplopen tot 72 procent. Bovendien is de temperatuur nu al
0,8 graden Celsius warmer dan voor de komst van de grote fabrieken.
De vogels sterven uit doordat het leefritme van de vogels niet langer overeenkomt met het ritme van
hun leefgebied, als gevolg van de klimaatverandering.
Een Europees voorbeeld hiervan is de bonte vliegenvanger. De trekvogel heeft zijn vliegschema
niet aangepast op de steeds eerder verschijnende insecten.
Dat betekent dat hij eigenlijk te laat terugkomt van de trek om genoeg voedsel te kunnen vinden.
Daardoor is het aantal bonte vliegenvangers in sommige delen van Europa de laatste jaren met
bijna negentig procent gedaald.
De klimaatverandering heeft vooral gevolgen voor vogels die zich minder makkelijk kunnen
verplaatsen naar een nieuwe leefomgeving. Volgens het rapport is de kans groot dat naast
sommige trekvogels ook zeevogels en vogels op eilanden, in bergen, in moerassen en in het
Noord- en Zuidpoolgebied het moeilijk krijgen.
Ze kunnen de concurrentie niet aan van uitheemse soorten die hun leefgebied binnendringen.
Informatie: www.panda.org/climate/birds
Bron: WNF
Vogels hebben al last van klimaatswijziging
http://www.hln.be/static/FOTO/pe/2/10/6/media_xl_840201.jpg
De gevolgen van de klimaatswijziging zijn al te merken bij de vogels in Europa, zo blijkt uit een
internationale studie die vandaag verscheen in de Public Library of Science (PLoS).
Verrassend
De bestudeerde vogelsoorten die lijden onder de opwarming van de Aarde zijn drie keer zo talrijk
als zij die ervan profiteren. "Hoewel de temperaturen recent weinig zijn gestegen, is het verrassend
vast te stellen op welk punt de impact reeds te zien is op de vogelsoorten die over heel Europa
gedijen", zei één van de auteurs van de studie, Frédéric Jiguet, van het Muséum national français
d'Histoire naturelle (MNHn).
Waarschuwing
De vorsers onderzochten 122 soorten. Van 30 vergrootte het gebied waarin ze voorkomen, bij 92
was er een vermindering. In totaal gedijen er 526 vogelsoorten in Europa. Indien de
klimaatsverandering zich doorzet, kunnen de gevolgen nog veel erger zijn, zo waarschuwen de
onderzoekers. "Wij moeten de temperatuurstijging onder de twee graden houden, anders
veroorzaakt dit een ravage op planetaire schaal", zegt Richard Gregory van de Royal Society for the
Protection of Birds. (afp/sam)
04/03/09
Tienduizenden zwaluwen sterven op terugweg naar Europa
Tienduizenden zwaluwen zijn kort voor hun terugkeer naar Europa omgekomen door een
onverwachte temperatuurdaling in Zuid-Afrika. Een koudefront, dat drie weken geleden van Angola
over Namibië en Botswana naar Zuid-Afrika stroomde, deed de temperatuur dalen van gemiddeld
21°C tot soms zelfs 9°C. "De vogels konden moeilijk voedsel vinden omdat het te nat en
regenachtig voor hen was", zegt de organisatie Birdlife. Hun lichaamstemperatuur en
bloedsuikerspiegel daalden enorm.
"Ze vielen met duizenden op de grond en stierven", aldus de organisatie. De bevolking dacht eerst
aan een massale vergiftiging. De zwaluwen die overleefden, zijn op 28 maart begonnen aan hun
terugkeer naar Europa. Volgens Birdlife komt een dergelijke massale sterfte bij trekvogels de
jongste jaren steeds meer voor. Ook andere soorten worden getroffen.
Volgens Birdlife zou dat te maken hebben met de klimaatswijzigingen. "Februari stond vroeger in
Zuid-Afrika bekend als een vochtige en maart eerder als een droge maand. Dat is nu veranderd",
aldus vogelexperts van de organisatie. Bij de vogels die het leven lieten, waren vooral
boerenzwaluwen (Hirundo rustica). (afp/adv)
Opwarming aarde ramp voor trekvogels
De opwarming van de aarde kan desastreuze gevolgen hebben voor veel soorten trekvogels, blijkt
uit een Brits onderzoek. Door de veranderende klimaatomstandigheden zullen de vogels veel
grotere afstanden moeten afleggen dan in het verleden.
400 km verder
Trekvogels die in Noord-Europa broeden en in Afrika overwinteren, zullen in de nabije toekomst tot
wel 400 km verder moeten vliegen, zegt onderzoeker Stephen Willis van de universiteit van Durham
in het vakblad Journal of Biogeography.
"Dit is slecht nieuws voor een vogelsoort als de grasmus (Sylvia communis). Voor deze soort
betekent de extra afstand een niet te onderschatten bedreiging", zegt Willis.
Broeden en overwinteren
De onderzoekers stelden op basis van computermodellen vast dat de broedgebieden van veel
kleine zangvogels naar het noorden zullen opschuiven, terwijl hun overwinteringsgebieden
hetzelfde blijven. Daardoor zijn ze dus langer onderweg. Negen van de zeventien onderzochte
vogelsoorten zullen het verschil tegen 2071-2100 gaan merken.
Duizenden kilometers
Zo'n 500 miljoen trekvogels, waarvan sommige niet meer dan 9 gram wegen, leggen jaarlijks
duizenden kilometers af tussen Afrika en Europa.
Enkele vogelsoorten, zoals de zwartkop (Sylvia atricapilla), zijn al bezig zich aan te passen aan de
nieuwe omstandigheden. Deze soort gaat niet meer op reis, maar blijft de hele winter in Engeland
hangen. Dit soort aanpassing is echter een uitzondering, aldus de onderzoekers. (afp/sam)
15/04/09