Datum - Raad053

Aan: de gemeenteraad
Datum
26 maart 2009
Uw kenmerk
Uw brief van
Onderwerp
Economische recessie en middelenkader
Ons kenmerk
0900020117
Telefoon
(053) 481 81 12
Behandeld door
E.A. Smit
Aan de leden van de Raad,
In de stedelijke commissie van 9 maart hebben wij u geinformeerd over de op handen zijnde actualisatie van
ons middelenkader en hebben wij orienterend gesproken over de aanpak van de recessie. In een brief van 9
maart hebben wij u geinformeerd over de te verwachten effecten en de inzet van de gemeente om een bijdrage
te leveren aan het verkleinen van de effecten van de recessie. In overleg met het presidium is afgesproken dat
wij maandag 30 maart a.s. in uw vergadering verder met u in dialoog willen gaan over de actualisatie van het
middelenkader, inclusief knelpunten, de stand van zaken rond de aanpak van de recessie en de effecten van
het maatregelenpakket van het rijk (voor zover bekend) voor Enschede.
Aanpak recessie
In de brief van 9 maart jl hebben wij u al op hoofdlijnen geinformeerd over een pakket samenhangende
maatregelen die in ontwikkeling zijn om de recessie in te dammen en ook nieuwe perspectieven te creeeren.
Het uitgebreide rapport Mogelijke Effecten economische recessie Enschede (maart 2009) hebben wij tot op
heden nog niet formeel aan uw Raad aangeboden. Uit het rapport blijken mogelijkheden voor de woningmarkt,
de arbeidsmarkt, economie en duurzaamheid. Versterking van de structuur en verduurzaming van de economie
ziet het kabinet ook als belangrijke dragers onder het maatregelenpakket voor de aanpak van de recessie.
In de afgelopen periode hebben de leden van het college afzonderlijk met hun gesprekspartners in de stad
gekeken naar de in het rapport opgenomen maatregelen. Ook zijn bestaande banden met partners in de
bouwwereld, corporaties, werkgevers, arbeidsbemiddelende instanties en onderwijsinstellingen geintensiveerd.
Het pakket aan maatregelen wordt samen met ‘’ de stad’’ uitgewerkt. Ook worden de maatregelen afgezet
tegen het pakket aan rijksmaatregelen die gisteren zijn gepresenteerd. Zo proberen wij meerwaarde in onze
aanpak te realiseren. Zodra wij het maatregelenpakket voldoende hebben uitgewerkt om tot uitvoering over te
gaan zullen wij u vragen het pakket te ondersteunen. Ons streven is erop gericht dit integraal mee te laten
lopen met de op te stellen kadernota, waarvan de vaststelling door uw raad is voorzien op 29 juni 2009.
Tijdens uw vergadering op 30 maart zal vanuit enkele portefeuilles worden aangegeven welke stappen er
inmiddels zijn gezet bij de verdere uitwerking van de maatregelen. Een update van de monitor die in het rapport
is aangekondigd is als bijlage bij deze brief gevoegd.
Concernstaf
Postbus 20
7500 AA ENSCHEDE
Bezoekadres:
Langestraat 24
7511 HC ENSCHEDE
Algemeen telefoonnummer: 053 4818181
Doorkiesnummer: (053) 481 81 12
Faxnummer: (053) 481 81 45
Ons kenmerk: 0900020117
Datum: 26 maart 2009 Pagina: 2
Twentse Top
Op initiatief van de voorzitter van de Regio Twente en de directeur van de Kamer van Koophandel Oost
Nederland is afgelopen zaterdag gesproken over hoe Twente er economisch voorstaat en welke acties ten
gunste van de economie kunnen worden voorbereid en ingezet. Gesproken is met partners uit het
bedrijfsleven, onderwijs en overheid. Het Platform Onderwijs Werk en Inkomen (POWI), onder voorzitterschap
van wethouder Koomen, dat al enige initiatieven heeft ontplooid is ook parnter in het gesprek.
Uit het rondje langs de velden is gebleken dat de vooruitzichten in Twente de trend volgen die we ook op
landelijke schaal zien. Naast de bouw waar de recessie al eerder zichtbaar was gaat het nu om de
dienstensector, groothandel en (toeleverings)industrie. De verwachting is dat de detailhandel op korte termijn
zal volgen. Vraaguitval en financiele beperkingen (financial load) zijn belangrijke crisisindicatoren.
Conclusie uit het overleg was dat vertrouwen en samenwerking een belangrijke basis is om de recessie het
hoofd te bieden. Maatregelen waar naar gekeken wordt zijn optimalisatie kredietverstrekking, andersoortige
financieringsondersteuning bijv. via subsidieregelingen. Ook wordt gekeken naar allianties tussen bedrijven op
het gebied van techniek en Research en Development inclusief het zoeken naar nieuwe markten, behoud van
kennis vanuit bedrijven. De onderwijsinstellingen zullen samen met instellingen voor arbeid en onderwijs, zoals
het mobiliteitscentrum, Platform voor werk en inkomen en de Taskforce Techniek, Onderwijs en arbeidsmarkt
arrangementen gaan ontwikkelen om jongeren vast te kunnen houden dan wel scholingstrajecten aan te
bieden. Voor het bedrijfsleven wordt gekeken of er een versnelling in bepaalde procedures kan worden bereikt
wat de slagvaardigheid ten goede komt. De gesprekken over de regionale aanpak worden periodiek
gecontinueerd waarbij uiteraard ook de relatie wordt gelegd met het maatregelenpakket van het rijk.
Stimuleringspakket rijk: aanvullend beleidsakkoord
In onze brief van 9 maart jl hebben wij slechts aangekondigd dat het kabinet zicht buigt over een pakket aan
maatregelen om de economie te stimuleren en de overheidsfinancien op langere termijn gezond te houden.
In de wetenschap dat Nederland alleen de recessie niet kan opheffen is er afgelopen periode indringend
gesproken over maatregelen om de gevolgen te dempen. En over de ambitie voor de toekomst. Dit alles heeft
geleid tot een aanvullend beleidskader dat gisteren door het kabinet is gepresenteerd.
Het kabinet heeft een stimuleringspakket gepresenteerd voor met name de jaren 2009 en 2010 om zo de
gevolgen van de economische krimp voor huishoudens en bedrijven te beperken. Onder de veronderstelling
dat vanaf 2011 weer sprake is van economische groei, zal vanaf dan een aantal gerichte bezuinigmaatregelen
worden getroffen om de overheidsfinanciën weer op orde te brengen.
Het stimuleringspakket van € 6 miljard ziet er als volgt uit:
Omschrijving (x € 1 miljard)
2009
2010
Arbeidsmarkt, onderwijs en kennis
Duurzame economie
Infrastructuur en woningbouw
Bedrijfsleven
0,7
0,6
0,7
0,7
1,1
0,6
1,1
0,5
Totaal
2,7
3,3
2011 e.v.
0,6
-0,6
0,0
Arbeidsmarkt, onderwijs en kennis
 Behoud en herstel van werkgelegenheid met prioriteit bij het voorkomen van jeugdwerkloosheid.
 Invoering van deeltijd-WW.
 Versterking van MBO, zij-instromers, werkscholen en wijkscholen.
 Versterking van de kennisinfrastructuur.
Ons kenmerk: 0900020117
Datum: 26 maart 2009 Pagina: 3
Duurzame economie
 Investeren in duurzaamheid, energiezekerheid en innovatie.
 Sloopregeling voor auto’s.
 Stimulerende maatregelen voor energiebesparing aan woningen.Infrastructuur en woningbouw
 Versnelde investeringen in de onderhoud van infrastructuur en in de bouw.
 Forse impuls voor bouw van zorginstellingen, scholen en stedelijke vernieuwing.
Bedrijfsleven
 Liquiditeitsverruiming voor bedrijfsleven zoals versoepeling van verliesverrekening over 2008.
 Afschaffing vliegtax.
Voor wat betreft de gevolgen van een verslechtering van de economie is het van belang te weten dat de
uitkering uit het gemeentefonds is gekoppeld aan de uitgaven van het Rijk. De genoemde extra maatregelen
worden bekostigd uit de bezuinigingen vanaf 2011.
De bezuinigingsmaatregelen bedragen € 5 miljard structureel per jaar. Deze bestaan uit:
Omschrijving (x € 1 miljard)
2009
2010
Loonmatiging collectieve sector
Taakstelling
totaal
2011 e.v.
-3,2
-1,8
0,0
0,0
-5,0
Loonmatiging collectieve sector
De nieuwe CAO’s voor overheidspersoneel worden nominaal op nul gezet.
Taakstelling
De rentekosten voor de hogere tekorten in 2009 en 2010 bedragen € 1,8 miljard. Deze bezuiniging zal in de
vorm van een combinatie van verlagen van groei van uitgaven en herprioritering in de rijksbegroting 2010
worden opgenomen.
Om de collectieve voorzieningen ook op lange termijn in tact te kunnen houden is het noodzakelijk om vanaf
2015 het zogenaamde houdbaarheidspakket door te voeren. Dit pakket bestaat uit:
 Verhoging AOW-leeftijd van 65 jaar naar 67 jaar.
 Verlaging van de zorgtoeslag.
 Eigenwoningwaardeforfait voor huizen met waarde boven € 1 miljoen niet aftoppen.
 Structurele doorwerking huidige maatregelen op middellange termijn.
Gevolgen gemeente Enschede
Op 1 april 2009 is het bestuurlijk overleg tussen VNG en het Rijk. Hierin zullen concrete afspraken worden
gemaakt over de in de kabinetsplannen genoemde eigen stimuleringsmaatregelen van gemeenten en
provincies. Enschede heeft hiervoor ook een aantal zaken aangeleverd.
Het uitgavenpatroon van het kabinet blijft in 2009 en 2010 op peil. Normaliter betekent dit dat ook de uitkering
uit het gemeentefonds op het huidige niveau wordt gehandhaafd. In de plannen wordt echter aangekondigd dat
voor 2009 en 2010 de accressystematiek buiten werking zal worden gesteld. Ook hierover zullen in het
bestuurlijk overleg afspraken moeten worden gemaakt. Momenteel zijn de gevolgen van de kabinetsplannen op
de uitkering uit het gemeentefonds dan ook niet in te schatten.
De bezuinigingen vanaf 2011 zullen zeer waarschijnlijk wel een negatief effect hebben.
Een aantal punten uit het kabinetsplan raakt ook Enschede. De omvang en gevolgen zijn echter momenteel
niet bekend. Het gaat dan o.a. om:
 Verruiming investeringsmogelijkheden als gevolg van versteviging van stedelijke vernieuwing, GSB en
wijkaanpak via BLS en ISV.
 Extra middelen voor onderhoud en bouw van zorginstellingen en scholen.
 Invoering deeltijd-WW voor het bedrijfsleven ter voorkoming van werkloosheid, faillissementen en behoud
van geschoolde arbeidskrachten.
 Aanvullende middelen voor de bestrijding van jeugdwerkloosheid en verruiming schuldhulpverlening.
 Gelden voor energiebesparende maatregelen voor woningen als aanvulling op het eigen initiatief voor
energiebesparingleningen.
Ons kenmerk: 0900020117

Datum: 26 maart 2009 Pagina: 4
Herziening CAO gemeentepersoneel in 2009. Beoogd is een nominale nullijn.
Actualisatie middelenkader.
In de brief van 9 maart hebben wij u op hoofdlijnen al geinformeerd over actualisatie van het middelenkader. In
de stedelijke commissie van 9 maart jl. is een eerste globale schets gegeven van onze financiële positie.
Daarin gaven wij aan dat wij een beperkt positief middelenkader hebben van 2 mln euro in 2010 aflopend tot 1
mln euro structureel vanaf 2013. Dat is inclusief de nog in te vullen generieke taakstelling (apparaatskosten)
van 2 mln euro vanaf 2010 en 4 mln euro vanaf 2012. Deze is reeds gemeld in de programmabegroting 20092012. Vervolgens benadrukten wij dat wij geconfronteerd worden met knelpunten die om een financiële
oplossing vragen. De omvang daarvan is fors.
Tevens gaven wij aan dat de recessie ons middelenkader ook niet zal sparen. Het Rijk heeft inmiddels haar
maatregelen bekend gemaakt. De eerste jaren zal nog fors worden geïnvesteerd, pas vanaf 2011 zal worden
bezuinigd. Wat dit precies betekent voor onze gemeentefinanciën, is op dit moment nog niet exact aan te
geven, zoals hierboven al gemeld. Dit vraagt een zorgvuldige doorrekening op basis van meer gedetailleerde
informatie. In het verdere vervolg gaan wij daarom alleen in op de knelpunten.
De afgelopen periode zijn wij aan de slag gegaan de knelpunten uitgebreider in beeld te brengen. Hoewel alle
knelpunten serieus om dekking vragen, kunnen we onderscheid aanbrengen in de hardheid daarvan. Dat
onderscheid geven wij aan door de knelpunten in een zevental categorieën onder te verdelen. De definiëring
daarvan is bijgevoegd als bijlage A.
Ons college buigt zich, ondersteund door het CMT, op dit moment over de exacte indeling van knelpunten in
categorieën als ook over de hardheid van de bedragen. Het is daarom nog te vroeg u een gedetailleerd
overzicht te verschaffen. Wel kunnen we u op hoofdlijnen meenemen in de oorzaken en problematiek van deze
knelpunten.
Kijkend naar het totaal van de knelpunten – en dan met name in de categorieën 1 tot en met 3 – dan
constateren wij grofweg een tweedeling. De eerste groep, in omvang de meest forse, betreft een bundeling van
knelpunten als gevolg van afwenteling door het Rijk. Als tweede een groep Enschede-specifieke knelpunten.
Hieronder gaan wij kort in op beide groepen.
Afwentelingen Rijk
Als het gaat om de eerste groep dan betreft het gevolgen voor onze gemeente als gevolg maatregelen die door
het Rijk genomen worden. Daarbij onderscheiden wij drie grote brokken: 1) Maatregelen WMO, 2) Eindigheid
tijdelijke financiering en 3) overig.
Ad 1) De maatregelen die het Rijk neemt ten aanzien van de WMO zijn het meest fors. Dit meldden wij u al bij
de tweede concernrapportage 2008. In totaal beslaat dit knelpunt zo’n 7,5 mln euro structureel. Het Rijk neemt
maatregelen op het gebied van de AWBZ waardoor de vraag naar huishoudelijke hulp zal gaan toenemen.
Daarnaast worden wij geconfronteerd met een verplichte aanbesteding van huishoudelijke hulp, waarbij de
prijzen per uur aanzienlijk zullen gaan stijgen. Dat komt omdat goedkopere alfahulpen na wetswijziging deze
hulp niet meer mogen leveren. Vervolgens worden wij geconfronteerd met meerkosten AWBZ als gevolg van
de effecten van herindicaties begeleiding (uitgangspunt wordt dat cliënt zelfstandig in begeleidingsvraag
voorziet en geen beroep doet op AWBZ) en ontredderde gezinnen (deze gezinnen en alleenstaanden worden
fors beperkt in toegang tot AWBZ). Van het totaal van 7,5 mln euro is 5,5 mln euro echt hard te noemen. Van
de overige 2 mln euro is er mogelijk beperkte bewegingsruimte, maar dat vraagt wel keuzes ten aanzien het
voorzieningenniveau.
Ad 2) De tweede groep betreft de eindigheid van rijksfinanciering, zoals de GSB-middelen. Van deze middelen,
die inmiddels een lange looptijd kennen, was bekend dat deze eindig zouden zijn. Dat hebben wij ook als
uitgangspunt gehanteerd bij de inzet van deze middelen. Voor veel beleidsvelden zal de eindigheid van deze
financiering dan ook geen problemen geven. Door de grote reikwijdte van deze middelen echter is de inzet
hiervan in de loop der jaren op een aantal vlakken onontkoombaar vervlochten geraakt met ons reguliere
beleid. Daarmee is de inzet gedeeltelijk structureel geworden en leidt beëindiging van deze financieringsstroom
tot knelpunten. Hoewel er op dit moment nog geen zekerheid over bestaat gaan wij uit van slechts een
beperkte voortzetting dergelijke financiering door Rijk. Het totaal van deze knelpunten loopt op tot grofweg 8
mln euro structureel.
Ad 3) Als laatste zien wij nog een aantal overige maatregelen die het Rijk neemt die financiële gevolgen heeft
voor onze organisatie. Bijvoorbeeld de bundeling van bijstandverlening zelfstandigen met het I-deel van de
WWB, waardoor geen aanspraak meer gemaakt kan worden op de hardheidclausule, de inkoop van
ouderenpensioen Brandweer en de consequenties van maximering van tarieven van bijvoorbeeld het paspoort
Ons kenmerk: 0900020117
Datum: 26 maart 2009 Pagina: 5
(wij kunnen niet alle kosten in het tarief versleutelen) en andere verscherpte vereisten ten aanzien van
overheidsdocumenten.
Enschede-specifiek
De tweede groep betreft Enschede-specifieke knelpunten. Die vallen hoofdzakelijk uiteen in drie componenten,
te weten: 1) aanbestedingen, 2) knelpunten die reeds aan uw raad zijn gemeld en 3) correcties op het
middelenkader.
Ad 1) Voor het leerlingenvervoer is eind 2008 een hernieuwde Europese aanbesteding uitgevoerd. Daaruit blijkt
een forse toename van de tarieven. Ten aanzien van de regiotaxi moet binnenkort een hernieuwde
aanbesteding opgestart worden. Op basis van het verlengingscontract met Connexxion achten wij het reëel dat
ook deze tarieven fors omhoog gaan. Het totale effect van deze aanbestedingen is ruim 1 mln euro per jaar.
Ad 2) De tweede categorie betreft knelpunten die reeds aan uw raad gemeld zijn en om een oplossing vragen.
Daarbij gaat het onder andere om de kinderboerderijen, Alifa, Citymarketing, aanleg nieuw sportpark Boekelo,
Twentse Welle en TV Enschede FM.
Ad 3) De derde categorie betreft correcties op het middelenkader om het huidige beleid op hetzelfde niveau
door te zetten. Dat geldt voor Onderwijshuisvesting en het wegenbeleidsplan, oplopend tot een bedrag van 2,5
mln euro structureel. Het gaat hierbij vooral om het niet meer beschikbaar zijn van vrijvallende kapitaallasten in
onze begroting voor deze zaken. Ook is inmiddels een extern onderzoek uitgevoerd naar de (genormeerde)
kosten voor het onderhoud en beheer van onze stad (stadsdeelbeheer, havens en weginrichting). Dit komt
voort uit de Kadernota/Programmabegroting 2009-2012. De uitkomsten van dit onderzoek, die op dit moment
door ons nog kritisch worden getoetst, zijn dat grofweg een structureel bedrag van 8 mln euro nodig is.
Daarnaast is het in 2004 door uw raad vastgestelde wegenbeleidsplan slechts tot en met 2009 in onze
begroting verwerkt. Dat had structureel moeten zijn. Deze omissie vraagt aanvullend voor bijna 1 mln euro aan
structurele reparatie. Het niet geheel oplossen van deze categorie knelpunten is een optie, maar vraagt
besluiten ten aanzien van het voorzieningenniveau.
Oplossingen
Zoals eerder aangegeven onderwerpen wij de geïnventariseerde knelpunten binnen onze portefeuilles nog aan
een kritische blik. Vast staat al wel dat een aanzienlijk bedrag resteert waarvoor een oplossing gevonden moet
worden. Immers wij zijn nog steeds gebonden aan het rijksbeleid een meerjarige sluitende begroting te
presenteren. In deze tijden van recessie, waarvoor overigens de mogelijke financiële consequenties ook nog in
kaart gebracht moeten worden, geeft het Rijk hiervoor geen tijdelijke verruiming. Wij zijn op dit moment volop
bezig om oplossingen te vinden. De komende periode zullen wij de mogelijke zoekrichtingen verder
intensiveren. Een aantal uitgangspunten dat ons college op dit moment ziet is:
- De eindigheid van Rijksfinanciering ook als zodanig overnemen;
- Rijksafwentelingen niet zondermeer overnemen en voorzien van dekking;
- Door middel van maximale bijsturing in de exploitatie gedurende 2009 de knelpunten voor de jaarschijf
2009 tot een minimum beperken;
- Van belang is wel om een nader te bepalen bedrag als cofinancieringsgeld aan te houden. Voor
versnelling van investeringen kan Rijk of Provincie cofinancieringsgeld beschikbaar stellen. Dat vereist
beschikbare financiële ruimte in ons kader
In uw vergadering van 30 maart bestaat er uiterraad ruimte om met ons over de (categorien) knelputen verder
van gedachte te wisselen. Immers ze vormen mede de basis voor de verdere inrichting van een geactualiseerd
middelenkader, eindigend in de kadernota. Het lijkt ons ook goed met u een eerste gesprek te voeren over de
mogelijke oplossingen. Oplossingen die kunnen variëren van taakstellende (kaasschaaf) dan wel gerichte
bezuinigingen binnen onderdelen van de programma’s tot inkomstenverhogende maatregelen.
In de periode daarna zullen wij rekening houdend met de uitkomsten van de gesprekken met uw raad een
aantal oplossingenrichtingen nader uitwerken om deze vervolgens in opmaak naar de Kadernota te
concretiseren. In de raadsvergadering van 11 mei zou dan besluitvorming moeten plaatsvinden over
oplossingsrichtingen ter dekking van het tekort en op 29 juni bij de besluitvorming over de kadernota het op
hoofdpunten meerjarig sluitend maken van onze begroting. Taakstellingen die daaruit voortvloeien moeten dan
nader worden ingevuld bij de programmabegroting in november 2009.Tegelijk moet dan besluitvorming
plaatsvinden over mogelijke intensiveringen m.b.t. de recessie en over de mate en het tempo waarin wij
voortgaan met de majeure investeringen.
Tijdens uw bespreking op 30 maart willen wij ook graag met u van gedachten wisselen op welke
tussenliggende momenten wij hierover met u weer in dialoog zouden moeten gaan.
Ons kenmerk: 0900020117
Datum: 26 maart 2009 Pagina: 6
Hoogachtend,
Burgemeester en Wethouders van Enschede,
de Secretaris,
de Burgemeester,
(M.J.M. Meijs)
(P.E.J. den Oudsten)
Bijlagen:
rapport Mogelijke Effecten economische recessie Enschede
Indeling categorieen knelpunten
Monitor economische recessie peildatum 17 maart 2009