het signaleringsgesprek - Kennisplein gehandicaptensector

SIGNALEREN …
maar eerst even dit!
Workshop voor leernetwerkbijeenkomst LVB en verslaving
29 mei 2012
Marijke Bouts
Mondriaan Verslavingspreventie
Tel. 046 457 10 60
Hoe herken je probleem gebruik?
Noem eens een aantal signalen waarvan je kunt vermoeden dat
er sprake is van beginnend problematisch middelengebruik
Herkenning van gebruik van
genotmiddelen
Wat wil je zien?
– Dat iemand zojuist iets heeft gebruikt?
– Dat iemand bezig is te experimenteren met
genotmiddelen?
– Dat iemand bezig is riskant te expermenteren
met genotmiddelen?
– Dat iemand verslaafd is aan genotmiddelen?
Structurele aanpak volgens
stoplichtmodel
• Groen: niet-gebruiker, wel
risicogroep
• Oranje: experimenteel tot
risicovol gebruik
• Rood: problematisch
middelengebruik tot
middelenafhankelijkheid
Nodig
• Goed screeningsinstrument (SumID-Q)
• Materialen voor de juiste interventie op het
juiste niveau:
– LVB folders over genotmiddelen
– Spelmateriaal (Trip)
– Voorlichting op maat (Bekijk ‘t nuchter))
– Motivatietraining (Bekijk ‘t nuchter)
• Samenwerking met Verslavingszorg
Opdracht
Bespreek in je groepje:
• Is dit materiaal bruikbaar voor jouw
doelgroep?
• Wanneer en hoe zou je het inzetten?
• Wat heb je nodig om dit materiaal te
kunnen gebruiken?
• Waar haal je dat?
• Knelpunten voor het gebruik?
Structurele aanpak volgens
stoplichtmodel
• Groen: niet-gebruiker, wel
risicogroep: positief bekrachtigen,
folders inzetten, websites,
groepsvoorlichting
• Oranje: experimenteel tot risicovol
gebruik: voorlichting,
motivatietraining, individuele
begeleiding
• Rood: problematisch
middelengebruik tot
middelenafhankelijkheid:
motivatietraining en hulpverlening
Stadia van gebruik
ONAFHANKELIJKHEID
 Kennismaking 
Hoeveelheid
stoppen
onbelangrijk
 Experimenteren 
stoppen
Hoeveelheid vormt
 Sociaal gebruik 
een risico
(tolerantie vorming)
stabiel / stoppen
 Gewoonte gebruik 
minderen / stoppen
 Problematisch gebruik 
minderen / stoppen
Functie om problemen
Hoeveelheid is een
op te lossen
probleem op zich
AFHANKELIJK
VERSLAVING
minderen / stoppen
Functie in zichzelf
Verslavingsspiraal
Redenen voor gebruik
Effecten
• Geeft een lekker gevoel
• Lang door kunnen gaan
• Rustig worden
Groepsprocessen
• Meedoen met anderen/erbij willen horen
• Gezelligheid
• Stoer zijn
• Geen ‘nee’durven zeggen
Individuele aspecten
• Nieuwsgierigheid
• Verkennen van grenzen
• Spanning zoeken
• Verdrijven van verveling
• Wegstoppen van problemen
9
Redenen om niet te veranderen
• Veranderen is niet aantrekkelijk! (middelen maken
minder saai)
• Geen prioriteit (andere zaken die aandacht vragen)
• Geen zelfvertrouwen
• Gebruik is sociaal gemeengoed
• Niet weten hoe
• Onvoldoende vaardig
• Irritatie door bemoeizucht hulpverleners
10
Voorwaarden voor
gedragsverandering cliënt
Algemeen
• Voldoende eigenwaarde
• Geloof in competentie
• Onderkennen risicogedrag
• Zorgen over risicogedrag
Permanente uitgang
Consolidatie
Actieve
verandering
Beslissing
Tussentijdse uitgang
Bij de LVB-er:
• Steun, begrip en acceptatie van omgeving
• Passend zorgbeleid
• Alternatieven voor het huidige gedrag
Terugval
Voorbeschouwing
Overpeinzing
Start
Opdracht 'het signaleringsgesprek'
Je werkt als begeleider bij een LVB organisatie. Peter is een van
je cliënten. Je kent hem nog niet zo lang en het gebruik van
genotmiddelen is nog nooit ter sprake gekomen.
Peter is 28 jaar. Afgelopen weekend is hij uit geweest.
Hij heeft toen ook een party bezocht. Je vermoedt dat Peter daar
pillen heeft gebruikt. Je vindt hem al een aantal weken moe uitzien
en je denkt dat hij ook wat is afgevallen. Op maandag heeft hij ook
veel moeite met opstaan. Je wil dit met hem bespreken.
Je hebt op maandagochtend een gesprek met hem.
Opdracht:
1. Schrijf op welke signalen er zijn.
2. Schrijf op wat het doel is van het gesprek dat je met Peter gaat
voeren.
Het doel van een signaleringsgesprek
- Bieden van veiligheid en vertrouwen
- Verduidelijken van jouw rol (welke pet heb je op)
- Verduidelijken doel van de gesprekken
- Rustig verkennen wat er met de cliënt aan de hand is
En niet: dat je zeker wilt weten dat een cliënt alcohol/drugs
heeft gebruikt en welke drug dat is
Do’s en dont’s in een
signaleringsgesprek
•
•
•
•
•
•
Houdt het contact kort
Stel eenvoudige vragen
Sluit aan bij denk- en leerstijl
Niet te veel informatie tegelijk
Gebruik visueel materiaal
Mondjesmaat een beroep op inzicht, reflectie,
gevoel voor humor
• Zorg dat er niet te veel druk komt
• Eindig altijd concreet en op maat
Leren en veranderen bij LVB
• Beter in ‘zien en doen’ dan in ‘horen en
begrijpen
• Leren
–
–
–
–
–
sneller als er eigen voordeel is
beter als materie hen raakt
van herhaling, gewoontetraining, terugvertellen
van toepassen
van het samen ordenen van gedachten en bespreken
van verschillende perspectieven
– eerder als het perspectief heeft
Kenmerken open gesprek
- Kijk de ander aan en knik. Door te kijken of te glimlachen
laat je merken dat je de ander begrijpt
- Stel open vragen
- Houd je eigen ideeën, kritiek, oplossingen etc. achterwege.
Geef alleen je mening als erom gevraagd wordt.
- Verplaats je in de ander
- Vat wat er gezegd is in eigen woorden samen, check of je
het goed hebt begrepen.
Stadia van gedragsverandering
Permanente uitgang
Volhouden
Uitvoeren
Beslissen
Tussentijdse uitgang
Terugval
Voorstadium
Overwegen
Start
Voorstadium
Kenmerk: "Nee, er is niets aan de hand"
Doel begeleiding
Contact, bevorderen eigenwaarde, bevorderen kennis en
probleembesef
Tips
• Ga niet in discussie, moraliseer niet
• Stel open vragen, vat samen
• Geef objectieve informatie
• Sta open voor motieven jongere
• Educatieve groepsinterventies
18
Overwegen
Kenmerk:“Misschien, ik zal er eens over nadenken”
Doel begeleiding (algemeen)
• Verminder aantrekkelijkheid gebruik, bespreken voor- en
nadelen, verbeteren eigen effectiviteit, bezorgdheid
vergroten
Tips
• Vergroot bewustzijn van risico’s; vergroot ongerustheid; ga
doorvragen, concretiseren en reflecteren; geef objectieve
informatie en ga heretiketteren
19
Beslissen
Kenmerken: “ja, ik ga er wat aan doen”
Doel begeleiding
• Help te beslissen hoe te veranderen, help te kiezen:
minderen of stoppen
Tips
• Wees alert op hoge doelen en sociaal wenselijke antwoorden
• Wees alert op ongenuanceerde impulsieve keuze
20
Uitvoeren
Kenmerk: “Ik zet m’n schouders er onder”
Doel begeleiding
• Help de doelen te halen, ondersteun positieve keuzes cliënt
Tips
• Vallen en opstaan hoort er bij, bekrachtig positief (belonen)
• ook begeleidingsteam moet vallen en opstaan
accepteren
21
Volhouden
Kenmerk: “ik houd het vol!”
Doel begeleiding
• Help jongere verandering vast te houden
Tips
• Bespreek risicosituaties,
• maak voordelen huidige situatie concreet
• bekrachtig positief
22
Terugval
Kenmerk: “Jammer maar geen ramp”
Doel begeleiding
• Help terug te komen in beslissingsfase
• Voorkom demoralisatie en ondersteun
• Houd als team ook moed
Tips
• Benoem de terugval als een leerervaring (doorstart),
• Bied snel laagdrempelig ondersteuning
• Houd positief contact
23
Alcohol- en drugsgebruik
voorkomen
•
•
•
•
Beginleeftijd van gebruik uitstellen
Niet-gebruik stimuleren
Problematisch gebruik signaleren
Problematische gebruikers doorverwijzen naar de
verslavingszorg
• Algemene risicofactoren komen juist bij mensen met
LVB vaker voor, zoals:
– Lage SES
– (Bijkomende) psychische problemen
– Beperkte vaardigheden om met stressvolle gebeurtenissen om
te gaan
24
Risicofactoren voor
problematisch gebruik
Individueel
• Leerproblemen
• Psychische problemen
• Mishandeling
• Het slecht doen op school/werk
• Aangesloten zijn bij groep die hetzelfde over drugs denkt
Familie
• Ruzie binnen het gezin en scheiding
• Tolerantie van alcohol- en drugsgebruik
• Criminaliteit
Sociaal
• Armoede
• Probleemwijk
• Werkeloosheid
25
Specifieke risicofactoren
• Omgevingsfactoren
–
–
–
–
Druk vanuit de nabije omgeving
Beschikbaarheid van middelen
Afwezigheid van toezicht
Ontbreken van stabiele relaties, ondersteunend sociaal netwerk,
dag- of vrijetijdsbesteding
– Overvraging
• Individuele factoren
–
–
–
–
Zelfregulatie schiet tekort
Beïnvloedbaar
LVB en bijkomende problematiek
Van huis uit moeilijk lerend
26
Informatieve websites
– www.drugsinfo.nl
– www.alcoholinfo.nl
27
Instellingen voor verslavingszorg
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
www.boumanggz.nl
www.brijder.nl
www.centrummaliebaan.nl
www.indigo.nl
www.iriszorg.nl
www.jellinek.nl
www.mondriaan.eu
www.novadic-kentron.nl
www.parnassia.nl
www.tactus.nl
www.vnn.nl
www.vvgi.nl
28
Bedankt voor jullie
aandacht
Marijke Bouts
Mondriaan Verslavingspreventie
T 046 4571060
E [email protected]
Checklist: in gesprek
met een cliënt
• Signalen van mogelijk (problematisch) gebruik
• Doel van gesprek
• Leefsituatie (thuissituatie, hobby’s, sociale
contacten, …)
• Drugsgebruik (welke, waarom, wanneer, hoeveel,
hoe vaak?)
• Probleembeleving
• Stadium van gedragsverandering
• Vervolg (afspraken)
30
Signaleringsproces
1. Ontstaan van vermoedens
– Waarnemen
– Herkennen
– Interpreteren (voorlopig)
2. Onderbouwen van vermoedens
- Toetsen
- Combineren van signalen
3. Bevestigen van vermoedens
- Gesprek voeren
- Analyseren
31
Nodig om goed te kunnen signaleren
In de organisatie:
• Visie m.b.t. middelengebruik
• Beleid m.b.t. middelengebruik, signaleren en
begeleiden
• Regelgeving
• Deskundigheid en
deskundigheidsbevorderingsplan
• Faciliteiten, bijvoorbeeld collegiaal overleg
Nodig om goed te kunnen signaleren
Bij de medewerkers:
• Open houding
• willen & durven zien
• Kennis
• over alcohol en andere drugs, middelengebruik en –
misbruik
• Vaardigheden
• Informatie verzamelen
• Gespreksvoering
• Vertrouwen en veiligheid
Enkele signalen voor
problematisch gebruik
Veranderingen in:
•
•
•
•
•
•
Gedrag: prikkelbaar, agressief, veel praten over
middelengebruik, verstoord dag- en nachtritme
Sociale omgeving: verlies vrienden,
relatieproblemen, toename "vage vrienden"
Stemming: extra vrolijk, somberheid, angstig
Gezondheid: vaker ziek, afname of toename
gewicht, minder energie maar ook momenten
van functioneren op de toppen van energie
School/werk: wisselende of verslechterde
prestaties, verzuim, nalatigheid afspraken
Financiële problemen: geldtekort of ineens
34
veel geld, andere besteding
Valkuilen bij signaleren en begeleiden
- Ondervragen
- Preken en moraliseren
- Beschuldigen
- Waarschuwen en dreigen
- Bevelen en voorschrijven
- Adviseren
- Foutief inschatten
Een gespreksmodel
1. Probleemverheldering
–
–
–
Contact maken met cliënt: vertrouwensband
Cliënt staat centraal: gedachten, gevoelens
Verkennen van probleemsituatie
2. Probleemnuancering
–
–
Meer sturing
De cliënt helpen de grote lijn te vinden in
schijnbaar losstaande feiten of problemen
36
Een gespreksmodel
3. Probleembehandeling
–
–
–
–
–
–
–
–
Prioriteiten stellen
Formuleren van acties
Overzicht maken van acties (wat kan cliënt
zelf, welke hulp kan hij inroepen?)
Doelen stellen (wanneer zijn acties
geslaagd?)
Uitvoering
Evaluatie
Nieuwe start
Afsluiting
37