Workshop: Herkennen van plagen en nuttigen

Workshop: Herkennen van plagen en
nuttigen
Deze workshop kadert binnen het project “Monitoring in de glastuinbouw: Hét
basisinstrument voor efficiënte geïntegreerde bestrijding”
Joachim Audenaert (PCS)
Justine Dewitte (PCG)
Els Berckmoes (PSKW)
Rob Moerkens (PCH)
ADLO (02/2015-01/2017)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
1
Herkennen van plagen en nuttigen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
2
Inhoud
• Belang van monitoring van plagen en nuttigen
• Monitoringstechnieken
• Overzicht van de belangrijkste plagen
hoe zien ze eruit?
• Overzicht van de belangrijkste nuttigen
• Enkele tips om goed te monitoren
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
3
Belang van monitoring
Monitoren van zowel plagen als nuttigen is van cruciaal belang voor een
geïntegreerde teelt!
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
4
Geïntegreerde gewasbescherming
• of Integrated Pest Management (IPM)
“IPM = combinatie van gewasbeschermingstechnieken met minimaal risico voor
mens en milieu, waarbij gewasschade en de kosten voor gewasbescherming
binnen economisch aanvaardbare grenzen blijven.”
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
5
Geïntegreerde gewasbescherming in 8 stappen
Principe 1:
Voorkom in
plaats van te
genezen
Principe 2:
Kijk om te
weten
Principe 3:
Behandel pas
wanneer nodig
Principe 4:
Hou chemie als
laatste optie
Monitoring !!
Principe 5:
Bestrijd
selectief
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Principe 6:
Respecteer
dosis
Principe 7:
Geef
resistentie
geen kans
Principe 8:
Registreer en
leer
6
Belang van monitoring
“Je kan een probleem pas oplossen
wanneer je het voldoende kent”
Schade
Schade
Schade
Predatie
Macrolophus
pygmaeus
= roofwants
Predatie
Trialeurodes vaporariorum
= kaswittevlieg
Parasitering
Intraguild
predatie
Encarsia formosa
= sluipwesp
Predatie
Phytoseiulus persimilis
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
= roofmijt
Tetranychus urticae
= spint
7
Belang van monitoring
Monitoring
Is er een plaag in
het gewas?
Is er schade in het
gewas?
Moet ik actie
ondernemen?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
8
Belang van monitoring
Monitoring
Is er een plaag in
het gewas?
Is er een nuttige in
het gewas?
Is er een evenwicht
(in de maak)?
Moet ik actie
ondernemen?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
9
Monitoringstechnieken
De juiste techniek om de juiste plaag of nuttige te scouten is van belang
voor een efficiënte monitoring
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
10
Monitoringstechnieken
•Scouting in het gewas (loep 15x):
– Spint (onderkant blad)
– Trips (in bloemen)
– Echinotrips op onderzijde bladeren
– Witte vlieg (larven op onderkant blad)
– Wolluis (over de hele plant, in de bladoksels)
– Bladluizen (top van de plant)
– Slakken, rupsen, kevers: schade
– Schimmel- en bacterieziekten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
11
Monitoringstechnieken
•Scouten van de bodem en wortels:
– Bodemlarven, slakken, kevers
– Schimmel- en bacterieziekten
– Aaltjes (nematoden)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
12
Monitoringstechnieken
• Kruipende insecten
Bloemen?
Ja
Nee
Bloemen uitkloppen
op een wit blad
Trips (larven)
Kijken in de kop van de plant
(controleer de bladonderzijde goed)
Kijken dieper in de plant
(controleer de bladonderzijde goed)
Kijken naar de pot en bodem van de plant
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Bladluis, witte vlieg, trips,
wolluis, spint, schade
weekhuidmijten, schimmels
(Larven) witte vlieg,
slijmsporen van slakken,
schimmels
Bodemlarven en
schimmels
13
Monitoringstechnieken
• Gele vangplaten voor totaalcontrole:
– Tripsen: Californische, Tabaks- en Echinotrips
– Luizen: bladluis, wolluis (♂), stofluis
– Muggen: varenrouwmug (Sciara), dansmug, motmug, galmug
– Vliegen: mineervlieg, oevervlieg
– Witte vliegen
– Sluipwespen
– Cicaden
– Springstaarten (vangplaat in buurt van potgrond)
– Vlinders, wantsen,...
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
14
Monitoringstechnieken
• Blauwe vangplaten
– Betere detectie van trips: Californische trips,
Tabakstrips, (uitz. Echinotrips niet!!!)
– In minder mate ook:
• Bladluis, wolluis (♂), stofluis, Sciara, dansmug, motmug,
galmug, mineervlieg, oevervlieg, sluipwespen, cicaden,
springstaarten (plaat in buurt van potgrond), vlinders,
wantsen,...
• Minder doorzichtig dan gele
• Rode vangplaten
– Cicaden
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
15
Monitoringstechnieken
• Feromonen
– Enkel mannetjes worden zo gevangen
– Voor het monitoren van:
• Californische trips
• Citruswolluis
• Diverse vlinders: o.a. Anjerbladroller, Duponchelia en Tuta absoluta
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
16
Monitoringstechnieken
• Vanglampen
– Voor het monitoren van vlinders (♀ & ♂)
– Enkel laten branden als ramen dicht zijn!!!!
• Anders invlieg vlinders  MASSA-INFECTIE
– Opvang in waterbak of in onderliggende schuif met lijmplaat
– Determinatie moeilijk (10 tallen soorten, verbranding)  rooster
onder stroom of lijmstrips
– Reikwijdte: ±100m
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
17
Monitoringstechnieken
• Lokplanten
– Voor het monitoren van diverse insecten
– Insecten worden gelokt op basis:
• Geur
• Kleur
• Stuifmeel
– Ook als bestrijdingsinstrument: lokplant nadien verwijderen of
behandelen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
18
Monitoringstechnieken
• Bankerplanten
– Onderhouden van nuttigen
– Indicatie over de hoeveelheid nuttigen
– Vragen zelf ook onderhoud!!!
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
19
Monitoringstechnieken
• Berlese trechter
– Plantstalen nemen op regelmatige tijdstippen
– 24u in trechter
– Analyse stalen met microscoop
• Staalname weekhuidmijt
– Staal in norvanol
– Filtreren
– Analyse stalen met microscoop
Of
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)

20
Monitoring op verschillende type bedrijven
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
21
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Gespecialiseerde bedrijven
(gangbaar)
– 1 (of enkele) teelten
– Grote oppervlakte
– Veel personeel
Vrij groot risico
• Monitoring des te belangrijker
 Juiste techniek!
 Voldoende registratie
 Opleiding personeel
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
22
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Bedrijven met grote diversificatie
(biologisch: voldoen aan rotatie, alternatieve afzet;
kamerplanten)
– Veel verschillende teelten: koude en warme teelten
– Kortere teeltperiodes
– Beperktere oppervlakte (arbeidsintensiever)
– Beperkt personeel – vaak familiebedrijven
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
23
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Bedrijven met grote diversificatie
(biologisch: voldoen aan rotatie, alternatieve afzet)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
24
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Bedrijven met grote diversificatie
(biologisch: voldoen aan rotatie, alternatieve afzet)
 risico gespreid over de verschillende teelten
Monitoring ook van belang maar…
- Arbeidsintensiever door vele teelten en kleinere
oppervlakten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
25
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Bedrijven met grote diversificatie
(biologisch: voldoen aan rotatie, alternatieve afzet)
Hoe dan wel in de praktijk:
- Familiebedrijven: w meegenomen met andere teeltwerkzaamheden
- Voorlichter Koppert en Biobest in combi met hetgeen teler gezien heeft tijdens
onderhoud
- Signaalplanten
- Bij eerste druk: signalisatie zodat gericht kan opgevolgd worden
- Strategie: meer spenderen aan biologie en minder tijd steken in monitoring
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
26
Monitoring op verschillende type bedrijven
• Biologische telers:
- Moeilijk om drempelwaarden op te leggen:
grens is verschillend van teler tot teler (subjectief?)
- Zetten reeds sterk in op natuurlijke bestrijding op
hun volledige bedrijf: bloemenranden, gemengde
hagen, …
 Rekenen soms iets meer op
spontane parasitering.
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
27
Overzicht van de belangrijkste plagen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
28
Kaswittevlieg (Trialeurodes vaporariorum)
• Ei wordt in een cirkel afgezet op
gladde bladoppervlakten
• Larve en pop:
– wasdraden aan zijkant
– T-vormige breuklijn
• Adulten: vleugels horizontaal
(driehoekje)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
29
Witte vlieg
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
30
Witte vlieg: schadebeeld
• afscheiding honingdauw waarop
roetdauwschimmel ontwikkelt
• zuigen aan de plant:
– Beïnvloeden fysische processen van de plant
– Overdracht van virussen (oa TYLC virus)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
31
Witte vlieg: schadebeeld
• zuigen aan de plant:
– Beïnvloeden fysische processen van de plant
– Overdracht van virussen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
32
Witte vlieg: monitoren via vangplaten
- Witte vleugels (na enkele dagen
verdwenen)
- Ogen 2 bruinrode vlekjes
- Geel doorschijnend
vers
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
ouder
33
Witte vlieg: monitoren via vangplaten
uitgelopen ogen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
34
Witte vlieg: monitoren via vangplaten
• Gridcharts
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
35
Witte vlieg: monitoren via vangplaten
• Gridcharts: hoeveel vangplaten per hectare?
Onderzoek heeft aangetoond dat 40 vangplaten
een goed beeld geven van de populatie witte vlieg
=> Elke 10 goten, om de 16 meter in de rij
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
36
Witte vlieg: monitoren in het gewas
e
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
37
Witte vlieg & nuttigen
Encarsia
Greenhouse white fly
Macrolophus
Eretmocerus
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
38
Tabakswittevlieg (Bemesia tabaci)
• Adulten
– Vleugels tentvormig en smal
– Gelere kleur
– Kleiner
• Poppen
– Gelere kleur
– Minder washaren
– Ronde vorm
• Larven
– Moeilijk te onderscheiden van
kaswittevlieg met het blote oog
• Eieren
– Moeilijk te onderscheiden van
kaswittevlieg met het blote oog
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
39
Tabakswittevlieg: monitoring
• Vooral de levende adulten zijn te onderscheiden van kaswittevlieg
• Verschil in gedrag
– Vliegt minder snel op
– Meer verspreid over de plant, niet enkel in de kop
– Zit voornamelijk op zieke of zwakke planten
• monitoring in het gewas is essentieel!
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
40
Tabakswittevlieg: schadebeeld
• Virusoverdracht
– Tomato yellow leaf curl virus
– Chlorotische bladeren
– Opkrullende bladeren
• Honingdauw afscheiding
– Plakkende vruchten
– Roetdauw
• Tomato irregular ripening
– Niet doorkleuren van de tomaten
– Harde, zure tomaten bij oogst
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
41
Tabakswittevlieg: nuttigen
• Zeer resistent: biologie en
fysische bestrijding zijn de
belangrijkste wapens
• Nuttigen preventief uitzetten
– Macrolophus pygmaeus
– Sluipwespen
• Encarsia formosa
• Eretmocerus eremicus
– Amblyseius montdorensis
• Nuttigen prefereren kaswittevlieg,
maar bij voldoende grote
populatie nuttigen wordt ook
tabakswittevlieg
gepredeerd/geparasiteerd
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
42
Spintmijten
Citrusspint
(Panonychus citri)
Kasspintmijt
(Tetranychus urticae)



Witte/glazige eitjes
 levend
Bruine/beige eitjes
dood
Adulten hebben 2
vlekken op de rug
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)




Bleekrode/glazige
eitjes  levend
Matte eitjes dood
Adulten donkerrood
tot paars
Witte haartjes uit
rode haarwortels
Rode spint
(Panonychus ulmi)





Rode/glazige eitjes 
levend
Donkerrode bruine/matte
eitjes  dood
Adult ♂ geel tot oranje
Adult ♀ baksteenrood
Witte haartjes uit witte
haarwortels
43
Spintmijten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
44
Spint: schadebeeld
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
45
Spint monitoren: in het gewas
In april werden 3 individuen uitgezet op plant. Vanaf juni pas goed zichtbaar in
plant. Vroege monitoring is belangrijk. Spint overleeft winter, pas in april haarden
te zien!
Aantal adulte spintmijten op plant
4000
3500
3000
2500
2000
3
spintmijten
uitgezet
Eerste
haarden
zichtbaar
1500
1000
500
0
11/apr
1/mei
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
21/mei
10/jun
30/jun
20/jul
46
Spint monitoren: in het gewas
• Vooral 3-4-5 de blad onder de kop (tomaat)
• Waar de schade te zien is op het blad, daar is spint grotendeels al vertrokken
hogerop de plant.
20,0
Percentage adulte spintpopulatie (%)
18,0
16,0
14,0
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Bladnummer (1 = kop)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
47
Biologische bestrijding van spint
Simulatie verspreiding spint
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
48
Biologische bestrijding van spint
• Hoe efficiënt spint biologisch bestrijden?
– Zet roofmijten vollevelds in!
• Of toch zeker ganse kappen
– NIET ENKEL LOKAAL! Dan loop je achter de feiten aan
– Niet enkel in tomaat, ook voor andere teelten
– Er bestaan speciale verblaastoestellen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
49
Biologische bestrijding van spint
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
50
Spint & nuttigen
Phytoseiulus
Macrolophus
Spider mite
Amblyseius
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
51
Tomatenmineermot: Tuta absoluta
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
52
Tuta absoluta: Schadebeeld
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
53
Tuta absoluta: Schadebeeld
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
54
Tuta absoluta: Schadebeeld
• Tuta absoluta overleeft de teeltwissel!
• Start meteen na opplant met monitoren op de lijmplaten
• Monitor in het gewas vanaf 14 dagen na planten OF vanaf
10 motten per val per week, zeker vanaf 20 motten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
55
Tuta absoluta: monitoring in het gewas
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
56
Tuta absoluta: monitoren feromoonvallen
-
1 val per hectare
- feromoon 6-wekelijks vervangen
6 mm
- enkel mannelijke motten
- Vallen op 40-80cm boven de grond
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
57
Tuta absoluta: fysische bestrijding
- UV-lampen
- mannelijke en vrouwelijke motten
- Opgepast voor wegvangen M.pygmaeus!
- Lampen actief tussen 22u en 6u.
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
58
Tuta absoluta & nuttigen
• Belangrijkste bestrijder: Macrolophus pygmaeus
• Zet zo vroeg mogelijk uit
• Efficiëntie vanaf gemiddeld 1 Macrolophus per blad
• Monitor Macrolophus op de gele vangplaten!
Tuta absoluta
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Macrolophus
59
Bladluis
•Belangrijkste in vruchtgroenten:
- katoenluis Aphis gossypii
- boterbloemluis Aulacorthum solani
- aardappeltopluis Macrosiphum euphorbiae
- groene perzikluis Myzus persicae
(links  rechts)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
60
Bladluis
•Gevaar in de sierteelt:
- zwarte boneluis Aphis fabae
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
61
Bladluis
•Levenswijze:
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
62
Bladluis
•Schadebeelden
– Komt meestal voor in de top van het gewas: bladonderzijde
– Zuigschade, groeiremming en bladmisvorming
– Honingdauw, waardoor de roetdauwschimmel op de plant groeit
– Witte vervellingshuidjes
•Vruchtgroenten
- paprika!
- aubergine!
- komkommer
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
63
Bladluis
•Schadebeelden
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
64
Bladluizen
•Biologische bestrijders
– Sluipwespen zoals Aphidius colemani en Aphidius
ervi: inzetten bij de eerste bladluizen
– Galmug Aphidoletes aphidimyza: uitzetten in
bladluishaarden ter ondersteuning van
sluipwespen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
65
Sluipwepsen
• Wespentaille
• Prikken bladluizen aan  mummies
• Lange antennes
66
Trips
• Belangrijkste in vruchtgroenten:
- tabakstrips Thrips tabaci
- californische trips Frankliniella occidentalis
• In sierteelt ook nog de bladtrips:
– Echinotrips Echinotrips americanus
• Levenswijze: 6 stadia
- Ei~: paprika wratachtige vergroeiing
- 2 larvale~: voeden met plant, beweeglijk
- voorpop~: vnl op grond
- pop~: vnl op grond
- volwassen~: bloem en blad
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
67
Trips
•Schadebeelden
- aanprikken cellen oppervlakteweefsel en leegzuigen
 zilvergrijze vlekken met kleine donkergroene vlekjes
- virusoverdracht
•Vruchtgroenten
- paprika!
- komkommer!
- aubergine
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
68
Trips
•Biologische bestrijders
– Roofmijten Amblyseius swirskii en Amblydromalus limonicus
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
69
Trips
•Biologische bestrijders
– Orius laevigatus
• Roofwants
• Paprika: trips
–
Stuifmeel
• Ei – N1-…-N5 –Adult
• Ontwikkelingsduur ei –adult: 16-18 dagen bij 25°C
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
70
Trips
•Biologische bestrijders
– Orius laevigatus
Week 1
0,3
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,3
0,5
0,0
0,0
0,0
0,5
0,3
0,8
0,0
0,0
0,0
0,3
0,00,0
0,3
0,3
0,0
0,0
0,0
0,5 0,5 0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,00,3
0,0
0,3
0,0
0,0
0,5
0,0
0,0
Trips
0,3 0,0 0,0
0,00,5
Week 3
Week 2
0,3
0,8
1,3
1,3
0,3
0,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,3
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0
0,3
0,5
0,0
0,0
0,3
0,3
0,0
0,8
0,0
0,0
0,5
0,0
0,3
2,8
0,0
0,0
0,0
1,0
0,0
3,8
0,3 2,0 0,0
0,0
1,0
1,3
0,5 1,0 0,3
0,0
0,0
0,8
1,0
0,3
0,3
0,0
0,3
0,8
0,8
0,3
0,0
0,5
0,3
Week 4
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
Week 6
Week 5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,3
0,5 0,0
0,3 0,5
0,5 0,0
0,5
0,3
1,5
0,3
0,5 0,5
0,3 0,0
0,0 1,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,3
0,00,8
0,0 0,0
0,3 0,3
0,3 0,3
0,3
0,3
0,3
0,0
0,0 0,0
0,3 0,3
0,5 0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
1,0
0,30,0 0,31,3 0,00,3 0,0
0,3
1,0 0,0
0,0 0,0
0,0 0,3
0,0
0,3
0,8
0,0
0,0 0,5
0,0 0,0
0,0 0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,3
0,0 0,3 0,0 0,3
0,0 0,0 0,0 0,0
0,0 0,3 0,0 0,0
0,3 0,3 0,3 0,5
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,3
0,0
0,0
0,30,0
1,0 0,0 0,0 0,0
0,0 0,0 0,0 0,00,5
0,0 0,0 0,8 0,0
0,0 0,3 0,0 0,00,3
0,8
0,50,5 0,30,0 0,30,0 0,3
0,0
0,5
0,0
0,3
0,3
0,0
0,0
0,5
0,0
0,0
0,0
2,3
1,3
3,0
0,3
1,32,0
2,5
0,0
0,0
2,3
1,32,8
0,0
0,3
0,0
0,5
1,0
0,5
3,8
0,0
0,5
0,0
1,8
0,52,0
0,0
1,5
0,0
0,3
0,0
2,3
0,0
1,3
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0 0,3
0,3
1,00,0 0,30,0 0,0
0,0
0,3 0,0
0,3 0,3
0,8 0,3
0,8
0,0
0,0
0,3 0,3
0,0 0,5
0,0 0,3
0,8
0,0
0,0
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,00,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0 0,0
0,0
0,0
0,0 0,0 0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,50,0 0,30,0 0,00,5 0,3
0,0
0,0 0,3
0,5 0,5
0,0 0,0
0,0
0,3
0,3
0,3 1,0
0,5 0,5
0,0 0,8
0,5
0,3
0,0
0,0
1,3
0,5
0,0
0,0
0,0
0,00,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0 0,0 0,0
0,0
0,0 0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,5
0,00,5
0,8 0,3
0,5 0,0
0,5 0,5
0,8
0,0
0,3
0,5 0,5
0,3 0,0
0,3 1,3
0,3
1,0
0,3
0,5
0,3
0,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,00,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
1,0
0,0
1,00,3 0,50,0 0,80,0 0,3
0,3
0,0 0,5
0,0 0,5
0,8 0,0
2,0
0,0
0,0
0,8 0,5
0,8 1,0
0,3 0,5
0,5
0,0
1,5
0,3
0,5
1,0
0,3
0,5
0,3
0,3
0,8
0,0
0,00,0
0,5 0,0 0,0 0,0
0,3 0,3 0,3 0,5
0,0 0,5 0,5 0,3
0,5 0,3 0,5 0,3
0,5
0,0
0,0
0,5
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,00,0
0,0 0,0 0,3
0,0 0,0
0,0
0,0
0,0 0,0 0,0
0,0 0,0
0,3
0,8
0,5
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,3
1,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,3
0,0
0,3
0,0
0,3
0,0
0,8
0,0
0,00,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,5
2,5
0,0
Orius
0,8
0,3
0,0
0,0
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,8
1,3
1,8
0,5
0,0
1,5
0,5
0,5
0,0
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,5
0,5
0,3
0,80,0
0,5
0,0
0,0
0,5
0,3
0,30,8
0,0 0,3 0,3 0,8
0,3 0,0 0,0 0,00,8
0,5 0,0 0,3 0,5
0,5 0,3 0,3 0,00,3
0,3
0,5
0,5
0,00,5
0,5
0,0
0,0
0,0
0,0
1,0
0,0
0,0
0,3
0,5
0,0
0,00,5
0,3
0,0
0,0
0,5
0,8
0,30,5
0,3
0,8
0,3
71
Weekhuidmijten (Tarsonemidae)
• Grote verscheidenheid van voedingsgewoonten  planteneters = schadelijk
• Niet zichtbaar met blote oog  microscoop (0,1-0,3 mm)  staalnames
• Houdt van vochtig microklimaat, snelste ontwikkeling bij warme temperaturen
• Glimmend uiterlijk en ‘week’ lichaam
• Schadebeeld:
–
Groeipunten die niet uitlopen, misvormde topbladeren of bloem(stengels)
–
Visuele schade wordt pas later duidelijk als het al te laat is: naijlend schadebeeld
• Soorten: Polyphagotarsonemus latus (begoniamijt) en Tarsonemus palidus
(cyclamenmijt)  bestrijder Amblyseius swirskii
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
72
Weekhuidmijten (Tarsonemidae)
Amblyseius swirskii als bestrijder van weekhuidmijten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
73
Weekhuidmijten (Tarsonemidae)
Amblyseius swirskii als bestrijder van weekhuidmijten, al dan niet met bijvoeder
160
140
Aantal weekhuidmijten
120
100
80
60
40
20
0
controle
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
chemie
swirskii elke 3 weken
swirskii + pollen
swirskii 1x
74
Wolluizen (Pseudococcidae)
• Lichaam van de vrouwtjes bedekt met wit wasachtig materiaal (kleverig/wollig)
• Vrouwtjes tot 5 mm lang en ongevleugeld
• Mannetjes tot 1 mm groot en gevleugeld
• Schadebeeld:
–
Komt vooral voor op de stengel en in de oksels van de plant
• Citruswolluis (Planococcus citri), Langstaartwolluis (Pseudococcus longispinus)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
75
Dopluizen (Coccidae)
• Het schild zit vast aan het insect en is er niet van te verwijderen
• Eileggende vrouwtjes hebben geen poten
• Bruin of grijs van kleur
• Kunnen soms verward worden met wolluizen door de wollige bedekking
• Schadebeeld:
–
Ontsieren de plant
–
Voornamelijk tegen de middennerf op bladonder- of bovenzijde
–
Roetdauwschimmel kan voorkomen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
76
Kevers (Coleoptera)
• Dekschilden: verharde eerste paar vleugels (elytra)
• Bijtende monddelen
• Zowel schadelijken als nuttigen
• Volledige gedaanteverwisseling: larve ≠ adult
• Schadebeelden:
–
Vraatschade aan de bladeren: ronde happen aan de rand van het blad
–
Ook vraatschade aan wortels is mogelijk
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
77
Slakken vs Rupsen vs Kevers
• Slakken en rupsen vreten gaten in het blad
• Kevers beginnen aan de bladrand
• Slakken laten een slijmspoor achter
keverschade
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
slakkenschade
rupsenschade
78
Mineervliegen (Agromyzidae)
• Kleine, geel met zwarte vliegjes slechts enkele mm groot
• Vrouwtjes boren met hun getande legboor een gaatje in de bovenzijde van het
blad, om sap op te likken of een eitje af te leggen
• Larven mineren: vormen gangen in het blad
• Schadebeelden:
–
Mineergangen met op het einde een pop
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
79
Overzicht van de belangrijkste nuttigen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
80
Macrolophus pygmaeus
Macrolophus is de basis van biologische bestrijding in
tomaat
- Roofwants
- Generalist (= eet alles)
- Witte vlieg, spint, rupseneieren, mineervlieg,…
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
81
Macrolophus pygmaeus
Ontwikkeling:
Ei - 5 nimfstadia - adult
N1
N2
N5
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
N3
N4
Adult
82
Macrolophus pygmaeus
Snelheid van ontwikkeling hangt af van temperatuur
Ontwikkelingssnelheid (1/dag)
0,0800
0,0700
Tomato: Perdikis & Lykouressis,
2002
0,0600
Tomato: Hart, 2002
0,0500
0,0400
Eggplant: Perdikis & Lykouressis,
2002
0,0300
Pepper: Perdikis & Lykouressis,
2002
0,0200
Tomato: Fauvel, 1987
0,0100
0,0000
Non-lineair regression
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Temperatuur
Generatietijd bij 18°C = 49 dagen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
83
Macrolophus pygmaeus
Populatie dynamica van Macrolophus met zijn prooien
Chemische Controle
Te veel
Macrolophus
Weinig
Macrolophus
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
84
Macrolophus pygmaeus
Populatie dynamica van Macrolophus met zijn prooien
Grotere
beginpopulatie
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Plagen onder controle
= geen vruchtschade
85
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Vroeg uitzetten!
– Hoe vroeger na planten, hoe beter
– “Macrolophus ontwikkelt niet in donkere wintermaanden”
= fabeltje!
– Ontwikkeling van Macrolophus hangt NIET af van licht, maar
temperatuur!
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
van
86
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Hoeveel keer uitzetten?
– Risicospreiding 2x
– MAAR voor ontwikkeling totaal geen nut!
• Zeker niet op dezelfde plaats: kannibalisme
2 uitzettingen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
1 uitzetting
87
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Voeder lang genoeg bij!
– Ephestia (= eitjes van meelmot)
– Artemia (= pekelkreeftjes)
– Meestal mengeling
Kans op schade
5,0
4,5
# Macrolophus per blad
4,0
3,5
3,0
Twee
2,5
Vier
2,0
Zes
1,5
Tien
1,0
0,5
0,0
10
11
12
13
15
# weken na uitzetting
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
88
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
89
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Voeder lang genoeg bij!
– Hoelang? zes-zeven weken is ideaal
• Macrolophus legt eieren bij voedsel, na zes-zeven weken nieuwe adulten = verspreiding serre
Uitzetting Macrolophus
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Einde bijvoederen
90
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Voeder lang genoeg bij!
– Hoelang? zes-zeven weken is ideaal
– Hoe? Macrolophus legt eieren waar voedsel is
• Verstrooien in koppen van de plant
• Hoe meer verspreid, hoe beter!
• ZEKER op uitzetplanten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
91
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Hoeveel Macrolophus uitzetten per m²?
– Goed bijvoederen is VEEL belangrijker dan aantal uitgezet per m²
• Veel Macrolophus + weinig bijvoederen = nutteloos
• 0,5-1 Macrolophus per m² is voldoende
• NIET op de mat uitzetten!
– Macrolophus verspreidt zich zeer slecht!
• Minste verspilling met Bio-Box (zie foto)
– NIET bijvoederen in de Bio-Box!!!
• Potje met 500 individuen: op hoeveel planten?
– Minimum vijf: hoe meer, hoe beter de verspreiding
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
92
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Hoe krijg je een grote Macrolophus populatie?
• Hoe opvolgen?
– Drie weken na uitzetting eerste nimfen op onderste bladeren
– Vijf weken na uitzetting grotere nimfen, ook hoger in de plant
– Zes-zeven weken na uitzetting nieuwe adulten
• Verspreiding naar rest serre
=> Wacht zeker zes weken met bladsnijden op de uitzetplanten of uitzetrij!
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
93
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Wat bij een TE grote Macrolophus populatie?
94
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Wat bij een TE grote Macrolophus populatie?
= interactie met Pepinomozaiekvirus (plantfysiologisch)
• Hoe meer Macrolophus, hoe meer vruchtschade?
95
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Wat bij een TE grote Macrolophus populatie?
= interactie met Pepinomozaiekvirus (plantfysiologisch)
• Hoe meer Macrolophus, hoe meer vruchtschade?
96
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Uitzetting Macrolophus pygmaeus
Wat bij een TE grote Macrolophus populatie?
= interactie met Pepinomozaiekvirus (plantfysiologisch)
• Hoe meer Macrolophus, hoe meer vruchtschade?
• Schade ontstaat vlak na vruchtzetting!
– Vastgestelde schade op geoogste vruchten is acht weken geleden
veroorzaakt!
– Goede monitoring is belangrijk!
• Bij Merlice: schade vanaf 1,5 Macrolophus per blad
• Wat te doen?
– Preventie: balans predator – plaag
– Afdoding
• Spruzit: wisselende resultaten
• Calypso: TE dodelijk
• Alternatieven worden gezocht
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
97
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
98
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
99
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
100
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
101
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
102
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
103
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
104
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
105
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
106
Bestrijding door Macrolophus pygmaeus
Hoeveel Macrolophus heb je nodig om witte vlieg te
bestrijden?
• Vanaf 0,5 Macrolophus per blad is controle van witte vlieg mogelijk!
• MAAR: dit geldt enkel indien ALLEEN witte vlieg aanwezig is als plaag!
– Macrolophus eet ook spint en rupsen!
= complexe zaak!
 Evenwicht tussen alle plagen en nuttigen!
 Goed monitoren + snel bijsturen!
Witte vlieg: vooral Encarsia is nuttige vroeg in het seizoen, wanneer Macrolophus nog niet op
sterkte is
Spint: uitzet roofmijten (Phytoseiulus)
Tuta absoluta: geef biologische bestrijding een kans, dan chemisch
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
107
Hoe Macrolophus pygmaeus monitoren?
1. Lijmplaten
•
Volwassen Macrolophus vliegt eveneens tegen lijmplaten
•
Samen tellen met witte vlieg!
2. Tellingen in het gewas
•
Macrolophus zit overal in de plant, afhankelijk van aanwezigheid prooien
• Kop voornamelijk N4-N5 en adult
•
Monitoring op drie niveau’s: (kop, midden, onder)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
108
Sluipwespen tegen witte vlieg
1. Encarsia formosa
• Vrouwtjes zwart + geel achterlijf ( (0,6mm)
• Mannetjes volledig zwart
• Parthenogenese
Eileg IN witte vlieg
larve (L3-L4)
Generatietijd ± 32 dagen bij 17°C
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Encarsia formosa (zwart),
witte vlieg poppen (wit)
109
Sluipwespen tegen witte vlieg
1. Encarsia formosa
• Encarsia legt 10-15 eieren per dag
– 300 in totaal
– Gastheervoeding
• Zoekefficiëntie is willekeurig
– Hoe kleiner de planten, hoe meer kans dat Encarsia de witte vlieg vindt
– Uitzet belangrijk begin van de teelt (weinig Macrolophus)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
110
Sluipwespen tegen witte vlieg
2. Eretmocerus eremicus
• Geel – oranje gekleurd
• Parasitering in vroeger stadium, maar tragere ontwikkeling dan Encarsia
Eileg ONDER witte vlieg larve
(L2/L3). Larve kruipt in witte
vlieg
Generatietijd ± 48 dagen bij 17°C
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
111
Sluipwespen tegen witte vlieg
2. Eretmocerus eremicus
• 50-200 eieren
• Voordelen tov Encarsia
– Veel eieren eerste dagen
– Parasitering op jongere witte vlieg stadia
– Activiteit bij hoge temperaturen (30-40°C)
– Gastheervoeding (tot 30 witte vlieg larven per dag)
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
112
Hoe sluipwespen monitoren?
• Parasitering wordt pas zichtpaar in popstadium van witte vlieg
– Onderaan de plant!
– Monitoring is belangrijk voor bladsnijden!
Encarsia formosa
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
Eretmocerus eremicus
113
Roofmijten
1. Phytoseiulus persimilis
3 dagen bij 20°C
± 50 eieren per vrouwtje
Adult
protonimf
en
deutonimf
Generatietijd ± 9 dagen bij 20°C
Vgl spint => 16,6 dagen!
Ei
3,1 dagen bij 20°C
1,1 dagen bij 20°C
Larve
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
114
Phytoseiulus persimilis
• Gevoelig bij temperaturen boven 30°C in tegenstelling tot spint!
– 35°C geen predatie!
• RV van 60% of lager is nadelig!
• Adulten eten alle spint stadia
– Tot 5 adulten spintmijten + 20 larven per dag
• Protonimf en deutonimf eten eieren, larven en protnimf van spint
• Larven eten niet
Phytoseiulus is zeer specifiek en eet alleen spint!
Kan verdwijnen bij dalende spintpopulatie
• Enige optie in tomatenteelt vanwege slechte mobiliteit door klierharen voor
roofmijten
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
115
Uitzetting Phytoseiulus persimilis
Zoals eerder vermeld bij spint:
– Zet roofmijten vollevelds in!
• Of toch zeker ganse kappen
– NIET ENKEL LOKAAL! Dan loop je achter de feiten aan
– Niet enkel in tomaat, ook voor andere teelten
– Er bestaan speciale verblaastoestellen
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
116
Monitoring Phytoseiulus persimilis
• Enkel waarneembaar in het gewas in spinthaarden
Spint
Phytoseiulus
Verschil?
-
Adulten: donkerrood
zwarte vlekken
Traag
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
-
Adulten: rozig, oranje
Egaal van kleur
Mobieler, langere poten
117
2016: Bedrijfsadvisering rond monitoring
Bedrijfsadvisering:
• In 2016: begeleiden van geïnteresseerde telers met 2 bezoeken,
volledig gratis:
– 1: opstart voor monitoren met gridchart + opleiding
medewerker  ±2u
– 2: ±2 maanden later: evaluatie  ±1u
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
118
Tips voor monitoring
1. Lijmplaten
• Lijmplaten: elke 200-400m²
• Tomaat + aubergine: niet enkel witte vlieg, ook Macrolophus tellen!
• Paprika: trips
• Komkommer: trips + witte vlieg
Lokaal ingrijpen!
Combineren met intensievere monitoring in probleemgebieden
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
119
Tips voor monitoring
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
120
Tips voor monitoring
2. Tellingen in het gewas
– Tellingen in gewas
• 3 bladeren per plant (kop, midden, onder) van 5 planten
• Vergelijkbaar met data proeftuinen
– Verloop na enkele weken levert nodige info
• Ingrijpen of niet?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
121
Monitoringstool op maat van elk bedrijf
• Monitoringstool
– Registratie tellingen vangplaten
– Registratie telingen op gewas
• Registratietool
– Waar welke producten gespoten?
– Waar biologie uitgezet?
– Waar bepaalde plagen/ ziektes gezien?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
122
Vragen?
Demodag Monitoring, 1 maart 2016 , PCG (Kruishoutem)
123