3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de

3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens
1ste leerjaar
2de leerjaar
De mens ontwikkelt zich
De mens ontwikkelt zich
° evolutietheorie
- van oerknal tot eerste mensen
* de kosmische kalender (H.Siedentopf)
- vergelijking tussen mens en dier
* gelijkenissen en verschillen
° evolutietheorie
- de voorouders van de homo sapiens
- de mens en andere primaten
- de mens is een cultureel wezen
* van Paleolithicum tot Neolithicum
° ontwikkelingspsychologie
- vergelijken: van baby tot puber
- emotionele ontwikkeling
* veilig/ onveilig
° ontwikkelingspsychologie
- intellectuele ontwikkeling
* IQ en intellectuele leeftijd
De mens leert
° leren bij dieren
- opvoeding van een huisdier
° leren bij mensen
- studiegewoonten
- leren leren
- leermethoden
- geheugentraining
- inzichtelijk leren
De mens is een sociaal wezen
De mens leert
° verschillende leerprocessen
- leren door straf en beloning
* leren uit fouten
- leren door imitatie
* gedrag
- leren door oefening
* vaardigheden
- inzichtelijk leren
* verbanden
De mens is een sociaal wezen
° mensen kunnen communiceren
- lichaamstaal
- tekens, symbolen en pictogrammen
° mensen kunnen communiceren
- zender, boodschap, ontvanger
- mekaar goed begrijpen
° mensen kunnen samenleven
- families in onze en andere culturen
* de relatie tussen ouder en kind
* opvoeding
- mensen leren omgaan met mekaar
* etiquette en beleefdheid
° mensen kunnen samenleven
- jongeren in onze en andere culturen
* jongerengroepen
* vriendschap en verliefdheid
- mensen leren omgaan met mekaar
* conflicten hanteren
3de leerjaar
4de leerjaar
De mens ontwikkelt zich
De mens ontwikkelt zich
° evolutietheorie
- Darwin en andere onderzoekers
* de motor van de evolutie?
- het menselijk genoom
* er is maar één mensensoort
- de mens is een sprekend dier
* mensen- en dierentaal
° evolutietheorie
- drie soorten hersenen
* instincten: reptielenbrein
* emoties: zoogdierenbrein
* verstand en beheersing: de neocortex,
- ontwikkeling menselijk embryo
- is de mens eindpunt van de evolutie?
° ontwikkelingspsychologie
- sociale ontwikkeling
* zich hechten aan anderen
* anderen herkennen
* zich inleven in anderen
° ontwikkelingspsychologie
- ontwikkeling van het geheugen
* korte en lange termijn geheugen
- taalontwikkeling
De mens leert
De mens leert
° dieren conditioneren
- de hond van Pavlov (reflexen)
- de kat van Thorndike (Trial and Error)
- de ratten van Skinner (Skinnerbox)
De mens is een sociaal wezen
° mensen conditioneren
- aversietherapie
- reclametechnieken
De mens is een sociaal wezen
° cultuur en natuur
- dieren en cultuur
* insektenkolonies
* sociale dieren
- wolfskinderen
° wat is cultuur?
- koken is cultuur (Claude Lévi-Strauss)
- culturele gewoonten worden doorgegeven
* cultureel leren
- het belang van taal en communicatie
- gelijkenissen en verschillen tussen culturen
° economie
- soorten arbeid
- arbeidsverdeling
- toekomst van de arbeid
* robotisering
° economie
- arbeid en vrije tijd in verschillende culturen
* Bosjesmannen
* agrarische cultuur
- loon naar werken
5de leerjaar
6de leerjaar
De mens ontwikkelt zich
° evolutietheorie
De mens ontwikkelt zich
° evolutie en vooruitgang
- evolutie in het licht van de moleculaire biologie
* DNA, de blauwdruk van het leven
- kritische benadering van de verschillende
evolutietheorieën
° ontwikkelingspsychologie
- ontwikkeling van de identiteit
Erik Erikson, 8 stadia van geboorte tot dood:
* vertrouwen versus wantrouwen
* autonomie versus twijfel en schaamte
* initiatief versus schuld
* capaciteiten versus minderwaardigheid
* identiteit versus identiteitscrisis
* intimiteit versus isolement
* ontplooiing versus stagnatie
* integriteit versus wanhoop
De mens leert
° verschillen tussen dier en mens
- taal leren
* de chimpansee van Gardner-Gardner
* abstractievermogen
- inzichtelijk leren
° leertheorieën
- sociaal leren (Bandura)
- neemt de mens de evolutie in handen ?
* eugenetica
- wat betekent vooruitgang
* biologisch?
* technologisch?
* maatschappelijk?
* moreel?
is er morele vooruitgang?
leert de mens uit de geschiedenis ?
° ontwikkelingspsychologie
- ontwikkeling van het morele denken
* Piaget
* Lawrence Kohlberg, 6 stadia
straf en gehoorzaamheid
instrumentele houding
brave jongen/ meisje
wet en orde
sociaal contract
universele ethische principes
De mens leert
° denken als verwerken van informatie
° denken als “problemsolving”
- logisch denken
- creatief denken
° pro en contra behaviourisme
- Skinner ‘Beyond Freedom and Dignity’
- Chomsky over het aanleren van taal
- imitatieleren (Berkowitz)
° opvoedingsmodellen
- autoritair
- anti-autoritair
- democratisch
De mens is een sociaal wezen
° cultuur en natuur
- sociaal gedrag bij primaten
- sociaal gedrag bij “natuurvolkeren”
- civilisatieproces
° economie
- arbeidsethos in de vrijetijdsmaatschappij
° kunstmatige intelligentie
De mens is een sociaal wezen
° verschillende vormen van socialisatie vergelijken en
beoordelen
° sociolinguistiek
- jongerentaal/ dialect / slang…
° economie
- arbeid en vervreemding
3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens
1ste leerjaar
2de leerjaar
De mens wordt bepaald door zijn natuur
° erfelijkheid
- Lijk ik op mijn vader of mijn moeder?
- Waarom ben ik klein, groot, dik, dun, blond,
zwart, blank of bruin?
° lichaam
-ziekte
* ontstaan en gevolgen
* somatisch, psychisch, psychosomatisch
- handicaps
* mentaal
* lichamelijk
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
° mijn familie
- mijn opvoeding
* autoritair
* laissez-faire
* democratisch
- soorten gezinnen
* kroostrijk gezin
* onvolledige gezinnen
De mens wordt bepaald door zijn natuur
° erfelijkheid
- inzicht aanbrengen in het
erfelijkheidsmechanisme
- aangeboren of aangeleerd
° lichaam
- grenzen van het menselijk lichaam
* sportprestaties
* stress
- primaire behoeften
* voeding
* gezondheid
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
° rolpatronen en gedrag
- thuis
* ouder/ kind
* broer/zus
* vader/moeder
- school
* leraar/ leerling
- vrienden
* leider/ meeloper
3de leerjaar
4de leerjaar
De mens is biologisch bepaald
° lichaam
- veroudering
* lichamelijk en psychisch
* geneeskunde en levensverlenging
- dood
* meest voorkomende oorzaken
* stervensbegeleiding
° invloed van chemische stoffen
- drugs
* gedragsveranderingen
* lichamelijke gevolgen
° erfelijkheid
- IQ aangeboren of aangeleerd
* zin of onzin van IQ test
* soorten intelligentie
* geboren genieën?
* rekenwonders en geheugentraining
* individuele verschillen
- grenzen van de menselijke psyche
* paranormale gaven
° de mens een dier?
- agressie
- territoriumdrift
- altruïsme en egoïsme
De mens is biologisch bepaald
° lichaam
- erfelijke ziekten
- nieuwe ziekten
* beschavingsziekten
* nieuwe virussen
* milieuverontreiniging
° invloed van chemische stoffen
- hormonen
* invloed op gedrag ( bv. adrenaline)
* invloed op het lichaam (bv.
geslachtshormonen)
° erfelijkheid
- gedragsgenetica
* onderzoek met tweelingen
* onderzoek met geadopteerde kinderen
* onderzoek binnen gezinnen
- alcoholisme erfelijk?
- criminaliteit erfelijk?
° de mens een dier?
- het gelijk of ongelijk van de sociobiologie
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
De mens wordt bepaald door zijn omgeving
° culturele antropologie
- rolpatronen zijn aangeleerd
* jongeren en ouderen
* mannen en vrouwen
° culturele antropologie
- normen voor gedrag zijn aangeleerd
* wat vinden we normaal en abnormaal?
* wat eten we?
* hoe gaan we met mekaar om?
° sociologie
- vormen van socialisering binnen de familie
* soorten opvoeding
* traumatische ervaringen
mishandeling
verwaarlozing
° sociologie
- vormen van socialisering in een samenleving
*de school
* indoctrinatie
5de leerjaar
De mens wordt bepaald door zijn natuur
° erfelijkheid
- genetisch determinisme
- het “zelfzuchtige gen”
- eugenetica
° ethologie
° de mens een dier?
- de mens, een naakte aap (Desmond Morris)
6de leerjaar
De mens wordt bepaald door zijn natuur
° betekenis van de mens in de kosmos
- het begrip “leeftijd” in verhouding tot
kosmische tijdsdimensies
- reizen in de kosmos is reizen in de tijd
° de mens een machine ?
- cybernetica
- agressie bij mens en dier (Konrad Lorenz)
De mens wordt bepaald door zijn cultuur
° culturele antropologie
- hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld?
* leven en dood
* arbeid
* afwijkend gedrag
- hoe begrenst cultuur onze vrijheid ?
* geografisch determinisme
° sociologie
- vormen van socialisering in een samenleving
*de wetgeving
* de sanctie
- robotica
- de bionische mens
De mens wordt bepaald door zijn cultuur
° culturele antropologie:
- hoe bepaalt cultuur onze kijk op de wereld?
* goed en kwaad
* politiek
* gelijkheid
- hoe begrenst cultuur onze vrijheid?
* historisch determinisme
° sociologie
- de arbeidende mens
- de politieke mens
- de spelende mens
3.3 Ontdekken van mensenrechten
1ste leerjaar
2de leerjaar
Mijn rechten
Mijn rechten
° thuis
° thuis
- wie doet wat?
- rekening houden met iedereen?
- privacy
° op school
- de ideale school
Mijn rechten en die van anderen
° mijn behoeften vergelijken met die van anderen
- wat heb ik?
- wat zou ik niet kunnen missen?
- perspectiefwisseling
° mijn solidariteit
- thuis
- de klas
- vrienden
- jeugdvereniging
° recht en rechtvaardigheid
- wie krijgt wat? (bv. geld)
- wie doet wat?
- ervaringen van onrecht bespreken
De rechten van het kind
- hoe groot is mijn vrijheid?
- hoe groot is mijn verantwoordelijkheid?
- hoe groot is mijn solidariteit?
° op school
- schoolreglement
Mijn rechten en die van anderen
° mijn belangen vergelijken met die van anderen
- wat zijn mijn belangen op school?
- hou ik rekening met belangen van anderen?
- kan ik ermee rekening houden?
° mijn plichten tegenover anderen
- wat ervaar ik als mijn plicht?
- welke plichten heb ik?
- tegenover wie heb ik plichten?
° mijn engagement
- wanneer spring ik in de bres voor anderen?
- met wie ben ik solidair?
° recht en rechtvaardigheid
- wat als anderen mij onrecht aandoen?
- wat als een derde een ander onrecht aandoet?
- wat als ik anderen onrecht aandoe?
De rechten van het kind
° bespreking van artikels uit het Verdrag
- recht op leven, overleven en ontwikkeling
- recht op persoonlijke betrekkingen met de
ouders
° bespreking van artikels uit het Verdrag
- recht op cultuur, godsdienst en taal
- recht op identiteit, nationaliteit, naam
° thema’s
- kinderarbeid
- straatkinderen
° thema’s
- concentratiekampen
- vluchtelingen
° organisaties
- Unicef
- Plan International
- Artsen zonder grenzen
° organisaties
- Verenigde Naties
- Amnesty International
- organisaties voor ontwikkelingshulp
3de leerjaar
4de leerjaar
Rechten en rechtspraak
° humanisering van de rechtspraak
- straf
* lijfstraffen
* terechtstellingen
* gevangenissen: vroeger en nu
* doodstraf: vroeger en nu
- veroordeling
* van godsoordeel naar rechtsprocedure
* verzachtende omstandigheden
- rechtszekerheid
* ongeschreven wet
Rechten en rechtspraak
° humanisering van de rechtspraak
- regels voor
* huiszoeking en fouilleren
* ondervraging
* voorlopige hechtenis
- rechten van de verdachte
* verdachte is geen beschuldigde
- rechten van gevangenen
* in de gevangenis
* opnieuw in de maatschappij
- rechten van de slachtoffers
* geschreven wet
De rechten van het kind
De rechten van het kind
° jongeren en de wet
- minderjarigheid
- zedelijke bescherming van de minderjarigen
- ouderlijke macht en verplichtingen
° jongeren en de wet
- jongeren in contact met de politie
- jeugdrechtbank
- een aparte behandeling voor jongeren?
° Verdrag inzake de rechten van het kind
- het begrip non-discriminatie (art.2)
- het belang van het kind (art. 3)
- recht op leven en ontwikkeling (art.6)
- recht op naam en nationaliteit (art.7)
- geen scheiding tussen kinderen en ouders (art.
9)
- vrijheid van godsdienst (art.14)
- recht op een passende levensstandaard (art.27)
- recht op onderwijs ( art. 28)
- recht op gezondheidszorg ( art. 24)
° Verdrag inzake de rechten van het kind
- politieke rechten
* non-discriminatie
bv. recht op identiteit (art. 8)
* participatie aan de samenleving
bv. vrijheid van meningsuiting
(art.13)
- sociale rechten
* noodzakelijke voorzieningen
bv. gezondheidszorg (art. 24)
* bescherming
bv. tegen misbruik (art. 34)
Groepen komen op voor hun rechten
Groepen komen op voor hun rechten
° discriminatie
- op grond van huidkleur
- op grond van klasse
- op grond van geslacht
° emancipatie
- Apartheid en segregatie
° discriminatie
- op grond van seksuele voorkeur
- op grond van overtuiging
° emancipatie
- holebi’s
- vrijzinnigen en minderheidsgodsdiensten
- arbeidersklasse en algemeen stemrecht
- vrouwenemancipatie
5de leerjaar
6de leerjaar
Rechten van de Mens
° vrijheid
- vrij zijn van:
* honger
* armoede
* onderdrukking
* slavernij
- vrij zijn om:
* een mening te uiten
* een geloof te belijden
* aan politiek te doen
* te leven volgens mijn geaardheid
° gelijkheid/gelijkwaardigheid
- het gelijkheidsprincipe in de wetgeving
- burgerlijke en sociale grondrechten
- universele mensenrechten
° solidariteit
- wereldsolidariteit
Rechten van de Mens
° historiek
- generaties van mensenrechten in ons specifiek
cultureel kader ( kinderarbeid)
- mensenrechten na WOII
° afdwingbaarheid
- instellingen
* vredesmacht
* internationale rechtbank (Den Haag)
* veiligheidsraad
* internationale politiemacht
-acties en sancties
* boycot
* interventies
* diplomatie
- uitvoering, naleving en toezicht
° universaliteit
- positief recht versus natuurrecht
- recht als menselijke constructie
- recht als gegeven van de menselijke natuur
( Rousseau en Hobbes)
3.4. Beleven van de democratie
1ste leerjaar
2de leerjaar
Inspraak en afspraak
Inspraak en afspraak
° hoe maken we afspraken?
- thuis
- school
- klas
- vrienden
° regels afspreken
- samen beslissen
- zich houden aan de afspraak
° belang van afspraken
- de groep waar niemand zich aan afspraken
houdt
- de groep waar we afspraken maken
° samenwerken
- wikken en wegen van belangen
° zin en onzin van regels
- een reglement opstellen
- moet ik op tijd komen?
Verdraagzaamheid
Verdraagzaamheid
° leren omgaan met tegenspraak
- als anderen anders denken dan ik
° leren omgaan met verschillen
- als anderen anders zijn dan ik
- vrije keuze: godsdienst/ NCZ
° als we anderen uitsluiten
- gesloten groepen
* jij hoort er niet bij
3de leerjaar
Democratische vaardigheden
° leren omgaan met kritiek
- kritiek die goed bedoeld is
- kritiek die kwetst
- hoe kritiek goed formuleren?
° leren omgaan met verschillen
- kiezen voor dialoog
* laten we erover spreken
- zoeken naar de gemeenschappelijke noemer
4de leerjaar
Democratische vaardigheden
° omgaan met verschil in mening
- discussie heeft positieve kanten
- wat anderen zeggen kan belangrijk zijn
* andere ervaringen
* deskundigheid
- hoe overtuig ik anderen?
* argumenten en het publieke forum
° overleg
- een gezamenlijk project uitwerken
* doel omschrijven, taakverdeling
opstellen …
° omgaan met verschil in mening
- waarom denken anderen anders?
* we gebruiken dezelfde woorden anders
* we beschikken niet over dezelfde
informatie
* we hebben andere belangen
- hoe overtuig ik anderen?
* moeten we over alles hetzelfde denken?
° overleg
- komen tot consensus
- compromissen sluiten
* nut van een compromis inschatten
° omgaan met regels
- opgelegde regels
- afgesproken regels
- geen regels
° omgaan met regels
- regels beoordelen in functie van een doel
- regels na discussie veranderen
- samenleven en de noodzaak van regels
Democratische waarden
Democratische waarden
° vrijheid
- “mijn vrijheid stopt waar de vrijheid van de
ander begint”
5de leerjaar
° tolerantie
- het respecteren van minderheidsopvattingen
- tolerantie steunt op regels
6de leerjaar
Democratische waarden
° tolerantie als wederzijds respect
- onderscheid tussen tolerantie en permissiviteit
- onderscheid tussen tolerantie en onverschilligheid
Democratische waarden
° kiesrecht of kiesplicht
- wie mag stemmen ?
* beperkingen?
- vrijheid als noodzakelijke voorwaarde voor
tolerantie
- grenzen aan tolerantie
Politieke systemen en ideologieën
° dictatuur
- de leider, de massa
- controle, Big Brother
- de “goede leider” (Plato)
° technocratie
- deskundigen
- rol van de wetenschap
- utopie
° democratie
- elite, partijen, verkiezingen
- rol van drukkingsgroepen, media
- scheiding der machten
° positieve en negatieve aspecten van de verschillende
systemen kritisch analyseren
* stemrecht voor buitenlanders ?
* minimumleeftijd maar geen
maximumleeftijd
- wie moet stemmen ?
* keuzevrijheid of burgerplicht ?
° hoe democratisch zijn onze verkiezingen?
- vergelijking met andere staten
- moet een democratie ondemocratische krachten
tolereren ?
Politieke systemen en ideologieën
° wat zijn ideologieën?
° de grote tegenstellingen:
- links / rechts
- kerk / staat
- arbeid / kapitaal
- etnocentrisme / multiculturaliteit
° closed and open mind (Adorno, Horkheimer)
° open society (Popper)
° de eendimensionele samenleving (Marcuse)
° totalitaire ideologieën (Arendt)
° einde van de ideologie ( Fukuyama)
3.5. Oefenen in sociale verantwoordelijkheid
1ste leerjaar
2de leerjaar
Omgaan met mijn zelfstandigheid
° omgaan met mijn rechten
- opkomen voor mezelf
° omgaan met rechten van anderen
- ik doe wat ik wil of toch beter niet?
- rekening houden met wensen van anderen
° omgaan met principes
- wat ik belangrijk vind?
- wat anderen belangrijk vinden?
° mijn engagement
- opkomen voor een vriend
- opkomen voor een klasgenoot
- opkomen voor een dier
Omgaan met groepen
° omgaan met conflicten
- waarover gaat het?
- hoe maak ik duidelijk wat ik wil?
- waarom begrijpen de anderen mij niet?
- luister ik naar anderen?
° omgaan met vooroordelen
- de wij-groep
- anderen uitsluiten
Omgaan met mijn zelfstandigheid
° omgaan met mijn rechten
- assertiviteit
° omgaan met de rechten van anderen
- mijn belangen en die van anderen
- gemeenschappelijke belangen?
° omgaan met principes
- oprechtheid
- rechtvaardigheid
° mijn engagement
- opkomen voor mensen in mijn land
- opkomen voor mensen ver weg
Omgaan met groepen
° omgaan met conflicten
- verbaal en lichamelijk geweld
- hoe communiceer ik?
- dialoog: spreken en luisteren
- overleg, compromis
° omgaan met vooroordelen
- onbekend is onbemind
- minderheidsgroepen
3de leerjaar
4de leerjaar
Conflicten oplossen
° barrières wegwerken
- vooroordelen
- zwart-wit denken
- demagogie
- wij tegenover de anderen
° geweld herkennen
- lichamelijk geweld
- mentaal geweld
- structureel geweld
° zonder geweld conflicten oplossen
- objectiviteit
- genuanceerd denken
- luisterbereidheid en dialoog
- perspectiefwisseling
- empathie
* meevoelen
* betrokkenheid
Conflicten oplossen
° barrières wegwerken
- in- en out-group
* zich willen onderscheiden van anderen
* zich herkennen in anderen
- ongelijk toegeven is geen gezichtsverlies
- selectief waarnemen
* antipathie en sympathie
* halo-effect
- niemand is doorschijnend
* bedoelingen duidelijk maken
° zonder geweld conflicten oplossen
- conflicten herkennen
* waar het eigenlijk over gaat?
- consensus, compromis
* gemeenschappelijke belangen
- perspectiefwisseling
- empathie
Omgaan met principes in concrete situaties
° vrijheid
° integriteit
° rechtvaardigheid
° verantwoordelijkheid
Omgaan met principes in concrete situaties
° vrijheid
° integriteit
° rechtvaardigheid
° verantwoordelijkheid
5de leerjaar
6de leerjaar
Conflicten oplossen
° mijn wereld houdt niet op aan de grens
- etnocentrisme
* de eigen cultuur boven alle andere
- multiculturaliteit als verrijking
* onbekend is onbemind
- empathie
* mensen vluchten niet zomaar
° geweld herkennen
- instrumenteel geweld
- reactief geweld
° zonder geweld conflicten oplossen
- sociale actie
- geweldloos verzet
- burgerlijke ongehoorzaamheid
Omgaan met principes in concrete situaties
° vrijheid
° integriteit
° rechtvaardigheid
° verantwoordelijkheid
° solidariteit
Conflicten oplossen
° mijn wereld houdt niet op aan de grens
- respect voor de eigenheid van anderen
* kolonialisme en neokolonialisme
- respect voor de leefomgeving van anderen
* inplanten van multinationals
* vernielen van hun natuurlijke omgeving
° geweld herkennen
- structureel geweld
* sociaal
* politiek
* economisch
° zonder geweld conflicten oplossen
- vergaderen als groepsproces
- diplomatie
- consensus
- belang van de communicatie
- openlijke symbolische handelingen
Omgaan met principes in concrete situaties
° vrijheid
° integriteit
° rechtvaardigheid
° verantwoordelijkheid
° solidariteit